Khu phố cổ Hà Nội những đổi thay qua tư liệu địa chính (1942-1953)

KHU PHÓ CO HA NOI<br /> NHÙÌVG DÓI THAY QUA TU LIÉU DIA CHINH (1942-1953)<br /> <br /> Phan Phuang Thào'<br /> <br /> <br /> Dan nh^p<br /> Tu li?u dja chinh là van bàn chinh thùc ghi chép vi dién tich càc loai dal dai,<br /> càch phàn bd nhà cura theo tìmg sd/thùa dlt, cùng loai hình sd htim (cdng/lu), dugc<br /> xàc làp trén co sd do dac va xàc nhàn cùa chinh quyén, là nén tàng cho viéc quàn ly<br /> va thu thui cùa nhà nude. Thdi Phàp thudc, tu li^u dja chinh cdn dugc ggi là dja ha<br /> thdi càn dai bay bing khoàn diln thd; hi?n nay ggi là so dd.<br /> Toàn bg tu ligu dia chinh Ha Ngi thdi càn dai hi^n dugc luu giti lai hai co sd<br /> chinh: Trung tàm Luu trùr qudc già I thudc Cyc Van thu va Luu trù Nhà nude va lai<br /> Phdng Luu triJ cùa Sd Tài nguyèn - Mdi trudng va Nhà dlt Ha Ngi.<br /> Khdi tài li?u dia chinh Ha Ngi thdi c?in dai là nguèn tu ligu dò sg, phong phù<br /> di nghién cim vi Ha Ngi cuòi thi ky XIX, nira diu thi ky XX trén nhilu phuong<br /> di?n. Nhimg thdng tin khai thàc tir tài ligu dia chinh kit hgp vói nhùng nguòn tu<br /> liéu khàc cho phép dàt ra va nghién cuu nhilu vln di vi kinh ti, xa bòi, van boa va<br /> dàc bi?t là vi di?n mao nhà dlt Ha Ngi giai doan này.<br /> Cà hai kho tài Ii?u dja chinh kl trén dIu là nhimg nguòn tu Ii?u rit quy, ed già<br /> tri khi nghién cim vi Ha Ngi. Tuy nhién, suu tàp tài liéu luu triJ lai Trung tàm Luu<br /> trvs quòc già I il nhilu da dugc càc nhà khoa hgc trong va ngoài nude khai thàc, sir<br /> dyng. Riéng khòi tu li?u luu giù" lai Sd Tài nguyén - Mdi trudng va Nhà dàt Uà Noi<br /> thi blu nhu chua dugc khai thàc, cdng bd. Vi vày, trong bào cào này, trén co sd<br /> nguòn tu liéu chinh dugc su dyng là càc bIng khoàn cùa toàn bd càc phd thudc khu<br /> phò ed Ha Noi, kit hgp vdi càc tài liéu cùa Trung tàm Luu Irti: qudc già I va càc kél<br /> qua nghién cim cùa nhùmg ngudi di Irudc, chùng Idi muón bude dàu lìm hilu ve<br /> dién mao cùa càc loai hình nhà dlt trong khu phò co Ha Ngi nùa dIu thè ky XX.<br /> <br /> 1. Vài dàc diém cùa so lifu<br /> Theo quylt djnh sd 70 BXD/KT-QH ngày 30 Ihàng 3 nàm 1995 cùa Bg Xày dyng,<br /> khu Phò co Ha Nói thudc dja bàn quàn Hoàn Kilm, long dién lich khoàng lOOha,<br /> <br /> * PGS.TS, Trudng Dai hoc Khoa hgc Xà hòi va Nhàn vàn. Dai hgc Quòc già Ha Nói<br /> <br /> 538<br />  KHU PHÓ CO HA NÓI NHIÌNG DÓI THAY QUA TU LIÉU.<br /> <br /> <br /> ed 76 luyén phd thudc 8 phircmg. Tuy nhièn, trong sd 76 phd thudc khu phd ed Uà Ngi,<br /> phd Càu Ddng là phò mdi ed tir nàm 1991 nèn trén thyc te chùng la chi ed thdng tin<br /> dia chinh gifra thè ky XX cùa 75 phò cdn lai. Ben canh dd, dòi chièu giùa tén phd<br /> hicn dai (thco quyèt djnh nói trén cùa Bò Xày dyng) vdi tén phd lai thdi diém làp<br /> bang khoàn Ibi dai da so tén phd khdng Ihay dòi, chi ed 2 phd bj ddi tén (phd Pham<br /> Phù Thu ddi Ihành Nguyén Quang Bich; phd Nguyén Trai ddi Ihành Nguyén Vàn Td).<br /> Theo dd, 75 phd ed ed long cdng 4.439 bang khoàn. Tuy nhién, d day càn luu<br /> y bièn tircmg chénh léch ve long sd bang khoàn cùa 75 phd vdi so liéu cdng dòn<br /> theo lùng phò là do nhO-ng khu dal d chd giao nhau cùa hai bay ba, Ihàm chi ed cho<br /> Idi bòn phd, tuong duong vdi mdi vài sd nhà cùa càc phd Ibi se dugc tinh làp lai d<br /> tal cà càc phò dd.<br /> Hièn tircrng trén mot bang khoàn ghi tén nhiéu phd va nhiéu sd nhà là khà phò<br /> bién. Day là nhirng sd nhà nam d vj tri giàp ranh 2, Ihàm chi 3, 4 phd (thi dy: miéng<br /> dàt sd 237 thudc vùng Hàng Bài, là giao eli cùa 4 phd Hda Ld, Hai Bà Trung, Quàn Su,<br /> Hàng Bdng Thg Nhuòm, dién tich 11 .OOOm^, thudc loai dlt cdng. Chùng la ed Ibi<br /> hinh dung day chinh là mành dal rat rdng (nay là khu Nhà tu Hda Ld va Ida nhà<br /> Hanoi Tower), nén trén thyc té màc dù chi là mdi thùa dlt (mgt chù sd hùm) nhung<br /> Ihùa dàt dd Ihuòmg d vi tri càc nga ba, nga tu, noi giao eli giùa càc con phò, khiln<br /> cho viéc ghi chép thdng tin trd nén phuc tap hon. Diéu này gay khdng it Ird ng^i<br /> cho thdng ké. Bdi le, nhtimg thira dàt này se phài tinh d tal cà càc con phò giao cài<br /> I90 nén nd, song néu làm thdng ké cho toàn bg khu vyc thi lai phài loai trù, nhùmg<br /> thùa dàt dd se chi dugc tinh 1 lln. Thi dy: Bang khoàn di tén phò là Hàng Ngang,<br /> Hàng Bac Ibi nd sg xuàt hi?n d cà thdng ké cùa phd Hàng Ngang cùng nhu phò<br /> Hàng Bac, song trong thdng ké chung cùa 75 phd co thi bang khoàn này chi dugc<br /> tinh 1 làn. Va cùng chinh vi sy trùng làp ndi trén nén trong thòng ké vi tìmg Io?ii<br /> hình nhà dàt (gàc I, gàc 2, gàc 3, san, vuòm, nhà tam,...) cùng sé ed sy "vénh" giùa<br /> ,sd liéu long hgp cùa 75 phò vdi viéc cdng ddn 75 phd theo tìmg con phd (se dugc<br /> giài thich rò hon d phàn sau).<br /> <br /> Lai ed bién lugng mdi bang khoàn khdng phài chi cùa mot chù sd hùu, ma ed<br /> thè cùa hai bay nhiéu chù sd hùu. Dd ed thè là bai va chdng, bay ed khi là vài anh<br /> chj em trong mot già dình, v.v... cùng dimg danh sd'hùu dal va nhà.<br /> Thdng Ihudng, mdi bang khoàn tuong duong mot sd nhà song lai ed bién<br /> lugng mgt so nhà ed 2 bang khoàn. Dd Ihudng là nhùng mành dal vdn dà ed chù sd<br /> hùu, nhung nàm trong quy hoach cùa ihành phd, phài cài mot phàn de làm dudng<br /> bay via he, ngò chung nén khi do dac de làp bang khoàn, de lién cho viéc quàn ly,<br /> ngudi la dà làp 2 bang khoàn riéng biél tuy cùng mot sd nhà. Ngugc lai, ed mot<br /> sd bang khoàn khdng phài chi cùa 1 so nhà, ed thè 2, 3... Ihàm chi nhiéu nhàt lén Idi<br /> <br /> 539<br /> VIÉT NAM HQC - KY YÉU HOI THÀO QUÓC TÉ LÀN THlT TU'<br /> <br /> <br /> 12 so nhà. Nhimg so nhà này ed thi trén cùng mgt phò nhimg cùng ed thè thugc mot<br /> vài phd khàc nhau (giao nhau).<br /> <br /> 2. Dàc diém chung<br /> Nùa dIu thè ky XX, dàc bi?t là trong giai doan thu hai (1920-1945), ngudi Phàp<br /> da ed nhimg tàc dgng dàng kl trong viéc làm thay ddi dién mao khu phd ed Ha Nói.<br /> Màc dù vi mài ehùc nang, khu vyc 36 phò phudng ludn là trung làm nghé Ihù cdng,<br /> buon bàn truyln thòng va cu trù cùa ngudi dàn ngi thành', song nd dà phài irién dya<br /> trén mgt md hinh kinh ti - xa bòi truyln thòng dugc thi bién qua ehùc nàng da dang<br /> trong su dyng khdng gian kiln trùc dd thi: mot ngdi nhà ed thi chia làm nhiéu khu<br /> vyc, vùa làm noi d, noi buon bàn, Ihàm chi cà xudng san xult thù cdng. Dàc trung<br /> clu trùc dò thi khu phò co Ha Ngi là nhùng ngdi nhà òng lién kél tao Ihành day phd<br /> buon bàn hgp. Day chinh là mot trong nhirng ylu tò tao nén net dàc trung va riéng<br /> bi?t cùa trung tàm Ijch su trong Idng dd thi.<br /> <br /> Bang 1. So lif u tong hqrp cùa 75 pho (tinh theo m^)<br /> <br /> Gàc Gàc Gàc Gàc Khdng Nhà Dirtmg,<br /> Viròn San<br /> 1 2 3 4 gian tam ngò<br /> <br /> Di^n tich 224.806 28.972 1.984 38^ 169.788 40.068 296 2n.54L5 5.226,5<br /> <br /> So làn 3.080 484 64 1 3.267 1.051 3 3.526<br /> xuàt hi^n<br /> <br /> Tyl?(%) 0,694 0,109 0,014 0,00022 0,736 0,237 0,00068 0,794<br /> <br /> <br /> Dàc dilm dàu tién ed thi nh$n thly d bang thòng ké là trong khu phd ed Uà<br /> Ngi, loai hình "vudn" chi xult hign 3 lln, vdi nhimg di?n tich "rIt khiém lòn" d càc<br /> phò Bài Su, Hàng BÒ va Hàng Cdt^ Cà ba vudn này dIu thudc sd hùu tu nhàn. Phài<br /> chang, dòi vdi khu vyc phò co, vòn là noi dò hgi, "dlt chat ngudi ddng", "tic dal tàc<br /> vàng" vi vày quy dlt dành cho loai hình "vudn" rIt han hep. Day cùng là dàc dilm<br /> <br /> 1. Nguyén Quòc Thòng, "Ljch sir Ha Noi: thành phó trong long moi khu phò", in trong Nhiéu<br /> tàc già: Ha Nói chu ky cùa nhùng dèi thay: Hình thài kiin trùc va dò thi, Nxb Khoa hoc ky<br /> thuàt. Ha Nói, 2000, tr.26.<br /> 2. Chi co duy nhat nhà so 35 phó Hàng Thiec co gàc 4, vói dièn tich 38m^ (trén toàn bò 380m'<br /> cùa bang khoàn).<br /> 3. 75 phó co co long so 4.439 bang khoàn. Ty le này dugc tinh theo so lan xuàt hièn cua tìmg<br /> loai nhà/dàt trèn long so bang khoàn.<br /> 4. 296m- vudn cùa cà khu vyc phó co Ha Nói bao gòm: 25 Im^ cùa so nhà 45 Hàng Cót; ISm"<br /> cùa so nhà 75 Hàng BÒ; 30m^ cùa so nhà 24 Bài Su,<br /> <br /> 540<br />  KHU PHÓ CO HA NÓI NHCTNG O Ó I THAY QUA TU' LIÉU.<br /> <br /> <br /> dicm riéng cùa Ha Nói khàc hin vdi co dd Hul. Dudi Irilu Nguyén (1802 - 1945),<br /> lluè là kinh dd cùa nude la, va nay luy chi cdn là co dd nhung d dd, md hình nhà<br /> vudn lai là mot dàc trung nói bài. Ò Hul dén nay van con luu giù dugc rat nhilu<br /> "nhà vudn" vdi ly le dal dành cho vudn rll nhilu".<br /> - Trong càc loai hinh nhà va dal d khu phò ed, khdng ed loai nào chilm 100%,<br /> tue là xuàt hièn trong tal cà càc bIng khoan. Thyc ra dilu này cùng hoàn toàn de<br /> hièu vi ed mot so thùa dlt (596 = 13,4%) chi ghi long dién lich ma kbòng ed pbin<br /> ké khai cu thè lùng loai hinh nhà boàc dlt. Day ed Ibi là nhùmg ld dlt nhd, mdi bj<br /> cài lù sd hùu tu nhàn, chuyén thành cdng hùu di làm dudng bay via he, ngò di<br /> chung,... Dd cùng ed thè là nhùng khoành dlt vùa boàc Idn, cà cdng hùu lan tu htm,<br /> nhung van hoàn toàn bd Irdng, chua dugc xày dyng, dù chi là nhà tam.<br /> - DÒi vdi (4.439 - 596 =) 3.843 bIng khoàn cdn lai, ed ké khai càc loai hình<br /> nhà boàc dlt. Ibi "san" là loai xult bién nhilu nhit (3.526/3.843 - ) 91,7%. Khdng chi<br /> nhùng sd hùu cdng, Ihudng là dình, chùa, bòi quàn,... là noi sinh boat cdng dòng,<br /> déu ed san, ma trong da phàn càc nhà dà xày dyng, bao gid cùng chùa ra mot phin<br /> dién lich, ed thi khdng ein Idn llm, di làm san. Phài chàng vi "dal chat, ngudi ddng",<br /> khdng ed nhiéu dàt làm vudn nhu d Hul song d nhùng ngdi nhà trén phò eò Ha Ngi<br /> cho dén giùa thè ky XX, ngudi ta van co gang dành mot phIn dién tich dlt di làm<br /> san, noi ed thè Irdng cày, dào giéng, làm hip, cdng trình phy, boàc di lly ành sàng,<br /> khi trdi, bay don giàn là nhihig khoàng tròng nói tilp giùa nhà trén vói nhà dudi,<br /> giùa khdng gian d vdi noi sinh boat, budn bàn...<br /> Ben canh "san", "khdng gian" dugc hilu là càc khoàng khòng de lly ành sàng,<br /> khdng khi cho mòi sd nhà. Khoàng khdng này dàc bigi hiiru higu trong vige tao ành<br /> sàng, trao ddi khdng khi, dòi vdi dang nhà òng hep va sàu nhu d phò eò Ha Ngi.<br /> Nhu vày, ngoài "vudn", "san" va "khòng gian" dugc hilu là nhùng phIn dlt<br /> khdng xày dyng Ibi toàn bd dién lich cdn lai cùa càc so nhà trong phò eò dIu dugc<br /> su dyng làm khdng gian d. Tuy nhién, tùy thudc già chù, phy thugc vào nhilu<br /> yéu ld khàeh quan va chù quan, nhùng ngdi nhà trén càc phò eò ed Ibi chi là nhà<br /> tam (hay nhà Idn), boàc nhà I tàng, 2 ting, thàm chi dà ed mot so it nhà 3 llng (64<br /> nhà), dàc biél là ed mot nhà 4 tàng d phd Hàng Thièc va là cùa sd hùu tu nhàn. Cd<br /> thè ndi, nhùng dàu hièu cùa mgt dd thj theo kièu mdi du nhàp tuy chua phài dàm<br /> net nhung cùng phàn nào làm thay ddi dàng ké dién mao cùa khu vyc phd ed. Ben<br /> canh dd, viéc cài dal md rdng Idng dudng theo quy chuàn, nàn thàng lai càc phd,<br /> làm via he, cdng rànb... là nhùmg dàu biéu mdi cho Ihày mdi bue Iranh quy hoach<br /> <br /> <br /> ì. Iham khào thèm trong luàn àn TS su hoc cùa Phan Thanh Hai, Càc thù phù thài chùa<br /> Nguyén (1558-1775) trén dàt Quàng Tri va Thùa Thién - Ilui, H. 2008, Ir. 152.<br /> <br /> 541<br /> VifT NAM HQC - KY YÉU Hp! THÀO QUÓC TÉ LÀN THlT TlT<br /> <br /> <br /> khu phò eò tuy khdng ed nhùng biln dòi manh me nhu khu phò Tày song ngàm<br /> nglm tùng bude, nhùng dIu vii làng xà dà din bj Igc bd, khu phd ed Ha Ndi dang<br /> din biln dòi trong qua trình dd thj hda, trd thành mgt khu vyc ed clu trùc va ehùc<br /> nàng thuin dd thj.<br /> - Nhu phIn trén dà nhic Idi, long dign tich càc loai hình nhà va dlt theo ké<br /> khai va còng dòn cùa 75 phò khòng bIng nhau. Cd thi ly giài sy khàc bigi này là do:<br /> + phIn dlt vòn thudc nhimg khu dlt là sd htm tu nhàn nhung trong qua trình<br /> chinh trang, uòn nln lai càc con phò cu theo quy hoach cùa thyc dàn Phàp, dà bj eli<br /> ra di sung cdng, chù ylu di làm via he, md ròng dudng... nén dugc làp riéng mgt<br /> bIng khoàn. Dlt d càc bIng khoàn này Ihudng ehi dugc ghi Idng dién tich ma<br /> khòng ed phàn loai, va do vày khi còng dòn theo loai hình va còng long dién lich se<br /> khàc nhau.<br /> + ed mgt so bang khoàn, thudng là nhtmg thùa dlt cdng, chua phàn càc loai hình<br /> su dyng cy Ibi thi chi ghi chép long dién tich ma khdng ed so liéu yong càc còl khàc.<br /> + Mot so thùa dlt, tuy da là sd hùu tu, tue là ed chù sd hùu nhung ed thè do<br /> ehuyln tu dlt còng sang tu, hoàc do san llp ao ho ma ed nén chua xày dyng va do<br /> vày chua ed sy phàn chia thành càc loai hình nhà dlt khàc nhau .<br /> Theo nhùng miéu tà cùa ngudi Phàp, ngay sau khi chinh quyén dàn sy dugc<br /> thilt làp (nàm 1886), vdi vién TÒng tni su dàu tién là Paul Bert, tu nàm 1888 Ha Ndi<br /> <br /> <br /> 1. Theo nhChig ghi chép cùa dja ba va càc bàn do Ha Ngi co thi dén cuoi thè ky XIX, khu vyc<br /> phó co van con khà nhilu ho nhò. Sang nùa dIu the ky XX, càc ho ó day mai dàn bj san làp.<br /> Xem thém Phan Phuang Thào: Cành quan màt nude cùa Ha Nói qua tu liéu dja hg^Dia ha<br /> ce Ha Nói, tàp II, Nxb Ha Ngi, H. 2008.<br /> Theo Ho sa so 28 tai Trung tàm Luu trùr Quóc già I: Hilu bill vi dal thuòc so hÙu thuòc dja<br /> trong thành phò Ha Nói (1890-1895), Nghi dinh ngày 26/5/1891 cùa Toàn quyén Dòng<br /> Duong (Phóng So Dja chinh Ha Ngi) quyen so bum dlt ho, ao trèn dja bàn Ha Npi cùa thyc<br /> dàn Phàp dugc ghi rò:<br /> "Dilu 1 : Nhùng dal ao, ho ó vj tri sau dugc kbàng djnh thuòc tài san còng cùa thành pho<br /> HàNQi:<br /> Giùa phó càu Co, phó Hàng Mành, phó Hàng Bac va Hàng Dào<br /> Giira phó Hàng Bac, Ma May, Hàng Buom, Hàng Ngang<br /> Giùa phó Hàng Dàu, de va Hàng Than<br /> Giùa phó nhà Thuang Khàch cùa Hàng Than, phó Hàng Bùn<br /> <br /> Dilu 4- Thành phÓ Ha Nói dành thuI nhùng nguói chilm dung dàt ao, ho còng, nhùng ngui>i<br /> này co nghTa vu thyc hièn viéc llp ao trong thdi han 1 nàm dugc tinh tu khi chuyén nhucmg".<br /> <br /> 542<br />  KHU PHÓ CÓ HA NÓI NHÙNG DÓI THAY QUA TU' LIÉU.<br /> <br /> <br /> bai dàu dugc md ròng va ed nhùmg dòi thay dàng kc ve dién mao ben ngoài. mang<br /> dàng ve cùa mot dò thj bién dai.<br /> Tu nàm 1920 dén nàm 1944 lién lyc nhùng de àn quy hoach dò thj Ha Nói<br /> dugc Sd Kién trùc va dd thj dira ra nhàm cài tao va md rdng thành phd, àp dyng<br /> nhùng nguyèn ly quy hoach bién dai thinh hành d chàu Àu duong thdi. Vi vày, khu<br /> phò co Uà Ndi khòng nàm ngoài nhùng quy hoach dd. Tuy nhièn, trong càc di àn<br /> này ed chi rò "... U'u lién phài irién càc dd Ibi bàn xù bién ed hon là xày dyng thành<br /> phd mdi..."'. Vi vày, ben canh viéc dal tén cho nhùng con dudng chinh cùa càc<br /> thòn/xà/phudng thudc khu vyc budn bàn sàm uàt phia tày Ida thành, mòL so con<br /> dudng mdi (chù yéu nàm d khu vyc giàp ranh giùa khu phò buon bàn va phia tày<br /> thành) dà dugc hình thành. Va ed le vi thè ma dièn mao càc phd eò Ha Ndi luy ed<br /> nhùng dòi thay so vdi cuòi thè ky XIX nhu dà phà bd càc cdng phd, dudng phò md<br /> ròng han, ed via he, phà bd nhà Iranh, xày nhà gach..., tinh chll dò thj boa dà rò rèi<br /> hon song vàn giù dugc nhùng nel dàc trung riéng cùa Thàng Long - Ha Ndi, khdng<br /> thè làn vdi bài cu dd thj nào khàc.<br /> <br /> Màc dù vày, qua trình dd thj hoà do ành hudng cùa phuong Tày cùng phIn<br /> nào làm bién dòi càu trùc nhà d phd truyén thòng cùa Ha Ndi. Mot kilu nhà mdi<br /> bang gach kién ed lù 2 dén 4 tàng (loai 3, 4 tIng chilm ty le rll nhd) dà bit dIu<br /> dugc xày dyng trèn nén cu cùa mot so ngòi nhà Ha Nói hình òng quen thuòc lai khu<br /> vyc này. Kièu nhà mdi thè hi?n càch tò ehùc càc khdng gian ehùc nàng ben trong<br /> tuong dòi hgp ly va vàn khai thàc dugc nhirng dàc diém phù hgp cùa he thòng càc<br /> san trong vào mue dich thdng thoàng ly nhién cho càc phdng d, tao dilu kién thoà<br /> man nhu càu truyén thdng cùa ngudi Vigt là gàn bd vdi khdng gian cày xanh thién<br /> nhién, dù dd là khdng gian thién nhién thu nhd.<br /> <br /> 3. Phàn ho theo loai hình sd hùu<br /> Sd hùu nhà dal, hay ndi càch khàc là mdi lién he giùa chù sd hùu vdi nhà dàt,<br /> là mot trong nhùng vàn de quan Irgng dugc thè bién khà rò qua mdi làm bang khoàn<br /> dién thd, góp phàn khdng nhd tao nèn dién mao cùa mot dd thj. Tinh da dang cùa<br /> ddi lugng sd hùu là mot trong nhùng nhàn td xà bòi quan Irgng trong viéc tao khdng<br /> khi làp nàp ké mua ngudi bàn, mot cài hdn khdng thè Ihièu trong dàc trung khu phd<br /> ed Ha Noi.<br /> Nhùng thòng tin ve sd hùu dugc ghi chép d mal sau cùa làm bang khoàn,<br /> gòm: dòi lugng sd hùu, bièn dòi chù sd hùu. Ddi lugng sd hùu ed thè là ngudi Viét,<br /> <br /> 1. Dan thco PGS. Tran Hùng, TS. KTS. Nguyèn Quóc Thòng, Thàng Long - Ha Nói mudi thè k}'<br /> dò thi hod, Nxb Xày dung, H. 2004. ir. 74.<br /> <br /> 543<br /> VI$T NAM HQC - KY YÉU H Q I THÀO QUÓC TÉ LÀN THlT TU^<br /> <br /> <br /> ngudi Hoa, ngudi Àu, hay càc sd hùu cdng ddng (dình, chùa, bòi, quàn ...) boàc sd<br /> hùu còng (dlt còng, via he, rànb nude, dudng, thành phd Ha Ndi...). Chù sd hùu<br /> cùa mgt milng dlt ed khi eò djnh là mgt ngudi, ed khi ehuyln dòi nhiéu làn giùa<br /> càc cà nhàn ùong mot già dình, boàc giùa nhilu ddi lugng khàc nhau... Nhìn chung.<br /> vdi nhùmg ghi chép d mài sau cùa mdi tlm bang khoàn, chùng ta ed thè lìm biéu<br /> phIn nào vi vln di sd hùu nhà dàt nùa dàu thè ky XX.<br /> Tuy dIu là càc phò eò song cùng ed phò Idn phd nhd, phd dai phò ngàn nén so<br /> lugng bIng khoàn thuòc mòi phò ed sy khàc biét. Nhilu bang khoàn nhàt (Ihudng<br /> tuong duong là nhilu so nhà nhIt) là phò Hàng Bdng (279), ròi Idi Hàng Bac (177),<br /> Hàng Buòm (150),... Il bIng khoàn nhIt là càc phò Hàng Bùi, Nguyén Thién Thuàt<br /> (9 bIng khoàn).<br /> Trén dai thi, blu khip càc phò dIu xult hign cà sd hùu cdng va tu, tuy ring tu<br /> hflru vàn chilm phIn chù ylu. Trong toàn khu phò eò, chi riéng hai phò Pham Phù<br /> Thù va Nguyèn Trai là khdng ed cdng hùu. Hay ndi càch khàc, trù nhùng phàn dlt<br /> nhd, tuy bi cài di làm dudng bay ngò di chung nhung lai khdng làp thành bIng<br /> khoàn riéng, ma vàn tinh chung trong tèng di?n tich sd hùu cùa chù bIng khoàn<br /> (phò Pham Phù Thù ehi ed 3,5m dudng; cdn phò Nguyèn Trai ed 83,5m dudng va<br /> ngò, nim trong 4 bang khoàn khàc nhau) Ibi hai phò này khdng ed bIng khoàn nào<br /> dung danh là sd hùu cdng.<br /> Cd thè thly rò hon sy chénh Igch giùa ty 1? chù sd htru va di^n tich dlt sd hùu<br /> cùa tìmg loai trén qua bang tòng hgp sau:<br /> <br /> Bang 2. Phàn bò so ngu-di va difn tich theo nguon gòc sd hiru<br /> <br /> Nguon goc Sé Tyl? Di^n tich SH Tyl?<br /> sdhihi lugmg % (DI') %<br /> <br /> 1. Tu hùu: 3.785 85,27% 570.771 71,44%<br /> <br /> 1.1. Ngudi Viét 3.437 77,43% 482.670 60,41%<br /> <br /> 1.2. Ngudi Hoa 315 7,10% 75.097 9,40%<br /> <br /> 1.3. Ngudi Au . 32 0,72% 12.322 1,54%<br /> <br /> 1.4. Ngudi Nhàt 1 0,02% 682 0,09%<br /> <br /> 2. Còng hùu 654 14,73% 228.188 28,56%<br /> <br /> Tòng còng 4.439 100,00% 798.959 100,00%<br /> <br /> <br /> <br /> 544<br />  KHU PHÓ CÓ HA NÓI NHCfNG DÓI THAY QUA TU LIÉU.<br /> <br /> <br /> 73 phd cdn lai déu ed xen làn chù sd hùu là tu hoàc cdng. Ty le chù va dièn lich<br /> dàt sd hùu theo tùng loai khdng ddng nhàt. Nhìn chung, dàt dai nhà cùa thuòc sd<br /> hùu còng chi bang hon 1/3 sd hùu tu song sd chù sd hùu (sd bang khoàn) thi lai<br /> chi bIng xàp xi 1/5 tu hùu, tue là dièn tich trung hinh cùa mot thùa dlt cdng<br /> (228.188/654=) 348,9m' Idn gip hon 2 lln trung binh mot thùa dlt tu (570.771/3.785=)<br /> 150.8m^ De ed thè di sàu phàn tich ve quy md sd hùu cùa lùng loai chù sd hùu,<br /> chùng Idi phàn lich thco hai loai Idn là cdng hùu va tu hùu.<br /> <br /> * Thù nhàt, sa hùu cdng<br /> Vdi mdi ty le khà "khiém lòn", 14,8% long so chù sd hùu, nhung chilm idi<br /> 28,56%) dièn tich sd hùu, càc bIng khoàn ghi danh chù sd hùu khdng phài cùa cà<br /> nhàn ma là cùa cdng dòng d khu phd ed.<br /> Nhu vày, trong càc thùa dal thudc sd hùu cdng d càc phd ed, mot phàn dàng<br /> ké (162.063/228.188=) 71%, là thudc quyén quàn ly tryc liép cùa Thành phd, trèn<br /> bang khoàn ed thè ghi rò chù sd hùu là Thành phd Ha Nói, hoàc chi ghi chung<br /> chung dò là dal cdng via he. Chua day 1/3 (29%) dién lich dlt cdng cdn lai là thugc<br /> quyén sd hùu cùa càc cdng ddng tin nguòng hay càc co quan,...<br /> Khào sài cu thè càc thùa dàt thudc sd hùu cùa Thành phò (bao gòm cà dlt cdng<br /> ridi chung hay via he), gdm 531 thùa, ed thè chia thành càc loai chinh sau:<br /> 1. Nhùng mành cài tu sd hùu tu nhàn, chiém ty le Idn, thudng ed dièn tich<br /> nhd, do khi càn chinh lai càc con phd ed theo quy hoach mdi cùa Thyc dàn Phàp,<br /> càn nàn chinh dudng phd cho hgp ly, hoàc cùng ed khi là nhihig mành dàt ed dign<br /> tich chi mot vài mèi vudng, dùng de làm via he, cdng rànb... Cd tdi 461/531 thùa<br /> dal ed dién tich 100m^), chiém ty lé khà "khiém Idn"<br /> as 13%, cùng khdng dòng nhàt, chù yéu là mot vài tram mèi vudng, chi ed 13 thùa<br /> ed dién tich > I.OOOm , trong dd Idn nhàt là thùa 95.300m^ (dugc gidi han bdi 4<br /> con phd Hùng Vuong, Cùa Ddng, Chu Vàn An, Hoàng Vàn Thy). Day chinh là<br /> mgt phàn khu vyc thành ed Ha Ndi (sau khi bj phà bdi cudi thè ky XIX). Phd<br /> Cùa Ddng là mot phd mdi hinh thành sau khi bue ludng thành va con bào khdng<br /> cdn (1897), chay thàng lù cùa Ddng cùa Thành ra khu phd budn bàn. Thyc ra,<br /> khu dal này nàm "ben ria" phia tày khu phd ed, nhung ed mot phàn thudc phd<br /> Cùa Ddng nèn vàn dugc tinh trong bang khoàn cùa phd Cùa Dòng. Hay d phd<br /> Ddng Xuàn ed mot Io dal còng dièn tich lèn tdi 16.689m", chinh là khu dal sau<br /> này dùng xày chg Ddng Xuàn, khièn cho sd hùu trung binh cùa càc bang khoàn<br /> c;òng cao hon hàn so vdi sd hùu tu.<br /> <br /> 545<br /> VIÉT NAM HQC - KY YEU HQl THAO QUOC TE LAN THU TtJ ____^<br /> <br /> <br /> Dal cdng là loai dal thudc lai san chung cùa thành phd Ha Noi. Màc dù trong<br /> càc llm bIng khoàn nhiéu khi khdng ghi rò mye dich su dyng, nhung trong boat<br /> ddng quy hoach cùa thyc dàn Phàp, càc mành dàt cdng này ed thè ed do cài lù dal<br /> cùa càc sd hùu tu de làm dudng, via bè, cdng rànb,... xày dyng co sd ha tàng ndi<br /> chung. Tu khi làm chù dugc Ha Ndi (1888), thyc dàn Phàp dà lién hành cài tao<br /> dudng sa nhung phài lù sau nhùng nàm 1920 Ibi he thdng giao thdng trong khu phd<br /> eò mdi thyc sy dugc sàp xép, chinh trang mgt càch ed quy md vdi càc dy àn de xuàt<br /> ti mi, chi tilt cho lùng khu phò. Cdng viéc này dugc tién hành "bài dàu lù doan<br /> sdng Td Ljch lù phò Chg Gao di vào khu phd ed, phà bd càc cdng ngàn giùa càc<br /> phudng nghl trong phò cùng nhilu leu quàn Irudc nhà, md rdng, nàn thàng va trai<br /> dà mal dudng dòng thdi tao via he làl gach cùng he thòng cdng rànb thoàl nude...".<br /> Kit qua là dudng dugc md rdng, ndi dai thèm, udn nàn thing hàng va dugc dàm<br /> bào trai ty va ve sinh mdi trudng.<br /> <br /> Ben canh dd, dlt cdng cdn dùng de dén bù cho càc ngdi nhà sài lé dudng dà bj<br /> phà bd". Thàm ehi, nhùng mành dlt cdng này cùng ed thi dugc bàn, chuyén nhugng<br /> lai cho càc cà nhàn ed nhu càu^.<br /> <br /> 1. Bào cào vi viéc md ròng phó Hàng Dàu cùa bà Mourlan co thè minh chùng cho diéu này:<br /> "... Viéc mó rpng con phó Hàng Dàu này tlm 20m: lOm màt dudng, va 5m moi ben che via<br /> he...Viéc mó ròng dugc thyc bién chi ó huóng Bàc cùa khu phó, dilu này sé làm biln màt<br /> tal cà nhùng ngòi nhà sàt il dudng bién dang ton t^i d dò. Dat ó dàng sau nhùng toà nhà này<br /> là dat còng, sé de dàng dói vói vi?c dua cho moi chù so hùu mot mành dàt dén bù de xày<br /> dyng lai dùng y theo dilu luàt vi ve sinh, dong thdi thành phó sé tilt kiém dugc mot khoàn<br /> din bù". Trich tu Bulletin municipale de la ville de Ha Nói, 1917 {Còng bào thành phó Ha<br /> Nói nàm 1917), p.\50.<br /> 2. Hgp dong bàn dal cùa thành phó Ha Ngi cho òng Pham Dình Bào (thuQc Phóng Sd Dia<br /> chinh) tiln hành vào ngày 2/8/1941 là mot minh chùng cu thè:<br /> Hgp dòng bàn dàt nhu sau:<br /> - Hgp dòng dugc thyc bién giùa ngài Camille Chapoulart, DÓc li thành phó Ha Ngi, dai dién<br /> chinh quyln toàn thành phó va òng Pham Dình Bào. Bàn hgp dong lién quan din Nha Dia<br /> chinh thành phó bàn mành dàt nlm tai phó Hàng Bac, phia sau tòa nhà so 28 dà dugc dàng<br /> ky trong so dja ba so 299/1 phàn B. Mành dlt co dién tich 34m^ va dugc giói han nhu sau:<br /> . Phia bic dugc giói han bòi càc mành dàt khu vyc B-296/1, 340, 339 va 338<br /> . Phia nam dugc giói han bài mành dàt 299 khu vyc B<br /> . Phia dòng giói han bòi càc mành dàt 338 va 302 khu vyc B<br /> . Phia tày dugc giói han bài mành dàt 296/1 cùa khu vyc B<br /> - Thành phó Ha Noi là chù so hùu hirp phàp cùa mành dàt B-299/1 càn cu vào Giày chù-ng<br /> nhàn dàt dai so 362 cùa Ha Nói trong quyén 2 trang 162.<br /> - SÓ tién mua bàn mành dàt này là 340 dòng bac sé dugc òng Pham Dinh Bào nòp lai Kho b^c<br /> thành phó Ha Nói trong thói han duy nhàt mot thàng sau khi hgp dòng này dugc ky chàp<br /> ihuàn cùa nguói dùng dàu chinh quyén Bàc Ky.<br /> <br /> 546<br />  KHU PHÓ CÓ HA NÓI N H Q N G DÓI THAY QUA TU LIÉU.<br /> <br /> <br /> Nhung nhùng mành dàt dang này ed thè hi thu bòi lai bài ky lue nào nèu nd<br /> nàm trong dièn quy hoach cùa thành phò: "Chinh quyèn thành phò khòng ed bài ky<br /> Cam kct nào lièn quan dòn dal dai (nhu viéc phàn loai, md Idi, vice diéu chinh, kèo<br /> dai, md rdng. Idn nèn. ha bàc xép loai) hay càc ké hoach, dy àn ve quy hoach. md<br /> rdng càc con duimg dd Ibi cùa thành phd ma vdi vai trd là ben chuyén nhugng dàt,<br /> chinh quyèn se thu bòi lai dal de pbyc vy càc cdng trình giao thdng"'.<br /> <br /> Lai cùng ed nhùng truòmg hgp. dàt tu bi sung cdng phyc vy viéc md dudng,<br /> nàn thàng hoàc chinh trang càc con phd. Dién lich cài xén tùy thudc vào phàn nhd<br /> cùa ngdi nhà so vdi phàn long ducmg dà dugc quy dinh".<br /> <br /> Khi trung dyng phàn dal cùa nhùng ngdi nhà nhd ra ben ngoài dudng quy<br /> hoach dy kién, bòi ddng thành phd se mua lai cùa ngudi dàn vdi mùc già Ihda<br /> thuàn. Mùc già dén bù nèu chua Ihda dàng, ngudi dàn ed thè khiéu kièn'\<br /> Tuy nhién, trén thyc tè vige chinh trang, tu sua dudng trong khu phò eò chi<br /> dugc ngirìri Phàp chù Irgng dòi vdi nhùmg con dudng irgng yéu - tryc xuong sdng<br /> cùa khu phd hoàc nhùng con dudng d vj tri diém nùl giao thdng then chdl. Ldng<br /> duòmg dugc md rdng thdng qua viéc trung dyng dàt cùa nhùng nhà nhd ra ben<br /> ngoài so vdi phàn dudng quy hoach. Bò mài nhùng con dudng d khu phd ed phàn nào<br /> <br /> <br /> L Hgp dòng bàn dàt cùa thành phó Ha Nói cho òng Pham Dình Bào, Phóng Sa Dja chinh<br /> Ha Ngi.<br /> 2. Hgp dong trao dói daL Ho sa sé 12, Phóng Sd Dja chinh Ha Ngi là mot vi du. Day là Hgp<br /> dòng trao dói dàt giùa Chinh quyén Bào ho va òng Fellononneau dà the hién vi^c càt dàt tu<br /> sung còng mó ròng pho MS May:<br /> " Chinh quyln Bào hg sé dành mgt phan dàt cùa ngòi nhà là: mgt mét, tàm muai làm<br /> centimét (1,85m) sung còng di mó ròng phó Ma May phù hgp vói so dò quy hoach quy djnh<br /> ve giói han dudng phó dà dugc duyét ngày 19/4/1890 va theo ngòi nhà dà dugc nhugng<br /> quyén cho òng Fellononneau dinh kèm theo phu lue Hgp dóng trao dói dàt".<br /> ?>. Ho sa so 144. Phóng So Dja chinh Ha Noi lai Trung tàm Luu trù quóc già 1: Bàn dàt còng<br /> cùa thành phó Ha Noi cho Dàng Doàn Doanh, Dàng Thj Giàn, Nguyèn Hùu Gi, Nguyén<br /> Mai, Nguyèn Hùu Nhu, Ducmg Thùc chinh chù tu nàm 1923-1940, tàp so 2. Do khòng dòng<br /> y vói mùc din bù cùa thành phó, òng Duong Thùc song ó phó Hàng Gai gùi thu lén Hòi<br /> dong thành phò yéu càu dugc tàng già tién din bòi thuóng:<br /> "Ha Nói ngày 14 thàng 9 nàm 1925<br /> Ngài Truóng phóng hành chinh, Tóa Dòc ly Ha Nói kinh mén,<br /> Tòi xin tran trong thòng bào vói ngài ring do su quy hoach lai thành phò, nhà cùa tòi so 116<br /> duóng phó Hàng Gai, Ha Nói dà phài lui vào 0.8m va cài phàn dàt dò tao thành mot góc cho<br /> thàng hàng. Vice lui dàt vào co tòng so là 1 l,5m^ vi vày tòi yéu càu ngài chàp thuàn mgt<br /> khoàn boi thuóng ve su màt màt này là 15 courron (tiln Phàp - TG)/lml Xin gùi tói ngài tal<br /> cà tàm tinh tòn trong cùa tòi. Trong hgp dong chi dong y vói 8 dòng bac Dóng Duang/1 m'".<br /> <br /> 547<br /> VIÉT NAM HQC - KY YÉU HQI THÀO QUÓC TÉ LÀN THIJ TU<br /> <br /> <br /> thay ddi, phd rdng hon, lién hoàn tao thành mgt mang ludi lièn tyc thuàn lién cho càc<br /> boat ddng giao thuang.<br /> Nhùmg sd hùu cdng cdn lai, ngoài càc dình, dén, chùa, miéu, bòi quàn, nhà thd,...<br /> là càc dja diém tin ngudng cùa cgng ddng cu dàn Ibi cdn lai là càc khu dal cùa càc<br /> cdng ty hay Ida bào, bénh vién, nhà vàn hda, v.v....<br /> <br /> * Thù hai, su hùu tir:<br /> <br /> Bang 3. Phàn bò so nguòi va di^n tich dat sd hihi theo nguon góc cu dàn<br /> <br /> Nguon goc sd hihi So lir^g Di^n tich SH (m^) DT trung binh (m^)<br /> <br /> 1. Ngudi Viét 3.437 482.670 140,43<br /> <br /> 2. Ngudi Hoa 315 75.097 238,4<br /> <br /> 3. Ngudi Àu 32 12.322 385,1<br /> <br /> 4. Ngudi Nhàt 1 682 682<br /> <br /> Tong 3.785 570.771 150,8<br /> <br /> Sd hùu tu trong pham vi cùa khu phò eò chù yéu thudc ve ngudi Vi^t, rdi Idi<br /> ngudi Hoa, chi ed 32 ngudi là quòc tjch chàu Àu, va dàc bigi ed 1 ngudi Nhàt. Diéu<br /> này hoàn toàn phù hgp vdi càch tiép càn quy hoach dd thj cùa Hébrard. Theo dd,<br /> Hébrard cho ring cln tàch riéng, chia càch giùa nhihig khu vyc nhà d cùa ngudi Àu<br /> va ngudi An Nam'. Va khu vyc phò eò Ha Ngi dugc ggi là khu ngudi bàn xù de<br /> phàn biél vdi khu cùa ngudi Àu. Tuy nhién, sy phàn djnh này chi ed tinh chat tuong<br /> dòi, khdng Ibi dua ra mgt ranh gidi cùng giùa càc khu vyc cu dàn. Trèn thyc lé,<br /> Thàng Long - Ha Ngi - vùng dlt kinh ky này dà tùng hàp din khdng chi nhùng<br /> ngudi Viét d càc vùng lù Irln vi day làp nghiép ma cdn cà thuóng nhàn Hoa kièu<br /> va ngudi chàu Àu din day sinh song lù càc Ibi ky Irudc. Claude Bourrin dà udc tinh<br /> cho din dIu Ibi ky XX, Ha Ndi ed khoàng 100.000 ngudi An Nam, 1.088 ngudi chàu<br /> Àu va 2.000 ngudi Hoa sinh sòngl Riéng khu vyc 36 phò phudng làp trung chù yéu<br /> là ngudi Viét va ngudi Hoa. Vdi khdng gian kién trùc, boat ddng kinh tè va nhùng<br /> sinh boat vàn hda riéng biél, ngudi Hoa cùng vdi ngudi Viét dà tao nèn sàc thài da<br /> dang cho dièn mao cùa khu 36 phd phudng.<br /> <br /> 1. E. Hébrard, LTJrbanisme en Indochine (Quy hoach dò thj ó Dòng Duang), L'Architecturc<br /> (Kiln trùc), voi 41. so 2, 1942, tr. 33-48.<br /> 2. Claude Bourrin. Dóng Duang ngày dy 1898-1908, Nxb Lao dòng, Trung tàm Vàn hóa Ngòn<br /> ngù Dòng Tày, Ha Nói, 2008, tr. 52.<br /> <br /> 548<br />  KHU PHÓ CÓ HA NÓI NHÙNG DÓI THAY QUA TU LIÉU...<br /> <br /> <br /> Bang 3 cùng cho thày, trong 3.785 bang khoàn tu hùu dugc làp chù yéu vào<br /> lai nàm 1943-1944, mùc sd hùu trung binh cùa mdi bang khoàn là 150,8m". Con sd<br /> này bau nhu khdng sai lèch so vdi sd liéu ma Philippe Papin dà thdng ké dugc lù<br /> càc sd thuè dàt tu nàm 1889-1940. Khi dd, kich thudc trung binh cùa mot ld dàt tdi<br /> hièu là 150m'. Tuy nhièn, mire dò tu hùu giùa càc chù thudc càc qudc ljch khàc<br /> .nhau cùng ed sy khàc biél khà Idn. Mac dù là ngudi bàn xù, chiém dai da sd cu dàn<br /> cùa khu vyc phd ed song dièn lich trung binh mdi thùa dàt sd hùu cùa ngudi Vi^l<br /> chi ed 140,43in', nhd nhàt. Tue là xél ve mal kinh lé, thdng qua quy md sd hùu nhà<br /> dal, thi ngudi Viét - ngudi bàn xù, là nhùng ngudi nghèo nhàt trèn chinh mành dal<br /> què buong minh. Trong pham vi khu phd ed, bàn ihàn ngudi bàn xù cùng co nguòn<br /> gòc khàc nhau: mot phàn trong so hg là ngudi Ha Noi gdc, phàn khàc là nhùng<br /> nguài thg thù cdng di cu lù càc làng nghè thudc lù tran ra hành nghé lai càc phd<br /> phuang Thàng Long trong nhiéu thè ky Irudc, hoàc là gidi tri thùc sau khi hgc hành<br /> thi cir dd dal d lai mành dal này de làp nghiép. Trong dd, làng Idp thg thù cdng -<br /> thuomg nhàn chiém da sd. Hg là nhùng ngudi san xuàt va luu thdng hàng hda trong<br /> he thdng cùa mgt nèn san xuàt nhd.<br /> Ben canh ngudi Viét, mgt bd phàn quan Irgng tao nén dién mao da dang cùa<br /> dàn cu phd ed là càc thuang nhàn Hoa kièu. Hg thudng sinh sdng va kinh doanh d<br /> mgt so khu phd, nhung cùng ed trudng hgp sdng xen lan cùng càc thg thù cdng -<br /> thucmig nhàn ngudi Viét. Dién tich nhirng ld dal thudc sd hùu cùa ngudi Hoa thudng<br /> Idn, theo so liéu dja chinh, dign tich trung hình mòi thùa dal cùa ngudi Hoa là<br /> 238.4m^, gip 1,7 lln so vdi di^n lich trung binh mòi thùa dal thudc sd hùu ngudi<br /> Viét. va ndi nhu Paulette Girard va Michel Cassagnes Ibi "nhùng càn nhà chay sàu<br /> nhàt va rdng nhll dIu thudc ve nhùmg thuang nhàn giàu ed nhàt"^. Diéu này cùng<br /> de hièu bdi nhùng ngudi Hoa dén sinh sdng va làp nghiép d phd ed thudng là nhtmg<br /> thuomg nhàn giàu ed, trong co càu dàn cu hg dugc coi là tàng Idp "phù thuang<br /> thành thj", nàm trong tay nhùng sd vdn Idn va ddc quyén budn bàn, kinh doanh<br /> nhicu mài hàng. Hg ed dilu kién di mua nhùng ld dàt ed dién lich Idn vùa kél hgp<br /> kinh doanh budn bàn va sinh boat già dình.<br /> Ò khu phò eò, so lugng ngudi Àu khdng nhiéu (32 ngudi), cùng là mot diéu<br /> hoàn toàn de hilu bdi dai da so hg sinh song d khu vyc dugc tbièt ké va quy hoach<br /> giành riéng cho ngudi Àu (phia nam bd Hoàn Kiém va mot phàn phia tày cùa khu<br /> phò co, khu vyc Irudc kia là Ida thành Vouban, dà bj phà bd lù cudi thè ky XIX),<br /> ed mùc sd hùu trung binh (385, Im^) Idn gip 1,6 lln sd hùu cùa ngudi Hoa, va hon<br /> <br /> 1. Philipe Papin, Màt dò nhd ò dò thj va kiiu kiin trùc nhà d dà thi Ha Nói 1889-1940...<br /> 2. Paulette Girard va Michel Cassagnes. Khu phò co: Càu trùc, duàngphó va càc là nhà: phàn<br /> ành khòng gian cùa mot xà hgi, tr. 280.<br /> <br /> 549<br /> VIÉT NAM HQC - KY YÉU HQI THÀO QUÓC TÉ LÀN THÙ TU<br /> <br /> <br /> 2,74 làn so vdi sd hùu cùa ngudi bàn xù. Rat tièc là tu liéu khdng cho biél cy thè<br /> dd là nhùng ngudi nude nào, song chùng tdi cho ràng chù yéu dd là nhùng ngudi<br /> qudc ljch Phàp. Hg sdng chù yéu d càc con phd Idn trong khu phd ed, va déu là<br /> nhùmg phd ed nhiéu Hoa kièu (Làn Òng, Hàng Budm, Hàng Ngang, Hàng Dudng,<br /> Phùng Hung...).<br /> Trén tùng phd ed, phàn bd mài dò cu dàn bàn xù va ngudi nude ngoài cùng ed<br /> sy khàc nhau. Cd 46/75 (61,3%) phd ed hon 90% chù sd hùu là ngudi bàn xù. trong<br /> dd ed tdi 12 phd ehi toàn ngudi bàn xù'. Néu nhìn trèn bàn dd Ibi nhùmg phd cùa<br /> ngudi bàn xù chù yéu là phd nhd, déu khdng thudc càc tryc phd chinh, buon bàn<br /> sàm uàt. Mgt cym phd nàm d phia ddng nam khu phd ed, gdm càc phd Nguyèn HQ-u<br /> Huàn, Hàng Màm, Hàng Mudi, Hàng Tre, Hàng Thùng; nhùmg phd cdn lai nàm rài<br /> ràc d càc khu vyc khàc nhau, chù yéu là phia tày va tày nam cùa khu phd ed.<br /> Rdi Idi nhùng phd khàc, tuy ed ngudi Hoa hoàc ngudi Àu sdng xen kè nhung<br /> ngudi bàn xù vàn chiém ty trgng chù yéu. Diéu dd ed thè de nhàn thày bdi 34 phd<br /> này (46 - 12) nlm chù yéu d tryc chinh cùa khu phd ed (Hàng Dào, Ddng Xuàn,<br /> Hàng Giày) va càc nhành rè ra tu hai ben cùa tryc này (Hàng Bdng, Hàng Gai,<br /> Hàng Qual, Hàng Thièc, Hàng Khoai,....). Diéu này ed lè cùng de biéu vi dd vdn là<br /> nhùng phd nghé truyén thdng làu nàm cùa ngudi Vi?t tu nhiéu thè ky Irudc, dén<br /> giùa thè ky XX, tuy chju ành hudng chung qua trình dò thj hda dudi tàc ddng cùa<br /> thyc dàn Phàp, song cùng khdng làm thay ddi dugc thành phàn co bàn cùa cu dàn<br /> càc phd này.<br /> NIU tinh theo ty I? sd hùu trén ldng sd bIng khoàn tu hùu Ibi phd Nguyèn<br /> Thi?n Thuàt là phò ed 100% chù tu hùu là ngudi Hoa. Trèn thyc té, day là mot con<br /> phò nhd, ngin, chi ed 9 bIng khoàn, trong dd ed tdi 5 là thugc cdng hùu, chù yéu là<br /> cùa Cdng ty tròng bdng BIC Ky vdi nhùng ld dàt rat rdng (hàng nghìn Idi hàng chue<br /> nghìn mèi vudng, nlm d khoàng giao nhau giùa càc phd Hàng Khoai, Cao ThIng va<br /> Nguyèn Thién Thuàt), ma nay chinh là mgt phIn chg BIC Qua, Ddng Xuàn. 4 nhà<br /> thudc sd hùu tu nhàn - ngudi Hoa, nlm d cudi phd, khdng giao cài vdi càc phò khàc<br /> cùng là nhùng lo dlt khòng nhò (ed I ld rdng hon I .OOOm^). Tuy vày, néu chi tinh<br /> theo ly lé phIn tram di nhàn xél vi sy phàn bd vj tri càc ngdi nhà cùa ngudi Hoa<br /> cùng nhu ngudi bàn xù hay ngudi Àu Ibi ed lè chua ihàl chinh xàc. Ò day. chùng<br /> tdi phàn lich trèn co sd cà ly lé phIn tram va sd lugng thyc lé. Nèu theo quan diém<br /> dd, ndi vi mài dò làp trung cùng nhu nhùng khu vyc tàp trung ddng dào ngudi Hoa<br /> d khu phò co Ha Nói ed le Irudc lièn phài nbàc idi phd Hàng Budm. Theo sd liéu<br /> <br /> 1. Co 12 phó càc chù tu hùu hoàn toàn là nguói bàn xù : Hàng Bùt, Cao Thàng, Hàng Chai,<br /> Nguyèn llCru Huàn, Hàng Muli, Hàng Phèn. Hàng Thùng, Hàng Màm, Hàng Tre, Hàng llòm.<br /> Hàng Non, Ha Trung.<br /> <br /> 550<br />  KHU PHÓ CÓ HA NÓI NHIJNG DÓI THAY QUA TU LIÉU...<br /> <br /> <br /> thòng kè vào nhùng nàm 40 cùa thi ky XX. day là phò ed sd lugng chù tu hùu (56)<br /> là ngudi Hoa dòng nhàt trong càc phò thudc khu vyc phò ed Uà Nói. Ngoài ra, trèn<br /> phò Hàng Budm cdn ed 6 bang khoàn khàc vdi gin 3.000m- là khu vyc Hòi quàn<br /> cùa nguiri Hoa. Ben canh dò, cùng trèn phd này cdn phài kl Idi mot bénh vién cùa<br /> ngudi Hoa va mgt trudng day Phàp ngù cùa long, nhung do Hoa kilu (Hdng Lai Ky)<br /> phy iràch. Khu vyc Hàng Budm dugc vi nhu trung tàm "China Town" d Ha Noi, là<br /> noi sinh song va làm àn tip nàp nhll cùa ngudi Hoa. Phài Idi nàm 1979, khi xày ra<br /> xung ddi d bièn gidi phia BIC Viét Nam, mgt so Idn Hoa kilu d hàng Budm ndi<br /> rièng. Ha Ndi ndi chung mdi di cu vi Trung Quòc boàc sang mot nude thù 3 Ibi ly le<br /> ngudi Hoa mdi giàm hàn.<br /> Làn càn phd Hàng Budm, cdn phài kl tdi càc phò Hàng Ngang, Ma May,<br /> Nguyèn Sièu, Hàng Chièu. Hàng Dudng,... cùng là càc luyén phò vùa ed lugng ngudi<br /> Hoa nhièu va chiém ly lé cao.<br /> Càc phd ed Hoa kièu d dugc md là là nhùng khu vyc giàu ed, dudng sa sach<br /> se. "Trong càc phudng giàu ed, nhu d phd Ma May... do càc Hoa kilu d, dudng<br /> phd dugc giù gin càn ihàn, hai ben là nhùng ngdi nhà gach d?p de... Ldng dudng<br /> gd lèn theo kièu mai rùa, dugc làl bIng nhùng vién dà hòc, mòi ben ed dào mdi rànb<br /> hep va sàu, dùng di thoàl nude mua va nude còng..."'. Hay "phò Hàng Ngang, dà<br /> dugc làl bang nhùng phièn dà càm th^ch Idn là mgt phò lich sy va giàu ed cùa<br /> phudng này"^.<br /> Trong quy hoach va "tlm nhìn" cùa ngudi Phàp, khu phò co khdng phài là noi<br /> dugc dàc bigi quan tàm cài tao hay xày dyng mdi. Cho din cuòi Ibi ky XIX, khu<br /> vyc Ké Chg cho tdi xung quanh hd Hoàn Kilm khdng ed he thòng thoàl nude ty<br /> nhièn nào ngoài ddng Td Ljch cùng mot vài ao, dim. Màc dù da ed mgt so bi?n<br /> phàp làm sach mdi trudng, md rdng va nàn thIng mgt so tuyln phò, phà bd còng<br /> phd,... song ngudn kinh phi chù yéu van dugc thyc dàn Phàp giành cho viéc xày<br /> dyng khu phd mdi cho ngudi Àu (phia nam hd Hoàn Kiém va mgt phIn phia tày Ké<br /> Chg) cùng nhu nhùng dy àn dd sd ve xày dyng càu Long Bién, nhà ga xe lùa, co<br /> sd ha tàng,... Cd lè dd là ly do chù yéu giài thich cho bién tugng rat it ngudi Àu<br /> s;dng xen kè vdi ngudi bàn xù va ngudi Hoa d khu phd ed. Hon nùa, nhùng ngudi<br /> này chù yéu sdng làp trung d càc phd ma ty lé Hoa kièu ddng, hay ndi càch khàc là<br /> nhùng phd tuong ddi Idn, nhu Hàng Chièu, Phùng Hung, Hàng Ngang, Hàng<br /> Budm,... noi viéc budn bàn dièn ra khà sdì ddng trong giai doan nùa dàu thè ky XX.<br /> Rat tièc chùng tdi khdng ed dù tu liéu de khào cùu cy thè ve qudc ljch cùng nhu<br /> <br /> <br /> 1 , 2. Dan theo Nguyèn Thùa Hy, Thàng Long - Ha Nói thè ky XVII-XVIII-XIX, Hòi Su hoc.<br /> Ha Nói, 1993.tr.70.<br /> 551<br /> V1$T NAM HQC - KY YÉU HQI THÀO QUÓC TÉ LÀN THlT TU<br /> <br /> <br /> nghl nghiép cùa nhùng ngudi Àu này, song theo nhùng cu liéu bién ed ibi hg chù<br /> yéu là ngudi Phàp.<br /> <br /> 4. Co càu sir dung dàt<br /> Màt dò xày dirng va he sé su dung dat là nhùng nhàn ld quan Irgng de lìm hièu<br /> vi quy md va co càu dal dai cùa mgt vùng.<br /> Day là mot thuàt ngù chuyén mdn trong xày dyng, dugc tinh theo ty le dàt xày<br /> dyng trèn toàn bd dién lich ld dal (tinh theo %):<br /> <br /> <br /> Màt dp xày dyng Dién tich dàt xày dyng<br /> (tinh theo %) Tóng di?n tich<br /> <br /> Mài dd xày dyng cùa khu phò eò Ha Ngi theo sd liéu dja chinh giùa thè ky XX<br /> tinh dugc là (264.874/798.959=) 33,15%. Day là mgt ly lé hoàn toàn chua cao. Hién<br /> nay, theo thòng ké vi nhà d Ha Ndi, mài dò xày dyng trong khu phd ed lén tdi hon<br /> 80%'. Màc dù vày, trong tuong quan giùa ba khu vyc: phia tày Ha Ndi (khu vyc<br /> Hoàng thành), khu phò eò va khu phò cu (hay cdn ggi là khu phò Phàp) Ibi khu phò<br /> eò là khu vyc it dugc xày dyng mdi, nhung mài dd dàn so cùng nhu mal dd xày dyng<br /> lai cao nhàt .<br /> Cd Ibi nhàn thly mài dd xày dyng giùa càc phd cùng ed sy khàc biél khà rd<br /> ràng. Khdng ed phò nào mài dg xày dyng lèn tdi 60%), trong dd thip nhll là phd<br /> Cùa Ddng, mal dg xày dyng chi hon 5%. Tuy nhién, thyc ti so li?u cho bill phò<br /> Cùa Ddng là mot con phò khdng Idn (40 bIng khoàn), blu bit càc bIng khoàn ed<br /> mài dd xày dyng khoàng 50%, song mài dd xày dyng d day Ihip chù yéu là do eò 1<br /> ld dlt rll Idn (95.300m') ma di?n tich xày dyng lai chi ed 435m', khiln cho ty 1?<br /> chung cùa cà phd bj giàm di dàng kè.<br /> Tilp din phò Cao ThIng, màt dò xày dyng cùng khà nhd ( 11,88%) vi cùng ed<br /> tdi 5/9 so bIng khoàn là thudc sd hùu cdng, là nhùng ld dàt ed dién lich Idn song lai<br /> xày dyng il khiln ly lé xày dyng chung cùa cà phd giàm.<br /> Da phIn càc phò ed mài dd xày dyng khoàng lù 35 dén 50% tòng dicMi tich. Cd<br /> 10 phò CÓ mài dò xày dyng Idn hon 50% long dién lich dàt. trong dd Idn nhàt là phó<br /> <br /> <br /> 1. Nhilu tàc già. Tini hièu vàn di nhà d cùa Hd Nói: mot kinh nghiém lién vàn hóa trung hgp<br /> tàc dgi hgc. Nxb Truóng Dai hoc Tong hgp Lavai. Quesbec, 2006.<br /> 2. Phillipe Papin. Densité du boati urhain et modes de comtruction à Hanoi 1889-1940 (.Mài do<br /> nhà à dò thi va kiin trùc nhà à Uà Nói 1889-1940).<br /> <br /> 552<br />  KHU PHÓ CÓ HA NÓI N H Q N G DÓI THAY QUA TU LIÉU...<br /> <br /> <br /> Hàng Ddng (59,62%). Day là phó nlm d phia tày cùa khu phò co, nói vdi phò Hàng<br /> Rirai, giao cài vdi phd Hàng Vài va Ld Rèn, thudc loai "trung binh" trong tuong<br /> quan càc phd ed. Cu dàn sinh sdng d day chù ylu là ngudi Viét (chi ed 1 chù hd<br /> Hoa kièu) va 10 mành dal thugc sd hùu cdng (dièn lich dIu rll nhd, Idn nhàt cùng<br /> chi ed 22nr). Càc ld dal d Hàng Ddng cùng khdng Idn, khoàng vài chyc mét vuòng<br /> tdi gàn 200m^ (Idn nhàt là 191 nr). va phIn Idn dIu xày nhà 1 llng hay nhà tam. Cd<br /> lè nhùng ly do trèn dà khièn mal dò xày dyng cùa phò Hàng Ddng cao song phàn bò<br /> khà dòng déu. Nhàn xél này cùng khà phù hgp vdi càc con phò khàc ed mài dò .xày<br /> dyng cao.<br /> <br /> Sy khàc biél ve mal dò xày dyng cdn dugc ibi hién theo nguòn gòc sd hùu:<br /> <br /> Bang 4. He so xày dung ciìa phó co Ha Noi phàn bó theo nguòn góc cu dàn<br /> <br /> Nguon goc sd hiru DT xày dung Tóng di^n tich H^ so xày dirng<br /> Ngudi Viét 201.375 482.821 41,71%<br /> Ngudi Hoa 32.819 74.946 43,79%<br /> Nguin Àu 3.548 12.322 28,79%<br /> Sd hùu cdng 27.132 228.870 11,85%<br /> Tóng 264.874 798.959 33,15%<br /> <br /> Phàn dàt cdng ed mài dò xày dyng thàp nhll (11,85%)) vi dd chù ylu là nhùng<br /> cdng trình cdng cdng nhu dình, chùa, din, miéu hay boi quàn, trudng hgc... mài dò<br /> xày dyng thudng thàp hon nhà d cùa dàn. Thém vào dd, dlt cdng cdn bao gòm<br /> nhùng thùa dàt nhd lé dugc dùng di md rgng, nln chinh càc con dudng, via he hay<br /> làm rànb nude, tue là hoàn toàn khdng ed nhà; hoàc ed thi là nhùng mành dlt rIt<br /> idn, quy hoach de xày chg hay cdng trình cdng cdng nhung Idi thdi dilm làp bIng<br /> khoàn Ibi vàn cdn chua dugc xày dyng.<br /> Trong khu vyc dàn cu phò co, mài do xày dyng cùa ngudi Hoa là cao nhll<br /> (43.79%), ròi din cùa ngudi Viét (41,71%), Ihip nhll là cùa ngudi Àu (28.79%). Sy<br /> chénh l^ch giùa mal dò xày dyng cùa ngudi Viét va ngudi Hoa khdng Idn (xlp<br /> .xi 2%) cho thày phàn bd khdng gian xày dyng ndi chung trong phò ed là tuong<br /> dòi ddng nhàt, khdng ed nhùng hién lugng cà biél. Sy khàc biél Idn chi xuàt<br /> Inièn ddi vdi nhùng nhà thugc sd hùu cùa ngudi Àu. Ò dd, dién lich càc ld dal<br /> déu khà Idn (chù yéu là vài tram mét vuòng) nhung dién lich dành làm san va<br /> khòng gian tròng rat lón, khièn cho mài dò xày dyng thàp hon hàn so vdi nhà<br /> cùa ngudi bàn xù cùng nhu Hoa kièu. Màc dù d trong khu phd ed song nhùng<br /> <br /> 553<br /> VIÉT NAM HQC - KY YÉU HQI THÀO QUÓC TÉ LÀN THI) TU<br /> <br /> <br /> ngdi nhà thudc sd hùu cùa ngudi Àu dà ed mal dò xày dyng thudc loai "ly ludng", gàn<br /> gidng vdi bigi thy.<br /> "H$ sé su dung dat" cùng là mgt thuàt ngù vi xày dyng, dugc tinh bIng ly le<br /> giùa dién lich mài san xày dyng vdi ldng dién lich dal.<br /> Màt dò xày dung va he sé su dung dàt khdng phài lue nào cùng ly lé thuàn vdi<br /> nhau ma trong nhilu trudng hgp chùng ed thè ly lé nghjeh vdi nhau.<br /> Trén long ibi, he so su dyng dlt cùa cà khu phò eò là 37,03%). Day dugc coi là<br /> he so Ihip'. Dilu này ed Ibi ly giài do mài dò xày dyng chung cà khu phò co khòng<br /> cao. Thém vào dd, phIn dién lich gàc 2 va 3 khdng nhiéu, phàn dién lich nhà tam<br /> (nhà Idn) cùng khdng cao, khiln cho long mài san xày dyng hay he sd su dyng dàt<br /> chi ed 37,03%. NIU xem xél theo don vj phò, he so su dyng dàt ed sy chénh lèch<br /> giùa càc phò. Gin nhu hoàn toàn ly lé thuàn vdi màt dd xày dyng, he sd su dung dàt<br /> cao roi chù ylu vào càc phò ed màt dò xày dyng cao. Tuy nhién, cùng khòng eò phò<br /> nào he so su dyng dlt vugt qua 70%. He so này Idn nhll roi vào phd Hàng Ngang<br /> (69,59%), ròi tdi Ld Rèn, Thuòc BIC,... Cd 25 phò - 1/3 so phò eò ed he so su dyng<br /> dlt >50%.<br /> NIU nhìn trén dò thj ed Ibi nhàn thly he so su dung dlt cùa càc phò trong khu<br /> phò eò trù hai phò Cùa Ddng (5,66%) va Cao ThIng (12,23%), blu nhu khdng ed<br /> hién tugng "dot biln". Trudng hgp hai phò này, nhu chùng tdi dà giài thich trong<br /> phIn trén, do ed mgt vài ld dlt cdng khà Idn va chua dugc xày dyng khiln cho ty<br /> trgng xày dyng cùng nhu h^ so su dung dlt cùa cà phò trd nén thIp "bài thudng".<br /> Tyu trung lai, chùng ta ed dugc mgt bue Iranh toàn cành khu phd eò Ha Ndi<br /> nùa dIu Ibi ky XX vdi nhùng con phò Idn nhd khàc nhau, nhà cùa sIp xlp theo<br /> hình òng san sàt nhau, ld xd mài ngdi, chù ylu van là nhà I llng va nhà tam, nhùng<br /> ngdi nhà 2, 3, thàm chi 4 llng - dIu In cùa qua trình dd thj hda kilu phuong Tày dà<br /> ed song chilm mgt ly lé "khiém tòn". Trong càc ngdi nhà dd, khdng gian d, sinh<br /> boat va budn bàn dugc bò tri khà hgp ly, tilt kiém dién lich. Xen kè giùa càc phàn<br /> "nhà" chù ylu là 1 llng va nhà tam Ibi vàn ed khoàng dlt dành làm san, vdi nhiéu<br /> ehùc nàng su dyng, hay nhùng khoàng "khdng gian" khdng Ibi Ihièu dugc de làm<br /> giing trdi, làm hip, hay don giàn là di thdng thoàng, lly gid, lày ành sàng, là noi<br /> chùa hàng hoà... khiln cho mài dò xày dyng cùng nhu he sd su dyng dal noi day<br /> tinh din giùa ibi ky XX chua cao, dIu dudi 50% long dién lich dal.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 1. Theo quy dinh cùa Bò Xày dyng, trong thành phó, he so xày dyng duói 1 dugc coi là thàp<br /> <br /> 554<br />