Khoa Học Vũ Trụ - Sinh Thái Tầng Khí Quyển phần 9

Chia sẻ: Dqwdqdf Dwqdfewf | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:18

Thêm vào BST

Báo xấu

65
lượt xem 12
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo tài liệu 'khoa học vũ trụ - sinh thái tầng khí quyển phần 9', khoa học tự nhiên, công nghệ môi trường phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Khoa Học Vũ Trụ - Sinh Thái Tầng Khí Quyển phần 9

Front tĩnh: khi hai kh i không khí không ñ y nhau n a, front không di chuy n thì g i là • front tĩnh. Trư ng h p này thư ng x y ra khi front ñang di chuy n g p r ng ho c núi cao ch n l i. Th i ti t trong front tĩnh thư ng có mưa. c) Xoáy thu n Xoáy thu n còn ñư c g i là xoáy t , ñó là m t vùng xoáy ñư c t o thành do không khí chuy n ñ ng trong m t vùng khí áp th p. Dòng không khí di chuy n t ngoài vào trung tâm, ngư c chi u kim ñ ng h ( B c bán c u). Khi xoáy thu n chuy n ñ ng, quan sát th y có chuy n ñ ng ñi lên trung tâm, vì th ñây thư ng có nhi u mây và mưa. Hình 11.1 là mô hình bi u th m t xoáy thu n. Vùng xoáy thu n thư ng có hình tròn v i nhi u ñư ng ñ ng áp ñóng kín, s p x p vòng quanh trung tâm. Áp su t không khí trung tâm là nh nh t và tăng d n ra ngo i vi. Xoáy thu n làm xu t hi n tác d ng ti p xúc gi a hai kh i không khí khác nhau v nhi t ñ nên trong xoáy thu n thư ng có hai front, front nóng phía ðông Nam và front l nh phía Tây Nam. Hai front ch m l i trung tâm xoáy thu n, gi a hai front là vùng nóng g i là khu nóng. Vì kho ng không gian c a khu nóng b kh i không khí ñ ng nh t có khí áp cao hơn chi m c nên các ñư ng ñ ng áp ñây có d ng nh ng ñư ng th ng (hình 11.3). Hình 11.1. Mô hình xoáy thu n Hình 11.2. Mô hình xoáy ngh ch Ðư ng kình trung bình c a xoáy thu n vào kho ng 1000 km. Chi u cao trung bình 3 - 4 km. Xoáy thu n chuy n ñ ng d c theo các ñư ng ñ ng áp c a khu nóng, v i t c ñ t 30 - 50 km/h. d) Xoáy ngh ch Xoáy ngh ch còn g i là xoáy t n, là m t vùng khí áp cao, trong ñó gió t o thành xoáy t n t trung tâm ra xung quanh, thu n chi u kim ñ ng h ( B c bán c u). Khi xoáy ngh ch chuy n ñ ng, ngư i ta quan sát th y có các dòng không khí ñi xu ng trung tâm, vì th th i ti t trong xoáy ngh ch thư ng là th i ti t t t, quang mây và khô ráo. Mùa h , th i ti t trong xoáy ngh ch thư ng nóng và quang mây, còn mùa ñông thì tr i n ng kèm theo l nh giá. Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Khí tư ng Nông nghi p--------------------------------------------- 198
Hình 11.3. B n ñ th i ti t xoáy thu n vùng xoáy ngh ch, khí áp gi m d n t trung tâm ra ngo i vi, ñư ng ñ ng áp trung tâm xoáy ngh ch có tr s l n, cá bi t có th ñ t t i 1080mb. Ch ngo i vi xoáy ngh ch m i có th có front. Ða s xoáy ngh ch có các l p khí quy n dư i th p là kh i không khí ñ ng nh t, vì v y chúng không có front và do ñó th i ti t trong xoáy ngh ch ñư c quy ñ nh b i các tính ch t c a kh i không khí ñó nên tương ñ i n ñ nh (hình 11.2). Xoáy ngh ch là m t vùng không khí l n, ñư ng kính có th ñ t t i trên 2.000 km. T c ñ gió trong xoáy ngh ch nh hơn trong xoáy thu n, trung bình kho ng 25 km/h. 1.3. D báo th i ti t D báo th i ti t có ý nghĩa c c kỳ quan tr ng ñ i v i s n xu t và ñ i s ng, nh m phòng ch ng và h n ch thiên tai, thi t l p k ho ch s n xu t, khai thác ti m năng khí h u... Ngư i ta thư ng s d ng nhi u phương pháp ñ d báo th i ti t. Các công c ñ d báo th i ti t g m có b n ñ Synôp m t ñ t, b n ñ Synôp cao không, các lo i gi n ñ E-MA... Ngoài ra, nh nh ng b c nh v tinh và các công c thông tin hi n ñ i ngư i ta có th làm ñư c nh ng d báo dài h n trên ph m vi l n hơn. a) D báo th i ti t b ng b n ñ Synôp T i Trung tâm D báo khí tư ng - th y văn Qu c gia ngư i ta nh n ñư c nh ng thông tin quan tr c khí tư ng m t ñ t t m ng lư i các tr m khí tư ng trên toàn qu c và các thông tin t các v tinh khí tư ng v tr ng thái th i ti t vùng. T nh ng thông tin ñó, ngư i ta ti n hành xây d ng các b n ñ th i ti t g i là b n ñ Syn p (xu t phát t ch Hy L p Synopticos có nghĩa là nhìn, xem xét ñ ng th i). S xu t hi n c a kh i không khí và front, s phát tri n và di chuy n c a xoáy thu n và xoáy ngh ch là nh ng quá trình Synôp cơ b n t o nên th i ti t trên nh ng vùng Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Khí tư ng Nông nghi p--------------------------------------------- 199
không gian r ng l n. Rõ ràng là mu n bi t ñư c v nh ng thay ñ i th i ti t trong tương lai g n, c n ph i hi u và di n ñ t ñư c nh ng ñi u ki n th i ti t và ñ c ñi m phát tri n c a các quá trình v t lý trên m t lãnh th r ng l n. Các b n ñ Syn p cho ta hình nh c th v tr ng thái th i ti t m i th i ñi m. B n ñ Synôp hay b n ñ th i ti t là nh ng b n ñ ñ a lý trên ñó ngư i ta dùng nh ng ch s và ký hi u qui ư c ñ ghi các s li u quan tr c nhi u tr m khí tư ng vào nh ng th i ñi m xác ñ nh, nh ng th i ñi m ñó g i là kỳ quan tr c Synôp. B n ñ Synôp giúp ta th y rõ s s p x p và ngu n g c c a các kh i không khí, các front và tình tr ng khí quy n th i ñi m nào ñó. Mu n d ñoán th i ti t trư c h t c n ph i th y trong m t th i gian nh t ñ nh có nh ng quá trình v t lý nào x y ra, hư ng và cư ng ñ m nh hay y u. Ngư i ta thư ng so sánh các b n ñ syn p các th i ñi m trong ngày (ví d các th i ñi m cách nhau 6, 12 hay 24 gi . M i b n ñ Synôp bi u di n s phân b th i ti t trên các khu v c trong m t th i ñi m nh t ñ nh. Hai b n ñ k nhau theo th i gian có th nêu lên nh ng quá trình v t lý nào ñó x y ra trong khí quy n trong kho ng th i gian ñó. So sánh hai b n ñ th i ti t, có th xác ñ nh ñư c các kh i không khí, các front, các xoáy thu n, xoáy ngh ch ñã di chuy n theo ñư ng nào, trong tương lai hư ng và t c ñ di n bi n ra sao. Vi c phân tích này giúp ta nh n bi t ñư c thay ñ i c a trư ng áp su t khí quy n, s xu t hi n front nóng hay l nh, vùng có giông và mưa Hình 11.4. B n ñ Syn p (Trên b n ñ trình bày các ñư ng ñ ng áp, front, t c ñ và hư ng gió...) Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Khí tư ng Nông nghi p--------------------------------------------- 200
Th i gian làm d báo th i ti t càng ng n thì xác su t d báo chính xác s càng cao. ð d báo th i ti t dài h n trong kho ng th i gian m t tu n, m t tháng và hơn n a ngư i ta c n nghiên c u hoàn thi n phương pháp Synôp. Hi n nay ngư i ta ñang phát tri n m t phương pháp m i g i là phương pháp Thu ñ ng l c h c. b) D báo th i ti t theo tri u ch ng ñ a phương D báo th i ti t trư c vài gi theo tri u ch ng x y ra t i ñ a phương có t m quan tr ng ñ c bi t ñ i v i nông nghi p. Nh ng d báo này xây d ng trên cơ s nh ng quan tr c ñ a phương v tr ng thái b u tr i, lư ng mây, s thay ñ i c a nhi t ñ , khí áp, ñ m không khí, t c ñ và hư ng gió, nh ng hi n tư ng quang h c và các y u t khác. Nh ng tri u ch ng ñ a phương bi u hi n th i ti t t t: Khí áp tăng lên không ng ng, ho c ít bi n thiên trong ngày. • Ban ñêm tr i quang mây, nhi u sao. • Bu i sáng trên b u tr i xu t hi n nhi u mây tích (Cumulus), chân mây b ng ph ng, có mái • d ng vòm, h u như ñ ng yên m t ch . Ban ngày mây tích tăng lên, nhưng phát tri n y u theo chi u th ng ñ ng. Ð nh mây có • ñư ng vi n không rõ r t và phát tri n m nh vào kho ng 15- 16 gi . Bu i chi u ñ nh mây tích có th h th p, chân mây to r ng ra, mây tích bi n thành t ng tích r i tan d n ñi. Mây ti h u như không di ñ ng và không có móc nh ñ u; lư ng mây không tăng theo th i • gian ho c phát tri n theo m t hư ng nh t ñ nh nào ñó. Mây ti-t ng hình thành màn r ng che m t ph n b u tr i v i ñư ng vi n rõ r t. • Quá trình bi n thiên h ng ngày c a nhi t d bi u hi n rõ. Ban ngày, nhi t ñ không khí tăng • lên m t cách v a ph i. Ban ñêm nhi t ñ gi m xu ng do m t ñ t có ñi u ki n b c x t t. V mùa nóng bu i chi u t i có nhi u sương mù, ban ñêm sương và sương mu i hình thành. • Bu i sáng, bình minh xu t hi n ánh sáng màu vàng, ñôi khi bình minh có th b t ñ u b ng • m u ñ nh t, nhưng sau ñó cũng bi n thành màu vàng ch ng t tia sáng m t tr i g p tương ñ i ít hơi nư c trên ñư ng ñi. ven bi n có gió ñ t - bi n, mi n núi có gió núi - thung lũng th i m nh là tri u ch ng • th i ti t t t. Nh ng tri u ch ng ñ a phương báo tr i s p mưa: Khí áp liên t c gi m xu ng. • Mây ti di chuy n nhanh và có d ng như nh ng d i m nh, song song. Mây ti di chuy n càng • nhanh th i ti t càng chóng thay ñ i. Phía sau mây ti xu t hi n mây trung t ng, ñi liên sau n a là mây vũ-t ng màu t i. Hư ng di chuy n c a mây các t ng trên cao không trùng v i hư ng gió phía dư i. • V ban ñêm, gió không ng ng th i và m nh lên. • Mùa hè, lư ng mây tăng lên, nhi t ñ gi m liên t c. • Không có sương, sương mu i và sương mù vào ban mai. Ban ñêm nhi u mây, s b c x • c a m t ñ t gi m ñi. B u tr i lúc bình mình, hoàng hôn có màu ñ r c mà không chuy n sang màu vàng, hi n • tư ng này ch ng t khí quy n ch a nhi u hơi nư c. Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Khí tư ng Nông nghi p--------------------------------------------- 201
Do k t qu c a các tia sáng chi u qua mây ti và ti-t ng, xung quanh m t tr i và m t trăng • hình thành nh ng vòng sáng r ng g i là tán. Nh ng tri u ch ng ñ a phương báo s p x y ra dông: Khí áp gi m xu ng nhanh. • Vào bu i sáng s m trên b u tr i xu t hi n mây trung-tích, gi ng như nh ng n m bông. • Mây tích xu t hi n, ñ nh mây phát tri n nhanh chóng, ph n trên mây tích xu t hi n mây ti • to ra như cái ch i. Nhìn t phía trên, mây có d ng như cái ñe, ñ nh to ra theo hư ng di chuy n c a gió. Sau ñó xu t hi n mây dông, ñôi khi có mưa ñá kèm theo. Nhi t ñ và ñ m không khí cao, th i ti t ng t ng t. • Sau khi dông x y ra th i ti t thư ng tr nên mát m . N u th i ti t v chi u v n còn mây • trung-tích và mây t ng-tích màu h ng lúc m t tr i l n, nhi t ñ không gi m xu ng thì ban ñêm s ti p t c có dông. Khi dông g n t i, gió thư ng th i ngư c hư ng di chuy n c a mây dông r i sau ñó ñ i • hư ng. 2. D BÁO KHÍ TƯ NG NÔNG NGHI P 2.1. Khái ni m và ý nghĩa c a d báo khí tư ng nông nghi p a) Khái ni m D báo khí tư ng nông nghi p là phương pháp ñánh giá kh năng c a s n xu t nông nghi p s x y ra d a trên các thông tin v d báo th i ti t cho m i khu v c. Ði u ki n th i ti t luôn luôn bi n ñ ng so v i giá tr trung bình nhi u năm ho c gi a năm này và năm khác. S bi n ñ ng ñó kéo theo s bi n ñ ng c a s n xu t nông nghi p. Ð i v i cây tr ng, th i gian và cư ng ñ xu t hi n c a các y u t th i ti t làm thay ñ i nh p ñi u sinh trư ng, phát tri n, sâu b nh và năng su t c a chúng. Th i ti t dao ñ ng còn làm cho ch ñ m c a ñ t dao ñ ng theo gây ra h n hán ho c lũ l t. b) Ý nghĩa d báo khí tư ng nông nghi p D báo khí tư ng nông nghi p là m t môn khoa h c tr nhưng ñã có ý nghĩa r t l n ph c v s n xu t nông nghi p. Ð chính xác c a d báo khí tư ng nông nghi p càng cao thì hi u qu ph c v càng l n. D báo khí tư ng nông nghi p (KTNN) có phương pháp riêng. V cơ b n, các phương pháp c a d báo KTNN là phân tích m i tương quan gi a ñi u ki n th i ti t và tình hình sinh trư ng phát tri n, năng su t c a cây tr ng, v t nuôi, ch ñ thu văn, ñ c ñi m v t lý ñ t, sâu b nh ñ xây d ng các mô hình th c nghi m. Khi làm d báo, ngư i ta d a vào các mô hình th c nghi m ñ n i suy các tr s c n thi t cho tương lai. Ý nghĩa chính c a d báo KTNN như sau: 1. Ð nh lư ng hoá ñư c nh hư ng c a các y u t th i ti t x y ra trong tương lai ñ i v i các ho t ñ ng và ñ i tư ng s n xu t nông nghi p. Xác ñ nh m c ñ nh hư ng c a t ng y u t ho c c a nhóm các y u t x y ra ñ ng th i gây h u q a khác nhau ñ i v i s n xu t nông nghi p. Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Khí tư ng Nông nghi p--------------------------------------------- 202
2. Xác ñ nh ñư c th i gian gây ra nh hư ng c a các y u t th i ti t ñ i v i s n xu t nông nghi p tương ng v i các giai ño n sinh trư ng, phát tri n c a cây tr ng. ðánh giá ñư c giai ño n mà cây tr ng ch u nh hư ng l n nh t. 3. D báo trư c ñư c năng su t c a cây tr ng, tìm hi u ñư c nguyên nhân gây nên di n bi n năng su t c a chúng, ñ ra nh ng gi i pháp ng phó s m và k p th i. nhi u nư c trên th gi i, môn khoa h c d báo khí tư ng nông nghi p khá phát tri n ñem l i hi u qu ph c v r t cao. Liên Xô trư c ñây, ñã có r t nhi u thành công trong vi c d báo năng su t lúa mì mùa ñông, ngô, c c i ñư ng, bông. Nh ng k t qu d báo v băng giá, tuy t, ñ m ñ t ñã giúp Liên Xô ñ m b o n ñ nh năng su t các lo i cây tr ng k trên. Theo tài li u c a FAO (1991) nh vi c d báo ñ m ñ t và mưa chính xác mà các nư c B c Phi (khu v c sa m c Sahara) ñã xác ñ nh ñư c cơ c u cây lương th c (kê, ngô, cao lương) phù h p v i di n bi n ñ m ñ t hàng năm, giúp cho các nư c này t túc ñư c 40-50% nhu c u lương th c. M , thành công l n nh t là d báo năng su t cây tr ng d a vào d báo th i ti t dài h n. D báo năng su t bông, ngô và c c i ñư ng ñ t ñ chính xác trên 90% các trư ng h p. Nh vi c d báo năng su t có ñ chính xác cao mà s n lư ng các lo i cây tr ng trên có s n ñ nh l n, kh c ph c k p th i nh ng b t thu n c a th i ti t, ho ch ñ nh s m ñư c gi i pháp ng phó trong quá trình s n xu t. Các nư c khu v c Ðông Nam Châu Á dư i s h tr c a FAO do các chuyên gia Frère, Popov và Oldeman ch ñ o, ñã ti n hành nghiên c u có hi u qu v d báo lư ng mưa, ñ m ñ t d a trên các k t qu th ng kê và hình th Synôp, ñã ñem l i hi u qu ng d ng cao, xác ñ nh ñư c mùa v cây tr ng h p lý, tránh ñư c nh hư ng x u c a th i ti t. Vi t Nam, công tác d báo KTNN tuy m i ñư c phát tri n nh ng cũng ñã ñ t ñư c nhi u thành t u ban ñ u r t có ý nghĩa như d báo tác h i c a sương mu i và nhi t ñ th p ñ i v i m t s cây tr ng (lúa, ngô, chè, bông, ñ u tương, cây cam quýt...), d báo nh hư ng c a mưa bão ñ i v i s n xu t, d báo năng su t cây tr ng, cơ c u mùa v c a chúng. 2.2. Cơ s lý lu n c a d báo khí tư ng nông nghi p D báo khí tư ng nông nghi p là m t môn khoa h c ñòi h i ñ chính xác cao c a các môn khoa h c cơ s như d báo th i ti t và quan tr c v t h u nông nghi p. Phương pháp toán h c th ng kê s giúp vi c xác l p m i tương quan gi a các ñ c trưng c a th i ti t và s ph n ng c a cây tr ng thông qua các quan tr c v t h u. Ð có ñư c nh ng d báo KTNN chính xác, công vi c d báo c n d a trên nh ng cơ s lý lu n sau: 1) Ði u ki n th i ti t luôn luôn bi n ñ ng v cư ng ñ , th i gian và t n s xu t hi n. S bi n ñ ng ñó d n t i s bi n ñ ng r t l n v tình hình sinh trư ng, nh p ñi u phát tri n, năng su t c a cây tr ng, v t nuôi và tình tr ng sâu b nh. Vì v y, c n có ñ chu i th i gian và s trư ng h p kh o sát ñ xác l p m i quan h gi a chúng, ñưa ra m t bài toán d báo phù h p. 2) Các y u t môi trư ng c a sinh v t như khí h u, ñ t ñai, nư c, trình ñ k thu t... cùng m t lúc tác ñ ng vào các ñ i tư ng s n xu t, khó có th phân l p ñư c m c ñ nh hư ng c a t ng y u t ñó. Khi các y u t c a môi trư ng tác ñ ng, gi a chúng s có s tương h làm cho vai trò c a m i y u t b thay ñ i, khác v i trư ng h p tác ñ ng riêng r , vì v y h qu cũng b thay ñ i theo. C n ph i xác ñ nh ñư c vai trò c a t ng y u t trong quá trình tác ñ ng t ng h p nhưng không làm tách r i tác ñ ng c a m i y u t trong m i tương quan nh hư ng chung. Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Khí tư ng Nông nghi p--------------------------------------------- 203
3) S tác ñ ng t ng h p c a nhi u y u t môi trư ng, nh n th y có nh ng y u t gi vai trò ưu th hơn, nh ng y u t ñó ñư c g i là “y u t tr i”. Nh ng “y u t tr i” thư ng là nhi t ñ , ánh sáng, nư c..., nh ng y u t không th thi u trong ñ i s ng sinh v t. Tuy nhiên, có nh ng y u t môi trư ng bi n ñ ng l n như áp su t khí quy n, ñ m, gió... cũng có th tr thành “y u t tr i”. Ví d : vùng núi phía B c Vi t Nam, y u t tr i ñư c k ñ n là nhi t ñ th p và h n hán, ÐakLak “y u t tr i” trong mùa khô là ñ m ñ t, trong mùa mưa là ánh sáng. Xác ñ nh ñư c y u t tr i trong các bài toán d báo KTNN s làm cho mô hình d báo g n nh , có ñ chính xác cao, d th c hi n. 2.3. N i dung d báo khí tư ng nông nghi p Các lo i d báo khí tư ng nông nghi p thư ng ñư c ti n hành như sau: 1) D báo th i kỳ v t h u c a cây tr ng, ñ c bi t chú tr ng th i kỳ gieo h t, th i kỳ ra hoa và ñi u ki n lúc thu ho ch. 2) D báo năng su t cây tr ng, phát hi n các y u t nh hư ng ñ n năng su t cây tr ng và gi i pháp ng phó. 3) D báo các ñi u ki n th i ti t có th x y ra và nh hư ng c a nó ñ i v i s sinh trư ng, phát tri n và năng su t cây tr ng, v t nuôi như: sương mu i, bão, gió m nh, ñ m ñ t... 4) D báo tình tr ng sâu b nh h i. 5) D báo t ng h p các gi i pháp v th i v , cơ c u gi ng và bi n pháp k thu t trên cơ s nh ng d báo trên. 2.4. Nh ng ñi u c n chú ý khi s d ng các mô hình d báo Các mô hình d báo là nh ng mô hình th c nghi m ñư c ti n hành trong nh ng ñi u ki n và trên nh ng ñ i tư ng c th . Vì v y, các mô hình ñó ch có giá tr s d ng trong nh ng ñi u ki n tương t . Các ñi u ki n c th ñó là: - Các gi ng cây tr ng có th i gian sinh trư ng, ti m năng năng su t như nhau. - Ch ñ k thu t canh tác, m c ñ ñ u tư thâm canh cho cây tr ng ñư c áp d ng tương t các vùng d báo. - Các ñi u ki n v ñi u ki n ñ a lý, môi trư ng ñ t, nư c, khí h u không khác nhau quá xa. Vì v y, các mô hình d báo ph i ñư c thư ng xuyên c p nh t, ph c v cho t ng vùng và t ng nhóm cây tr ng có ñ c ñi m sinh h c và năng su t tương t nhau. 2.5. M t s phương pháp d báo khí tư ng nông nghi p a) D báo th i kỳ v t h u c a cây tr ng Yêu c u: D báo chính xác các th i kỳ v t h u c a cây tr ng x y ra trong các ñi u ki n th i ti t khác nhau ñem l i hi u qu kinh t r t l n. Trư c h t, k t qu c a d báo các th i kỳ v t h u c a cây tr ng cho bi t các th i kỳ ñó s x y ra trong hoàn c nh th i ti t như th nào ñ có các gi i pháp h p lý nh m kh c ph c nh ng b t thu n x y ra. M t khác, nh d báo trư c ñư c nh ng b t thu n x y ra m i th i kỳ v t h u c a cây tr ng mà có th xác ñ nh trư c ñư c th i v gieo c y, Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Khí tư ng Nông nghi p--------------------------------------------- 204
cơ c u gi ng và ch ng lo i cây tr ng h p lý, tránh ñư c nh ng nh hư ng x u s g p ph i. Phương pháp: Phương pháp cơ b n c a d báo th i kỳ v t h u c a cây tr ng ñư c ti n hành d a trên nguyên lý: nh p ñi u phát d c c a cây tr ng ph thu c vào nhi t ñ và quang chu kỳ. nh ng cây tr ng không có ph n ng quang chu kỳ thì nh p ñi u phát d c c a chúng ph thu c ch y u vào nhi t ñ . Công th c di n t m i quan h ñó do các nhà khoa h c Sưgôlev, Lêbedev (Nga) ñ ngh , có d ng như sau: ETS n = -------- (1) t-B Trong ñó: n - S ngày hoàn thành m t giai ño n phát d c (ví d : t c y - tr bông); ETS - T ng s nhi t ñ h u hi u c a giai ño n ñó (0C) t - Nhi t ñ trung bình c a giai ño n (0C) B - Nhi t ñ sinh v t h c t i th p (ho c t i cao) (0C). Nhi t ñ sinh v t h c t i th p (B) và t ng nhi t ñ h u hi u (ETS) tuỳ thu c vào t ng lo i cây tr ng có ngu n g c khác nhau và giai ño n sinh trư ng, phát d c c a chúng. Trong các th i kỳ sinh trư ng, phát d c c a cây tr ng thì th i kỳ cây còn nh (có 3 lá th t) và th i kỳ cây ra hoa thư ng có ñ nh y c m cao nh t v i nhi t ñ . Sau khi ñã xác ñ nh ñư c s ngày c a m t giai ño n phát d c, ta l p d báo th i gian cây tr ng k t thúc giai ño n phát d c ñó và chuy n sang m t giai ño n m i. Công th c tính như sau: ETS D2 = D1 + ------ (2) t-B Trong ñó: D2 - ngày xu t hi n th i kỳ phát d c m i. D1 - ngày xu t hi n th i kỳ phát d c trư c. b) D báo th i kỳ v t h u cho lúa ð hi u ñư c phương pháp d báo th i kỳ v t h u cho lúa ta xét ví d sau ñây: D báo th i kỳ tr bông c a lúa mùa, ta c n có nh ng thông s sau: Ngày ñ ng cái: D1 là ngày 5/VIII; T ng s nhi t ñ h u hi u t ñ ng cái ñ n tr bông ETS = 89,00C; Nhi t ñ trung bình c a giai ño n t ñ ng cái ñ n tr bông t = 260C; Nhi t ñ t i th p sinh v t h c ñ i v i th i kỳ lúa tr bông B = 220C; Thay các giá tr trên vào bi u th c (2) ta ñư c k t qu như sau: 89 D2 = ngày 5/VIII + ----------- = 5/VIII + 22 ngày = 28/VIII 26 - 22 Như v y ngày lúa tr bông theo d báo là ngày 28 tháng VIII. Theo s li u th ng kê nhi u năm t cu i tháng VIII ñ n 15/IX xác su t lúa tr an toàn cao nh t, vì v y ta ch n ngày cho lúa tr là 28/VIII như k t qu d báo.. Trong quá trình d báo th i kỳ phát d c c a cây tr ng, ch ñ nhi t có nh hư ng r t l n ñ n ñ chính xác c a d báo. Ð ñánh giá nh hư ng này, ngư i ta ñưa ra m t bi u th c tính ñ Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Khí tư ng Nông nghi p--------------------------------------------- 205
l ch c a ngày d báo so v i ngày xu t hi n th c t c a th i kỳ v t h u. Bi u th c có d ng: 10.(ttt - tdb) a = -------------- (3) ttt - B Trong ñó: a- ñ l ch ngày d báo và th c t (ngày); ttt- và tdb nhi t ñ th c t và nhi t ñ theo d báo th i ti t (0C); B- nhi t ñ sinh v t h c t i th p (0C). Các k t qu tính th theo bi u th c này cho th y khi nhi t ñ th p, ñ sai l ch a x y ra l n hơn so v i nhi t ñ cao. Ví d : Trư ng h p nhi t ñ cao: ttt= 230C; tdb = 220C; B= 160C. Ta có: a = 10.(23 - 22)/(23 - 16) = 1,5 ngày Trư ng h p nhi t ñ th p: ttt = 17,50C; tdb = 170C; B= 160C. Ta có: a = 10. (17,5 - 17)/(17,5 -16) = 3 ngày D u c a a dương ho c âm ch rõ ngày xu t hi n th i kỳ phát d c c a cây tr ng theo d báo x y ra trư c hay sau th c t . K t qu trên cho th y, khi nhi t ñ th p (17,50C) thì s ngày d báo sai l ch l n (3 ngày) so v i ñi u ki n nhi t ñ cao (1,5 ngày). Vì v y k t qu d báo v mùa s ít sai hơn trong v xuân. Trên th c t , ngày xu t hi n các th i kỳ phát d c c a lúa quan h r t ph c t p vào các ñi u ki n c a môi trư ng như ch ñ nư c, ch ñ ánh sáng và ch ñ nhi t. Ngoài ra các th i kỳ v t h u c a cây tr ng còn ph thu c c vào trình ñ k thu t thâm canh. Vì v y vi c s d ng bi u th c c a Lêbêdev và Sưgolev (1) trong m i trư ng h p s kém chính xác. C n ph i xây d ng các phương trình th c nghi m d a vào các kh o sát riêng cho t ng ñ i tư ng gi ng lúa các vùng khác nhau. Sau ñây là m t s mô hình d báo cho cây lúa, nhóm gi ng có th i gian sinh trư ng trung bình t 110-120 ngày trong v mùa, có th làm tài li u tham kh o cho vi c thi t l p m t mô hình d báo nh ng vùng không ch ñ ng nư c tư i, lư ng mưa chi ph i r t l n ñ i v i cây lúa. Th i kỳ tr bông: Nd = 2,74t + 0,01 R + 0,1SS - 53,17 (4) Su= + 2,9 ngày Th i kỳ chín: Nd = 0,45t - 0,02R + 0,03SS + 39,34 (5) Su = 1,5 ngày Ð i v i gi ng có th i gian sinh trư ng dài trên 120 ngày trong v mùa thì công th c d báo có d ng sau: Th i kỳ tr bông: Nd = 0,94t + 0,01 R + 0,1SS + 23,2 (6) Su= 2,1 ngày Th i kỳ chín: Nd = 0,25t - 0,01R - 0,02SS + 20,8 (7) Su= 1,4 ngày Trong ñó: Nd - s ngày t ñ ng cái ñ n tr bông ho c t tr bông ñ n chín; t - nhi t ñ theo d báo th i ti t; R - t ng lư ng mưa (mm) c a giai ño n làm d báo; Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Khí tư ng Nông nghi p--------------------------------------------- 206
SS - t ng s gi n ng c a giai ño n làm d báo. c) D báo th i kỳ v t h u cho ngô Ngô là cây lương th c quan tr ng th 2 sau lúa. Ngô cũng là cây tr ng c n r t m n c m v i nhi t ñ , ñ c bi t là ch ñ m c a ñ t. Tuỳ theo t ng giai ño n sinh trư ng, phát d c c a ngô mà các y u t ñưa vào d báo có s thay ñ i. Theo các k t qu nghiên c u c a nhi u tác gi , ñ i s ng c a cây ngô có th chia ra làm 15 - 17 giai ño n khác nhau. Tuy nhiên ñ ti n cho vi c l p d báo và tính ng d ng th c ti n cao, ngư i ta chia quá trình sinh trư ng c a cây ngô thành 3 giai ño n chính như sau: - Giai ño n gieo - 3 lá - Giai ño n 3 lá - tr c , phun râu - Giai ño n phun râu - chín. Các phương pháp d báo th i kỳ phát d c c a cây ngô ñã ñư c nhi u nhà khoa h c nghiên c u như M. Triêckov (1973), Smith (1980), M. Frère (1980). Vi t Nam, các phương pháp d báo th i kỳ phát d c cho ngô ñã ñư c áp d ng th Trung tâm Khí tư ng nông nghi p (Vi n Khí tư ng - Thu văn), Vi n nghiên c u ngô Vi t Nam. Sau ñây là phương pháp d báo 3 th i kỳ phát d c c a ngô. Giai ño n t gieo ñ n 3 lá: Tình hình sinh trư ng c a ngô giai ño n này quy t ñ nh m t ñ cây trên ñơn v di n tích. T c ñ phát d c c a chúng ph thu c vào ñ m ñ t, ñ sâu gieo h t và ch ñ nhi t. Trong trư ng h p rét ñ m, nhi t ñ cao hay khô h n... ñ u d n t i th i h t, ch t cây. Cây ngô 3 lá là th i kỳ r t m n c m v i y u t môi trư ng vì chúng chuy n t giai ño n sinh trư ng d dư ng sang giai ño n t dư ng, r non hút dinh dư ng t bên ngoài. Ð sâu gieo h t ñư c xác ñ nh tuỳ thu c vào ñi u ki n c a ñ t. N u nhi t ñ thích h p, ñ t ñ m (ñ m 70-80%) thì ñ sâu gieo h t kho ng 4cm, n u ñ t khô và nhi t ñ th p thì gieo sâu hơn, t i 6-7cm. Ngư c l i, khi ñ m và nhi t ñ cao ph i gieo nông hơn, kho ng 3cm. Mô hình có d ng sau: 83 + 7(h - 4) D2 = D1 + ------------------ (8) Kw (t - B) Trong ñó: D2 - ngày ngô ñ t 3 lá D1 - ngày gieo ngô: 83- t ng s nhi t ñ h u hi u t gieo ñ n 3 lá (0C); h - ñ sâu gieo h t th c t (cm); 4 - ñ sâu gieo h t tiêu chu n (cm); 7 - tr s b sung t ng nhi t ñ h u hi u khi gieo khác ñ sâu tiêu chu n (0C) kw - h s ph thu c c a t c ñ ra lá ngô vào ñ m ñ t. Khi ñ m ñ t thích h p kw= 1,0; khi ñ m ñ t th p thì Kw = 0,8; 0,7 ho c th p hơn. t - nhi t ñ không khí theo d báo (0C); B - nhi t ñ sinh v t h c t i th p (0C). Ví d : ngày gieo ngô v ñông là D1 = 15/IX, h = 5cm; kw = 0,8; t = 200C; B = 100C. Ta có: D2 = 15/IX + [83 + 7 (5 - 1)]/0,8 ( 20 - 10) = 15/IX + 11 ngày = 26/IX V y ngô ñ t 3 lá vào ngày 26 tháng IX. Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Khí tư ng Nông nghi p--------------------------------------------- 207
Giai ño n t 3 lá ñ n tr c , phun râu: Trong giai ño n này, ngô v n ph thu c ch y u vào ñ m ñ t, nhi t ñ và vào ñ c tính sinh h c c a gi ng. Ð c tính sinh h c ñ c trưng nh t ñ i v i ngô dùng cho vi c l p d báo là t ng s lá và t c ñ xu t hi n các lá ngô. Có 3 nhóm ngô v i th i gian sinh trư ng khác nhau có s lá khác nhau: Nhóm ngô ng n ngày có 12-14 lá Nhóm ngô chín trung bình có 14-16 lá Nhóm ngô dài ngày có trên 16 lá. Khi ngô xu t hi n lá cu i cùng, chính là lúc ngô s p tr c , phun râu. Trên th c t các lá ngô xu t hi n v i t c ñ khác nhau, nh ng lá ñ u m c nhanh, sau ñó m c châm hơn. Ð d tính toán, ngư i ta ñưa ra giá tr nhi t ñ trung bình và s ngày xu t hi n 1 lá, t ñó tính t ng nhi t ñ h u hi u xu t hi n 1 lá là 300C. Công th c có d ng: 30 (N -2) D3 = D2 + ----------------- (9) Kw (t -B) Trong ñó: D3 - ngày tr c phun râu; 30- t ng s nhi t ñ h u hi u xu t hi n 1 lá (0C); N- t ng s lá; 2 - 2 lá ñ u; kw- h s ñ m ñ t. T, B ñã bi t công th c (8). Ví d : ta có các thông s sau: Lúc ngô 3 lá D2 = ngày 26/IX; D3: ngày tr c ; S lá N= 14 lá; kw = 0,80; t = 19oC; B= 10oC. K t qu tính toán: D3 = 26/IX + 30 (14 - 2)/ 0,8 (19 - 10) = 26/IX + 51 ngày = ngày 20/XI V y ngày 20 tháng XI ngô tr c . Giai ño n tr c - chín: Trong giai ño n này, y u t ph thu c ch y u ñ ngô làm h t và chín là nhi t ñ và ñ m ñ t. Ð m ñ t th p ngô làm h t kém, chín ch m, năng su t gi m. Mô hình d báo như sau: ETS D4 = D3 + ------------- (10) Kw (t - B) Trong ñó : D4 - ngày ngô chín; các thông s khác ñã bi t trên. Ví d : D3 ñã d báo là 20 tháng XI ETS = 1350C; kw = 0,70; t = 170C; B = 100C Ta có: D4 = 20/XI + 135/0,70 (17 - 10) = 20/XI + 30 ngày = 20/XII Ngô chín vào ngày 20 tháng XII. d) S d ng k t qu d báo v t h u vào s n xu t M c ñích c a d báo v t h u cây tr ng nh m bi t ñư c cây tr ng tr i qua các giai ño n sinh trư ng, phát d c vào th i kỳ nào trong m t năm. Trong th i kỳ ñó ñi u ki n th i ti t thu n l i hay khó khăn ñ i v i yêu c u c a các lo i cây tr ng. T ñó ñ ra các gi i pháp kh c ph c Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Khí tư ng Nông nghi p--------------------------------------------- 208
thích h p. 1) Chuy n d ch th i v s m ho c mu n hơn th i v d ñ nh nh m tránh ñư c nh ng ñi u ki n th i ti t b t thu n. Trong các giai ño n phát d c c a cây tr ng ngư i ta chú tr ng nh t giai ño n ra hoa, làm h t. Giai ño n này ñư c g i là giai ño n kh ng ho ng c a cây tr ng. Căn c vào giai ño n này, d a vào th i gian sinh trư ng c a m i lo i gi ng mà l a chon th i v gieo c y cho phù h p. Ví d : Trong v ñông n u th y ngô tr c vào ngày 20 tháng XI s g p giá rét ho c h n hán, trư c ñó ho c sau ñó th i ti t m hơn ho c có mưa nh . V y có th ñ y s m th i v gieo trư c ngày 15 tháng IX, ngô s tr c trư c 20 tháng XI s tránh ñư c th i ti t x u x y ra. 2) Thay ñ i cơ c u gi ng cho phù h p. Trong trư ng h p th i ti t x u như trên, nhưng do nh hư ng c a cây tr ng trư c như lúa mùa g t mu n, không k p làm ñ t tr ng ngô ñông thì ph i dùng bi n pháp thay gi ng ngô ng n ngày b ng gi ng ngô trung bình. Như v y, ch c ch n ngô s tr c trư c ngày 20 tháng XI. 3) Trong trư ng h p c 2 gi i pháp trên không kh c ph c ñư c thì dùng m t bi n pháp b ñ ng nhưng tích c c, ñó là vi c tư i m t lư ng nư c ñ cho ngô, s h n ch ñư c ñáng k m c thi t h i v năng su t. Bi n pháp này xu t phát t cơ s khoa h c là, th i kỳ tr c , phun râu ngô r t c n nư c. M t khác, khi ñ t ñ m thì kh năng gi nhi t c a ñ t t t hơn ñ t khô, ñi u ki n ñ m ñ t trong ru ng ngô s làm tăng nhi t ñ , ñ m không khí, có l i cho ngô tr c , phun râu. 4) M t ñ ngô cũng là bi n pháp kh c ph c tích c c, h n ch ñư c s gi m nhi t ñ và h n hán. M t ñ cây cao là gi i pháp t t cho trư ng h p này. e) D báo năng su t cây tr ng Năng su t cây tr ng là k t qu t ng h p c a nhi u y u t môi trư ng tác ñ ng vào các th i kỳ sinh trư ng, phát tri n c a chúng. M t khác, năng su t cây tr ng cao hay th p còn ph thu c vào ti m năng năng su t c a chúng. Trong th c t , nhi u vùng có năng su t cây tr ng r t cao do s d ng các gi ng có ti m năng năng su t cao. Nh ng gi ng này n u ñư c gieo tr ng nh ng vùng có ti m năng khí h u cao s phát huy ñư c vai trò c a chúng. Vi c nghiên c u các phương pháp d báo năng su t cây tr ng nh m m c ñích: - Bi t trư c ñư c năng su t cây tr ng ñ có k ho ch s n xu t, lưu thông, d tr s n ph m. - Bi t rõ năng su t cây tr ng cao hay th p do y u t gì tác ñ ng. (nhi t ñ th p, mưa l n ho c h n hán khi tr ), t ñó áp d ng nh ng bi n pháp kh c ph c có hi u qu như d ch chuy n th i v , thay ñ i cơ c u gi ng... ñ ñ m b o năng su t cao và n ñ nh. Các phương pháp d báo năng su t cây tr ng g m có: 1. D a vào mô hình th ng kê: Phương pháp cơ b n c a d báo năng su t cây tr ng là d a vào m i tương quan gi a năng su t v i ñi u ki n môi trư ng. Tương quan này có ñư c là nh phép phân tích th ng kê th c nghi m nhi u năm gi a dãy s li u khí tư ng v i dãy s li u v t h u th c nghi m tương ng. Các mô hình này là căn c ñ ñưa ra m t d báo ñ nh lư ng v năng su t cho m t gi ng cây tr ng c th khi bi t các thông tin khí tư ng và cây tr ng trong th i gian t i. Ví d : ð xây d ng phương pháp d báo năng su t lúa mùa Ngh An ngư i ta nh n th y, vùng ñ ng b ng ven bi n Ngh An có ñ a hình d c do s nh hư ng c a dãy Trư ng Sơn B c. Là vùng vĩ ñ th p nên nhìn chung năng lư ng b c x và nhi t ñ khá cao, ñ m b o cho lúa sinh trư ng, phát tri n t t. Y u t nh hư ng l n nh t ñ n năng su t lúa mùa Ngh An là ch ñ mưa. B chi ph i b i hi u ng fohn trong mùa hè nên mùa mưa vùng này d ch sang mùa thu và ñ u mùa Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Khí tư ng Nông nghi p--------------------------------------------- 209
ñông. Mưa l n vào tháng X, mưa càng l n thì kh năng m t mùa càng nhi u. Các v lúa thu ho ch vào tháng X g p mưa l n ñ u b ng p l t. Ngư c l i, n u lư ng mưa cao vào th i kỳ lúa ñ nhánh, gi m tác h i c a hi u ng fohn tác ñ ng thì năng su t cao. D a vào ñ c ñi m ñó, Trung tâm Khí tư ng nông nghi p ñã xây d ng mô hình th ng kê d báo năng su t lúa mùa Ngh An như sau: U(t /ha) = 0,00242x - 0,00138y - 0,00305z + 0,4772 (11) H s tương quan chung: Rux.y.z = 0,68 Trong ñó: x, y, z là lư ng mưa tháng VIII, IX, X. Lư ng mưa tháng IX Ngh An thư ng là 460mm và tháng X = 381mm. H s tương quan t ng ph n: ru.x = 0,34; ru.y = - 0,08; ru.x = - 0,85 Mô hình trên cho th y, lư ng mưa tháng IX và X làm gi m năng su t lúa. Ð c bi t lư ng mưa tháng X x y ra vào th i kỳ thu ho ch có th làm cho lúa b th t thu. Căn c vào các thông tin v d báo lư ng mưa tháng IX và X c a m t năm c th , ñưa vào mô hình (11) ta có th l p ñư c d báo năng su t lúa mùa Ngh An cho năm ñó. Ð l p ñư c d báo năng su t lúa mùa Ngh An c n có các tư li u sau: - Các thông tin d báo lư ng mưa c a các tháng VIII, IX, X. N u thông tin này ñư c cung c p chính xác và có ñư c ngay t ñ u v thì d báo năng su t s chính xác và k p th i. Tuy nhiên, trong các d báo th i ti t dài h n thì lư ng mưa là lo i d báo khó và kém chính xác nh t vì mưa x y ra mang tính ch t ñ a phương. - Các quan sát v v t h u cây lúa: các gi ng lúa thay ñ i hàng năm, năng su t c a chúng cũng khác nhau. M t mô hình th ng kê th c nghi m ch có ý nghĩa ñ i v i m t gi ng cây tr ng c th . Khi cơ c u gi ng thay ñ i thì mô hình s thay ñ i theo, ñó là m t khó khăn c a d báo th ng kê. Tuy v y, ñây là phương pháp có kh năng ti n hành trong ñi u ki n th c ti n c a Vi t Nam. 2. Phương pháp v t h u: D a vào các kh o sát v t h u v tình hình sinh trư ng, phát tri n c a cây tr ng các giai ño n trư c ñ d báo năng su t. Phương pháp này ñư c F.A.O ti n hành cho khu v c B c Phi ñ t k t qu t t ñ i v i cây kê và cây cao lương. Giáo sư A. Triêcov (Nga - 1975) ñã thi t l p mô hình d báo năng su t ngô d a vào di n tích lá c a chúng. Mô hình có d ng sau: (a.w2 + b.w - c.k.t2) Ys = --------------------------- (12) k.t1.w1 Trong ñó: Ys - năng su t ngô (t /ha); w - ñ m ñ t t ng 0 - 50 cm (mm). w1- ñ m ñ t m t trong th i kỳ phân hoá gié (mm). k - h s s d ng nhi t ñ c a ngô; t1 - nhi t ñ giai ño n phân hóa t bư c 4 ñ n bư c 6 (0C); t2 - nhi t ñ sau tr c (0C); Các h s a, b, c tương ng v i di n tích lá S (m2/ha) là: S (m2/ha) a b c 30.000 -0,0071 1,41 3,2 20.000 -0,0060 1,10 -4,2 10.000 -0,0029 0,53 -1,5 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Khí tư ng Nông nghi p--------------------------------------------- 210
Công vi c ño di n tích lá ngày nay ñư c th c hi n m t cách d dàng nh m t thi t b chuyên dùng. Nh ng thông s v nhi t ñ t1 và ñ m ñ t w1 có th thu ñư c vào cu i giai ño n phân hóa bư c 6 c a ngô. N u có ñư c t2 và w thì có th d tính ñư c năng su t ngô trư c lúc thu ho ch t 45 ñ n 60 ngày. Các giá tr : S, w, t2 là nh ng thông s cho chúng ta bi t nguyên nhân ngô ñ t năng su t cao hay th p. Khi ñ m ñ t (w) th p gây ra h n hán và nhi t ñ (t2) th p, làm cho ngô th ph n kém là nguyên nhân làm năng su t ngô gi m. Ðó là nh ng khó khăn trong s n xu t ngô v ñông các vùng núi phía b c Vi t Nam. 3. Phương pháp GIS: Phương pháp này ng d ng cho vi c d báo năng su t cây tr ng trên m t vùng r ng l n. Nguyên t c cơ b n c a phương pháp là d a vào ch ñ khí h u - thu văn c a m t ñ t (h n hán, l t l i, lư ng mưa, m c nư c sông... ) và tình tr ng sinh trư ng vào giai ño n v t h u c th c a th m cây tr ng ñ d báo năng su t. Phương pháp này ñã ñư c áp d ng nhi u nư c. Vi t Nam, tuy không ph i là bi n pháp có th áp d ng thư ng xuyên và cho m i vùng nhưng ñã ñư c ng d ng và thu ñư c m t s k t qu có ý nghĩa. Phương pháp này cũng ñã ñư c ng d ng ñ d báo v tr lư ng r ng, sâu b nh, m c nư c sông, các dòng h i lưu... Nh ng thông tin c n thu th p g m thông tin m t ñ t (các tr m khí tư ng, th y văn cung c p), các b c nh v tinh v khí quy n và th m cây tr ng (nh n t các v tinh khí tư ng, v tinh ñ a tĩnh). 3. CÂU H I ÔN T P 1. Hãy nêu khái ni m v th i ti t ? Trên b m t trái ñ t có m y lo i khí ñoàn ? ñ c ñi m m i lo i khí ñoàn ñó ? 2. Front là gì ? Phân bi t các lo i front nóng, front l nh, front tĩnh ? Trên các vùng ñ a lý còn có nh ng lo i front nào ? ñ c ñi m c a nó ? 3. Phân lo i xoáy thu n và xoáy ngh ch ? ð c ñi m th i ti t trong các lo i xoáy thu n và xoáy ngh ch ? 4. Trình bày n i dung c a phương pháp d báo th i ti t b ng b n ñ Syn p ? Ưu, như c ñi m c a phương pháp này ? 5. Trình bày n i dung c a phương pháp d báo th i ti t b ng tri u ch ng ñ a phương ? Ưu, như c ñi m c a phương pháp này ? 6. Khái ni m v d báo khí tư ng nông nghi p ? Ý nghĩa c a công tác d báo khí tư ng nông nghi p ? 7. Cơ s lý lu n c a các phương pháp d báo khí tư ng nông nghi p ? N i dung c a d báo khí tư ng nông nghi p ? 8. Hãy trình bày phương pháp d báo th i kỳ v t h u c a cây tr ng ? Nêu m t ví d d báo th i kỳ v t h u c a cây tr ng ? 9. . Hãy trình bày các phương pháp d báo năng su t c a cây tr ng ? Nêu m t ví d d báo năng su t cây tr ng ? Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Khí tư ng Nông nghi p--------------------------------------------- 211
Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Khí tư ng Nông nghi p--------------------------------------------- 212
G. TÀI LI U THAM KH O 1. Quách Ng c Ân - Tăng cư ng ph i h p gi a 2 ngành Khí tư ng Thu văn và Nông nghi p. Tuy n t p Báo cáo Khoa h c 40 năm KTNN, Vi n KTTV - 2000. 2. J.B. Baillierè et Fils. Elements de Météorologique Agricole. P.1969. 3. Tr n Duy Bình - 40 năm Khí tư ng Nông nghi p, thành t u và tri n v ng. Tuy n t p Báo cáo Khoa h c 40 năm KTNN, Vi n KTTV - 2000. 4. B Giáo d c và ðào t o, Khí quy n và thu quy n, NXB Giáo d c, H.2001 5. B sách 10 v n câu h i, khí tư ng h c, NXB Khoa h c và K thu t - 2002 6. Brochet D. Recueil de données agroclimatologiques sommes de températures. Ministères des Transports, Paris - 1971 7. Будыко. Климат и жизнь, Гидрометиздат - Лен. 1971 8. Синицина, Агроклиматология, Гидрометиздат - Лен 1973. 9. Nguy n H u Danh , Tìm hi u thiên tai trên trái ñ t, NXB Giáo d c - 2004. 10. Phan T t ð c, Ph m Ng c Toàn , Khí h u và nông nghi p, NXB KHKT - 1969/ 11. ðoàn Văn ði m, Thiên tai khí tư ng nông nghi p ñ i v i cây ăn qu và cây công nghi p lâu năm, ki m soát và gi m thi u. T ng c c KTTV - 2001. 12. ðoàn Văn ði m, Thiên tai khí tư ng nông nghi p ñ i v i cây ăn qu và cây công nghi p lâu năm, ki m soát và gi m thi u. T ng c c KTTV - 2001. 13. ðoàn Văn ði m, Lê Quang Vính, M t s gi i pháp nông sinh h c góp ph n s d ng có hi u qu tài nguyên khí h u nông nghi p, Báo cáo khoa h c, Vi n KTTV, H - 2001. 14. ðoàn Văn ði m, Tr n Danh Thìn, Ph m Văn Phê, Nguy n Th Bích Yên, Báo cáo t ng k t ñ tài: “ði u tra ñánh giá nh hư ng c a ñi u ki n khí h u ñ n sinh trư ng, phát tri n và năng su t m t s cây tr ng chính vùng ðBSH”, Mã s B2001-32-35, B Giáo d c và ðào t o, H. 2003. 15. ðoàn Văn ði m, ðánh giá nhu c u nư c, lư ng nư c c n tư i cho ñ u tương v xuân, T/C NN và PTNT, s 12 - 2003, trang 1441-1443. 16. Nguy n Hư ng ði n, Khí tư ng v t lý. NXB ð i h c Qu c gia Hà N i, H. - 2002 17. О.А. Дроздов, В.А. Василъев, Н.В. Кобышев... КЛИМАТОЛОГИЯ, Гидрометеоиздат, Л. - 1989. 18. G.P. ðu-bin-ski, I.I. Gu-ran-nhíc, S.V. Ma-mi-cô-nô-va, Khí tư ng h c, Nha khí tư ng xu t b n - 1962. 19. ELE International. Agronomic Catalogue, Instrumentation for monotoring the agricultural environment, Schmidt - Vietnam CO.LTD - 1992. 20. F.A.O. Agroclimatological data for Asia plant production and Production serie. Rome - 1987 21. Frère M. et Popov G.F. Suivi agrometéorologique des cultures et Prévision des rendements. F.A.O - Rome, 1987. 22. Freemann. World climatology. New York, 1979. 23. Fritland V.M. V phong hóa ñ t nhi t ñ i m, Lê Thành Bá d ch t b n ti ng Nga, NXB KHKT, H. - 1973 24. Glantz. M., Examines the El Nino phenomenom and discusses suggestion that recent events may be related to global warming. Our planed, UNEP, Vol.9, No3 - 1997. Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Khí tư ng Nông nghi p--------------------------------------------- 247
25. Nguy n Văn H i và các tác gi . Nghiên c u h qu c a bi n ñ i khí h u và gi i pháp ng phó. Báo cáo khoa h c ñ tài c p Nhà nư c. T ng c c Khí tư ng Thu văn - 1995. 26. Tr n Ð c H nh. Ði u ki n khí h u và kh năng phát tri n cây lương th c Tây Nguyên. NXB KHKT, Hà N i - 1986. 27. Tr n ð c H nh, Văn T t Tuyên, ðoàn Văn ði m, Tr n Quang T , Giáo trình khí tư ng nông nghi p. NXB Nông nghi p, H. - 1997 28. Tr n ð c H nh, ðoàn văn ði m, Nguy n Văn Vi t, Lý thuy t v khai thác h p lý ngu n tài nguyên khí h u nông nghi p, NXB Nông Nghi p - 1997. 29. Houérou H.N. An Eco-climatic classification of inter-tropical Africa. Rome - 1991. 30. Huke R.E. Agroclimatic and Dry season maps of South- Southeast and East-Asia, Manila- IRRI - 1982 31. Lê Nam Hùng, Hoàng Ð c Nhu n, Phương pháp d tính sâu ăn lá cây r ng. NXB KH và KT. Hà N i - 1980 32. .Lê Quang Huỳnh và c ng tác viên. Ðánh giá tài nguyên khí h u nông nghi p Vi t Nam, Báo cáo khoa h c ñ tài c p nhà nư c, Mã s 42A-01. T ng c c KTTV, Hà N i - 1989. 33. IRRI. Rainfed lowland rice selected papers from the 1978 International Rice Research conferences- Philippine - 1979 34. Kocтин C. И. Покроская И. Климатология. Гидрометиздат - Лен, 1964. 35. Kowal I.M. Kassam A.H Rainfall in the Sudan Saranna Region of Nigéria for A.R. - 1975. 36. Kramer P. Water relation of plants. Academic Press. New York – 1983 37. Liên H p Qu c, C u l y trái ñ t, Chi n lư c cho cu c s ng b n v ng. Hi p h i Qu c t B o v thiên nhiên, Chương trình Môi trư ng LHQ, NXB KH-KT Hà N i - 2001. 38. Nguy n Vi t Long, Thiên văn và vũ tr . NXB H i Phòng, H i Phòng - 2004. 39. МГУ и Ломосова М.В. Физиология с/х растений, Том 1 - 5, Издательство МГУ - Москва - 1967. 40. Мищенко З. А. Сутчнатход температоры вoздуха и его агрoклиматическое здачение. Гидрометиздат - Лен, 1962. 41. Morman E.R. and Van Breemen V. Rice - Soil - Water- Land. IRRI - 1978. 43. Nguy n ð c Ng (ch biên), Bão và phòng ch ng bão, NXB Khoa h c và K thu t - 1998. 44. Nguy n ð c Ng (ch biên) và các c ng s , Nh ng ñi u c n bi t v El Ninô và La Nina, NXB Khoa h c và K thu t - 1999. 45. Nha khí tư ng, Nguyên Lý khí h u h c. H.- 1963. 46. Nhi u tác gi , Khí tư ng h c, B sách 10 v n câu h i vì sao. Nhà xu t b n Khoa h c và K thu t H - 1997. 47. Ogasawara Keiki Co. LTD. Instruction manual for Meteorological Measuring Equipment. Tokyo - 2000. 48. Okata và Tanaka. Sinh thái h c ñ ng ru ng. Ðoàn Minh Khanh d ch t b n ti ng Nh t NXBNN, Hà N i - 1981. 49. Oldman L.R and Frere. M. Technical report on a study of the agroclimatology of the humid tropic of southeast Asia, Rome – FAO – 1982. 50. Oldman L.R và Frère M. Nghiên c u khí h u nông nghi p nhi t ñ i m Ðông Nam Á. Hoàng Văn Ð c d ch t b n ti ng Anh. NXBNN, Hà N i -1986. 51. Nguy n Vi t Ph , Vũ Văn Tu n, Ðánh giá, khai thác, b o v tài nguyên khí h u và tài nguyên nư c. Báo cáo KH ñ tài c p Nhà nư c, Mã s 42A. T ng c c KTTV, H - 1989.. Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Khí tư ng Nông nghi p--------------------------------------------- 248
52. Vương Văn Quỳnh, Tr n Tuy t H ng, Giáo trình khí tư ng thu văn r ng, NXBNN, H.- 1996. 53. H. Riew. Tropical meteorology. New - York - 1979. 54. Tr n Văn Sáp. V m ng lư i Tr m Khí tư ng Nông nghi p nư c ta. Tuy n t p Các báo cáo tham lu n t i H i ngh Khoa h c 40 năm KTNN, Vi n KTTV - 2000. 55. V.M. Scơ -li-a - r p, Khí tư ng và quan tr c khí tư ng, Nha khí tư ng xu t b n, 1962. 56. Sotelo R.J. The ecological and economic impacts of El Nino phenominon in the South - East Pacific, WMO No 649, 1986. 57. ðinh Th Sơn, Bài gi ng khí tư ng nông nghi p, Trư ng ðHNL Hu - 1995. 58. ðào Th Tu n, Cơ s khoa h c xác ñ nh cơ c u cây tr ng, NXB Nông Nghi p - 1977. 59. Ph m Văn Th m, Lũ l t và s phân b lũ l t Vi t Nam, Bi n pháp phòng ch ng, gi m nh thiên tai lũ l t. T ng c c KTTV - 2001. 60. Mai Tr ng Thông (ch biên), Hoàng Xuân Cơ, Giáo trình tài nguyên khí h u, NXB ð i h c Qu c gia Hà N i, H - 2000 61. Тооминг Х.Т. Сольнечная радиaция и формирование урожая, Гидрометиздат - Лен, 1977. 62. T ng c c khí tư ng thu văn, Quy ph m quan tr c khí tư ng b m t 94/ TCVN - H. 1994. 63. T ng c c khí tư ng thu văn, Khí tư ng thu văn và ñ i s ng, NXB KHKT - 1995. 64. T ng c c khí tư ng thu văn, Vài nét v El Ninô, Thông tin khoa h c khí tư ng thu văn s 10/1997. 65. Ðào Th Tu n. H sinh thái nông nghi p. NXB KHKT Hà N i, 1984. 66. Хролов С.И, Мамонтова Л.Н. Метеорологический словаръ, Гидрометиздат - Лен, 1974. 67. Чирков Ю.И. Агромтерология, Гидрометиздат - Лен, 1979. 68. Шульгин. Сольнечная радиация и растения, Гидрометиздат - Лен, 1967. 69. Vi n Chi n lư c và Phát tri n, M t s ý ki n v ñ nh hư ng Công nghi p hoá, Hi n ñ i hoá c a Vi t Nam ñ n năm 2020. Tài li u n i b - 1996. 70. Nguy n Văn Vi t, Ngô S Giai, Nguy n Th Hà - 40 năm Khí tư ng Nông nghi p ph c v s n xu t nông nghi p - Nh ng bài h c và ñ nh hư ng phát tri n. Tuy n t p Báo cáo Khoa h c 40 năm KTNN, Vi n KTTV - 2000. 71. Lê Quang Vĩnh, Nghiên c u ñi u ki n sinh thái và m t s bi n pháp k thu t nh m nâng cao năng su t cà phê chè huy n Hư ng Hóa, t nh Qu ng Tr , Lu n án Ti n s , H.- 2001. 72. http://www.geog.psu.edu/geog10/yarnal/pressure.htm 73. http://www.geog.psu.edu/geog10/yarnal/labkey-moisture-and-precipitation.htm 74. http://www.facstaff.bucknell.edu/dgriffin/110/110LecSum07-08.html. 75. http://royal.okanagan.bc.ca/mpidwirn/atmosphereandclimate/CO2gas.html 76. http://www.Valdosta.edu/~grissino/geog1112/lecture9.htm Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Khí tư ng Nông nghi p--------------------------------------------- 249