Kinh nghiệm về hợp tác phát triển cộng đồng với sinh viên ở nông thôn Nhật Bản: Khả năng áp dụng cho Việt Nam

KINH NGHIỆM VỀ HỢP TÁC PHÁT TRIỂN CỘNG ĐỒNG<br /> VỚI SINH VIÊN Ở NÔNG THÔN NHẬT BẢN: KHẢ NĂNG ÁP DỤNG<br /> CHO VIỆT NAM<br /> TSUTSUI KAZUNOBU<br /> TRẦN THỊ HỒNG ÂN - SEKI KOJI<br /> Trường Đại học Tottori, Nhật Bản<br /> BÙI THỊ THU - LÊ ĐÌNH THUẬN<br /> Trường Đại học Khoa học - Đại học Huế<br /> NGUYỄN QUANG TUẤN<br /> Trung tâm Đào tạo Quốc tế - Đại học Huế<br /> Tóm tắt: Quá trình hợp tác phát triển cộng đồng giữa Đại học Tottori và<br /> Hiệp hội Phát triển Cộng đồng mới ở thôn OMIYA, thị trấn NICHINAN,<br /> tỉnh TOTTORI, Nhật Bản đem lại nhiều lợi ích thiết thực trong đào tạo sinh<br /> viên và phát triển cộng đồng. Sinh viên trường Đại học Khoa học Huế cũng<br /> được đào tạo nghiên cứu thực tế ở các địa phương nhưng chưa có sự hợp<br /> tác chặt chẽ giữa Nhà trường và cộng đồng. Vì vậy, một số giải pháp được<br /> đề xuất để có thể áp dụng mô hình kết hợp đào tạo phát triển cộng đồng ở<br /> Nhật Bản vào vùng nông thôn Việt Nam.<br /> Từ khóa: Phát triển cộng đồng, Tottori, Hợp tác đào tạo<br /> <br /> 1. ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Qua các giai đoạn hình thành và phát triển, cộng đồng dân cư nông thôn Nhật Bản hiện<br /> nay đang bị suy thoái. Biểu hiện của sự suy thoái này là dân số bị già hóa và giảm dần,<br /> các lễ hội truyền thống và các hoạt động nông nghiệp ngày càng bị mai một, cấu trúc<br /> cơ bản của vùng nông thôn bị phá vỡ. Đại học Tottori, Nhật Bản đã lồng ghép chính<br /> sách của Nhà nước là khôi phục lại các bản sắc văn hóa truyền thống của cộng đồng<br /> nông thôn vào chương trình giảng dạy, góp phần phát triển cộng đồng dân cư mới ở<br /> thôn OMIYA, thị trấn NICHINAN, huyện HINO, tỉnh TOTTORI với sự tham gia của<br /> sinh viên khoa Khoa học vùng. Thông qua mối quan hệ hợp tác quốc tế giữa khoa<br /> Tạp chí Khoa học và Giáo dục, Trường Đại học Sư phạm Huế<br /> ISSN 1859-1612, Số 01(29)/2014: tr. 117-126<br /> <br /> 118<br /> <br /> TSUTSUI KAZUNOBU và cs.<br /> <br /> Khoa học Vùng, Đại học Tottori (Nhật Bản) và trường Đại học Khoa học, Đại học Huế<br /> (Việt Nam), các nhà khoa học của hai trường đã cùng triển khai nghiên cứu về quá<br /> trình hợp tác phát triển cộng đồng ở nông thôn Nhật Bản để xem xét triển vọng về hợp<br /> tác phát triển cộng đồng ở nông thôn Việt Nam.<br /> 2. HỢP TÁC PHÁT TRIỂN CỘNG ĐỒNG Ở THỊ TRẤN NICHINAN, NHẬT BẢN<br /> 2.1. Khái quát về thị trấn NICHINAN<br /> Thị trấn NICHINAN, huyện HINO, tỉnh<br /> TOTTORI<br /> <br /> nằm<br /> <br /> ở<br /> <br /> giữa<br /> <br /> vùng<br /> <br /> đồi<br /> <br /> núi<br /> <br /> CHUGOKU, cách các đô thị của tỉnh TOTTORI<br /> là thành phố YONAGO - 37,5 km và cách thành<br /> phố TOTTORI 128 km (Hình 1). Tổng diện tích<br /> của thị trấnNICHINAN là 340,87 km² [1].<br /> Theo tổng điều tra dân số vào năm 2010, dân số<br /> của Thị trấn là 5.457 người và đang có xu<br /> hướng giảm liên tục so với thời kì cao điểm nhất<br /> sau chiến tranh thế giới thứ 2 là 16.045 người.<br /> Trong những năm gần đây, tỷ lệ người già trên<br /> 65 tuổi đang có xu hướng tăng lên và đạt 2.556<br /> người, chiếm 46,8% tổng số dân (2010), tỷ lệ<br /> <br /> Hình 1. Vị trí của thị trấn Nichinan<br /> <br /> lao động nông nghiệp là 34,4% .<br /> Thị trấn NICHINAN<br /> <br /> 2.2. Hệ thống cộng đồng dân cư mới ở thị trấn<br /> NICHINAN<br /> Từ xa xưa, nông thôn Nhật Bản được hình<br /> thành từ các “MURA” (có nghĩa là “Làng”).<br /> Những hoạt động cộng đồng diễn ra ở trong<br /> <br /> Thôn OMIYA<br /> 　　●●・・・<br /> <br /> 　　●●・・・<br /> <br /> 　　●●・・・<br /> <br /> 　　●●・・・<br /> <br /> Thôn ABIRE<br /> <br /> 　　●●・・・<br /> <br /> Thôn YAMAGAMI 　　●●・・・<br /> <br /> Thôn HINOKAMI<br /> <br /> 　　●●・・・<br /> <br /> …<br /> <br /> Thôn IWAMI<br /> <br /> 　　●●・・・<br /> <br /> …<br /> <br /> …<br /> <br /> Thôn FUKUSAKAE 　　●●・・・<br /> <br /> …<br /> <br /> …<br /> <br /> Thôn TARI<br /> <br /> …<br /> <br /> “Làng” đều được quyết định bởi “JICHIKAI”<br /> (có nghĩa là “Hội đồng Làng”) và nó vẫn tồn<br /> <br /> Chú giải<br /> Thị trấn NICHINAN<br /> <br /> tại cho đến ngày nay [2]. Ở thị trấn<br /> <br /> Thôn = MACHIZUKURI KYOGIKAI<br /> (Hiệp hội Phát triển Cộng đồng mới)<br /> <br /> NICHINAN có 35 “Hội đồng làng”, trong đó<br /> <br /> Làng = MURA (Cộng đồng Truyển thống)<br /> =JICHIKAI (Hội đồng Làng )<br /> <br /> thôn OMIYA có 4 “Hội đồng làng” và được<br /> <br /> …<br /> ●<br /> <br /> Các Làng trong Thôn<br /> Xóm = KUMI<br /> <br /> ・・・ Các Xóm trong Làng<br /> <br /> 　　●●・・・<br /> <br /> KINH NGHIỆM VỀ HỢP TÁC PHÁT TRIỂN CỘNG ĐỒNG VỚI SINH VIÊN NÔNG THÔN...<br /> <br /> 119<br /> <br /> xem là đơn vị tổ chức cộng đồng cơ sở ở đây. Tuy nhiên, do vấn đề giảm dân số, tỷ lệ<br /> người già ngày càng gia tăng, cùng với nhu cầu sinh hoạt của người dân ngày càng đa<br /> dạng khiến cho các hoạt động trong thôn không còn diễn ra thường xuyên như trước<br /> đây. Điều này có nghĩa là các “Hội đồng làng” đã không giải quyết được những vấn đề<br /> đã và đang phát sinh trong thôn. Vì vậy, việc hỗ trợ cho các “Hội đồng làng” là một<br /> việc làm hết sức cần thiết. Từ năm 2005 đến 2007 đã có 7 “MACHIZUKURI<br /> KYOGIKAI” (Hiệp hội Phát triển Cộng đồng mới - New Community Development<br /> Association) được thành lập (Hình 2) với các chức năng: (1) Xúc tiến quá trình tái lập<br /> và xây dựng cộng đồng dân cư mới, (2) Xúc tiến quá trình phát triển kinh tế xã hội<br /> trong vùng và (3) Duy trì, bảo quản các nhà văn hóa hay các cơ sở giao lưu cộng đồng<br /> để có thể đẩy mạnh các hoạt động cộng đồng trong thị trấn NICHINAN. Một trong<br /> những tổ chức phát triển cộng đồng dân cư mới điển hình ở thị trấn NICHINAN là<br /> “OMIYA MACHIZUKURI KYOGIKAI” (Hiệp hội Phát triển cộng đồng mới ở thôn<br /> OMIYA). Những hoạt động của Hiệp hội bao gồm: Nuôi cá trích (là một đặc sản của<br /> vùng), tổ chức sản xuất sản phẩm thủ công mỹ nghệ, bảo tồn văn hóa, luyện tập phòng<br /> chống thiên tai, giáo dục về sức khỏe...<br /> Từ năm 2008, Hiệp hội Phát triển Cộng đồng mới ở thôn OMIYA đã có sự liên kết với<br /> bộ môn Chính sách Vùng, khoa Khoa học Vùng thuộc Đại học Tottori trong việc tổ<br /> chức chương trình hợp tác giáo dục “CHIIKI KYODO KYOUIKU (Chương trình hợp<br /> tác đào tạo với vùng - collaborative education with region). Cụ thể, khóa học<br /> “MURAOKOSHI RON” (Khôi phục tiềm năng ở vùng nông thôn - Rural<br /> Revitalization) đã được tổ chức hàng năm nhằm mục đích sử dụng năng lực và kiến<br /> thức của sinh viên trong việc tái lập cộng đồng dân cư mới ở nông thôn.<br /> 2.3. Hợp tác phát triển cộng đồng giữa Đại học Tottori với thôn OMIYA<br /> Quá trình hợp tác phát triển cộng đồng giữa Đại học Tottori và Hiệp hội Phát triển<br /> Cộng đồng mới thôn OMIYA được tiến hành hàng năm với các chủ đề được thể hiện ở<br /> bảng 1.<br /> Những chủ đề trên không chỉ góp phần triển khai công tác giáo dục đối với sinh viên mà<br /> còn kết hợp được mô hình học tập "Hội thảo trao đổi trực tiếp với người dân" nhằm mang<br /> <br /> 120<br /> <br /> TSUTSUI KAZUNOBU và cs.<br /> <br /> lại tính chính xác cao cho thông tin cần thu thập. Đây là phương pháp tổ chức hội thảo có<br /> thể áp dụng cho vùng nông thôn lẫn thành thị, nhằm thúc đẩy quá trình phát triển vùng.<br /> Bảng 1. Các chủ đề xây dựng và phát triển trong liên kết giữa Đại học Tottori<br /> với thôn OMIYA, thị trấn NICHINAN<br /> Năm<br /> Chủ đề<br /> 2008 Thành lập bản đồ du lịch 4 mùa ở thôn OMIYA<br /> Cung cấp thông tin về “Sự thay đổi cảnh quan ở thôn OMIYA thông qua ảnh vệ tinh ” v à “Lịch sử<br /> 2009 thôn OMIYA qua kí ức của người dân” nhằm bổ sungẢnh<br /> cho1.nội<br /> dung<br /> Trao<br /> đổisách<br /> theoHướng dẫn du lịch trong<br /> thôn<br /> giữa sinh<br /> và án cải thiện<br /> 2010 Tìm hiểu thực trạng Lễ hội OMIYA SATOYAMA ở nhóm<br /> thôn OMIYA<br /> và viên<br /> phương<br /> 2011 Thành lập và kiểm chứng các lộ trình đi bộ nhằm phát<br /> triển dân<br /> du lịch<br /> thiện sức khỏe<br /> người<br /> địacải<br /> phương<br /> Kiểm chứng những lợi ích từ du lịch cải thiện sức khỏe chú trọng đến 3 phương diện “Thức ăn dinh<br /> [24/09/2011]<br /> 2012 dưỡng – Sức khỏe – Vận đ ộng ” nhắm hướng đến thú c đ ẩy ph át triển các hoạt đ ộng Cộng đồng<br /> mới ở thôn OMIYA thị trấn NICHINAN.<br /> <br /> Bài báo này cung cấp thông tin về các hoạt động trong khuôn<br /> khổ liên kết giữa Đại học Tottori và thôn OMIYA vào năm<br /> 2011 với chủ đề “Thành lập và kiểm chứng các lộ trình đi bộ<br /> nhằm phát triển du lịch cải thiện sức khỏe”. Để thực hiện chủ<br /> đề này, đầu tiên sinh viên cần tìm hiểu những thông tin cơ bản<br /> của thôn tại trường đại học. Sau đó, người dân và sinh viên<br /> cùng đi bộ theo từng nhóm (khoảng 3 hoặc 4 sinh viên và 1<br /> người dân hướng dẫn) nhằm khảo sát môi trường và tham<br /> quan những địa điểm lịch sử nổi bật của thôn, hay còn gọi là<br /> “Khảo sát thực địa”. Trong quá trình này, sinh viên vừa nghe người dân giải thích về<br /> tự nhiên, lịch sử, văn hóa… vừa quan sát cảnh quan môi trường (Ảnh 1). Kết quả của<br /> đợt khảo sát thực địa và làm việc nhóm đã lập ra 6 lộ trình đi bộ trong thôn OMIYA<br /> phục vụ cho du lịch cải thiện sức khỏe.<br /> Các lộ trình này còn được kiểm chứng về mặt khoa học để đáp ứng yêu cầu của loại<br /> hình du lịch cải thiện sức khỏe. Cụ thể, để tiến hành đo “mức tiêu thụ năng lượng của<br /> một lộ trình”, các sinh viên trực tiếp tham gia đi bộ theo các lộ trình đã thiết lập và tính<br /> toán mức tiêu thụ năng lượng dựa vào việc đo các thông số như: (1) Thời gian đi bộ,<br /> (2) Số bước đi (dùng đồng hồ đo số bước đi Calori Eye 3D do công ty Healthengine<br /> sản xuất), (3) Tần suất nhịp tim (dùng đồng hồ đo nhịp tim POLAR RS400 do công ty<br /> Polar sản xuất), (4) Cường độ vận động cá nhân (Rating of Perceived Exertion), (5)<br /> <br /> KINH NGHIỆM VỀ HỢP TÁC PHÁT TRIỂN CỘNG ĐỒNG VỚI SINH VIÊN NÔNG THÔN...<br /> <br /> 121<br /> <br /> Chiều dài đoạn đường và độ cao khu vực đi bộ (dùng GPS DATA LOGGER DG-200<br /> do công ty Global Sat sản xuất).<br /> Hình 3 là một ví dụ minh họa về tuyến đi bộ dành<br /> Hình553. phút,<br /> Tuyến đi bộ dành cho<br /> cho khách du lịch với khoảng thời gian<br /> khách du lịch<br /> chiều dài của tuyến là 4.690 m ở độ cao 38m,<br /> <br /> tổng số bước đi là 5.067 bước và nhịp tim trung<br /> bình 99 lần/phút. Năng lượng tiêu thụ cho tuyến<br /> đi bộ này trung bình là 201 kcal, tương đương với<br /> 1 bình nước ngọt có gas 500 cc.<br /> Từ chương trình hợp tác giáo dục này, có thể rút<br /> ra một số đặc điểm như sau:<br /> 1. “Cộng đồng dân cư mới", hay còn gọi là "Hiệp<br /> hội Phát triển Cộng đồng mới" ở thôn OMIYA đã đưa ra các hoạt động nhằm phát<br /> triển cộng đồng mới trong vùng. Thông qua việc tham gia một số hoạt động của "Hiệp<br /> hội Phát triển Cộng đồng mới", nhóm sinh viên đã học được cách thức xây dựng kế<br /> hoạch cũng như các kỹ năng thảo luận theo nhóm liên quan đến vấn đề phát triển cộng<br /> đồng mới. Đây chính là đặc trưng cơ bản của hoạt động phát triển cộng đồng mới trong<br /> vùng với sự tham gia của người dân.<br /> 2. Dựa trên mối quan hệ “cộng tác” giữa người dân trong vùng và sinh viên sẽ đem lại<br /> những lợi ích cho các bên tham gia như sinh viên đã tiếp thu được những kinh nghiệm<br /> thực tế, hoàn thiện mục tiêu nghiên cứu của bản thân và cộng đồng dân cư mới ở trong<br /> thôn đã tiếp thu và áp dụng những sáng kiến mới từ sinh viên, góp phần tái lập và phát<br /> triển vùng một cách bền vững.<br /> 3. KHẢ NĂNG HỢP TÁC PHÁT TRIỂN CỘNG ĐỒNG Ở VIỆT NAM<br /> 3.1. Công tác đào tạo sinh viên nghiên cứu thực địa tại trường Đại học Khoa học Huế<br /> Trong những năm qua, trong chương trình đào tạo của các khoa: Địa lý - Địa chất,<br /> Môi trường, Sinh học, Xã hội học, Lịch sử… của trường Đại học Khoa học Huế đều<br /> có học phần thực tập thực tế dành cho sinh viên năm thứ 3. Điều này cũng tương tự<br /> như chương trình đào tạo của khoa Khoa học Vùng, Đại học Tottori.<br /> <br />