Tạp chí Đại học Thủ Dầu Một, số 5 (12) – 2013<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
KIEÅU HÌNH CUÛA ÑOÄNG TÖØ CHUYEÅN ÑOÄNG<br />
TRONG TIEÁNG VIEÄT COÙ SÖÏ LIEÂN HEÄ VÔÙI TIEÁNG ANH<br />
Lyù Ngoïc Toaøn, Leâ Höông Hoa<br />
Tröôøng Ñaïi hoïc Caûnh saùt Nhaân daân<br />
<br />
<br />
TOÙM TAÉT<br />
Talmy (nhaø ngoân ngöõ hoïc Myõ) trong moät coâng trình nghieân cöùu veà ñoäng töø chuyeån<br />
ñoäng ñaõ chöùng minh ngoân ngöõ ñöôïc phaïm truø hoùa theo hai ñònh khung: (i) ngoân ngöõ ñònh<br />
khung ñoäng töø (chuyeån ñoäng ñöôïc bieåu ñaït bôûi ñoäng töø), (ii) ngoân ngöõ ñònh khung phuï töø<br />
(chuyeån ñoäng ñöôïc bieåu ñaït bôûi coù keát hôïp giöõa ñoäng töø vaø ñöôøng daãn), phuï thuoäc vaøo<br />
phöông caùch maø sô ñoà hình aûnh veà chuyeån ñoäng ñöôïc phoûng chieáu neân moät bieåu thöùc ngoân<br />
ngöõ. Baøi baùo taäp trung phaân tích ñoäng töø chuyeån ñoäng trong tieáng Vieät coù lieân heä vôùi tieáng<br />
Anh theo ñònh khung phaân ñònh cuûa Talmy. Keát quaû phaân tích cho thaáy, ñoäng töø chuyeån<br />
ñoäng trong tieáng Vieät coù nhöõng söï khaùc bieät lôùn vôùi tieáng Anh vaø haàu heát caùc ngoân ngöõ treân<br />
theá giôùi. Tieáng Vieät chaúng nhöõng khoâng thuoäc vaøo caû hai ñònh khung phaân ñònh cuûa Talmy,<br />
maø coøn taïo ra moät kieåu ñònh khung môùi ñoù laø keát caáu chuoãi ñoäng töø (Henry Beecher). Chính<br />
keát caáu cuûa chuoãi ñoäng töø naøy ñaõ trôû thaønh ñeà taøi haáp daãn ñoái vôùi nhieàu nhaø ngoân ngöõ hoïc<br />
vaø nhöõng ngöôøi thích nghieân cöùu ngoân ngöõ.<br />
Töø khoùa: ngoân ngöõ, ñònh khung ñoäng, ñònh khung phuï töø<br />
*<br />
1. Giôùi thieäu ngoân ngöõ, ví duï: enter (vaøo trong), descend<br />
Naêm 1985, Leonard Talmy ñaõ cho (ñi xuoáng), hay ascend (ñi leân)... Ngoân ngöõ<br />
xuaát baûn moät coâng trình ñaàu tay veà ñoäng ñònh khung phuï töø giaûi maõ thoâng tin<br />
töø chuyeån ñoäng (motion verbs). Döïa treân ñöôøng daãn thoâng qua caùc thaønh phaàn phuï<br />
nghieân cöùu veà ñoäng töø chuyeån ñoäng, oâng nhö: tieåu töø, tieáp ñaàu ngöõ hay giôùi töø coù söï<br />
ñaõ phaân ñònh ngoân ngöõ laøm hai nhoùm gaén keát vôùi ñoäng töø chính nhö: go to (ñi<br />
chính: nhoùm ngoân ngöõ ñònh khung ñoäng töø ñeán), come back (trôû laïi), hay climb up<br />
(verb-framed) vaø nhoùm ngoân ngöõ ñònh (treøo leân).<br />
khung phuï töø (sattelite-framed). Söï phaân Khi nghieân cöùu vaán ñeà naøy trong tieáng<br />
ñònh naøy phuï thuoäc vaøo möùc ñoä maø sô ñoà Vieät, chuùng ta nhaän thaáy raèng ñoäng töø<br />
chuyeån ñoäng (motion schema) troïng taâm chuyeån ñoäng coù nhöõng ñaëc tính hoaøn toaøn<br />
ñöôïc phoûng chieáu treân moät bieåu thöùc ngoân traùi ngöôïc vôùi hai nhoùm ngoân ngöõ maø<br />
ngöõ nhö theá naøo. Loaïi ngoân ngöõ ñònh Talmy ñaõ phaân ñònh, bôûi vì ñoäng töø chuyeån<br />
khung ñoäng töø phaàn lôùn truyeàn taûi thoâng ñoäng trong tieáng Vieät bao truøm ñaëc tính<br />
tin ñöôøng daãn trong chuyeån ñoäng thoâng cuûa caû hai nhoùm ngoân ngöõ ñaõ ñeà caäp. Ñieàu<br />
qua quaù trình töø vöïng hoùa ñoäng töø trong naøy hoaøn toaøn phuø hôïp vôùi quan ñieåm cuûa<br />
<br />
51<br />
Journal of Thu Dau Mot University, No 5 (12) – 2013<br />
<br />
<br />
Slobin cho raèng coù nhöõng nhöõng ngoân ngöõ (1a) Tieáng Anh: The bottle floated into the<br />
khoâng nhöõng khoâng mang ñaëc tính cuûa hai case.<br />
(1b) Tieáng Taây Ban Nha: La bottella entro a la<br />
loaïi ngoân ngöõ treân, maø noù coù nhöõng ñaëc tính<br />
cueva.<br />
rieâng bieät khaùc. OÂng phaân tích, nhieàu ngoân<br />
(1c) Tieáng Vieät: Caùi chai troâi vaøo trong ñoäng.<br />
ngöõ ñònh khung phuï töø maø ôû ñoù phuï töø<br />
Thoâng qua ví duï treân, ta coù theå deã daøng<br />
khoâng phaûi laø caùc tieåu töø, giôùi töø hay tieáp vò<br />
nhaän ra raèng, trong tieáng Anh ñoäng töø<br />
töø, maø phuï töø laø nhöõng thaønh phaàn ngöõ<br />
phaùc hoïa caùch thöùc cuûa chuyeån ñoäng, trong<br />
phaùp ñaëc tính töông öùng vôùi ñoäng töø chính<br />
khi ñoù tieáng Taây Ban Nha phaùc hoïa ñöôøng<br />
trong caâu. Slobin ñaõ ñöa ra moät loaïi ngoân<br />
daãn cuûa chuyeån ñoäng. Khi phaân tích caâu<br />
ngöõ thöù ba ñoù laø ngoân ngöõ ñònh khung<br />
treân trong tieáng Vieät, vôùi ñoäng töø troâi “to<br />
thaønh phaàn töông öùng (equipollently-<br />
float‛ ta thaáy ñaây laø caùch thöùc chuyeån ñoäng,<br />
framed). Trong loaïi ngoân ngöõ naøy, thaønh<br />
vôùi ñoäng töø vaøo “to enter” ta thaáy ñaây laø<br />
phaàn töông öùng coù vai troø vaø chöùc naêng<br />
ñöôøng daãn cuûa chuyeån ñoäng. Do vaäy, thaät<br />
raát ña daïng, coù theå laø nhöõng giôùi töø nhöng<br />
khoâng deã ñeå phaân ñònh xem tieáng Vieät laø<br />
cuõng coù theå laø ñoäng töø, nhö trong caâu<br />
ngoân ngöõ ñònh khung ñoäng töø hay ñònh<br />
trong tieáng Vieät: ‚Laù vaøng truùt xuoáng maët<br />
khung phuï töø.<br />
ñöôøng, laên theo nhau raøo raøo‛ (Anh Xaåm,<br />
2. Söï ñoäc laäp cuûa ñoäng töø<br />
Nguyeãn Coâng Hoan). Ñoäng töø chính trong<br />
caâu treân laø “truùt” vaø theo sau laø töø Trong tieáng Vieät, moät caâu coù theå toàn taïi<br />
“xuoáng”. Vaán ñeà caàn xem xeùt trong caâu hai hay nhieàu ñoäng töø xuaát hieän ôû nhöõng vò<br />
naøy laø töø “xuoáng” laø ñoäng töø hay giôùi töø. trí khaùc nhau, coù chöùc naêng ñoäc laäp trong<br />
Neáu töø xuoáng chæ coù chöùc naêng nhö laø moät moät caâu vaø taïo neân hieän töôïng chuoãi ñoäng<br />
giôùi töø, thì ñoäng töø chuyeån ñoäng trong töø. Maëc duø xaûy ra trong moät chuoãi cuûa ñoäng<br />
tieáng Vieät ñöôïc xeáp vaøo loaïi ngoân ngöõ töø, nhöng chuùng khoâng keát hôïp vôùi nhau ñeå<br />
ñònh khoâng phuï töø. Tuy nhieân, veà baûn chaát taïo thaønh moät nghóa nhö tieáng Anh vaø moät<br />
thì töø “xuoáng” trong tieáng Vieät khoâng ñöôïc soá ngoân ngöõ khaùc, maø moãi ñoäng töø trong<br />
xeáp vaøo töø loaïi giôùi töø, noù luoân coù vai troø chuoãi ñoù mang yù nghóa ñoäc laäp trong caâu. Töø<br />
vaø chöùc naêng cuûa moät ñoäng töø. Nhö vaäy, ví duï: Caùi chai troâi vaøo trong ñoäng ôû treân, ta<br />
ñoäng töø “truùt” trong tieáng Vieät khoâng theå thaáy hai ñoäng töø “troâi” vaø “vaøo” cuøng xaûy ra<br />
xeáp vaøo loaïi ñoäng töø chuyeån ñoäng trong trong moät chuoãi vaø caû hai ñoäng naøy coù vai<br />
ngoân ngöõ ñònh khung phuï töø. Trong tröôøng troø nhö ñoäng töø chính trong caâu, nhöng<br />
hôïp naøy, ñoäng töø “truùt” vaø “xuoáng” neân khoâng theå ñoäc laäp dieãn taû heát yù nghóa cuûa<br />
ñöôïc nghieân cöùu trong caáu truùc chuoãi ñoäng caâu treân. Töø caâu treân, chuùng ta coù theå hieåu<br />
töø cuûa Henry Beecher. hai yù khaùc nhau nhö:<br />
Trong ngoân ngöõ, ñoäng töø coù theå dieãn (2a) Caùi chai troâi trong ñoäng.<br />
ñaït söï chuyeån ñoäng theo hai caùch ñoù laø (2b) Caùi chai vaøo trong ñoäng.<br />
<br />
phöông thöùc chuyeån ñoäng (manner) vaø Hai caâu naøy laàn löôït cho ta thaáy, caâu<br />
ñöôøng daãn trong chuyeån ñoäng. Talmy ñaõ 2a mang ñaëc tính cuûa loaïi ngoân ngöõ ñònh<br />
laøm roõ vaán ñeà naøy trong söï so saùnh giöõa khung ñoäng töø, coøn caâu 2b mang ñaëc tính<br />
tieáng Anh vaø tieáng Taây Ban Nha. cuûa ngoân ngöõ ñònh khung phuï töø. Cho neân,<br />
<br />
52<br />
Tạp chí Đại học Thủ Dầu Một, số 5 (12) – 2013<br />
<br />
<br />
caøng trôû neân mô hoà hôn khi phaûi phaân loaïi ngoân ngöõ ñònh khung phuï töø. Chuùng<br />
ñònh tieáng Vieät thuoäc loaïi ngoân ngöõ naøo maø ta chæ coù theå noùi: (3a) “Em beù boø quanh oâ<br />
Talmy ñaõ ñöa ra. toâ”. Chuùng ta khoâng theå noùi: (3b) “Em beù<br />
3. Chöùc naêng ñôn vaø keùp giöõa ñoäng töø quanh oâ toâ”.<br />
vaø giôùi töø trong tieáng Vieät Trong ví duï naøy, phuï töø “quanh” chæ<br />
Trong tieáng Vieät, chuoãi ñoäng töø, nhöõng ñöôïc söû duïng nhö giôùi töø nhö trong ví duï<br />
phuï töø vöøa coù chöùc naêng nhö moät ñoäng töø 3a, chuùng ta khoâng theå söû duïng phuï töø<br />
vaø cuõng coù chöùc naêng nhö moät giôùi töø. Baûng “quanh” laøm ñoäng töø nhö trong ví duï 3b. Vì<br />
1 döôùi ñaây cho thaáy, nhöõng phuï töø sau theá, moät laàn nöõa ta coù theå khaúng ñònh<br />
trong chuoãi ñoäng töø coù vai troø vöøa laø ñoäng raèng, tieáng Vieät coù tính löôõng phaân, vaø neân<br />
töø vöøa laø giôùi töø. ñöôïc phaân ñònh thuoäc loaïi ngoân ngöõ ñònh<br />
Baûng 1: Baûng töø chöùc naêng keùp trong tieáng Vieät khung phuï töø cuûa Beecher.<br />
Qua Through or to cross over 4. Keát caáu chuoãi ñoäng töø tieáng Vieät<br />
Veà Back or to go back<br />
Trôû laïi vôùi baûng 1, nhöõng phuï töø coù<br />
Vaøo Into or to enter<br />
Ra Out of or to exit chöùc naêng keùp vöøa laø giôùi töø vaø vöøa laø ñoäng<br />
Sang Across or to cross horizontally töø, chuùng ta nhaän thaáy raèng phuï töø “vaøo”<br />
Leân Up or to ascend trong ví duï 1c khoâng chæ coù vai troø nhö laø<br />
Xuoáng Down or to descend<br />
Laïi Again or to arrive<br />
ñöôøng daãn cuûa ñoäng töø chính “troâi”, maø noù<br />
Ñeán To or to reach coøn ñöôïc lí giaûi nhö laø moät ñoäng töø chính<br />
ÔÛ ñaây, ñoäng töø ñöôïc söû duïng nhö laø mang nghóa “enter” hay coøn laø moät giôùi töø<br />
ñöôøng daãn cho chuyeån ñoäng, khoâng coù cho moät soá ñoäng töø chuyeån ñoäng khaùc nhö:<br />
thaønh phaàn phuï. Trong nhöõng tröôøng hôïp ñi vaøo, chaïy vaøo, böôùc vaøo... Töø vieäc phaân<br />
naøy, tieáng Vieät coù theå ñöôïc cho laø thuoäc loaïi tích ñaëc tính ña daïng cuûa phuï töø “vaøo”<br />
ngoân ngöõ ñònh khung ñoäng töø. Tuy nhieân, trong ví duï treân, chuùng ta coù theå xem cuïm<br />
khoâng phaûi taát caû caùc töø loaïi theo sau ñoäng töø “troâi vaøo” nhö laø moät keát caáu cuûa chuoãi<br />
töø chuyeån ñoäng luoân coù hai chöùc naêng vöøa ñoäng töø. Caùc ví duï khaùc:<br />
laø ñoäng töø vaø vöøa laø giôùi töø. Trong nhieàu (4a) Con meøo nhaûy qua cöûa soå.<br />
tröôøng hôïp, caùc phuï töø chæ coù vai troø nhö<br />
(4b) Toâi ñi boä ñeán coâng vieân.<br />
giôùi töø, laø ñöôøng daãn cho ñoäng töø chuyeån<br />
Quan saùt ví duï 4a vaø 4b, chuùng ta coù<br />
ñoäng. Vôùi tröôøng hôïp naøy, thì nhöõng ñoäng<br />
khaû naêng phaân tích ví duï 1c baèng nhieàu<br />
töø chuyeån ñoäng laïi ñöôïc xeáp vaøo loaïi ngoân<br />
caùch khaùc nhau. Caùch hieåu thöù nhaát, cuïm<br />
ngöõ ñònh khung phuï töø.<br />
töø “troâi vaøo” coù chöùc naêng nhö laø moät keát<br />
Baûng 2: Giôùi töø trong tieáng Vieät<br />
caáu chuoãi ñoäng töø, vôùi hai vai troø laø caùch<br />
Quanh Around<br />
thöùc cuûa ñoäng töø chuyeån ñoäng vaø ñöôøng<br />
Döôùi loøng Under<br />
Treân Over daãn cuûa ñoäng töø chuyeån ñoäng. Trong<br />
Doïc theo Along tröôøng hôïp naøy, söï coù maët cuûa ñöôøng daãn<br />
Roõ raøng, khi nhöõng ñoäng töø chuyeån ñoäng töø chuyeån ñoäng cho ta thaáy, tieáng Vieät<br />
ñoäng ñöôïc söû duïng keøm vôùi nhöõng giôùi töø thuoäc loaïi ngoân ngöõ ñònh khung ñoäng töø.<br />
naøy, thì tieáng Vieät hieån nhieân thuoäc veà Trong tröôøng hôïp coù xuaát hieän cuûa ñoäng töø<br />
<br />
53<br />
Journal of Thu Dau Mot University, No 5 (12) – 2013<br />
<br />
<br />
“troâi” laïi cho ta khaúng ñònh tieáng Vieät laø troø ñònh vò vò trí cuûa chuyeån ñoäng. Tuy<br />
ngoân ngöõ ñònh khung phuï töø. nhieân, moät vò trí cuûa ñoäng töø chuyeån ñoäng,<br />
Caùch hieåu thöù hai, cuïm töø “vaøo trong” khoâng phaûi luoân ñöôïc theå hieän roõ raøng<br />
coù chöùc naêng nhö moät chuoãi giôùi töø. Töø vaøo thoâng qua caùc töø ngöõ cuï theå. Ví duï:<br />
seõ coù chöùc naêng nhö laø phuï töø cho ñoäng töø (5a) Moät / ñaùm / maây / bay / tôùi.<br />
troâi, thì ta coù theå khaúng ñònh raèng tieáng ÔÛ ví duï naøy, trong tieáng Anh, yù nieäm<br />
Vieät laø ngoân ngöõ ñònh khung phuï töø. Nhö moät ñaùm maây ñang bay “floating” vaøo moät<br />
vaäy, chuùng ta coù theå phaân ñònh raèng, trong khoâng gian nhaát ñònh, vaø ñöôïc ñònh vò bôûi<br />
tieáng Vieät caùc thaønh phaàn phuï theo sau cuïm töø “into view”. Vieäc ñònh vò cho ñoäng töø<br />
ñoäng töø chuyeån ñoäng coù theå keát hôïp ñeå taïo “bay” trong tieáng Anh laø caàn thieát, bôûi vì<br />
thaønh ngoân ngöõ coù thuoäc tính ñònh khung ñoäng töø “bay” trong tieáng Anh coù daïng thöùc<br />
ñoäng töø hay ñònh khung phuï töø, hay chuùng SVCs neân ñoøi hoûi phaûi coù thaønh phaàn phuï<br />
neân ñöôïc xem nhö laø moät chuoãi giôùi töø (a ñeå hoaøn chænh nghóa trong caâu, tuy nhieân<br />
series of preposition). ñieàu naøy laïi khoâng caàn thieát phaûi dieãn ñaït<br />
Trong tieáng Vieät, keát caáu chuoãi ñoäng töø trong tieáng Vieät. Ñeå lí giaûi cho ñieàu naøy,<br />
thöôøng coù daïng SVCs (chuû ngöõ – ñoäng töø – chuùng ta phaân tích vai troø cuûa phuï töø “tôùi”<br />
boå ngöõ). Beecher (2004) ñaõ moâ taû keát caáu trong ví duï treân. Neáu phuï töø “tôùi” coù vai troø<br />
chuoãi ñoäng töø chuyeån ñoäng trong tieáng Vieät nhö laø ñoäng töø, thì cuïm töø “bay tôùi” ñöôïc<br />
trong ba loaïi sau: xem nhö laø moät keát caáu chuoãi ñoäng töø, vaø<br />
Loaïi 1: Hoaït ñoäng vaø muïc tieâu khi ñoù phuï töø “tôùi” coù chöùc naêng ñònh vò cho<br />
(4c) Toâi thaáy moät boâng hoa. ñoäng töø chính cuûa caâu vaø caâu naøy hoaøn toaøn<br />
Loaïi 2: Heä quaû ñuû nghóa. Neáu phuï töø “tôùi” coù vai troø nhö laø<br />
(4d) Toâi ñoát moät caùi nhaø chaùy. giôùi töø, thì phuï töø “tôùi” coù chöùc naêng ñöôøng<br />
Loaïi 3: Chuyeån ñoäng vaø ñöôøng daãn daãn cho ñoäng töø “bay” vaø caâu naøy trôû neân<br />
(4e) Toâi rôùt xuoáng moät caùi loã. toái nghóa. Trong keát caáu chuoãi ñoäng töø<br />
Theo caùch phaân tích ñöôøng daãn ñoäng töø trong tieáng Vieät, vieäc ñònh vò cho ñoäng töø<br />
chuyeån ñoäng cuûa Beecher, töø “vaøo” trong caâu chuyeån ñoäng chæ xaûy ra khi phuï töø laø giôùi<br />
1c ñang ñöôïc söû duïng vôùi vai troø laø ñoäng töø töø. Moät soá tröôøng hôïp khaùc:<br />
hôn laø vôùi vai troø cuûa moät giôùi töø. Theo quan (5b) Coâ aáy ñeå tang cho meï mình.<br />
ñieåm naøy, caâu 1c neân ñöôïc xem nhö laø moät (5c) Em beù vôùi tay ra.<br />
keát caáu chuoãi ñoäng töø hôn laø xem noù laø moät (5d) Caùi haït moïc thaønh caây hoa.<br />
giôùi töø, ñeå roài hình thaønh neân ñaëc tính cuûa Ví duï 5c coù söï xuaát hieän cuûa moät ñoäng<br />
ngoân ngöõ ñònh khung phuï töø. Ñieàu naøy cuõng töø “vôùi” vaø giôùi töø “ra” vôùi vai troø lôïi theå<br />
truøng khôùp vôùi quan ñieåm cuûa Slobin veà loaïi (benefactive) trong caâu. Ñoäng töø “vôùi” phaàn<br />
caâu ñöôïc goïi laø ngoân ngöõ ñònh khung thaønh naøo mang ñaëc tính cuûa moät ñoäng töø chuyeån<br />
phaàn töông öùng. ñoäng coù höôùng khi ñöôïc ñi keøm vôùi giôùi töø<br />
5. Tính ñònh vò trong keát caáu chuoãi ñònh vò “ra”, nhöng caâu naøy vaãn phaàn naøo<br />
ñoäng töø hoaøn chænh veà maët nghóa, bôûi vì yù nieäm veà<br />
Trong keát caáu chuoãi ñoäng töø, nhöõng höôùng trong ví duï naøy coù ñaëc tính aån duï yù<br />
ñoäng töø hay giôùi töø trong keát caáu ñoù coù vai nieäm. Trong ví duï 5d, veà maët caáu truùc thì<br />
<br />
54<br />
Tạp chí Đại học Thủ Dầu Một, số 5 (12) – 2013<br />
<br />
<br />
hoaøn toaøn khaùc vôùi 5b vaø 5c bôûi vì moät ñoäng 7. Phuû ñònh<br />
töø ñöùng sau ñoäng töø chính trong caâu mang Trong tieáng Vieät, vieäc thaønh laäp phuû<br />
ñaëc tính cuûa caáu truùc hoaït ñoäng muïc tieâu ñònh trong caâu thöôøng ñöôïc thöïc hieän baèng<br />
(activity- goal) maø Beecher ñaõ phaân tích. caùch cheøn tröïc tieáp traïng töø phuû ñònh<br />
Cho neân, baûn thaân ñoäng töø “thaønh” khoâng “khoâng” ngay tröôùc ñoäng töø chính nhö<br />
nhöõng khoâng ñònh vò cho ñoäng töø “moïc” maø trong caâu (7a):<br />
noù caàn phaûi coù thaønh phaàn boå nghóa. (7a) Ngöôøi ñaøn oâng khoâng leâ veà nhaø.<br />
6. Cheøn töø Maëc duø ñeå dieãn ñaït yù töôûng “ngöôøi ñaøn<br />
Trong ví duï maø Beecher ñöa ra theo oâng ñaõ khoâng leâ veà nhaø, maø ñeán beänh<br />
maãu thöùc heä quaû (resultative type) SVCs thì vieän”. Traïng töø phuû ñònh khoâng ñöôïc ñaët<br />
moät töø coù theå ñöôïc cheøn vaøo vò trí giöõa tröôùc ñoäng töø “veà” maø phaûi ñaët tröôùc ñoäng<br />
trong keát caáu chuoãi ñoäng töø cuûa maãu thöùc töø chính cuûa caâu laø “leâ”. Nhö vaäy, ta laïi<br />
SVC. Ví duï: (6a) Toâi ñoát moät caùi nhaø chaùy. ÔÛ thaáy moät ñieàu mô hoà raèng töø “veà” trong caâu<br />
ñaây, chuoãi ñoäng töø “ñoát chaùy” ñöôïc cheøn vaøo treân laø ñoäng töø hay laø giôùi töø. Neáu ta ñaët<br />
giöõa moät töø “caùi nhaø”, tuy nhieân hieän töôïng traïng töø phuû ñònh “khoâng” tröôùc töø “veà” thì<br />
naøy cuõng coù theå xaûy ra trong maãu thöùc caâu naøy hoaøn toaøn khoâng coù nghóa.<br />
khoâng thuoäc loaïi maãu thöùc heä quaû (non- (7b) Ngöôøi ñaøn oâng leâ khoâng veà nhaø.<br />
resultative type). Töø ñöôïc cheøn trong maãu Tuy nhieân, trong tieáng Vieät, vôùi nhöõng<br />
thöùc naøy naèm ôû vò trí giöõa cuûa maãu thöùc tröôøng hôïp trong caâu giaûn löôïc, traïng töø phuû<br />
SVC, vaø ñoäng töø trong maãu thöùc naøy laø ñònh khoâng ñöôïc ñaët tröôùc ñoäng töø chính cuûa<br />
ñoäng töø coù höôùng. caâu, maø coù theå ñöôïc hieåu ngaàm. Trong nhieàu<br />
(6b) Coâ aáy ñuùt baêng caùt seùt vaøo trong maùy. tröôøng hôïp ngöôøi ta vaãn coù theå noùi:<br />
Trong ví duï (6b), töø “baêng caùt seùt” coù (7c) Ngöôøi ñaøn oâng vaøo trong.<br />
vai troø laø taân ngöõ cho cuïm ñoäng töø, nhöng Trong ví duï naøy, neáu ngöôøi phaùt ngoân<br />
xeùt trong maãu thöùc SVC thì lieäu raèng cuïm (interlocutor) nhaän thöùc ñöôïc raèng, ngöôøi<br />
töø “baêng caùt xeùt” laøm taân ngöõ cho ñoäng töø ñaøn oâng thöïc söï ñaõ ñi ra khoûi moät nôi naøo<br />
chính “ñuùt” hay laøm taân ngöõ cho keát caáu ñoù, thì ngöôøi phaùt ngoân khoâng caàn phaûi<br />
chuoãi ñoäng töø “ñuùt vaøo” thì vaãn chöa roõ dieãn ñaït baèng caùch ñaët töø phuû ñònh “khoâng”<br />
raøng. Ngoaøi ra, chuùng ta cuõng coù theå cheøn tröôùc ñoäng töø “vaøo”.<br />
vaøo maãu thöùc SVCs baèng moät traïng töø. 8. Keát luaän<br />
Trong caâu sau ñaây, traïng töø “troøn” ñöôïc – Trong tieáng Vieät chính thöùc toàn taïi<br />
cheøn vaøo giöõa hai ñoäng töø “quay” vaø “vaøo”. caû hai hình thöùc: caùch thöùc cuûa ñoäng töø<br />
Ví duï: chuyeån ñoäng vaø ñöôøng daãn cuûa ñoäng töø<br />
(6c) Vuõ coâng nhaûy quay troøn vaøo trong phoøng. chuyeån ñoäng trong maãu thöùc SVCs ñeå moâ<br />
Söï xuaát hieän cuûa traïng töø trong caâu taû chuyeån ñoäng.<br />
treân cho ta moät laàn nöõa khaúng ñònh veà – Tieáng Vieät hoaøn toaøn naèm ngoaøi söï<br />
chuoãi ñoäng töø, neáu ñieàu naøy laø ñuùng, thì phaân ñònh veà kieåu hình ngoân ngöõ cuûa<br />
vieäc söû duïng traïng töø “troøn” cho thaáy raèng Talmy. Neáu söû duïng kieåu hình cuûa ngoân<br />
phuï töø “vaøo” coù vai troø nhö laø moät giôùi töø. ngöõ (ñònh khung ñoäng töø vaø ñònh khung<br />
<br />
55<br />
Journal of Thu Dau Mot University, No 5 (12) – 2013<br />
<br />
<br />
phuï töø) cuûa Talmy ñeå phaân tích tính phoå Vieät coù nhieàu ñieåm khaùc bieät vôùi caùc ngoân<br />
quaùt (universal) cuûa ngoân ngöõ, roõ raøng tieáng ngöõ khaùc treân theå giôùi veà maët kieåu hình.<br />
*<br />
FORMS OF MOTION VERBS IN VIETNAMESE AND THEIR<br />
RELATIONSHIP WITH THOSE IN ENGLISH<br />
Ly Ngoc Toan, Le Huong Hoa<br />
People's Police University<br />
ABSTRACT<br />
Talmy (a American linguist) in his research on motion verbs proved that languages are<br />
categorized into two classifications: (i) language framed by verbs (motions are expressed by<br />
verbs), (ii) language framed by adjuncts (motions are expressed by verbs and paths<br />
combined) depending on the method that motion diagrams are reflected to become language<br />
expressions. The article focuses on analyzing motion verbs in Vietnamese and their<br />
relationships with those in English based on Talmy’s classification frame. The result shows<br />
that motion verbs in Vietnamese have a big discrepancy from English and most of other<br />
languages in the world. Vietnamese does not fit into both of Talmy’s classification frames,<br />
but also creates a new classification frame which is a verb string structure (Henry Beecher).<br />
It is the verb string structure that has become an attractive topics for many linguists and<br />
people interested in researching on languages.<br />
TAØI LIEÄU THAM KHAÛO<br />
[1]. Beecher, Henry (2004), Three varieties of serial vern construction in Vietnamese<br />
[2]. Levinson Stepen C. (2004), Space in Language and Cognition, Cambridge.<br />
[3]. Nguyeãn Ñaêng Lieâm (1975), Vietnamese Grammar, Canberra, Austrlia.<br />
[4]. Robert Stephane (2006), Space in Languages, John Benjamins Publishing Company.<br />
[5]. Talmy Leonard (2000), Toward a Cognitive Semantics, The MIT<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
56<br />