Khía cạnh giới trong phân công lao động gia đình - Nguyễn Hữu Minh

X· héi häc thùc nghiÖm<br /> 44<br /> Xã hội học, số 4(104), 2008<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> KHÝA C¹NH Giíi trong ph©n c«ng lao ®éng gia ®×nh<br /> <br /> <br /> NguyÔn H÷u Minh<br /> <br /> <br /> I. thùc tr¹ng ph©n c«ng lao ®éng theo giíi trong gia ®×nh<br /> C«ng viÖc trong gia ®×nh th­êng ®­îc chia thµnh mét sè lo¹i h×nh nh­ néi trî,<br /> s¶n xuÊt kinh doanh hé gia ®×nh, ch¨m sãc thµnh viªn trong gia ®×nh (con nhá, ng­êi<br /> giµ, ng­êi ®au èm), giao tiÕp (cô thÓ nh­ tiÕp kh¸ch ®Õn, ®¹i diÖn gia ®×nh giao tiÕp<br /> víi chÝnh quyÒn). C¸c nhãm c«ng viÖc nµy, ®Õn l­ît m×nh l¹i ®­îc ph©n ra chi tiÕt<br /> h¬n. Ch¼ng h¹n, c«ng viÖc néi trî th­êng ®­îc hiÓu lµ c«ng viÖc t¸i s¶n xuÊt liªn<br /> quan ®Õn viÖc ch¨m sãc vµ duy tr× hé gia ®×nh nh­: NÊu ¨n, giÆt giò, mua thøc ¨n<br /> hµng ngµy, dän dÑp nhµ cöa. C«ng viÖc s¶n xuÊt - kinh doanh còng ®­îc chia ra<br /> thµnh c¸c lo¹i h×nh trång trät, ch¨n nu«i, l©m - ng­ nghiÖp, dÞch vô. Trªn c¬ së sù<br /> ph©n lo¹i nh­ vËy, c¸c nghiªn cøu vÒ ph©n c«ng lao ®éng trong gia ®×nh th­êng tËp<br /> trung vµo viÖc nªu lªn thùc tr¹ng ai lµm viÖc g× trong gia ®×nh, trong ®ã ®Æc biÖt<br /> nhÊn m¹nh vµo sù ph©n c«ng lao ®éng gi÷a vî vµ chång.<br /> <br /> Cho ®Õn nay, ph©n c«ng lao ®éng trong gia ®×nh chñ yÕu ®­îc nghiªn cøu ë khu<br /> vùc n«ng th«n, n¬i sù kh¸c biÖt vÒ giíi thÓ hiÖn râ nÐt h¬n c¶. C¸c nghiªn cøu ®·<br /> c«ng bè còng tËp trung chñ yÕu ë B¾c bé vµ Nam bé. Nghiªn cøu ë miÒn Trung Ýt<br /> ®­îc thùc hiÖn h¬n. Tuy nhiªn, trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, mét sè cuéc nghiªn cøu<br /> lín nh­ §iÒu tra Gia ®×nh ViÖt Nam 2006 (Bé V¨n hãa - ThÓ thao vµ Du lÞch vµ c¸c<br /> c¬ quan kh¸c 2008), Kh¶o s¸t Thùc tr¹ng B×nh ®¼ng giíi ë ViÖt Nam 2005 (TrÇn ThÞ<br /> V©n Anh vµ NguyÔn H÷u Minh 2008) ®· cã sè liÖu ®¹i diÖn toµn quèc cã thÓ so s¸nh<br /> ë cÊp ®é thµnh thÞ - n«ng th«n vµ c¸c vïng kinh tÕ-sinh th¸i. §iÒu tra Gia ®×nh ViÖt<br /> Nam 2006 1 víi mÉu ®¹i diÖn quèc gia vÒ hé gia ®×nh cã thÓ coi lµ cuéc ®iÒu tra lín<br /> 0F<br /> P<br /> 4T 4T<br /> P<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> gÇn ®©y nhÊt cung cÊp th«ng tin vÒ ph©n c«ng lao ®éng theo giíi trong gia ®×nh ViÖt<br /> Nam. Nh÷ng sè liÖu nµy lµ c¬ së ®Ó t¸c gi¶ rót ra nh÷ng nhËn xÐt tæng qu¸t.<br /> <br /> KÕt qu¶ §iÒu tra gia ®×nh ViÖt Nam 2006 chØ ra sù b¶o l­u cña khu«n mÉu<br /> ph©n c«ng lao ®éng theo giíi truyÒn thèng trong c¸c gia ®×nh. KÓ c¶ vÒ nhËn thøc vµ<br /> hµnh vi, ng­êi phô n÷ vµ nam giíi ®Òu ®­îc g¾n cho nh÷ng lo¹i c«ng viÖc nhÊt ®Þnh,<br /> ®­îc coi lµ phï hîp víi giíi cña m×nh. Ch¼ng h¹n, ®èi víi ng­êi phô n÷/ng­êi vî ®ã lµ<br /> <br /> 1<br /> Cuéc ®iÒu tra ®­îc tiÕn hµnh t¹i 775 ph­êng/x· víi 9300 hé gia ®×nh. Cã 8573 ®¹i diÖn hé gia ®×nh ë ®é<br /> tuæi 18-60, 2664 ng­êi cao tuæi ë ®é tuæi 61 trë lªn vµ 2452 trÎ vÞ thµnh niªn ®é tuæi 15-17 ®· ®­îc pháng<br /> vÊn (Bé V¨n hãa, ThÓ thao vµ Du lÞch vµ c¸c c¬ quan kh¸c 2008).<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  Nguyễn Hữu Minh 45<br /> <br /> <br /> <br /> c¸c c«ng viÖc néi trî, ch¨m sãc trÎ em, gi÷ tiÒn, ch¨m sãc ng­êi giµ/ng­êi èm, cßn<br /> ng­êi ®µn «ng/ng­êi chång chÞu tr¸ch nhiÖm víi c¸c c«ng viÖc s¶n xuÊt kinh doanh,<br /> tiÕp kh¸ch l¹, thay mÆt gia ®×nh giao tiÕp víi chÝnh quyÒn. Tû lÖ quan niÖm r»ng phô<br /> n÷ thÝch hîp víi c«ng viÖc néi trî lµ 90,1% ng­êi tõ 61 tuæi trë lªn; 90,4% nh÷ng<br /> ng­êi tõ 18-60 tuæi; vµ 79,3% nh÷ng vÞ thµnh niªn 15 - 17 tuæi ch­a x©y dùng gia<br /> ®×nh. Sè ng­êi quan niÖm nam giíi thÝch hîp víi c«ng viÖc néi trî chØ chiÕm tû lÖ<br /> ch­a ®Õn 1%. Tû lÖ coi c«ng viÖc s¶n xuÊt phï hîp víi ng­êi chång cao h¬n so víi<br /> ng­êi vî ë c¶ ba nhãm tuæi: 30,4% so víi 5,0%; 29,8% so víi 8,0%; 29,8% so víi 3,8%.<br /> <br /> Sù ph©n c«ng lao ®éng gia ®×nh trong thùc tÕ còng t­¬ng tù. §¹i bé phËn ng­êi<br /> vî lµm chÝnh c«ng viÖc “néi trî”, “gi÷ tiÒn” hay “ch¨m sãc trÎ em”. Tû lÖ ng­êi vî<br /> tham gia c¸c c«ng viÖc võa nªu cao h¬n ®¸ng kÓ cho víi ng­êi chång: 82,5% so víi<br /> 3,5% ®èi víi néi trî; 73,9% so víi 9,3% vÒ viÖc “gi÷ tiÒn”; vµ 68,3% so víi 2,4%ch¨m<br /> sãc trÎ em. Trong khi ®ã, ng­êi chång chiÕm tû lÖ cao h¬n vî trong c¸c lo¹i c«ng viÖc<br /> kh¸c nh­ “thay mÆt gia ®×nh giao tiÕp víi chÝnh quyÒn”: 62,7% so víi 18,1%; “tiÕp<br /> kh¸ch”: 46,1% so víi 17,5%; “s¶n xuÊt kinh doanh: 36,7% so víi 27,6%. (Bé VH,<br /> TT&DL vµ c¸c c¬ quan kh¸c 2008: 76 vµ 78).<br /> <br /> C¸c c«ng viÖc phôc vô sinh ho¹t gia ®×nh ®· nªu ë trªn thÓ hÞªn râ nÐt sù ph©n<br /> biÖt giíi. §èi víi c«ng viÖc s¶n xuÊt kinh doanh, nh÷ng kh¸c biÖt giíi diÔn ra ®a d¹ng<br /> h¬n tïy thuéc vµo c¸ch thøc tæ chøc ho¹t ®éng t¹o thu nhËp ë mçi gia ®×nh vµ ®iÒu<br /> kiÖn ë ®Þa ph­¬ng. C¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh ë hé gia ®×nh th­êng cã sù<br /> tham gia cña hÇu hÕt c¸c thµnh viªn. Tuy nhiªn, vai trß chÝnh vÉn thuéc vÒ chñ hé vµ<br /> vî/chång, cßn con c¸i vµ c¸c thµnh viªn kh¸c trong gia ®×nh chØ tham gia mét phÇn.<br /> <br /> Ch¼ng h¹n, phô n÷ vµ nam giíi tham gia vµo tÊt c¶ c¸c kh©u cña ho¹t ®éng<br /> trång trät. Tuy nhiªn, phô n÷ th­êng chÞu tr¸ch nhiÖm ë mét sè kh©u nhÊt ®Þnh nh­<br /> gieo trång vµ b¸n s¶n phÈm, cßn nam giíi ®¶m nhiÖm nhãm c«ng viÖc lµm ®Êt, phun<br /> thuèc s©u. Mét sè kh©u c«ng viÖc nh­ bãn ph©n, thu ho¹ch th× cã sù tham gia t­¬ng<br /> ®èi ®ång ®Òu cña c¶ n÷ vµ nam.<br /> <br /> VÒ ch¨n nu«i, ng­êi vî chÞu tr¸ch nhiÖm chÝnh ®èi víi ch¨n nu«i lîn vµ gia cÇm<br /> ë ph¹m vi gia ®×nh, cßn mét sè lo¹i h×nh ch¨n nu«i thñy, h¶i s¶n ë quy m« lín h¬n th×<br /> ng­êi vî tham gia Ýt h¬n. §èi víi ch¨n nu«i gia sóc vµ ®¹i gia sóc, nh­ tr©u, bß, dª th×<br /> sù kh¸c biÖt gi÷a nam vµ n÷ lµ kh«ng lín.<br /> <br /> Sù ph©n c«ng lao ®éng theo giíi thÓ hiÖn rÊt râ ë c¸c ho¹t ®éng dÞch vô. Nam<br /> giíi chñ yÕu lµm c¸c dÞch vô ®ßi hái søc c¬ b¾p hoÆc lµm viÖc víi m¸y mãc. Ng­îc l¹i,<br /> nh÷ng ng­êi vî th­êng chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ viÖc bu«n b¸n, vµ dÞch vô ¨n uèng v× hä<br /> cho r»ng phô n÷ khÐo mêi kh¸ch h¬n, khÐo bµy hµng h¬n ®µn «ng.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br /> 46 Khía cạnh giới trong phân công lao động gia đình<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> §èi víi ho¹t ®éng ng­ nghiÖp th× nam giíi chñ yÕu thùc hiÖn ®¸nh b¾t thuû, h¶i<br /> s¶n, cßn phô n÷ ®¶m nhËn chÕ biÕn vµ b¸n s¶n phÈm. VÒ l©m nghiÖp, nam giíi chÞu<br /> tr¸ch nhiÖm phÇn lín c¸c c«ng viÖc liªn quan ®Õn rõng, nhÊt lµ ë kh©u lµm ®Êt vµ<br /> trång rõng, cßn phô n÷ th× chñ yÕu khai th¸c l©m s¶n phô. (Lª Th¸i ThÞ B¨ng T©m<br /> 2008: 155-158).<br /> <br /> Khu«n mÉu ph©n c«ng lao ®éng theo giíi nh­ trªn thÓ hiÖn t­¬ng ®èi nhÊt<br /> qu¸n ë c¸c nhãm x· héi kh¸c nhau nh­ sèng ë ®« thÞ hay n«ng th«n, c¸c vïng kinh<br /> tÕ-sinh th¸i, nhãm tuæi, møc sèng, d©n téc (trõ mét sè d©n téc theo chÕ ®é mÉu hÖ),<br /> hay tr×nh ®é häc vÊn cña ng­êi tr¶ lêi.<br /> <br /> NhiÒu ng­êi d©n cho r»ng, sù ph©n c«ng lao ®éng theo giíi “®µn «ng lµm viÖc<br /> nÆng, ®µn bµ lµm viÖc nhÑ” nh­ vËy lµ hîp lý trong ®iÒu kiÖn lao ®éng kü thuËt vµ c¬<br /> giíi ch­a phæ biÕn ë c¸c vïng n«ng th«n, miÒn nói vµ ®Æc ®iÓm sinh häc cña mçi giíi<br /> cßn cã vai trß quan träng trong s¶n xuÊt. Mét nam n«ng d©n trong gia ®×nh 3 thÕ hÖ ë<br /> Trµ Vinh lËp luËn:<br /> <br /> "Nãi vÒ lµm ruéng, nam th× lµm viÖc nÆng h¬n, cßn n÷ th× lµm viÖc nhÑ th«i.<br /> Nh­ lµ cµy ruéng hay g¸nh n­íc, g¸nh ph©n th× t«i víi mÊy ®øa con trai lµm, cßn bã<br /> víi nhæ cá th× vî víi mÊy ®øa con d©u t«i lµm. Còng nh­ lµ chÆt c©y th× bµ x· ®i theo<br /> bã víi thu r¸c l¹i cßn viÖc leo trÌo th× t«i víi mÊy ®øa con trai lµm. (Bé VH, TT&DL<br /> vµ c¸c c¬ quan kh¸c 2008: 76)<br /> <br /> Tuy nhiªn, sè liÖu §iÒu tra Gia ®×nh ViÖt Nam 2006 còng cho thÊy ®· cã sù<br /> thay ®æi quan niÖm vÒ sù tham gia cña phô n÷ vµ nam giíi vµo nh÷ng c«ng viÖc vèn<br /> tr­íc ®©y ®­îc quan niÖm lµ cña giíi nµy hay giíi kia. Ch¼ng h¹n, kho¶ng 62% ng­êi<br /> tr¶ lêi ë 3 nhãm tuæi cho r»ng c«ng viÖc s¶n xuÊt kinh doanh ®Òu phï hîp víi c¶ nam<br /> vµ n÷. §ång thêi, cã tû lÖ cao nh÷ng ng­êi tr¶ lêi ë ba nhãm tuæi coi viÖc ch¨m sãc<br /> ng­êi giµ/ng­êi èm hay tiÕp kh¸ch vµ thay mÆt gia ®×nh giao tiÕp víi chÝnh quyÒn lµ<br /> phï hîp víi c¶ hai giíi: 46,4%, 42,3% vµ 48,8% ®èi víi viÖc ch¨m sãc ng­êi giµ/ng­êi<br /> èm; 35,7%, 34,9% vµ 36,2% ®èi víi viÖc tiÕp kh¸ch vµ 21,3%, 21,8% vµ 25,4% thay<br /> mÆt gia ®×nh giao tiÕp víi chÝnh quyÒn. (TL ®· dÉn: 77)<br /> <br /> Trong thùc tÕ, khi ng­êi phô n÷ tham gia vµo c¸c c«ng viÖc s¶n xuÊt vµ ho¹t<br /> ®éng x· héi th× c«ng viÖc gia ®×nh hÇu nh­ ®­îc chia sÎ nhiÒu h¬n gi÷a vî vµ chång.<br /> B¶n th©n ng­êi phô n÷ vµ nam giíi còng ®· s½n sµng cho viÖc thay ®æi vai trß truyÒn<br /> thèng cña m×nh. Mét chñ hé nam ë khu vùc ®« thÞ H¶i Phßng nãi: “Nhµ m×nh ai rçi<br /> th× lµm, vî ®i lµm th× chång ®i chî mµ” (TL ®· dÉn: 78).<br /> <br /> §Æc biÖt, ®èi víi nh÷ng hé gia ®×nh mµ ng­êi vî ®ãng vai trß trô cét kinh tÕ th×<br /> sù tham gia cña hä ®èi víi viÖc néi trî, ch¨m sãc chång con gi¶m ®i ®¸ng kÓ. Trong<br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  Nguyễn Hữu Minh 47<br /> <br /> <br /> <br /> nh÷ng tr­êng hîp nµy, vai trß truyÒn thèng cña ng­êi vî ch¨m lo c¸c c«ng viÖc gia<br /> ®×nh ®­îc chuyÓn giao cho ng­êi chång hoÆc c¸c thµnh viªn kh¸c trong gia ®×nh. Mét<br /> phô n÷ n«ng d©n ë Trµ Vinh cho biÕt:<br /> <br /> "ChÞ th× bËn tèi ngµy. C¬m n­íc th× cã mÊy ®øa nhá nã lµm... Khi nµo kh«ng cã<br /> mÊy nhá nã c¬m n­íc th× anh ý v« lµm. ChÞ th× Ýt c¬m n­íc l¾m. ChÞ bËn may ®å, th×<br /> anh ý phô gióp lÆt vÆt. ChÞ ®i c«ng t¸c, ®i häp hµnh, tËp huÊn tïm lum suèt ngµy µ...<br /> ChÞ lµm th× lµm, kh«ng cã nhµ th× anh ý lµm. (Tl ®· dÉn: 78)<br /> <br /> §èi víi viÖc ch¨m sãc, gi¸o dôc con c¸i, sè liÖu §iÒu tra Gia ®×nh ViÖt Nam 2006<br /> cho thÊy, tÝnh chung ®èi víi nhãm trÎ d­íi 15 tuæi, ng­êi mÑ dµnh thêi gian ch¨m sãc<br /> con c¸i cao h¬n ®¸ng kÓ so víi ng­êi bè (trang 104). Mét sè nghiªn cøu ë quy m« nhá<br /> h¬n vÒ gi¸o dôc con c¸i còng cho thÊy sù tham gia cña ng­êi chång trong c«ng viÖc<br /> nµy Ýt h¬n ®¸ng kÓ so víi ng­êi vî. §èi víi c¸c ho¹t ®éng nh­ Häp phô huynh häc<br /> sinh, Gióp con häc thªm ë nhµ, tû lÖ ng­êi vî ®¶m nhËn chñ yÕu c«ng viÖc nµy ®Òu<br /> cao gÊp 2-3 lÇn so víi ng­êi chång. ChØ cã viÖc D¹y b¶o, ®­a con vµo kû luËt lµ cã sù<br /> kh¸ c©n b»ng gi÷a vî vµ chång (Vò ThÞ Thanh 2007).<br /> <br /> Nh×n chung, nh÷ng ng­êi vî vÉn ®¶m nhËn chÝnh c¸c c«ng viÖc trong nhµ vµ “®èi<br /> néi”, trong khi ®ã, ng­êi chång phô tr¸ch chÝnh c¸c c«ng viÖc ngoµi nhµ vµ “®èi ngo¹i”.<br /> Tuy vËy, sè liÖu ë hÇu hÕt c¸c nghiªn cøu còng cho thÊy, trong khi mét sè c«ng viÖc<br /> nh­ néi trî, ch¨m sãc trÎ em, gi÷ tiÒn cã sù kh¸c biÖt vÒ giíi tÝnh râ nÐt, th× mét sè<br /> c«ng viÖc kh¸c nh­ s¶n xuÊt kinh doanh, ch¨m sãc ng­êi giµ/ng­êi èm, tiÕp kh¸ch,<br /> thay mÆt gia ®×nh giao tiÕp víi chÝnh quyÒn cã xu h­íng gi¶m dÇn sù kh¸c biÖt giíi<br /> tÝnh, thÓ hiÖn ë tû lÖ ®¸ng kÓ c¶ hai vî chång cïng lµm chÝnh c¸c c«ng viÖc nµy.<br /> <br /> Cßn cã Ýt nghiªn cøu ®Ò cËp vÒ hËu qu¶ cña sù kh¸c biÖt giíi trong ph©n c«ng<br /> lao ®éng gia ®×nh. Tuy nhiªn, ®iÒu cã thÓ thÊy râ lµ ho¹t ®éng cña ng­êi phô n÷ chñ<br /> yÕu bÞ giíi h¹n trong ph¹m vi gia ®×nh. Trong khi ®ã nam giíi ®­îc chuÈn bÞ ®Ó tham<br /> gia vµo c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ x· héi ngoµi ph¹m vi gia ®×nh, cã c¬ héi ®Ó th¨ng tiÕn<br /> trong nghÒ nghiÖp vµ thu nhËp cao. §iÒu nµy cã thÓ t¹o nªn nh÷ng xung ®ét vÒ vai<br /> trß, tr¸ch nhiÖm còng nh­ kh¸c biÖt ®ãng gãp thu nhËp gi÷a phô n÷ vµ nam giíi (Lª<br /> Ngäc V¨n 2002: 55).<br /> <br /> Mét hÖ qu¶ kh¸c lµ c¸c c«ng viÖc ch¨m sãc, nu«i d­ìng, cho ®Õn nay vèn do phô<br /> n÷ thùc hiÖn lµ chÝnh, th­êng kh«ng ®­îc l­îng ho¸ b»ng tiÒn. Do vËy khi tÝnh ®Õn<br /> viÖc ®ãng gãp kinh tÕ cho gia ®×nh th× phô n÷ th­êng bÞ ®¸nh gi¸ thÊp vµ ®­îc coi lµ<br /> cã vai trß kÐm h¬n nam giíi (§ç ThÞ B×nh vµ TrÇn ThÞ V©n Anh 2003: 25). Do ®ã, cÇn<br /> cã sù ®¸nh gi¸ c«ng b»ng cho nh÷ng lao ®éng d­êng nh­ lµ nhá nhÆt, vôn vÆt trong<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br /> 48 Khía cạnh giới trong phân công lao động gia đình<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> gia ®×nh cña ng­êi phô n÷ so víi nh÷ng lao ®éng dÔ ®Þnh l­îng kh¸c cña nam giíi.<br /> <br /> Quan niÖm cña ng­êi d©n vÒ møc ®é c«ng søc vµ thêi gian bá ra cho c¸c c«ng<br /> viÖc néi trî còng kh¸c nhau. Cã ý kiÕn cho r»ng c«ng viÖc nµy rÊt tèn thêi gian vµ<br /> c«ng søc, cã ý kiÕn th× cho r»ng chØ tèn thêi gian mµ kh«ng tèn c«ng søc vµ ng­îc l¹i.<br /> Tuy nhiªn, nh×n chung dï ng­êi tr¶ lêi lµ chång hay vî th× còng ®· nh×n thÊy ®­îc<br /> phÇn nµo gi¸ trÞ vµ c«ng søc cña ng­êi thùc hiÖn c«ng viÖc néi trî ph¶i bá ra. Nghiªn<br /> cøu t¹i mét x· ®ång b»ng B¾c Bé (Léc Hßa, Nam §Þnh) cho thÊy, kho¶ng mét nöa sè<br /> ng­êi tr¶ lêi kh«ng ®ång ý (“phÇn lín kh«ng ®ång ý” hoÆc “rÊt kh«ng ®ång ý”) víi<br /> quan niÖm cho r»ng “C«ng viÖc néi trî kh«ng ®em l¹i gi¸ trÞ kinh tÕ” (kh«ng cã sù<br /> kh¸c biÖt ®¸ng kÓ gi÷a nam vµ n÷), ®ång thêi, kho¶ng 74% nam vµ 70% n÷ kh«ng<br /> ®ång ý víi quan niÖm “C«ng viÖc néi trî kh«ng tèn thêi gian c«ng søc” (§Æng Thanh<br /> Nhµn 2005).<br /> <br /> §iÒu ®ã nãi lªn r»ng, ®¹i bé phËn ng­êi d©n ®¸nh gi¸ cao tÇm quan träng cña<br /> c«ng viÖc néi trî, cho dï hä vÉn cho r»ng ®ã lµ tr¸ch nhiÖm chÝnh cña phô n÷. ChÝnh<br /> sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ thÞ tr­êng cïng víi sù ®a d¹ng hãa nghÒ nghiÖp, lµn sãng di<br /> c­ tõ n«ng th«n ra ®« thÞ kiÕm viÖc lµm (trong ®ã cã nhiÒu lao ®éng n÷) ®· t¹o ®iÒu<br /> kiÖn ®Ó n©ng cao gi¸ trÞ c¸c c«ng viÖc néi trî vµ lµm cho ng­êi chång ®¸nh gi¸ ngµy<br /> cµng ®óng h¬n nh÷ng ®ãng gãp cña ng­êi vî trong c¸c c«ng viÖc gia ®×nh.<br /> <br /> §¸nh gi¸ cao nh÷ng ®ãng gãp vÒ thêi gian, c«ng søc vµ tiÒn b¹c cña ng­êi vî,<br /> ng­êi phô n÷ chñ yÕu lµm c«ng viÖc néi trî trong gia ®×nh lµ mét dÊu hiÖu tèt thÓ<br /> hiÖn sù tr©n träng cña c¸c thµnh viªn gia ®×nh ®èi víi nh÷ng c«ng viÖc mÖt mái, buån<br /> tÎ nh­ng rÊt quan träng nµy. §iÒu ®ã cã thÓ gãp phÇn gi¶m bít nh÷ng ®Þnh kiÕn giíi<br /> vÒ ph©n c«ng lao ®éng gi÷a nam giíi vµ phô n÷ trong gia ®×nh.<br /> <br /> Cho ®Õn nay ch­a cã nh÷ng sè liÖu so s¸nh ®ñ tin cËy ë quy m« toµn quèc vÒ xu<br /> h­íng biÕn ®æi ph©n c«ng lao ®éng theo giíi trong gia ®×nh. Tuy nhiªn, nh÷ng kh¸c<br /> biÖt vÒ ph©n c«ng lao ®éng gia ®×nh gi÷a c¸c nhãm tuæi ë c¸c cuéc §iÒu tra gia ®×nh<br /> ViÖt Nam 2006 hay Kh¶o s¸t thùc tr¹ng b×nh ®¼ng giíi ë ViÖt Nam 2005 gîi ra r»ng<br /> hiÖn nay, tû lÖ ng­êi chång tham gia vµo c¸c c«ng viÖc néi trî trong gia ®×nh ®· t¨ng<br /> lªn so víi tr­íc ®©y. Sù biÕn ®æi cña x· héi theo h­íng c«ng nghiÖp ho¸ ®· t¹o thªm<br /> nhiÒu c¬ héi viÖc lµm cho phô n÷ vµ sù tham gia cña hä vµo lùc l­îng lao ®éng x· héi<br /> ngµy cµng t¨ng. §ãng gãp cña phô n÷ vµo thu nhËp gia ®×nh còng t¨ng lªn. Nh÷ng<br /> yÕu tè ®ã sÏ gãp phÇn dÉn ®Õn viÖc t¨ng sù tham gia cña ng­êi chång vµo c¸c c«ng<br /> viÖc gia ®×nh.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  Nguyễn Hữu Minh 49<br /> <br /> <br /> <br /> II. mét sè yÕu tè kinh tÕ x· héi t¸c ®éng<br /> <br /> Nh÷ng nghiªn cøu gÇn ®©y ®· nªu lªn mèi quan hÖ gi÷a c¸c yÕu tè kinh tÕ - x·<br /> héi víi ph©n c«ng lao ®éng theo giíi trong gia ®×nh. Nh÷ng kh¸c biÖt chñ yÕu cã liªn<br /> quan ®Õn ph©n c«ng lao ®éng theo giíi trong gia ®×nh lµ: sèng ë khu vùc thµnh thÞ<br /> hay n«ng th«n; nghÒ nghiÖp; häc vÊn; chu tr×nh sèng cña gia ®×nh vµ c¬ cÊu hé gia<br /> ®×nh; sù ®ãng gãp cña phô n÷ vµ nam giíi vµo thu nhËp gia ®×nh; vµ ®Þnh kiÕn giíi.<br /> <br /> 1. Thµnh thÞ - N«ng th«n<br /> <br /> Nh×n chung, ng­êi chång trong c¸c gia ®×nh ®« thÞ tham gia lµm c¸c c«ng viÖc<br /> néi trî nhiÒu h¬n so víi c¸c gia ®×nh n«ng th«n mÆc dï sù kh¸c biÖt kh«ng lín. Ngoµi<br /> ra, sù cã mÆt cña ng­êi gióp viÖc ë nhiÒu gia ®×nh ®« thÞ lµ yÕu tè gióp gi¶m bít c«ng<br /> viÖc néi trî cña ng­êi mÑ, ng­êi vî trong gia ®×nh (Lª Th¸i ThÞ B¨ng T©m 2008: 146).<br /> <br /> 2. NghÒ nghiÖp<br /> <br /> YÕu tè nghÒ nghiÖp cña ng­êi vî hay ng­êi chång cã mèi liªn quan chÆt chÏ víi<br /> sù ph©n c«ng lao ®éng trong gia ®×nh. NÕu c¶ hai vî chång ®Òu lµm viÖc bªn ngoµi gia<br /> ®×nh, th× cã sù chia sÎ nhiÒu h¬n gi÷a vî vµ chång. Trong khi ®ã, nÕu ng­êi chång<br /> lµm viÖc xa bªn ngoµi gia ®×nh cßn ng­êi vî chñ yÕu lµm viÖc gÇn nhµ th× kh¶ n¨ng<br /> ng­êi vî tham gia vµo c«ng viÖc gia ®×nh sÏ nhiÒu h¬n. Kh¶o s¸t Thùc tr¹ng B×nh<br /> ®¼ng giíi 2005 cho thÊy: nh÷ng ng­êi phô n÷ trong gia ®×nh ng­ nghiÖp chÞu g¸nh<br /> nÆng c«ng viÖc néi trî nhiÒu h¬n so víi ng­êi phô n÷ ë c¸c hé gia ®×nh n«ng nghiÖp,<br /> dÞch vô vµ cong nghiÖp. Mét trong nh÷ng nguyªn nh©n chÝnh lµ ®µn «ng th­êng ph¶i<br /> ®i ®¸nh c¸ xa nhµ mét thêi gian dµi nªn khi vÒ nhµ hä chñ yÕu nghØ ng¬i (Lª Th¸i<br /> ThÞ B¨ng T©m 2008: 151).<br /> <br /> Mét vÝ dô kh¸c, so s¸nh gi÷a hé gia ®×nh chØ thuÇn tuý lµm n«ng nghiÖp víi hé<br /> gia ®×nh lµm nghÒ phi n«ng nghiÖp th× hé gia ®×nh thuÇn n«ng do ®Æc thï c«ng viÖc<br /> cã nhiÒu thêi gian linh ho¹t h¬n nªn ng­êi chång cã ®iÒu kiÖn tham gia chia sÎ c«ng<br /> viÖc néi trî víi vî nhiÒu h¬n. §èi víi nh÷ng phô n÷ lµm nghÒ phi n«ng nghiÖp, thu<br /> nhËp cña hä t¨ng lªn vµ møc ®é tham gia cña hä vµo c«ng viÖc gia ®×nh gi¶m xuèng<br /> so víi phô n÷ lµm nghÒ n«ng nghiÖp (Lª H¶i §¨ng 2007; TrÇn Qóy Long 2007).<br /> <br /> Nh­ vËy, mÆc dï ph©n c«ng c«ng viÖc néi trî gi÷a vî vµ chång vÉn ®i theo m«<br /> h×nh chung nh­ng tÝnh chÊt “nghÒ nghiÖp” cña gia ®×nh cã t¸c ®éng nhÊt ®Þnh ®Õn<br /> møc ®é tham gia cña tõng giíi.<br /> <br /> 3. Häc vÊn<br /> <br /> Nh×n chung, nh÷ng cÆp vî chång cã häc vÊn cao th× ng­êi chång còng chia sÎ<br /> nhiÒu h¬n c«ng viÖc néi trî víi ng­êi vî, c¶ trong quan niÖm vµ hµnh ®éng cô thÓ.<br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br /> 50 Khía cạnh giới trong phân công lao động gia đình<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Ch¼ng h¹n, cã 92,2% nh÷ng ng­êi mï ch÷ cho r»ng c«ng viÖc néi trî phï hîp víi n÷,<br /> trong khi ®ã ®èi víi ng­êi cã tr×nh ®é ®¹i häc tû lÖ nµy lµ 85,9%. (Bé VH, TT&DL vµ<br /> c¸c c¬ quan kh¸c 2008: 78; xem thªm §Æng Thanh Nhµn 2005, TrÇn Quý Long 2007).<br /> Mét trong nh÷ng lý do lµ nh÷ng ng­êi cã häc vÊn cao h¬n th× Ýt cã ®Þnh kiÕn giíi h¬n<br /> trong c¸c c«ng viÖc gia ®×nh nªn s½n sµng tham gia c«ng viÖc nhµ h¬n.<br /> <br /> 4. Chu tr×nh sèng cña gia ®×nh vµ c¬ cÊu hé gia ®×nh<br /> <br /> Nh÷ng kh¸c biÖt vÒ sù ph©n c«ng lao ®éng gia ®×nh cã liªn quan ®Õn c¸c giai<br /> ®o¹n kh¸c nhau trong ®êi sèng gia ®×nh. Kh¶o s¸t Thùc tr¹ng b×nh ®¼ng giíi 2005 vµ<br /> mét sè nghiªn cøu kh¸c (Lª Th¸i ThÞ B¨ng T©m 2008; Vò M¹nh Lîi 2004; Tr­¬ng<br /> Thu Trang 2007; Vò ThÞ Thanh 2007; TrÇn Quý Long 2007) cho thÊy c¸c cÆp vî<br /> chång nhiÒu tuæi hay ®é dµi cña h«n nh©n cµng lín th× sù tham gia cña ng­êi vî ®èi<br /> víi hÇu nh­ tÊt c¶ nh÷ng c«ng viÖc néi trî cµng gi¶m. Sù hç trî nhiÒu h¬n cña con,<br /> ch¸u hoÆc cña ng­êi gióp viÖc khi cha mÑ cã tuæi lµ lý do dÉn ®Õn hiÖn t­îng nµy.<br /> Khi míi kÕt h«n, phÇn lín c¸c cÆp vî chång chung sèng cïng cha mÑ nªn viÖc ®¶m<br /> nhËn nh÷ng c«ng viÖc nµy ®· trë thµnh bæn phËn cña ng­êi con, nhÊt lµ ng­êi con<br /> d©u. TruyÒn thèng ®ã vÉn ®­îc tiÕp tôc cho tíi cuéc sèng h«m nay. Sau nhiÒu n¨m<br /> kÕt h«n, ng­êi vî trong gia ®×nh ®· trë thµnh nh÷ng ng­êi mÑ. Nh÷ng ng­êi con (con<br /> trai, con g¸i, con d©u, con rÓ) sÏ cïng chia sÎ nh÷ng c«ng viÖc néi trî trong gia ®×nh.<br /> Gia ®×nh cµng ®«ng thµnh viªn th× sù tham gia cña c¸c thµnh viªn kh¸c vµo c«ng viÖc<br /> néi trî trong gia ®×nh cµng nhiÒu.<br /> <br /> 5. Sù ®ãng gãp vµo thu nhËp gia ®×nh<br /> <br /> Sù ®ãng gãp cña ng­êi vî, ng­êi chång vµo thu nhËp gia ®×nh cã ¶nh h­ëng ®Õn<br /> viÖc ph©n c«ng lao ®éng cña hä. Khi thu nhËp cña ng­êi chång cao h¬n râ rÖt so víi<br /> ng­êi vî th× ng­êi vî th­êng cã xu h­íng ®¶m nhiÖm c¸c c«ng viÖc gia ®×nh ®Ó t¹o<br /> ®iÒu kiÖn cho ng­êi chång thùc hiÖn c«ng viÖc chÝnh, nh»m tèi ®a hãa thu nhËp<br /> chung cña c¶ hé gia ®×nh. NhiÒu ng­êi ®­îc hái cho r»ng nh­ thÕ lµ hîp lý v× ng­êi<br /> chång ®· ®i lµm kiÕm tiÒn ë ngoµi vÊt v¶ th× ng­êi vî ë nhµ nªn lµm c¸c c«ng viÖc<br /> nhµ. Khi ng­êi vî cã thu nhËp cao h¬n hoÆc b»ng ng­êi chång th× b¶n th©n mçi<br /> thµnh viªn sÏ ph¶i c©n nh¾c l¹i sù ph©n c«ng lao ®éng trong gia ®×nh ®Ó lµm thÕ nµo<br /> duy tr× vµ n©ng cao thu nhËp chung. Khi ®ã, ng­êi chång cã thÓ tham gia nhiÒu h¬n<br /> vµo c«ng viÖc gia ®×nh. D­íi ®©y lµ ý kiÕn cña mét phô n÷ vµ mét nam giíi gi¶i thÝch<br /> cho sù ph©n c«ng lao ®éng trong gia ®×nh m×nh:<br /> <br /> "§a sè lµ em lµm hÕt mäi viÖc trong nhµ, em biÕt c«ng viÖc cña chång em lµ vÊt<br /> v¶ nªn ch¼ng h¹n nh­ c¬m n­íc, giÆt giò em ®Òu lµm (n÷, bu«n b¸n, H¶i Phßng).<br /> "§èi víi riªng gia ®×nh t«i th× vî lµ ng­êi Hoa nªn sù x· giao ngßai ®êi bµ ý lóc<br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  Nguyễn Hữu Minh 51<br /> <br /> <br /> <br /> nµo còng h¬n t«i, cho nªn tÊt c¶ nh÷ng viÖc trong nhµ lµ t«i lµm. Vî m×nh ®· vÊt v¶<br /> ngoµi kia råi nªn m×nh ph¶i ë nhµ c¬m n­íc, con c¸i häc hµnh còng do m×nh lµ chñ<br /> yÕu." (nam, TP Hå ChÝ Minh).<br /> (Nguån: Bé V¨n hãa, ThÓ thao vµ Du lÞch vµ c¸c c¬ quan kh¸c 2008: 77-78)<br /> <br /> 6. §Þnh kiÕn giíi<br /> <br /> Quan niÖm truyÒn thèng vÒ vai trß giíi cã ý nghÜa chi phèi rÊt lín ®èi víi sù<br /> ph©n c«ng lao ®éng trong gia ®×nh. Theo quan niÖm nµy, nh÷ng c«ng viÖc gia ®×nh<br /> ph¶i do phô n÷ ®¶m nhiÖm bÊt kÓ lµ trong lo¹i gia ®×nh nµo. Quan niÖm nµy kh«ng<br /> chØ thÓ hiÖn ë nam giíi mµ c¶ ë phô n÷.<br /> <br /> “B©y giê ¨n xong lµ c¸c «ng Êy cø ra bµn uèng n­íc th«i, m×nh l¹i bª m©m b¸t<br /> ®i röa. Kh«ng ®êi nµo c¸c «ng Êy röa c¶. Mµ ®Ó c¸c «ng Êy röa th× còng thÊy v« lý<br /> l¾m. Kh«ng mÆt mòi nµo mµ lµm nh­ vËy ®­îc.” (n÷ lao ®éng tù do, Hµ Néi).<br /> (Nguån: Lª Th¸i ThÞ B¨ng T©m 2008: 153.)<br /> <br /> Mét khÝa c¹nh v¨n hãa kh¸c ¶nh h­ëng ®Õn sù ph©n c«ng lao ®éng trong gia<br /> ®×nh lµ t×nh c¶m th­¬ng chång, th­¬ng con, ch¨m lo cho gia ®×nh cña ng­êi phô n÷.<br /> V× vËy, ng­êi phô n÷ lu«n cè g¾ng lµm mäi viÖc trong gia ®×nh. Hä kh«ng quan t©m<br /> nhiÒu tíi ®iÒu nh÷ng c«ng viÖc ®ã vÊt v¶ nh­ thÕ nµo, cã ¶nh h­ëng ®Õn sù ph¸t triÓn<br /> cña b¶n th©n hä hay kh«ng mµ coi ®ã nh­ lµ tr¸ch nhiÖm vµ niÒm h¹nh phóc cña<br /> m×nh, cho dï ng­êi phô n÷ còng ph¶i g¸nh v¸c c¸c c«ng viÖc x· héi kh¸c. NhiÒu phô<br /> n÷ cho r»ng mét gia ®×nh h¹nh phóc th× kh«ng thÓ thiÕu mét ng­êi vî ®¶m ®ang<br /> trong c«ng viÖc néi trî, biÕt thu vÐn mäi c«ng viÖc.<br /> <br /> "§· lµ mét gia ®×nh th× ng­êi vî ph¶i lµm [c«ng viÖc néi trî]. C«ng viÖc néi trî cã<br /> lµm tèt th× mäi viÖc nã míi ®­îc su«n sÎ. Dï kinh tÕ cña m×nh cã bao nhiªu nh­ng trong<br /> lÜnh vùc néi trî mµ kh«ng cã ng­êi ®¶m ®­¬ng hay lo cho t­¬m tÊt th× gia ®×nh kh«ng<br /> ®­îc h¹nh phóc" (n÷, lµm ruéng vµ thî may, Nam §Þnh). (§Æng Thanh Nhµn 2005)<br /> ThËm chÝ, mét sè phô n÷ cho r»ng, kh«ng ai ngoµi hä cã thÓ lµm tèt nh÷ng c«ng<br /> viÖc néi trî, gia ®×nh mµ thiÕu v¾ng bµn tay ch¨m sãc cña phô n÷ th× sÏ khã mµ nÒ<br /> nÕp ®­îc. Mét phô n÷ lµm ruéng vµ cã c¶ nghÒ bu«n b¸n ë Nam §Þnh nãi: "M×nh th×<br /> bao giê còng ph¶i lµ ng­êi lo thu vÐn cho gia ®×nh th× míi ®­îc. T«i cø ®i ®©u vÒ mét<br /> ngµy lµ biÕt ngay, ë nhµ th× anh Êy còng lµm, con còng lµm nh­ng cã bµn tay ng­êi<br /> phô n÷ bao giê vÉn h¬n, kh«ng ai thay thÕ ®­îc." (§Æng Thanh Nhµn 2005). Nh­<br /> vËy, quan niÖm cña ng­êi phô n÷ vÒ vai trß cña m×nh còng gãp phÇn t¹o nªn sù kh¸c<br /> biÖt trong ph©n c«ng lao ®éng gia ®×nh gi÷a vî vµ chång.<br /> <br /> ChÝnh v× ®Þnh kiÕn giíi nh­ vËy nªn nhiÒu ng­êi cho r»ng viÖc ng­êi phô n÷ ®¶m<br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br /> 52 Khía cạnh giới trong phân công lao động gia đình<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> nhËn c¸c c«ng viÖc nhµ lµ ®­¬ng nhiªn vµ kh«ng cã g× lµ bÊt c«ng c¶. §èi víi hä, phô<br /> n÷ lµm nh÷ng c«ng viÖc nµy lµ kh¸ phï hîp. Khi ®­îc hái: “C«ng viÖc néi trî cã ph¶i lµ<br /> thiªn chøc cña phô n÷ hay kh«ng?” HÇu hÕt c¸c ý kiÕn (c¶ nam lÉn n÷) ë mét sè cuéc<br /> nghiªn cøu kh¸c nhau ®Òu tr¶ lêi lµ ®óng, thËm chÝ ý kiÕn cña phô n÷ ®ång ý vÒ viÖc<br /> nµy cßn cao h¬n so víi nam giíi (§Æng Thanh Nhµn 2005, Vò ThÞ Thanh 2007).<br /> <br /> Nh÷ng thµnh kiÕn giíi vÒ c«ng viÖc néi trî sÏ c¶n trë sù thay ®æi cña m« h×nh<br /> ph©n c«ng lao ®éng truyÒn thèng. ChÝnh nhiÒu ng­êi phô n÷ ®· tù g¾n m×nh víi vai<br /> trß ng­êi néi trî trong gia ®×nh.<br /> <br /> III. Mét sè vÊn ®Ò nghiªn cøu ®¸ng quan t©m<br /> <br /> Khi nghiªn cøu vÒ ph©n c«ng lao ®éng theo giíi trong gia ®×nh, tËp trung chñ yÕu<br /> cña c¸c t¸c gi¶ lµ ph©n c«ng c«ng viÖc néi trî, mét lo¹i h×nh c«ng viÖc mµ gÇn nh­ kÕt<br /> qu¶ cã thÓ ®o¸n tr­íc, ®ã lµ ng­êi phô n÷ lµm lµ chÝnh. Sù ph©n c«ng trong c¸c läai<br /> h×nh c«ng viÖc kh¸c nh­ s¶n xuÊt, kinh doanh gia ®×nh, giao tiÕp, v.v cßn Ýt ®­îc ®Ò cËp<br /> ®Õn hoÆc chØ ®­îc ph©n tÝch mét c¸ch riªng rÏ. V× vËy viÖc ®¸nh gi¸ mét c¸ch tæng hîp,<br /> chÝnh x¸c vÒ sù tham gia cña hai giíi vµo lao ®éng gia ®×nh cã nh÷ng khã kh¨n nhÊt<br /> ®Þnh. Nãi c¸ch kh¸c, kh«ng x¸c ®Þnh ®­îc thêi gian dµnh cho c«ng viÖc gia ®×nh, hiÖu<br /> qu¶ cña nã th× rÊt khã ®¸nh gi¸ vÒ ph©n c«ng lao ®éng trong gia ®×nh.<br /> <br /> C¸ch ®o l­êng hiÖn nay vÒ ph©n c«ng lao ®éng trong gia ®×nh chñ yÕu lµ liÖt kª<br /> c¸c c«ng viÖc vµ hái xem ai lµ ng­êi chñ yÕu lµm nh÷ng c«ng viÖc ®ã mµ kh«ng chó ý<br /> ®Õn sù kh¸c biÖt vÒ thêi gian dµnh cho c¸c lo¹i c«ng viÖc c¶ trong vµ ngoµi gia ®×nh.<br /> NÕu chØ dïng tiªu chÝ ai lµ ng­êi chñ yÕu lµm nh÷ng c«ng viÖc nhµ, thËm chÝ cã ph©n<br /> tÝch thªm tiªu chÝ thêi gian lµm nh÷ng c«ng viÖc nhµ ®ã, th× ch­a ®ñ ®Ó kÕt luËn<br /> chÝnh x¸c vÒ nh÷ng lý do g¾n liÒn víi sù ph©n c«ng lao ®éng theo giíi trong gia ®×nh.<br /> Trong rÊt nhiÒu tr­êng hîp, khi ng­êi vî lµ ng­êi chñ yÕu lµm nh÷ng c«ng viÖc nhµ,<br /> th× còng trong thêi gian ®ã ng­êi chång nhäc nh»n víi nh÷ng kiÕm sèng hµng ngµy<br /> cho gia ®×nh.<br /> <br /> VÊn ®Ò l­îng hãa gi¸ trÞ c¸c c«ng viÖc gia ®×nh ch­a ®­îc quan t©m mét c¸ch<br /> thÝch ®¸ng. ViÖc xem xÐt xu h­íng thay ®æi vÒ ph©n c«ng lao ®éng trong gia ®×nh<br /> còng gÆp khã kh¨n v× hÇu hÕt lµ c¸c nghiªn cøu ®­îc ®o t¹i mét thêi ®iÓm vµ kh«ng<br /> cã c¬ së ®Ó so s¸nh gi÷a c¸c ®Þa bµn kh¸c nhau do kh«ng b¶o ®¶m tÝnh chÊt ®¹i diÖn,<br /> ngo¹i trõ viÖc so s¸nh víi khu«n mÉu ph©n c«ng lao ®éng truyÒn thèng.<br /> <br /> VÊn ®Ò khã kh¨n h¬n nhiÒu so víi viÖc chØ ra thùc tr¹ng ph©n c«ng lao ®éng<br /> theo giíi trong gia ®×nh chÝnh lµ mèi quan hÖ gi÷a viÖc ph©n c«ng lao ®éng theo giíi<br /> víi vÊn ®Ò bÊt b×nh ®¼ng giíi ë ViÖt Nam.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  Nguyễn Hữu Minh 53<br /> <br /> <br /> <br /> Ph©n c«ng lao ®éng theo giíi, ®Æc biÖt lµ ph©n c«ng lao ®éng trong thùc hiÖn<br /> c«ng viÖc nhµ, lµ khÝa c¹nh rÊt quan träng ®Ó t×m hiÓu vÊn ®Ò b×nh ®¼ng giíi trong<br /> gia ®×nh (Lª Thi 2002, §ç ThÞ B×nh vµ TrÇn ThÞ V©n Anh 2003). Ph©n c«ng lao ®éng<br /> theo giíi tr¶ lêi c©u hái "ai lµm g×?" vµ cho phÐp chØ ra nh÷ng kh¸c biÖt vµ bÊt hîp lý<br /> tõ gãc ®é giíi trong c«ng viÖc, lîi Ých vµ ®Þa vÞ x· héi cña phô n÷ vµ nam giíi. Tuy<br /> nhiªn, trong khi nhiÒu t¸c gi¶ ®ång ý r»ng ph©n c«ng lao ®éng theo giíi lµ mét c«ng<br /> cô quan träng ®Ó ph©n tÝch vÊn ®Ò b×nh ®¼ng giíi th× trong thùc tÕ cßn Ýt ng­êi ®­a<br /> ra c¸c tiªu chÝ ®o l­êng cô thÓ. Mét yªu cÇu quan träng cña viÖc ph©n tÝch b×nh ®¼ng<br /> giíi ë ®©y lµ l­îng hãa b»ng tiÒn sù ®ãng gãp cña ng­êi phô n÷ th«ng qua c¸c c«ng viÖc<br /> néi trî trong gia ®×nh. H¬n thÕ n÷a, ph¶i chØ ra ®­îc mèi liªn hÖ gi÷a nh÷ng ®ãng gãp<br /> cña hä víi ®Þa vÞ thÊp kÐm cña phô n÷ do bÞ nh×n nhËn kh«ng ph¶i lµ trô cét kinh tÕ.<br /> Nãi c¸ch kh¸c, ®ång thêi víi viÖc l­îng hãa ®óng gi¸ trÞ ®ãng gãp cña ng­êi phô n÷<br /> th«ng qua lao ®éng trong gia ®×nh, cÇn ph¶i chØ ra ®­îc th¸i ®é cña nh÷ng ng­êi trong<br /> gia ®×nh, ®Æc biÖt lµ ng­êi chång, ®èi víi ng­êi vî vµ ®ãng gãp cña vî tõ nh÷ng c«ng<br /> viÖc gia ®×nh. Nh­ §ç ThÞ B×nh vµ TrÇn ThÞ V©n Anh (2003) nhÊn m¹nh, sÏ lµ bÊt<br /> b×nh ®¼ng nÕu mét ng­êi vî/hoÆc chång thùc hiÖn c«ng viÖc nhµ vÊt v¶ nh­ng ng­êi<br /> cßn l¹i coi th­êng nh÷ng c«ng viÖc ®ã, coi ®ã lµ nh÷ng c«ng viÖc “vÆt v·nh”.<br /> <br /> Nh­ vËy, ngoµi c¸c tiªu chÝ "ng­êi chñ yÕu thùc hiÖn c¸c c«ng viÖc néi trî",<br /> "thêi gian thùc hiÖn c¸c c«ng viÖc néi trî", cÇn cã thªm tiªu chÝ "sù ®¸nh gi¸" cña vî<br /> vµ chång vÒ viÖc thùc hiÖn c«ng viÖc nhµ. Sù ®¸nh gi¸ cña mçi giíi cÇn ®­îc xem lµ<br /> vÊn ®Ò cèt lâi khi bµn vÒ vÊn ®Ò b×nh ®¼ng. NÕu nh­ ng­êi vî, hoÆc ng­êi chång lµm<br /> c«ng viÖc néi trî, trong khi ng­êi cßn l¹i ®ãng vai trß trô cét vÒ kinh tÕ, th× ®iÒu ®ã cã<br /> thÓ vÉn ®­îc coi lµ b×nh ®¼ng nÕu nh­ lao ®éng lµm c«ng viÖc nhµ ®­îc ®¸nh gi¸ nh­<br /> nh÷ng lao ®éng kiÕm sèng kh¸c, mét lao ®éng víi nh÷ng hao tæn vÒ thêi gian, søc lùc<br /> vµ ®em l¹i gi¸ trÞ kinh tÕ. ChÝnh v× thÕ, kh«ng thÓ bá qua tiªu chÝ nµy khi xem xÐt<br /> vÊn ®Ò b×nh ®¼ng giíi trong thùc hiÖn c«ng viÖc néi trî.<br /> <br /> T¸c gi¶ Lª Ngäc V¨n th× cho r»ng "Trong giai ®o¹n chuyÓn ®æi cña nÒn kinh tÕ<br /> víi chÝnh s¸ch lÊy hé gia ®×nh lµm ®¬n vÞ s¶n xuÊt, ph©n c«ng lao ®éng theo giíi<br /> trong c¸c hé gia ®×nh ë n«ng th«n ViÖt Nam... kh«ng gi¶m ®i mµ cã chiÒu h­íng t¨ng<br /> lªn. Tuy nhiªn, ph©n c«ng lao ®éng theo giíi trong gia ®×nh t¨ng lªn kh«ng hoµn toµn<br /> ®ång nghÜa víi t¨ng bÊt b×nh ®¼ng giíi" v× "Kh«ng cã c¬ së ®Ó nãi r»ng ph©n c«ng lao<br /> ®éng theo giíi ë n«ng th«n ViÖt Nam hiÖn nay dÉn ®Õn sù phô thuéc hoÆc phôc tïng<br /> cña phô n÷ ®èi víi nam giíi" (Lª Ngäc V¨n, 1999: 159 vµ 166). T¸c gi¶ kh¼ng ®Þnh<br /> r»ng ph©n c«ng lao ®éng theo giíi trong gia ®×nh lµ mét ®iÒu tÊt yÕu kh¸ch quan,<br /> nh»m t¨ng tèi ®a thu nhËp vµ phóc lîi cña hé. Vµ "chØ nªn xo¸ bá nh÷ng h×nh thøc<br /> ph©n c«ng lao ®éng theo giíi nµo dÉn ®Õn sù phô thuéc vµ phôc tïng cña phô n÷ ®èi<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br /> 54 Khía cạnh giới trong phân công lao động gia đình<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> víi nam giíi. Nh­ng còng cÇn duy tr× vµ ph¸t huy nh÷ng h×nh thøc ph©n c«ng lao<br /> ®éng t¹o nªn sù hîp t¸c gi÷a hai giíi." (Lª Ngäc V¨n, 1999: 169). Tuy nhiªn, t¸c gi¶<br /> ch­a chØ ra sù ph©n c«ng lao ®éng nµo sÏ dÉn ®Õn sù phôc tïng cña ng­êi phô n÷ ®èi<br /> víi nam giíi vµ sù ph©n c«ng lao ®éng nµo dÉn ®Õn sù hîp t¸c gi÷a hai giíi .<br /> <br /> Trong thùc tÕ, nhiÒu t¸c gi¶ vÉn mÆc nhiªn coi ph©n c«ng lao ®éng theo giíi<br /> trong gia ®×nh lµ chØ b¸o vÒ bÊt b×nh ®¼ng, thay v× cã mét sù thao t¸c hãa kh¸i niÖm<br /> chÆt chÏ vµ mét sù ph©n tÝch cô thÓ vÒ møc ®é bÊt b×nh ®¼ng thÓ hiÖn nh­ thÕ nµo<br /> qua sù ph©n c«ng lao ®éng theo giíi vµ t¸c ®éng cña nã ®Õn vai trß, vÞ trÝ cña ng­êi<br /> phô n÷ trong gia ®×nh ra sao. §ã lµ ch­a kÓ ®Õn viÖc g¾n mét c¸ch ®¬n gi¶n sù ph©n<br /> c«ng lao ®éng trong gia ®×nh víi thùc tr¹ng b×nh ®¼ng giíi mµ thiÕu sù ph©n tÝch<br /> toµn diÖn c¸c yÕu tè kinh tÕ - nh©n khÈu - v¨n hãa kh¸c nhau t¸c ®éng ®Õn sù ph©n<br /> c«ng ®ã.<br /> <br /> CÇn cã c¸c ph©n tÝch s©u h¬n nh÷ng l« gÝch x· héi Èn ®»ng sau sù ph©n c«ng<br /> lao ®éng theo giíi trong gia ®×nh ë ViÖt Nam vµ t×m ra nh÷ng ®iÒu hîp lý hay bÊt hîp<br /> lý cña sù ph©n c«ng lao ®éng hiÖn t¹i. CÇn chØ ra v× sao khu«n mÉu cña sù ph©n c«ng<br /> lao ®éng theo giíi trong gia ®×nh cã thÓ tån t¹i l©u dµi nh­ vËy.<br /> <br /> Liªn quan ®Õn ®iÒu nµy lµ t×m ra c¸ch gi¶i thÝch lý thuyÕt thÝch hîp cho ph©n<br /> c«ng lao ®éng theo giíi trong gia ®×nh ë ViÖt Nam hiÖn nay. C¸c c¸ch tiÕp cËn M¸c<br /> xÝt, cÊu tróc-chøc n¨ng hay n÷ quyÒn ®· thµnh c«ng trong viÖc cung cÊp c¸ch gi¶i<br /> thÝch lý thuyÕt ®èi víi vÊn ®Ò ph©n c«ng lao ®éng theo giíi cho nhiÒu x· héi vµ t¹i<br /> nhiÒu giai ®o¹n ph¸t triÓn (Lª Ngäc V¨n 2008). Tuy nhiªn, viÖc vËn dông c¸c tiÕp cËn<br /> lý thuyÕt nµy ®Ó gi¶i thÝch cho thùc tÕ ph©n c«ng lao ®éng theo giíi trong gia ®×nh ë<br /> ViÖt Nam cßn ch­a ®­îc quan t©m nhiÒu.<br /> <br /> NhiÒu nghiªn cøu thùc nghiÖm vÒ sù ph©n c«ng lao ®éng theo giíi trong gia<br /> ®×nh ë ViÖt Nam chñ yÕu vÉn chØ dõng ë c¸c m« t¶ ®¬n biÕn hoÆc 2 biÕn ®¬n gi¶n vÒ<br /> thùc tr¹ng sù ph©n c«ng còng nh­ mèi quan hÖ gi÷a ph©n c«ng lao ®éng theo giíi vµ<br /> mét sè ®Æc ®iÓm hé gia ®×nh vµ c¸ nh©n. C¸ch lµm nµy tån t¹i trong mét thêi gian dµi<br /> do nh÷ng h¹n chÕ cña nhiÒu nhµ nghiªn cøu vÒ ph©n tÝch sè liÖu ®Þnh l­îng. Trong khi<br /> ®ã, nÕu chØ tiÕn hµnh mét sè kiÓm ®Þnh thèng kª c¬ b¶n, hoÆc xa h¬n lµ sö dông c¸c m«<br /> h×nh ph©n tÝch ®a biÕn th× nh÷ng kÕt luËn cã thÓ kh¸c. V× vËy, mÆc dï cã nh÷ng ®ãng<br /> gãp nhÊt ®Þnh m« t¶ bøc tranh chung vÒ sù ph©n c«ng lao ®éng theo giíi ë ViÖt Nam<br /> hiÖn nay, c¸c nghiªn cøu nµy ch­a gióp Ých nhiÒu cho viÖc ph©n tÝch c¸c nguyªn nh©n<br /> t¸c ®éng, trªn c¬ së ®ã nh×n nhËn râ h¬n b¶n chÊt cña vÊn ®Ò ph©n c«ng lao ®éng theo<br /> giíi vµ cã nh÷ng ®Ò xuÊt thÝch hîp ®èi víi c«ng t¸c ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch.<br /> <br /> Mét sè nghiªn cøu ®· cè g¾ng sö dông c¸c c«ng cô ph©n tÝch thèng kª nh»m chØ<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  Nguyễn Hữu Minh 55<br /> <br /> <br /> <br /> ra nh÷ng mèi quan hÖ thùc sù gi÷a khu«n mÉu ph©n c«ng lao ®éng trong gia ®×nh vµ<br /> c¸c yÕu tè kinh tÕ-x· héi. Ch¼ng h¹n, ®Ó tÝnh ®Õn vai trß cña yÕu tè chu tr×nh sèng<br /> cña gia ®×nh, mét sè t¸c gi¶ ®· kh«ng chØ dõng l¹i ë viÖc ph©n tÝch vÒ ph©n c«ng lao<br /> ®éng theo giíi trong gia ®×nh vµo thêi ®iÓm hiÖn t¹i mµ cßn ph©n tÝch qu¸ tr×nh thay<br /> ®æi sù ph©n c«ng lao ®éng ®ã theo chu tr×nh sèng cña gia ®×nh, cho dï c¸ch chia mèc<br /> thêi gian cßn ®¬n gi¶n lµ so s¸nh lóc míi kÕt h«n vµ thêi ®iÓm hiÖn t¹i (§ç Thiªn<br /> KÝnh 2007, Vò ThÞ Thanh 2007). C¸c t¸c gi¶ Vò TuÊn Huy vµ Deborah (2004), khi<br /> ph©n tÝch c¸c yÕu tè t¸c ®éng ®Õn viÖc thùc hiÖn c«ng viÖc néi trî, thÊy r»ng sù tham<br /> gia cña ng­êi chång cã thÓ phô thuéc rÊt nhiÒu vµo yÕu tè nghÒ nghiÖp (®o l­êng<br /> b»ng viÖc ng­êi chång cã ®i lµm ¨n xa hay kh«ng). §iÒu ®ã gîi ra ý t­ëng ph©n tÝch<br /> thªm vai trß cña yÕu tè nghÒ nghiÖp vµ sù chuyÓn ®æi nghÒ nghiÖp ë n«ng th«n hiÖn<br /> nay khi t×m kiÕm nguyªn nh©n cña thùc tr¹ng ph©n c«ng lao ®éng theo giíi trong gia<br /> ®×nh. Còng nh­ vËy, viÖc ph©n c«ng lao ®éng trong gia ®×nh phô thuéc rÊt nhiÒu vµo<br /> yÕu tè c¬ cÊu nh©n khÈu vµ nghÒ nghiÖp cña hé gia ®×nh, trong khi nh÷ng yÕu tè nµy<br /> cßn Ýt ®­îc c¸c nghiªn cøu ®Ò cËp. NÕu gia ®×nh cã nhiÒu ng­êi th× kh¶ n¨ng ng­êi vî<br /> ®­îc gióp ®ì c«ng viÖc gia ®×nh sÏ cao h¬n. Nh÷ng ng­êi chång hay ®i c«ng t¸c xa sÏ<br /> gãp phÇn lµm t¨ng tû lÖ ng­êi vî ®¶m nhiÖm c«ng viÖc gia ®×nh. (xem thªm TrÇn Quý<br /> Long 2007).<br /> <br /> §iÒu ®ã gîi ý r»ng cÇn ph¶i quan t©m ®Õn nhiÒu yÕu tè h¬n trong ph©n tÝch, ®ång<br /> thêi ¸p dông nh÷ng ph­¬ng ph¸p thÝch hîp nh»m lµm râ mèi quan hÖ gi÷a c¸c ®Æc<br /> ®iÓm c¸ nh©n vµ hé gia ®×nh víi ph©n c«ng lao ®éng theo giíi. Nh÷ng c«ng cô ph©n tÝch<br /> thèng kª hiÖn ®¹i cã thÓ gióp Ých nhiÒu cho c¸c nhµ nghiªn cøu trong viÖc ®i t×m ®Æc<br /> tr­ng sù ph©n c«ng lao ®éng theo giíi trong gia ®×nh vµ b¶n chÊt c¸c mèi quan hÖ gi÷a<br /> khu«n mÉu ph©n c«ng lao ®éng ®ã víi c¸c yÕu tè kinh tÕ-x· héi ë ViÖt Nam<br /> <br /> Tµi liÖu tham kh¶o<br /> <br /> 1. Bé V¨n hãa, ThÓ thao vµ Du lÞch; Tæng côc Thèng kª, ViÖn Gia ®×nh vµ Giíi, vµ Quü nhi<br /> ®ång Liªn hîp quèc 2008. KÕt qu¶ ®iÒu tra Gia ®×nh ViÖt Nam n¨m 2006. Hµ Néi 6-2008<br /> <br /> 2. §Æng Thanh Nhµn 2005. Ph©n c«ng lao ®éng néi trî gi÷a vî vµ chång trong gia ®×nh n«ng<br /> th«n §ång B»ng B¾c Bé. Nghiªn cøu tr­êng hîp ë Léc Hoµ, Nam §Þnh. B¸o c¸o ®iÒn d·,<br /> Líp Liªn ngµnh KHXH khãa 4<br /> <br /> 3. §ç Thiªn KÝnh 2007. MÉu h×nh viÖc lµm vµ nghÒ nghiÖp cña hai vî chång trong gia ®×nh<br /> n«ng th«n ViÖt Nam. T¹p chÝ X· héi häc, sè 3 (99). Tr. 37-46.<br /> <br /> 4. §ç ThÞ B×nh, TrÇn ThÞ V©n Anh (2003), Giíi vµ c«ng t¸c gi¶m nghÌo, Nxb Khoa häc x·<br /> héi, Hµ Néi.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br /> 56 Khía cạnh giới trong phân công lao động gia đình<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 5. Lª H¶i §¨ng 2007. ¶nh h­ëng cña nghÒ nghiÖp ®Õn b×nh ®¼ng giíi trong thùc hiÖn c«ng<br /> viÖc néi trî. (Nghiªn cøu tr­êng hîp t¹i x· Phï Linh, huyÖn Sãc S¬n, TP Hµ Néi). B¸o c¸o<br /> ®iÒn d·, Líp Liªn ngµnh KHXH khãa 5<br /> <br /> 6. Lª Ngäc V¨n 1999. Xo¸ bá ph©n c«ng lao ®éng theo giíi: thùc tiÔn trong c¸c gia ®×nh n«ng<br /> th«n ViÖt Nam. Trong NguyÔn Linh KhiÕu (chñ biªn): Nghiªn cøu vµ ®µo t¹o giíi ë ViÖt<br /> Nam, Nxb Khoa häc x· héi, Hµ Néi, tr. 155-169.<br /> <br /> 7. Lª Ngäc V¨n 2002. Mét sè ®Æc ®iÓm biÕn ®æi gia ®×nh tõ x· héi n«ng nghiÖp truyÒn thèng<br /> sang x· héi c«ng nghiÖp ho¸. T¹p chÝ Khoa häc vÒ phô n÷, sè 1 (50)-2002. Trang 46-55.<br /> <br /> 8. Lª Ngäc V¨n 2008. Vµi nÐt vÒ lÞch sö vµ c¸c ph©n tÝch lý thuyÕt vÒ ph©n c«ng lao ®éng<br /> theo giíi trong gia ®×nh. B¸o c¸o t¹i Héi th¶o c«ng bè kÕt qu¶ nghiªn cøu khoa häc cña<br /> ViÖn Gia ®×nh vµ Giíi n¨m 2007. Hµ Néi 2008.<br /> <br /> 9. Lª Th¸i ThÞ B¨ng T©m 2008. Ph©n c«ng lao ®éng vµ ra quyÕt ®Þnh trong gia ®×nh. Ch­¬ng<br /> 5 trong TrÇn ThÞ V©n Anh vµ NguyÔn H÷u Minh (chñ biªn) 2008. ViÖn Khoa häc x· héi<br /> ViÖt Nam 2007. B×nh ®¼ng giíi ë ViÖt Nam (Ph©n tÝch sè liÖu ®iÒu tra). Nhµ xuÊt b¶n<br /> Khoa häc x· héi. Hµ Néi. Trang 142-173.<br /> <br /> 10. Lª Thi 2002. Gia ®×nh ViÖt Nam trong bèi c¶nh ®Êt n­íc ®æi míi, Nxb Khoa häc x· héi,<br /> Hµ Néi.<br /> <br /> 11. Tr­¬ng Thu Trang 2007. Nh÷ng yÕu tè ¶nh h­ëng ®Õn b×nh ®¼ng giíi trong ph©n c«ng<br /> thùc hiÖn c«ng viÖc néi trî gi÷a vî vµ chång ë n«ng th«n vïng ®ång b»ng B¾c Bé (Nghiªn<br /> cøu tr­êng hîp x· Phï Linh, Sãc S¬n, Hµ Néi). B¸o c¸o ®iÒn d·, Líp Liªn ngµnh KHXH<br /> khãa 5.<br /> <br /> 12. TrÇn Quý Long 2007. Lao ®éng néi trî cña phô n÷ trong gia ®×nh n«ng th«n. T¹p chÝ X·<br /> héi häc, sè 4 (100), 2007. Trang 82-89.<br /> <br /> 13. TrÇn ThÞ V©n Anh 2000. Phô n÷ giíi vµ ph¸t triÓn. Hµ Néi: Nhµ xuÊt b¶n phô n÷.<br /> <br /> 14. TrÇn ThÞ V©n Anh vµ NguyÔn H÷u Minh (chñ biªn) 2008. B×nh ®¼ng giíi ë ViÖt Nam<br /> (Ph©n tÝch sè liÖu ®iÒu tra). Nhµ xuÊt b¶n Khoa häc x· héi.<br /> <br /> 15. Vò M¹nh Lîi 2004. Ph©n c«ng lao ®éng trong gia ®×nh. Trong Vò TuÊn Huy (chñ biªn): Xu<br /> h­íng gia ®×nh ngµy nay (Mét vµi ®Æc ®iÓm tõ nghiªn cøu thùc nghiÖm t¹i H¶i D­¬ng),<br /> Nxb Khoa häc x· héi, Hµ Néi, tr. 87-94.<br /> <br /> 16. Vò ThÞ Thanh 2007. BÊt b×nh ®¼ng giíi trong quan hÖ gi÷a vî - chång ë gia ®×nh n«ng<br /> th«n ViÖt Nam hiÖn nay. B¸o c¸o ®iÒn d·, Líp Liªn ngµnh KHXH khãa 5.<br /> <br /> 17. Vò TuÊn Huy vµ Deborah S. Carr. 2000. Ph©n c«ng lao ®éng néi trî trong gia ®×nh. T¹p<br /> chÝ X· héi häc, sè 4-2000. Tr. 43-52.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />