Kinh tế thị trường khi Việt Nam trở thành quốc gia có thu nhập trung bình

Chia sẻ: Tulip_12 Tulip_12 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:93

Thêm vào BST

Báo xấu

103
lượt xem 16
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Chủ đề của Báo cáo Phát triển Việt Nam năm nay là củng cố nền kinh tế thị trường khi Việt Nam trở thành quốc gia thu nhập trung bình. Việt Nam có thể sử dụng sức mạnh của thị trường và vai trò thúc đẩy của Nhà nước để hình thành một giai đoạn mới của phát triển mang tính hiệu quả và công bằng hơn. Điều này có thể được thực hiên thông qua củng cố thể chế (institutions), tăng cường cơ chế khuyến khích (incentives) và cung cấp thông tin đầy đủ (information) - được gọi là...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Kinh tế thị trường khi Việt Nam trở thành quốc gia có thu nhập trung bình

Public Disclosure Authorized 65980 BAÁO CAÁO PHAÁT TRIÏÍN VIÏÅT NAM 2012 KINH TÏË THIõ TRÛÚÂNG KHI VIÏåT NAM TRÚÃ THAÂNH QUÖËC GIA Public Disclosure Authorized COÁ THU NHÊÅP TRUNG BÒNH Baáo caáo chung cuãa caác Nhaâ taâi trúå taåi Höåi nghõ Nhoám tû vêën caác nhaâ Taâi trúå cho Viïåt Nam Ngaây 06, thaáng 12, nùm 2011 Public Disclosure Authorized Public Disclosure Authorized Dûå thaão Tham vêën
Baáo caáo Phaát triïín Viïåt Nam 2012 KINH TÏË THIõ TRÛÚÂNG KHI VIÏåT NAM TRÚÃ THAÂNH QUÖËC GIA COÁ THU NHÊÅP TRUNG BÒNH Baáo caáo chung cuãa caác Nhaâ taâi trúå taåi Höåi nghõ Nhoám tû vêën caác nhaâ Taâi trúå cho Viïåt Nam Ngaây 06, thaáng 12, nùm 2011 Dûå thaão Tham vêën
NÙM TAÂI KHOÁA CUÃA CHÑNH PHUÃ 1 thaáng 1 àïën 31 thaáng 12 ÀÖÌNG TIÏÌN TÛÚNG ÀÛÚNG (Tó giaá coá hiïåu lûåc ngaây 30/11/2011) Àún võ tiïìn tïå 21,008VND = US$1.00 Hïå ào lûúâng Hïå meát TÛÂ VIÏËT TÙÆT ADB Ngên haâng Phaát triïín Chêu AÁ ASEAN Hiïåp höåi caác Quöëc gia Àöng Nam AÁ BIDV Ngên haâng Àêìu tû vaâ Phaát triïín Viïåt Nam CEOs Töíng giaám àöëc àiïìu haânh CIEM Viïån Nghiïn cûáu Quaãn lyá Kinh tïë Trung ûúng CPV Àaãng Cöång saãn Viïåt Nam EVN Têåp àoaân Àiïån lûåc Viïåt Nam EZ Khu kinh tïë FDI Àêìu tû trûåc tiïëp nûúác ngoaâi FTA Khu vûåc mêåu dõch tûå do GCs Töíng cöng ty GDP Töíng saãn phêím trong nûúác GSO Töíng cuåc Thöëng kï IMF Quyä Tiïìn tïå Quöëc tïë IP Khu Cöng nghiïåp IPO Phaát haânh Lêìn àêìu ra Cöng chuáng JSB Ngên haâng Cöí phêìn JSC Cöng ty Cöí phêìn MOT Böå Giao thöng Vêån taãi MPI Böå Kïë hoaåch vaâ Àêìu tû BAÁO CAÁO PHAÁT TRIÏÍN VIÏÅT NAM 2012 ODA Viïån trúå Phaát triïín Chñnh thûác PMB Ban Quaãn lyá Khu cöng nghiïåp cêëp tónh PPC UÃy ban Nhên dên Tónh SCIC Töíng Cöng ty Àêìu tû Vöën Nhaâ nûúác SEDP Kïë hoaåch Phaát triïín Kinh tïë Xaä höåi SEDS Chiïën lûúåc Phaát triïín Kinh tïë Xaä höåi SEG Têåp àoaân Kinh tïë Nhaâ nûúác SOCB Ngên haâng Thûúng maåi Quöëc doanh SOE Doanh nghiïåp Nhaâ nûúác TEU Àún võ ào sûác chûáa cöng-te-nú, tûúng àûúng 20 phuát Anh VCCI Phoâng Thûúng maåi vaâ Cöng nghiïåp Viïåt Nam VDR Baáo caáo Phaát triïín Viïåt Nam VNPT Têåp àoaân Bûu chñnh Viïîn thöng Viïåt Nam WTO Töí chûác Thûúng maåi Thïë giúái 4
LÚÂI CAÃM ÚN Baáo caáo Phaát triïín Viïåt Nam (VDR) 2012 laâ baáo caáo phöëi húåp cuãa caác Àöëi taác Phaát triïín àûúåc xêy dûång àïí phuåc vuå cho Höåi nghõ Nhoám tû vêën caác nhaâ taâi trúå cho Viïåt Nam nùm 2011. Baáo caáo do nhoám chuyïn gia cuãa Ngên haâng Thïë giúái soaån thaão phöëi húåp vúái “Töí cöng taác caác nhaâ taâi trúå”, bao göìm caác thaânh viïn sau àêy: Dominic Mellor, Àaâo Viïåt Duäng vaâ Tomoyuki Kimura (ADB), Andy Isbister vaâ Nguyïîn Quang Anh (AusAID), Joanne Pindera vaâ Andrew Smith (CIDA), Nguyïîn Thõ Ngoåc Minh vaâ Renwick Irvine (DFID), Bryan Fornari vaâ Sion Morton (EU), Sylvain Fourriere vaâ Nguyïîn Thõ Vônh Haâ (ÀSQ Phaáp), Rainer Stachuletz, Vera Wohlgemuth-Lohse, Nguyïîn Thanh Haãi vaâ Carlos Jahnsen- Gutierrez (GIZ), Mags Gayor (Cú quan Viïån trúå Ai Len),Toshio Ngase and Murooka Naomichi (JICA), Steven Collet and Job Runhaar (ÀSQ Haâ Lan), vaâ Adam Ross (Àaåi sûá quaán Myä). Chuáng töi chên thaânh caãm ún nhûäng yá kiïën nhêån xeát vaâ àoáng goáp cuãa caác thaânh viïn trïn trong quaá trònh xêy dûång baáo caáo VDR 2012. Nhoám soaån thaão Baáo caáo VDR 2012 coân phöëi húåp vúái nhiïìu viïån nghiïn cûáu trong viïåc thûåc hiïån möåt söë nghiïn cûáu böëi caãnh. Chuáng töi xin caãm ún sûå àoáng goáp quyá baáu cuãa caác nhaâ nghiïn cûáu vaâ hoåc giaã sau àêy: GS., TS. Lï Xuên Baá, Öng Trêìn Kim Chung, Öng Trêìn Tiïën Cûúâng, Öng Nguyïîn Caãnh Nam (CIEM), Baâ Phaåm Chi Lan (Chuyïn gia Kinh tïë), Öng Trûúng Àònh Tuyïín (Cöë vêën Thuã tûúáng), KHI VIÏåT NAM TRÚÃ THAÂNH QUÖËC GIA COÁ THU NHÊÅP TRUNG BÒNH Öng Trêìn Hûäu Huyânh, Öng Àêåu Anh Tuêën vaâ Öng Trêìn Vùn Haãi (VCCI), Johnathan Pincus vaâ Nguyïîn Xuên Thaânh (Chûúng trònh Giaãng daåy Kinh tïë Fulbright), Claudio Dordi (Dûå aán MUTRAP III), Öng Nguyïîn Viïåt Huâng, Öng Nguyïîn Hûäu Hiïåu, Öng Nguyïîn Quang Thuêån (Cöng ty Tû vêën Nexus). Ngoaâi ra, trong quaá trònh soaån thaão baáo caáo chuáng töi cuäng tiïën haânh tham vêën möåt söë nhaâ nghiïn cûáu vaâ thûåc haânh nhû Öng Lï Àùng Doanh (Chuyïn gia Kinh tïë). Ngoaâi ra, nhoám soaån thaão baáo caáo cuäng àûúåc thaão luêån vúái möåt söë quan chûác Chñnh phuã nhû Öng Nguyïîn Höìng Long (Kiïím toaán Nhaâ nûúác), Öng Lï Maånh Huâng (Böå Kïë hoaåch vaâ Àêìu tû), Öng Hoaâng Haãi (Böå Taâi chñnh), Öng Lï Long (Töíng cöng ty Àêìu tû vaâ Kinh doanh Vöën Nhaâ nûúác). Nhoám chuyïn gia Ngên haâng Thïë giúái dûúái sûå chó àaåo cuãa Deepak Mishra (Trûúãng nhoám dûå aán), vaâ caác thaânh viïn: Böì Thõ Höìng Mai, Chul Ju Kim, Àinh Tuêën Viïåt, Àoaân Höìng Quang, Habib Rab, Ivailo V. Izvorski, James Anderson, Keiko Kubota, Nguyïîn Nguyïåt Nga, Nguyïîn Phûúng Anh, Nguyïîn Têm KINH TÏË THÕ TRÛÚÂNG Giang, Phaåm Minh Àûác, Sameer Goyal, Sunita Kikeri, Trêìn Thõ Lan Hûúng, Triïåu Quöëc Viïåt, Valerie J. Kozel, Vuä Hoaâng Quyïn. Nguyïîn Lan Phûúng höî trúå nghiïn cûáu, àiïìu phöëi biïn dõch vaâ xuêët baãn. Nguyïîn Höìng Ngên höî trúå vaâ tû vêën vïì chiïën lûúåc truyïìn thöng. Baáo caáo àûúåc Diane Stamm biïn têåp vaâ Öng Nguyïîn Àònh Cung (CIEM),Vikram Nehru (Quyä Hoâa bònh Quöëc tïë Carnegie), vaâ Ahmad Ahsan (Ngên haâng Thïë giúái) àoåc phaãn biïån. Baáo caáo cuäng nhêån àûúåc nhûäng yá kiïën nhêån xeát vaâ àoáng goáp tñch cûåc cuãa möåt söë àöìng nghiïåp nhû Christian Bodewig, Phaåm Vùn Cung, Douglas Graham, Nguyïîn Vùn Lên, Mel Blunt (tû vêën), Myla Taylor Williams vaâ Steven Jaffee. Baáo caáo VDR 2012 àûúåc xêy dûång dûúái sûå chó àaåo chung cuãa baâ Victoria Kwakwa, Giaám àöëc Quöëc gia Ngên haâng Thïë giúái taåi Viïåt Nam. 5
MUÅC LUÅC Chûúng 1 Chuyïín àöíi, Chuyïín mònh vaâ Truên chuyïn ......................................................................9 I. Böëi caãnh vaâ phaát hiïån chñnh.......................................................................................................................10 II. Caác yïëu töë mang laåi thaânh cöng ban àêìu ...............................................................................................12 II.A Khaác biïåt vïì xuêët phaát àiïím ............................................................................................................12 II.B Caách tiïëp cêån tuêìn tûå, tûâ dûúái lïn ..................................................................................................13 II.C Caãi caách chñnh saách vaâ cú cêëu khuyïën khñch ..............................................................................14 II.D Duâng nhûäng cam kïët bïn ngoaâi àïí àõnh hònh cho nhûäng caãi caách bïn trong.......................15 II.E Vai troâ cuãa nguöìn vöën con ngûúâi, tinh thêìn kinh doanh vaâ hïå thöëng Àaãng - Nhaâ nûúác ........15 III. Thay àöíi, Thaách thûác vaâ Trúã ngaåi ..............................................................................................................16 III.A Nùng suêët giaãm suát .............................................................................................................................16 III.B ÖÍn àõnh kinh tïë vô mö.......................................................................................................................18 III.C Phaát triïín manh muán vaâ sûác ò thïí chïë ...........................................................................................18 IV. Cêëu truác cuãa Baáo caáo VDR........................................................................................................................20 V. Nùæm bùæt thõ trûúâng .....................................................................................................................................20 Chûúng 2 Sên chúi bònh àùèng: Caãi caách Doanh nghiïåp Nhaâ nûúác ..................................................23 BAÁO CAÁO PHAÁT TRIÏÍN VIÏÅT NAM 2012 I. Böëi caãnh vaâ phaát hiïån chñnh.......................................................................................................................24 II. Khu vûåc Nhaâ nûúác: Quy mö, Têìm quan troång vaâ Hiïåu quaã ...............................................................26 II. A Khu vûåc Nhaâ nûúác coá quy mö lúán nhûng têìm quan troång giaãm dêìn .........................................26 II. B Súã hûäu cuãa Nhaâ nûúác coá lúán hún chuáng ta nghô: Nghiïn cûáu trûúâng húåp Khu vûåc Ngên haâng ...............................................................................29 II. C Sûã duång nguöìn lûåc nhiïìu nhûng keám hiïåu quaã ...........................................................................32 III. Thaái àöå cuãa cöng chuáng àöëi vúái Súã hûäu cuãa Nhaâ nûúác trong Khu vûåc Doanh nghiïåp ..............34 IV. Caách tiïëp cêån caãi caách Doanh nghiïåp Nhaâ nûúác cuãa Chñnh phuã ....................................................36 V. Mûúâi lyá do uãng höå caãi caách........................................................................................................................37 VI. Caác phûúng aán cêìn taái cú cêëu ...................................................................................................................42 VI.A Caãi thiïån minh baåch thöng tin.........................................................................................................44 6 VI.B Caãi thiïån quy àõnh phaáp lyá vaâ quaãn trõ doanh nghiïåp .................................................................45
VI.C Àêíy nhanh tiïën àöå cöí phêìn hoáa ....................................................................................................46 VI.D Tùng cûúâng theo doäi, giaám saát .......................................................................................................47 VI.E Hoaân thiïån traách nhiïåm giaãi trònh cuãa DNNN ..........................................................................49 VI.F Töëc àöå vaâ trònh tûå cuãa chûúng trònh caãi caách .............................................................................50 Chûúng 3 Laâm nhiïìu hún vúái ñt nguöìn lûåc hún: Caãi thiïån Hiïåu quaã Àêìu tû Cöng .......................53 I. Böëi caãnh vaâ phaát hiïån chñnh.......................................................................................................................54 II. Khu Cöng nghiïåp: Lúåi hay Haåi? .................................................................................................................59 II.A Cûá xêy ài, nhaâ àêìu tû seä àïën............................................................................................................60 II.B Nguyïn nhên naâo dêîn àïën sûå buâng nöí Khu Cöng nghiïåp? .......................................................62 KHI VIÏåT NAM TRÚÃ THAÂNH QUÖËC GIA COÁ THU NHÊÅP TRUNG BÒNH III. Di dúâi Hïå thöëng Caãng Thaânh phöë Höì Chñ Minh:Vò sao Bïë tùæc?........................................................67 IV. Caãng khöng sûã duång hïët cöng suêët! Trûúâng húåp Cuåm Caãng Caái Meáp–Thõ Vaãi ............................70 IV.A Lyá do naâo giaãi thñch cho tònh traång sûã duång dûúái cöng suêët caãng? ..........................................72 V. Phûúng aán chñnh saách..................................................................................................................................74 Chûúng 4 Thuác àêíy nïìn kinh tïë thõ trûúâng:Vai troâ cuãa thöng tin vaâ minh baåch ..........................79 I. Böëi caãnh .........................................................................................................................................................80 II. Têìm quan troång cuãa tñnh minh baåch trong caác nïìn kinh tïë thõ trûúâng ...........................................83 KINH TÏË THÕ TRÛÚÂNG III. Minh baåch taâi chñnh úã Viïåt Nam ...............................................................................................................84 III.A Tònh hònh hiïån nay ..............................................................................................................................85 III.B Caác lônh vûåc cêìn quan têm hún.......................................................................................................86 IV Tiïëp cêån nhanh hún vaâ bònh àùèng hún vúái thöng tin kinh tïë .............................................................87 V Kïët luêån ..........................................................................................................................................................88 Taâi liïåu tham khaão .............................................................................................................91 7
Chûúng 1 CHUYÏÍN ÀÖÍI, CHUYÏÍN MÒNH VAÂ TRUÊN CHUYÏN Baáo caáo Phaát triïín Viïåt Nam 2012 KINH TÏË THÕ TRÛÚÂNG KHI VIÏåT NAM TRÚÃ THAÂNH QUÖËC GIA COÁ THU NHÊÅP TRUNG BÒNH
I BÖËI CAÃNH VAÂ Xaä höåi 2011-2020 múái àûúåc phï duyïåt gêìn àêy, Viïåt Nam mong muöën àaåt àûúåc mûác thu nhêåp PHAÁT HIÏåN CHÑNH bònh quên àêìu ngûúâi 3.000US$ (theo giaá US$ hiïån taåi) vaâo nùm 2020. Àiïìu naây coá nghôa laâ mûác thu nhêåp bònh quên àêìu ngûúâi (theo giaá US$ hiïån taåi) phaãi tùng gêìn 10% möîi nùm—àoâi hoãi Viïåt 1. Quaá trònh chuyïín àöíi cuãa Viïåt Nam Nam phaãi nhên röång vaâ duy trò àûúåc thaânh tûåu sang nïìn kinh tïë thõ trûúâng àaä thay àöíi kinh tïë maâ mònh àaä àaåt àûúåc trong mûúâi nùm diïån maåo cuãa àêët nûúác vaâ àúâi söëng ngûúâi qua trong voâng mûúâi nùm tiïëp theo. Chiïën lûúåc dên. Nùm 1986, Viïåt Nam bùæt àêìu cöng cuöåc Phaát triïín Kinh tïë Xaä höåi tiïëp tuåc xaác àõnh Àöíi Múái – möåt cöng cuöåc àöíi múái kinh tïë chñnh nhûäng ûu tiïn haâng àêìu cuãa àêët nûúác àïí àaåt trõ tûå thên – àaánh dêëu quaá trònh chuyïín àöíi tûâ àûúåc muåc tiïu naây: bònh öín kinh tïë vô mö, xêy nïìn kinh tïë kïë hoaåch hoáa têåp trung sang nïìn dûång cú súã haå têìng tiïu chuêín thïë giúái, xêy dûång kinh tïë thõ trûúâng àõnh hûúáng xaä höåi chuã nghôa. nguöìn nhên lûåc coá trònh àöå, kyä nùng vaâ tùng Vaâo thúâi àiïím àoá, Viïåt Nam vêîn laâ möåt trong cûúâng caác thïí chïë kinh tïë thõ trûúâng. nhûäng nûúác ngheâo nhêët trïn thïë giúái, vúái àêìy rêîy khoá khùn: siïu laåm phaát, thiïëu àoái, viïån trúå cuãa 3. Àaåt àûúåc nhûäng nguyïån voång naây Liïn Xö bõ cùæt giaãm maånh vaâ cêëm vêån thûúng khöng phaãi laâ àiïìu dïî daâng. Viïåt Nam àaä maåi cuãa phûúng Têy.1 Àúâi söëng cuãa àaåi böå phêån phaãi traãi qua nhûäng cún soáng gioá chûa tûâng coá ngûúâi dên Viïåt Nam luác àoá rêët khoá khùn, vaâ trong nïìn kinh tïë vô mö trong nhûäng nùm gêìn tûúng lai rêët aãm àaåm. So vúái bûác tranh naây thò àêy—laåm phaát hai con söë, tiïìn àöìng mêët giaá, thaânh tñch cuãa nïìn kinh tïë trong hai mûúi nùm nguöìn vöën thaáo chaåy vaâ suy giaãm dûå trûä ngoaåi vûâa qua thûåc sûå rêët êën tûúång. Tûâ nùm 1990 àïën höëi—laâm xoái moân loâng tin cuãa nhaâ àêìu tû. Tùng 2010, nïìn kinh tïë Viïåt Nam àaä tùng trûúãng vúái trûúãng nhanh cuäng laâm böåc löå nhûäng vêën àïì töëc àöå trung bònh haâng nùm laâ 7,3%, thu nhêåp mang tñnh cú cêëu. Chêët lûúång vaâ tñnh bïìn vûäng bònh quên àêìu ngûúâi tùng gêìn gêëp nùm lêìn. Kinh cuãa tùng trûúãng vêîn laâ nguyïn nhên gêy quan tïë phaát triïín nhanh choáng ài àöi vúái thûúng maåi ngaåi nùång nïì do tùng trûúãng kinh tïë sûã duång quaá quöëc tïë tùng trûúãng cao; luöìng vöën àêìu tû trûåc nhiïìu taâi nguyïn, ö nhiïîm cao vaâ haâng xuêët khêíu tiïëp nûúác ngoaâi quy mö lúán; tó lïå ngheâo giaãm thiïëu àa daång vaâ ñt coá giaá trõ gia tùng, tó troång maånh; vaâ gêìn àaåt mûác tiïëp cêån phöí cêåp àöëi vúái àoáng goáp cuãa nùng suêët vaâo tùng trûúãng ngaây giaáo duåc tiïíu hoåc, y tïë vaâ cú súã haå têìng thiïët yïëu caâng giaãm. Nùng lûåc caånh tranh cuãa Viïåt Nam nhû àûúâng nhûåa, àiïån, nûúác maáy vaâ nhaâ úã. Sûå àang bõ àe doåa búãi saãn xuêët àiïån khöng theo kõp chuyïín àöíi cuãa Viïåt Nam – tûâ möåt nïìn kinh tïë nhu cêìu, chi phñ hêåu cêìn vaâ giaá caã bêët àöång saãn kïë hoaåch hoáa têåp trung sang nïìn kinh tïë thõ leo thang, tònh traång thiïëu lao àöång coá kyä nùng trûúâng vaâ tûâ möåt àêët nûúác rêët ngheâo trúã thaânh ngaây caâng phöí biïën (Baáo caáo Nùng lûåc Caånh möåt quöëc gia coá thu nhêåp trung bònh thêëp trong tranh Quöëc gia 2011; Chiïën lûúåc Phaát triïín Kinh voâng chûa àïën 20 nùm – àaä trúã thaânh möåt phêìn tïë Xaä höåi 2011, Baáo caáo Phaát triïín Viïåt Nam trong caác saách giaáo khoa vïì phaát triïín.2 BAÁO CAÁO PHAÁT TRIÏÍN VIÏÅT NAM 2012 2010). Viïåt Nam cuäng àang phaãi àöëi mùåt vúái nhiïìu thaách thûác múái trong lônh vûåc xaä höåi: tònh 2. Nhûng möåt sûå chuyïín àöíi khaác cuãa traång dïî bõ töín thûúng gia tùng, ngheâo àoái ngaây Viïåt Nam—àïí trúã thaânh möåt nïìn kinh tïë caâng têåp trung nhiïìu hún vaâo caác nhoám dên töåc cöng nghiïåp, hiïån àaåi—hêìu nhû múái chó thiïíu söë, sûå chïnh lïåch giûäa nöng thön vaâ thaânh bùæt àêìu. Theo Chiïën lûúåc Phaát triïín Kinh tïë thõ ngaây caâng tùng, vaâ töëc àöå taåo viïåc laâm giaãm suát.Têët caã nhûäng vêën àïì naây cöång laåi àang laâ möåt nguy cú nghiïm troång àöëi vúái caác muåc tiïu kinh 1 Vúái GDP bònh quên àêìu ngûúâi laâ 98US$ (theo thúâi giaá), Viïåt tïë xaä höåi trung haån cuãa Viïåt Nam. Nam àuáng laâ àêët nûúác ngheâo nhêët thïë giúái vaâo nùm 1990. Hai nûúác ngheâo tiïëp theo vúái mûác thu nhêåp bònh quên àêìu ngûúâi thêëp thûá 2 vaâ thûá 3 thïë giúái laâ Somali (US$139) vaâ Sierra Leone 4. Viïåt Nam coá nhûäng thaânh tñch to lúán (US$163). Nïëu tñnh theo GDP bònh quên àêìu ngûúâi àiïìu chónh àûúåc ghi nhêån trong viïåc hoaåch àõnh chñnh theo ngang bùçng sûác mua, Viïåt Nam luác àoá nùçm trong nhoám 20 quöëc gia ngheâo nhêët thïë giúái. saách thaânh cöng nhû möåt sûå ûáng phoá thûåc 2 Xem UÃy ban Tùng trûúãng (2009). tïë vúái hoaân caãnh àêët nûúác. Thaânh cöng cuãa 10
Viïåt Nam trong 25 nùm qua, nhû phên tñch dûúái manh muán úã cêëp àõa phûúng, àiïìu naây khöng goáp àêy, laâ nhúâ vaâo möåt loaåt yïëu töë: (a) bùæt àêìu phêìn tñch cûåc cho viïåc xêy dûång möåt hïå thöëng chuyïín àöíi tûâ xuêët phaát àiïím thêëp vaâ khöng coá haå têìng hiïåu quaã cho toaân quöëc, do àoá cêìn phaãi nhiïìu sûå meáo moá, (b) theo àuöíi quy trònh caãi thay àöíi cú chïë phên böí nguöìn lûåc.Tiïëp àoá, baáo caách tuêìn tûå tûâng bûúác möåt vaâ tûâ dûúái lïn, (c) caáo chó ra nhûäng lyá do giaãi thñch cho sûå keám hiïåu thûåc hiïån caãi caách chñnh saách chung vaâ cú cêëu quaã cuãa caác DNNN trong àêìu tû cöng vaâ àûa khuyïën khñch àuáng àùæn, (d) coá caác chñnh saách ra möåt söë phûúng aán chñnh saách töíng quaát àïí thûúng maåi vaâ àêìu tû cúãi múã, hûúáng ra bïn thaão luêån. 4 ngoaâi, vaâ (e) vai troâ thuêån lúåi cuãa nguöìn vöën con ngûúâi, tinh thêìn kinh doanh vaâ hïå thöëng Àaãng - 6. Chuyïín àöíi laâ möåt chùång àûúâng, khöng Nhaâ nûúác. Song sau khi àaä gùåt haái àûúåc nhûäng phaãi laâ àñch àïën. Mùåc duâ coá thïí dïî daâng xaác thaânh quaã dïî daâng hún úã caânh thêëp, thò nhûäng àõnh xuêët phaát àiïím cuãa Viïåt Nam trïn chùång vêën àïì coân töìn taåi— hay “chûúng trònh nghõ sûå àûúâng tiïën túái nïìn kinh tïë thõ trûúâng, nhûng vêîn coân dang dúã” cuãa quaá trònh chuyïín àöíi—laâ chùång àûúâng àoá laåi khöng coá vaåch àñch. Kïí caã nhûäng vêën àïì phûác taåp hún nhû xêy dûång thïí nhûäng nïìn kinh tïë thõ trûúâng lêu àúâi nhêët cuäng chïë kinh tïë thõ trûúâng vaâ xaác àõnh laåi àiïím cên phaãi thûúâng xuyïn thay àöíi, cêåp nhêåt vaâ tinh àöëi giûäa Nhaâ nûúác vaâ thõ trûúâng.3 Liïåu Viïåt Nam chónh nhûäng chñnh saách vaâ thïí chïë cuãa mònh àïí coá thïí àûúng àêìu vúái nhûäng thaách thûác múái naây? theo kõp àûúåc nhûäng thay àöíi cuãa thúâi àaåi. Chñnh vò vêåy, VDR 2012 seä khöng coá cêu traã lúâi cho 5. Vaâo thúâi àiïím Lïî Kyã niïåm Baåc (25 nhûäng thaách thûác kinh tïë maâ Viïåt Nam àang phaãi nùm) Àöíi Múái, Baáo caáo Phaát triïín Viïåt àöëi mùåt, cuäng khöng àûa ra möåt danh saách hoaân Nam nùm nay (VDR 2012) seä xem xeát chónh nhûäng gúåi yá chñnh saách àïí Viïåt Nam möåt söë vêën àïì nöíi cöåm maâ Viïåt Nam phaãi chuyïín àöíi thaânh cöng.Thay vaâo àoá, baáo caáo naây giaãi quyïët àïí xêy dûång möåt nïìn taãng muöën àoáng goáp yá kiïën cho cuöåc tranh luêån àang maånh meä hún nhùçm trúã thaânh Quöëc gia diïîn ra vïì möåt söë vêën àïì cêëp baách nhêët vaâ cuäng cöng nghiïåp hoáa vaâo nùm 2020. Theo Kïë nhaåy caãm nhêët vïì tûúng lai cuãa Viïåt Nam. hoaåch 5 nùm múái àûúåc thöng qua gêìn àêy, ba lônh vûåc cêìn àùåc biïåt chuá troång laâ taái cú cêëu 7. Phêìn coân laåi cuãa Baáo caáo àûúåc cêëu truác KHI VIÏåT NAM TRÚÃ THAÂNH QUÖËC GIA COÁ THU NHÊÅP TRUNG BÒNH Doanh nghiïåp nhaâ Nûúác, nêng cao hiïåu quaã chi nhû sau. Phêìn coân laåi cuãa Chûúng 1 thaão luêån tiïu cöng vaâ bònh öín khu vûåc taâi chñnh. Nhûäng vïì nhûäng yïëu töë chñnh dêîn àïën thaânh cöng cuãa phên tñch àûa ra trong baáo caáo naây têåp trung Viïåt Nam vaâ tòm hiïíu nhûäng thaách thûác múái nöíi vaâo hai ûu tiïn àêìu.Thûá nhêët, phên tñch cho thêëy lïn. Chûúng 2 tòm hiïíu vêën àïì taái cú cêëu caác caác Doanh nghiïåp Nhaâ nûúác àûúåc súã hûäu nguöìn Doanh nghiïåp Nhaâ nûúác. Chûúng 3 tòm hiïíu vöën cöë àõnh (àêët àai vaâ tñn duång) khöng tûúng nhûäng thaách thûác cuãa chûúng trònh àêìu tû cöng xûáng vúái quy mö cuãa chuáng, sûã duång vöën keám vaâ laâm caách naâo nêng cao àûúåc hiïåu quaã àêìu tû hiïåu quaã hún so vúái caác doanh nghiïåp ngoaâi cöng. Chûúng 4 thaão luêån vïì mûác àöå minh baåch quöëc doanh vaâ doanh nghiïåp coá vöën àêìu tû nûúác thêëp trong hïå thöëng taác döång àïën võ thïë quöëc ngoaâi—àoâi hoãi phaãi taái cú cêëu khu vûåc Doanh gia thu nhêåp trung bònh cuãa Viïåt Nam — möåt nghiïåp Nhaâ nûúác. Thûá hai, phên tñch cho thêëy vêën àïì then chöët cêìn àûúåc giaãi quyïët nïëu Viïåt caách thûác Viïåt Nam phên böí nguöìn lûåc cöng Nam muöën àaåt àûúåc nhûäng muåc tiïu kinh tïë xaä àang taåo ra möåt cú súã haå têìng keám töëi ûu vaâ höåi cuãa mònh. KINH TÏË THÕ TRÛÚÂNG 3 Sau cuöåc khuãng hoaãng taâi chñnh toaân cêìu 2008–09 quaã cên àaä dõch chuyïín tûâ phña thõ trûúâng sang phña Nhaâ nûúác nhiïìu hún úã hêìu hïët caác Quöëc gia phaát triïín, song úã Viïåt Nam Nhaâ nûúác vêîn luön luön àoáng vai troâ chuã àaåo. Tuy nhiïn, kïët quaã àaáng thêët voång cuãa nïìn kinh tïë trong nhûäng nùm gêìn àêy buöåc nhiïìu nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách vaâ caác hoåc giaã úã Viïåt Nam phaãi àùåt cêu hoãi liïåu rùçng úã Viïåt Nam quaã cên coá nïn dõch chuyïín xa ra khoãi caán cên Nhaâ nûúác vaâ gêìn hún vïì phña thõ trûúâng hay khöng. Àiïìu thuá võ laâ nhiïìu Àõnh chïë Taâi chñnh Quöëc tïë úã Viïåt Nam toã ra thêån troång hún khi coá quan àiïím vïì vêën àïì naây 4 Lônh vûåc thûá ba, cuãng cöë khu vûåc taâi chñnh, khöng nùm trong (hoå cho rùçng nïn coá sûå thay àöíi tuêìn tûå tûâng bûúác möåt) so khuön khöí cuãa baáo caáo naây. Tuy nhiïn, vêën àïì naây seä àûúåc vúái caác hoåc giaã Viïåt Nam, nhûäng ngûúâi thûúâng kïu goåi cêìn coá thaão luêån trong caác nghiïn cûáu tiïëp theo khaác, bao göìm Chûúng trònh Àaánh giaá Khu vûåc taâi chñnh phöëi húåp thûåc hiïån 11 nhûäng thay àöíi quyïët liïåt hún, trong àoá coá caã kïu goåi viïåc cêìn phaãi coá möåt cöng cuöåc Àöíi Múái thûá hai. giûäa Ngên haâng Thïë giúái vaâ Quyä Tiïìn tïå Quöëc tïë.
II CAÁC YÏËU TÖË MANG LAÅI àïì nhû saãn lûúång suåt giaãm, thu nhêåp trung bònh giaãm, tó lïå ngheâo tùng maånh, tó lïå tûã vong tùng vaâ THAÂNH CÖNG tó lïå sinh giaãm, laåm phaát tùng nhanh (Hònh 1.1) BAN ÀÊÌU (Ngên haâng Thïë giúái 2002). Tuy nhiïn, Viïåt Nam laåi coá töëc àöå tùng trûúãng kinh tïë nhanh, àêìu tû tùng, xuêët khêíu maånh, vaâ laåm phaát giaãm maånh, ài 8. Quaá trònh chuyïín àöíi sang nïìn kinh tïë àöi vúái möåt chûúng trònh caãi caách tûâ tûâ vaâ coá giúái thõ trûúâng cuãa Viïåt Nam àaä àûúåc nghiïn haån. Hún thïë nûäa, nhûäng thay àöíi úã Viïåt Nam diïîn cûáu khaá nhiïìu. Trong voâng hai thêåp kyã qua, ra trong böëi caãnh àêët nûúác tiïëp tuåc àûúåc laänh àaåo nhiïìu saách baáo àaä viïët vïì quaá trònh chuyïín àöíi búãi möåt Àaãng duy nhêët, Nhaâ nûúác can thiïåp sang nïìn kinh tïë thõ trûúâng cuãa Viïåt Nam. Nhiïìu nhiïìu, vaâ saãn xuêët bõ kiïím soaát trûåc tiïëp àaáng kïí töí chûác àa phûúng àaä xêy dûång caác baáo caáo vaâ thöng qua caác DNNN.Vò sao Viïåt Nam laåi thaânh möåt söë hoåc giaã trong nûúác vaâ quöëc tïë cuäng viïët cöng, trong khi nhiïìu nûúác khaác thêët baåi? vïì chuã àïì naây.5 Phêìn naây ruát ra nhûäng baâi hoåc tûâ nhûäng thaânh cöng trong quaá khûá, àïí cung cêëp thöng tin cho nhûäng baân luêån vïì tûúng lai, vaâ II.A KHAÁC BIÏÅT VÏÌ XUÊËT chûa phaãi laâ möåt nghiïn cûáu troån veån caác yïëu töë giaãi thñch cho thaânh cöng cuãa Viïåt Nam trong PHAÁT ÀIÏÍM quaá trònh chuyïín àöíi.6 10. Vaâo thúâi àiïím bùæt àêìu cöng cuöåc chuyïín àöíi kinh tïë, Viïåt Nam laâ nûúác 9. Viïåt Nam nöíi bêåt nhû möåt cêu chuyïån ngheâo nhêët vaâ cöng nghiïåp keám phaát thaânh cöng roä rïåt trong söë caác nïìn kinh triïín nhêët trong söë têët caã caác nûúác coá nïìn tïë chuyïín àöíi. Sûå chuyïín àöíi úã Àöng Êu laâ kinh tïë chuyïín àöíi—àiïìu naây dûúâng nhû möåt quaá trònh phûác taåp, àêìy cam go, vúái caác cuöåc laåi laâ möåt lúåi thïë cuãa Viïåt Nam.7 Nïìn kinh khuãng hoaãng kinh tïë taái diïîn, ài cuâng möåt loaåt vêën tïë Viïåt Nam khöng coá mûác àöå kiïím soaát têåp Hònh 1.1 Saãn lûúång cuãa Viïåt Nam so vúái caác nïìn kinh tïë chuyïín àöíi khaác GDP thûåc, 1989=100 500 440 450 Vietnam 400 350 300 250 187 Ba Lan 200 150 Caác nïìn kinh tïë BAÁO CAÁO PHAÁT TRIÏÍN VIÏÅT NAM 2012 àang chuyïín àöíi 100 úã Àöng Êu 50 63 Ukraine 0 1989 92 95 98 1 4 7 2010 Nguöìn: WDI 2010; http://www.databasece.com/en/gdp-during-transition; ûúác tñnh cuãa NHTG. 5 Xem danh muåc taâi liïåu tham khaão úã cuöëi baáo caáo. 7 Vò chuáng töi têåp trung vaâo Viïåt Nam nïn coá nhiïìu vêën àïì vïì 6 Àïí xem thaão luêån àêìy àuã hún vïì quaá trònh chuyïín àöíi, xem caác nïìn kinh tïë chuyïín àöíi khaác coá thïí khöng àûúåc nhùæc àïën Arkadie vaâ Mallon (2003), IMF (1996) vaâ ADB (2006). úã àêy. Vñ duå, Nam Tû trûúác àêy àaä tan raä vaâ chia thaânh nùm (hiïån nay laâ baãy) quöëc gia khaác nhau vaâ hiïån àaä coá chiïën tranh. Liïn bang Xö viïët tan raä thaânh 15 nûúác, möîi nûúác phaãi thaânh lêåp nhûäng thïí chïë chñnh trõ vaâ khuön khöí phaáp lyá múái. Möåt söë vêën àïì vïì biïn giúái hiïån nay vêîn gêy tranh caäi. Chiïën tranh àaä xaãy ra úã Caáp-ca-dú vaâ Ta-gi-kixtan.Tiïåp Khùæc cuäng chia thaânh hai nûúác. Viïåc phaãi thiïët lêåp caác thïí chïë chñnh trõ vaâ haânh lang phaáp lyá múái, giaãi quyïët caác vêën àïì an ninh quöëc tïë vaâ trong nûúác, giaãi quyïët hêåu quaã tûâ sûå suåp àöí cuãa hïå thöëng thûúng 12 maåi xaä höåi chuã nghôa vaâ viïån trúå cuãa Liïn Xö chùæc chùæn àaä gêy nhiïìu khoá khùn thaách thûác cho caác nûúác àang chuyïín àöíi úã Àöng Êu, vaâ Viïåt Nam may mùæn traánh àûúåc rêët nhiïìu.
trung thûåc sûå cao nhû úã Liïn Xö cuä vaâ caác nïìn quyïìn súã hûäu taâi saãn (duâ coân haån chïë) cho nöng kinh tïë chuyïín àöíi thuöåc Àöng Êu (Arkadie vaâ dên, vaâ Töíng bñ thû Àaãng Àöî Mûúâi àaä goåi àêy laâ Mallon 2003). Vñ duå, danh muåc haâng hoáa àûúåc möåt bûúác ngoùåt trong sûå phaát triïín cuãa ngaânh phên böí theo kïë hoaåch luön ñt hún nhiïìu so vúái nöng nghiïåp. Quyïìn súã hûäu taâi saãn haån chïë, cuâng hïå thöëng cên àöëi tû liïåu saãn xuêët cuãa Liïn Xö. vúái caãi caách giaá caã vaâ thûúng maåi àaä goáp phêìn Tûúng tûå, khu vûåc Doanh nghiïåp Nhaâ nûúác úã duy trò tùng trûúãng nöng nghiïåp, taåo ra saãn lûúång Viïåt Nam chó chiïëm möåt phêìn nhoã trong saãn thùång dû cêìn thiïët àïí àa daång hoáa sang caác xuêët phi nöng nghiïåp laâ 29%, vaâ chiïëm tó lïå viïåc ngaânh nghïì phi nöng nghiïåp vaâ tùng cûúâng sûác laâm coân thêëp hún vúái 16%, khaác vúái caác nïìn kinh maånh cuãa nïìn kinh tïë. 10 tïë chuyïín àöíi khaác vúái tó troång caác DNNN trïn töíng saãn lûúång lïn àïën 75-95 % (IMF 1996). Mùåc duâ caác nïìn kinh tïë chuyïín àöíi úã Àöng Êu àaä II.B CAÁCH TIÏËP CÊÅN TUÊÌN àaåt àûúåc trònh àöå cöng nghiïåp hoáa cao trong hïå TÛÅ, TÛÂ DÛÚÁI LÏN thöëng kïë hoaåch hoáa têåp trung vúái sûå phaát triïín cuãa cöng nghiïåp nùång, phêìn lúán nguöìn vöën hiïån 12. Caãi caách úã Viïåt Nam, roä raâng laâ ngay coá cuãa hoå àûúåc àaánh giaá laâ khöng caånh tranh. tûâ giai àoaån àêìu àaä mang tñnh chêët tuêìn Do vêåy, trong khi Viïåt Nam coá thïí tiïëp tuåc sûã tûå tûâng bûúác möåt vaâ laâm tûâ dûúái lïn, têåp duång phêìn lúán nguöìn vöën mònh coá trûúác khi trung chuã yïëu vaâo caác àún võ saãn xuêët. Quaá chuyïín àöíi thò caác nïìn kinh tïë chuyïín àöíi khaác trònh tuêìn tûå naây coá nghôa laâ trïn möîi möåt bûúác phaãi xêy dûång laåi nguöìn vöën cuãa mònh, do vêåy saãn ài, hiïåu quaã cuãa caác thïí chïë vaâ chñnh saách múái lûúång cuãa hoå bõ giaãm suát àaáng kïí, trûúác hïët laâ saãn àïìu àûúåc kiïím nghiïåm vaâ àiïìu chónh cho phuâ lûúång cöng nghiïåp, trong nhûäng nùm àêìu tiïn.8,9 húåp vúái hoaân caãnh Viïåt Nam. Quaá trònh naây àùåc biïåt thêëy roä trong ngaânh nöng nghiïåp, vöën àaä bõ 11. Möåt àùåc àiïím quan troång laâ têìm quan khuãng hoaãng keáo daâi trong nhûäng nùm trûúác troång tûúng àöëi cuãa khu vûåc nöng nghiïåp Àöíi Múái. vaâ vai troâ chuã àaåo cuãa kinh tïë höå gia àònh trong saãn xuêët nöng nghiïåp úã Viïåt Nam. 13. Húåp taác hoáa nöng nghiïåp laâ möåt phêìn Arkadie vaâ Mallon (2003), Lin (2010), vaâ caác taác KHI VIÏåT NAM TRÚÃ THAÂNH QUÖËC GIA COÁ THU NHÊÅP TRUNG BÒNH quan troång cuãa chiïën lûúåc xaä höåi chuã giaã khaác lêåp luêån rùçng Viïåt Nam, cuäng giöëng nhû nghôa. Àiïìu naây àùåc biïåt àuáng vúái miïìn Bùæc, núi Trung Quöëc, laâ möåt nïìn kinh tïë thuêìn nöng vaâo coá caã caác húåp taác xaä saãn xuêët vaâ húåp taác xaä cung thúâi àiïím chuyïín àöíi, do vêåy cú cêëu saãn xuêët cêëp dõch vuå xaä höåi. Kinh nghiïåm cuãa miïìn Nam, cuãa nïìn kinh tïë nhòn chung nhêët quaán vúái lúåi thïë àùåc biïåt úã àöìng bùçng Söng Cûãu Long laåi khaác. so saánh cuãa noá. Chñnh vò vêåy, khi múã cûãa nïìn kinh Coá hai laân soáng húåp taác hoáa nöëi tiïëp nhau úã tïë cho caånh tranh trong vaâ ngoaâi nûúác, khu vûåc àöìng bùçng söng Cûãu Long vaâo nùm 1979–80 vaâ nöng nghiïåp cuãa Viïåt Nam àaáp ûáng rêët maånh meä sau àoá laâ àêìu nhûäng nùm 1980, mùåc duâ húåp taác vúái nhûäng thay àöíi tñch cûåc cho ngaânh nöng xaä chûa bao giúâ àoáng vai troâ quyïët àõnh trong nghiïåp—buâ àùæp cho nhûäng suåt giaãm trong khu nïìn kinh tïë nöng thön miïìn Nam giöëng nhû miïìn Bùæc.11 Nhû nhiïìu taâi liïåu, saách baáo àaä ghi vûåc cöng nghiïåp. Vñ duå, Nghõ quyïët Höåi nghõ nhêån, nhiïìu caãi caách nöng nghiïåp diïîn ra vúái bùæt trung ûúng Àaãng 10 ban haânh nùm 1988 àaä trao nguöìn chñnh laâ tûâ sûå phaãn ûáng cuãa ngûúâi dên úã KINH TÏË THÕ TRÛÚÂNG 8 Tuy nhiïn, caác nhaâ phï bònh cuäng lêåp luêån rùçng caách diïîn giaãi 10 Caác àiïìu kiïån ban àêìu khaác giuáp Viïåt Nam traánh àûúåc suåt giaãm nhû vêåy àaä giaã àõnh rùçng vêën àïì úã àêy àún giaãn chó laâ khu vûåc saãn lûúång bao göìm caã thúâi àiïím khai thaác taâi nguyïn (chuã yïëu nhaâ nûúác quaá phaát triïín vaâ àêìu tû sai lêìm vaâo caác dûå aán lúán laâ dêìu thö), vaâ võ trñ àõa lyá cuãa Viïåt Nam trong möåt khu vûåc ngöën nhiïìu vöën. Caách lyá giaãi naây phúát lúâ caác vêën àïì sêu sùæc nùng àöång vaâ tùng trûúãng nhanh nhêët thïë giúái. hún vïì cú chïë khuyïën khñch ài àöi vúái hïå thöëng kïë hoaåch hoáa 11 Kïí caã úã miïìn Bùæc vaâ miïìn Trung Viïåt Nam, nöng höå vêîn laâ möåt têåp trung vaâ sûå tham gia trûåc tiïëp cuãa Nhaâ nûúác vaâo hoaåt àöång yïëu töë quan troång cuãa hïå thöëng saãn xuêët. kinh doanh. 9 Möåt phiïn baãn khaác coá thïí àûa ra cuãa giaã thuyïët naây laâ chñnh tònh thïë cêëp baách—thiïëu àoái, siïu laåm phaát, viïån trúå hêìu nhû khöng coân—àaä buöåc Chñnh phuã Viïåt Nam phaãi caãi caách. Möåt söë ngûúâi goåi tïn giai àoaån caãi caách naây möåt caách haâi hûúác laâ PhD—viïët tùæt cuãa the Poor, the Hungry, the Driven (ngheâo, àoái vaâ bõ chi phöëi. 13
Àöìng bùçng Söng Cûãu Long àöëi vúái phong traâo thay àöíi chñnh saách nhùçm nêng cao hiïåu húåp taác hoáa sau khi àêët nûúác thöëng nhêët. Àùåc quaã cuãa khu vûåc doanh nghiïåp, thuác àêíy biïåt, noá liïn quan àïën viïåc ngûúâi nöng dên tûâ saãn lûúång nöng nghiïåp, múã cûãa nïìn kinh chöëi tröìng luáa nhiïìu hún nhu cêìu tiïu duâng cuãa tïë cho ngoaåi thûúng vaâ àêìu tû nûúác ngoaâi, gia àònh mònh. Möåt söë nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách vaâ caãi caách chñnh phuã. Möåt söë thay àöíi chñnh cêëp cao àaä têån mùæt thêëy àûúåc lúåi ñch cuãa hoaåt saách lúán trong nhûäng lônh vûåc naây bao göìm àöång canh taác höå gia àònh vaâ sau àoá àaä xêy dûång (ADB 2006; IMF 1996): caác chñnh saách khuyïën khñch nhûäng thay àöíi tûúng tûå trïn caã nûúác (Dixon 2003, Rama l Doanh nghiïåp Nhaâ nûúác. (a) Thay thïë quyïìn 2009).12 Hoå àaä xoáa boã têåp thïí hoáa saãn xuêët lûåc kïë hoaåch hoáa têåp trung bùçng sûå tûå chuã nöng nghiïåp, thiïët lêåp quyïìn sûã duång àêët, giaãm cuãa caác Doanh nghiïåp Nhaâ nûúác; (b) cho vai troâ cuãa húåp taác xaä, tûå do hoáa giaá caã nöng doanh nghiïåp àûúåc quyïìn tûå chuã giaá caã, lûåa nghiïåp, vaâ khuyïën khñch nöng dên xuêët khêíu— choån àêìu vaâo vaâ àêìu ra thñch húåp, vaâ tûå quyïët laâm thay àöíi diïån maåo cuãa àêët nûúác tûâ thiïëu àoái àõnh hoaåt àöång àêìu tû cuãa mònh; (c) cho caác lûúng thûåc kinh niïn thaânh nûúác xuêët khêíu gaåo caán böå quaãn lyá quyïìn cùæt giaãm lao àöång döi lúán thûá ba trïn thïë giúái chó trong voâng hai nùm.13 dû theo quy àõnh hûúáng dêîn; (d) cho pheáp 14. Möåt vñ duå khaác vïì caãi caách tuêìn tûå coá doanh nghiïåp àûúåc baán saãn phêím dû thûâa thïí thêëy trong quaá trònh phaát triïín thïí (ngoaâi chó tiïu kïë hoaåch àûúåc giao) theo giaá chïë thõ trûúâng. Khaác vúái nhiïìu nïìn kinh tïë thõ trûúâng; vaâ (e) aáp àùåt haån chïë ngên saách chuyïín àöíi khaác, Viïåt Nam khöng hoaân toaân cûáng cho caác DNNN. xoáa boã caác thïí chïë vaâ cú cêëu kinh tïë trûúác khi l Doanh nghiïåp Tû nhên. (a) Giaãm búát haån chïë caãi caách, maâ àiïìu chónh, thñch ûáng vaâ àõnh hûúáng àöëi vúái caác doanh nghiïåp tû nhên; (b) cho laåi cho caác thïí chïë naây cho phuâ húåp vúái nhûäng thay àöíi cuãa thúâi àaåi.Thay vò phaá boã toaân böå caác pheáp doanh nghiïåp tû nhên àûúåc tiïëp cêån vúái thïí chïë cuä àïí laâm khuác daåo àêìu cho viïåc thiïët tñn duång vaâ taåo khuön khöí phaáp lyá thuêån lúåi lêåp caác cú chïë múái, nhiïìu cuöåc caãi caách úã Viïåt hún cho hoaåt àöång saãn xuêët kinh doanh cuãa Nam nhùçm vaâo viïåc caãi thiïån caác thïí chïë hiïån caác doanh nghiïåp naây; (c) aáp duång caác quy tùæc hûäu, àöìng thúâi dêìn dêìn àûa ra caác thïí chïë thõ àaánh thuïë thöëng nhêët cho têët caã caác doanh trûúâng múái. Chñnh vò vêåy, khöng phaãi tònh cúâ maâ nghiïåp; (d) cho pheáp caác doanh nghiïåp àûúåc trong caác nïìn kinh tïë coá möëi quan hïå mêåt thiïët thiïët lêåp quan hïå thûúng maåi trûåc tiïëp hoùåc vúái Liïn Xö cuä, Viïåt Nam laâ nûúác rêët àùåc thuâ sûã duång caác cöng ty thûúng maåi maâ hoå lûåa nhúâ vaâo sûå thñch ûáng nhanh choáng cuãa mònh vaâ choån thay vò thöng qua möåt kïnh thûúng maåi ñt xaáo tröån nhêët (Dollar 1999).14 nhêët àõnh; (e) buöåc caác doanh nghiïåp phaãi àûáng trûúác caånh tranh vúái doanh nghiïåp nûúác ngoaâi bùçng chïë àöå cho nhêåp khêíu tûå do; II.C CAÃI CAÁCH CHÑNH SAÁCH vaâ (f) xoáa boã têåp thïí hoáa saãn xuêët nöng nghiïåp vaâ thiïët lêåp quyïìn sûã duång àêët. VAÂ CÚ CÊËU l Tûå do Giaá caã vaâ Thûúng maåi. (a) Tûå do hêìu KHUYÏËN KHÑCH BAÁO CAÁO PHAÁT TRIÏÍN VIÏÅT NAM 2012 hïët giaá caã caác ngaânh vaâo cuöëi nùm 1988, chó kiïím soaát giaá caã möåt söë mùåt haâng nhêët àõnh àöëi 15. Coá leä thay àöíi cùn baãn nhêët trong vúái caác khaách haâng chñnh thûác cuãa Nhaâ nûúác, nhûäng nùm àêìu tiïn cuãa caãi caách laâ nhûäng bao göìm caác mùåt haâng xi-mùng, theáp vaâ àiïån, nhòn chung àûúåc quy àõnh úã mûác gêìn vúái mûác giaá thõ trûúâng tûå do; (b) haå thêëp tó giaá höëi àoaái 12 Theo baáo caáo, Töíng Bñ Thû Àöî Mûúâi, chõu traách nhiïåm vïì chñnh thûác cho saát vúái tó giaá thõ trûúâng tûå do; tiïën trònh thöëng nhêët àaä ài tûâ Haâ Nöåi àïën thùm nöng dên vaâ (c) xoáa boã trúå cêëp xuêët khêíu; (d) cho pheáp noái rùçng nhûäng gò ngûúâi dên laâm laâ àuáng àùæn (Howie 2011). àûúåc giûä thu nhêåp bùçng ngoaåi tïå; (e) tûå do hoáa 13 Tuy nhiïn, nhûäng ngûúâi khaác cuäng thêån troång caãnh baáo vïì quaá trònh hoåc têåp tûâ dûúái lïn, vaâ cho rùçng “tham khaão cöång àöìng thûúng maåi, àùåc biïåt laâ cho caác doanh nghiïåp úã cêëp cú súã töët hún hïët nïn àûúåc hiïíu nhû noái àïën chên àïë saãn xuêët àûúåc trûåc tiïëp mua baán vúái nûúác cuãa böå maáy,” xem Fforde (2009). ngoaâi, qua àoá gúä boã kiïím soaát chùåt cheä möåt 14 Caác nhaâ phï bònh caách tiïëp cêån tiïåm tiïën trong caãi caách àaä mö taã laâ àiïìu naây cho thêëy sûå hiïíu biïët vïì thõ trûúâng coân haån caách quan liïu àöëi vúái caác cöng ty thûúng maåi; heåp, thïm vaâo àoá laâ sûå thiïëu hiïåu quaã, tham nhuäng, mêu thuêîn (g) hònh thaânh caác khu chïë xuêët vaâ khu cöng nöåi böå, thiïëu nhên lûåc, vaâ caách tiïëp cêån “thûã vaâ sûãa sai” hay nghiïåp; vaâ (h) baäi boã caác traåm haãi quan nöåi “doâ dêîm” cuãa Chñnh phuã. 14 àõa (ADB 2006; IMF 1996).
l Tûå do hoáa thõ trûúâng lao àöång. (a) giaãm caác 18. Tûå do hoáa thûúng maåi coá taác àöång tñch haån chïë trong viïåc huy àöång lao àöång thêët cûåc to lúán àöëi vúái nïìn kinh tïë Viïåt Nam. nghiïåp tûâ nöng thön sang laâm viïåc taåi thaânh Möåt söë lúåi ñch roä rïåt cuãa tûå do hoáa thûúng maåi thõ vaâ khu vûåc gêìn thaânh thõ; vaâ (b) liïn tuåc thay bao göìm àêìu tû trûåc tiïëp nûúác ngoaâi àûúåc àêíy àöíi böå luêåt lao àöång quy àõnh thûåc tiïîn tuyïín maånh, khu vûåc xuêët khêíu hoaåt àöång maånh, giaá caã duång lao àöång vaâ loaåi boã caác raâo caãn àöëi vúái thêëp hún, chêët lûúång haâng hoáa vaâ dõch vuå àûúåc caãi viïåc huy àöång nguöìn lao àöång nhaân röîi. thiïån. Caác hiïåp àõnh thûúng maåi song phûúng vaâ caác cam kïët WTO buöåc Viïåt Nam àûa ra nhûäng 16. Nhiïìu chñnh saách trong söë naây nhùçm àiïìu chónh quan troång trong hïå thöëng thïí chïë vaâ vaâo viïåc kñch cung vaâ àaä taåo cú súã àïí haânh chñnh cuãa mònh.Vñ duå, trong khuön khöí cam chuyïín àöíi thaânh cöng. Nguöìn vöën vêåt chêët kïët WTO, Viïåt Nam cöng böë chñnh thûác têët caã caác vaâ con ngûúâi cuãa Viïåt Nam luác trûúác khöng àûúåc luêåt, quy àõnh, thuã tuåc haânh chñnh àûúåc aáp duång sûã duång hïët do tònh traång kiïím soaát giaá caã vaâ hïå chung trûúác khi àûa vaâo thûåc thi. Ngoaâi ra, vùn baãn thöëng khuyïën khñch khöng laâm cho doanh dûå thaão caác dûå aán luêåt phaãi àûúåc àùng taãi trïn nghiïåp coá àöång cú saãn xuêët. Bùçng caách nhanh trang maång cuãa cú quan Chñnh phuã ñt nhêët 60 ngaây choáng tûå do giaá caã vaâ thiïët lêåp hïå thöëng àöång trûúác khi thöng qua, àïí cho caác cú quan, töí chûác lûåc khuyïën khñch töët, nïìn kinh tïë thõ trûúâng àaä vaâ caá nhên coá thïí àoáng goáp yá kiïën. Möåt nghiïn cûáu thaânh cöng úã chñnh núi maâ nïìn kinh tïë kïë hoaåch do Dûå aán Höî trúå Thûúng maåi Àa biïn thûåc hiïån hoáa têåp trung thêët baåi. àûa ra kïët luêån rùçng taác àöång cuãa ASEAN, cöång vúái thûúng maåi àöëi vúái hêìu hïët caác chó söë thûúng maåi vaâ kinh tïë chuã yïëu, nhòn chung laâ tñch cûåc. II.D DUÂNG NHÛÄNG CAM KÏËT BÏN NGOAÂI ÀÏÍ ÀÕNH II.E VAI TROÂ CUÃA NGUÖÌN HÒNH CHO NHÛÄNG CAÃI VÖËN CON NGÛÚÂI, TINH CAÁCH BÏN TRONG15 THÊÌN KINH DOANH VAÂ 17. Nhûäng cam kïët maâ Viïåt Nam àûa ra HÏÅ THÖËNG ÀAÃNG - NHAÂ KHI VIÏåT NAM TRÚÃ THAÂNH QUÖËC GIA COÁ THU NHÊÅP TRUNG BÒNH trong möåt loaåt hiïåp àõnh thûúng maåi khu NÛÚÁC vûåc vaâ àa phûúng—nhû Hiïåp àõnh Khu vûåc Mêåu dõch Tûå do (FTA) Hiïåp höåi caác quöëc gia 19. Sûå chuyïín àöíi sang kinh tïë thõ trûúâng Àöng Nam AÁ (ASEAN) nùm 1995 (bao göìm caác cuãa Viïåt Nam àaä thaáo gúä búát nhûäng raâo FTA cuãa ASEAN vúái Australia, Trung Quöëc, ÊËn caãn àöëi vúái viïåc aáp duång tri thûác, möåt yïëu Àöå, Nhêåt Baãn, Haân Quöëc vaâ New Zealand); Hiïåp töë cûåc kyâ quan troång giaãi thñch cho nhûäng àõnh Thûúng maåi Song phûúng vúái Myä nùm 2000 thay àöíi nhanh choáng úã Viïåt Nam trong vaâ vúái Nhêåt Baãn nùm 2008; vaâ trúã thaânh thaânh lônh vûåc kinh tïë trong voâng hai thêåp niïn viïn cuãa Töí chûác Thûúng maåi Thïë giúái (WTO) vûâa qua, cuâng vúái nhûäng cú chïë khuyïën vaâo nùm 2007—laâ möåt àöång lûåc àaáng kïí thuác khñch àûúåc caãi thiïån vaâ caånh tranh gia àêíy caác cuöåc caãi caách trong nûúác trong giai àoaån tùng (Arkadie vaâ Mallon 2003). Khaã nùng khai chuyïín àöíi. Möåt söë lúåi ñch thiïët thûåc tûâ tûå do thaác nhanh choáng nhûäng tri thûác vöën coá cuãa Viïåt hoáa thûúng maåi bao göìm (a) chïë àöå thûúng maåi Nam àûúåc höî trúå thïm búãi nhûäng kïët quaã thûåc quöëc tïë minh baåch vaâ coá thïí tiïn liïåu, (b) thuïë KINH TÏË THÕ TRÛÚÂNG hiïån töët vaâ vûäng chùæc trong viïåc àêíy maånh tó lïå quan giaãm àaáng kïí cho caác nhaâ saãn xuêët vaâ xuêët biïët chûä cuäng nhû phaát triïín con ngûúâi trong khêíu cuãa Viïåt Nam, (c) baäi boã moåi hònh thûác trúå giai àoaån trûúác khi àöíi múái. Trïn thûåc tïë, ngay cêëp xuêët khêíu traái vúái quy tùæc cuãa WTO, vaâ (d) tûâ àêìu thúâi kyâ àöíi múái Viïåt Nam àaä coá tó lïå biïët tûå do hoáa caác dõch vuå ngên haâng, phên phöëi, xêy àoåc biïët viïët, tuöíi thoå vaâ kïët quaã giaáo duåc cao dûång, chùm soác y tïë, du lõch, baão hiïím vaâ dõch vuå hún nhiïìu so vúái hêìu hïët caác quöëc gia khaác coá kinh doanh (kiïím toaán, phaáp lyá, cöng nghïå thöng cuâng mûác thu nhêåp bònh quên àêìu ngûúâi. Nguöìn tin, nghiïn cûáu vaâ phaát triïín) (CIEM 2010). vöën con ngûúâi vûäng chùæc coân ài àöi vúái nhiïåt huyïët, sûác söëng vaâ kyä nùng kinh doanh cuãa ngûúâi dên vaâ chêët lûúång cuãa lûåc lûúång lao àöång Viïåt Nam. 15 15 Phêìn naây viïët dûåa trïn möåt baáo caáo vïì böëi caãnh cuãa dûå aán MUTRAP, Phaái àoaân EU
20. Nhiïìu nhaâ nghiïn cûáu lõch sûã kinh tïë thaânh lêåp caác Têåp àoaân Kinh tïë Nhaâ nûúác cho rùçng hïå thöëng Àaãng - Nhaâ nûúác cuãa (TÀKTNN)—möåt liïn minh loãng leão giûäa caác Viïåt Nam àoáng möåt vai troâ quan troång DNNN coá lúåi ñch kinh doanh tûúng tûå nhû trong quaá trònh chuyïín àöíi khöng soáng nhau—vaâ sûå phên cêëp quyïët àõnh àêìu tû cho gioá cuãa àêët nûúác (Dixon 2003). Böå maáy Àaãng chñnh quyïìn àõa phûúng. Giai àoaån naây cuäng - Nhaâ nûúác trûúác giai àoaån caãi caách laâ möåt hïå chûáng kiïën sûå buâng nöí àêìu tû, thõ trûúâng chûáng thöëng phûác taåp, gùæn kïët Nhaâ nûúác trung ûúng khoaán hoaåt àöång maånh, giaá bêët àöång saãn leo vúái têët caã moåi thaânh phêìn cuãa xaä höåi, thöng qua thang vaâ sûå thõnh vûúång gia tùng àïìu khùæp. Do nhiïìu têìng lúáp àïën têån tûâng àún võ vaâ caác nhoám vêåy möåt àiïìu rêët dïî bõ boã qua laâ giai àoaån naây cöång àöìng nhoã. Hïå thöëng naây giuáp cho caác nghõ cuäng laâ giai àoaån maâ sûå àoáng goáp cuãa nùng suêët quyïët, chó tiïu vaâ chñnh saách àûúåc truyïìn àaåt vaâo tùng trûúãng suåt giaãm, bêët öín kinh tïë vô mö tùng, phaát triïín manh muán vaâ caác thïí chïë cöng thöng suöët vaâ rêët hiïåu quaã trong viïåc huy àöång khöng theo kõp vúái nïìn kinh tïë àang höåi nhêåp ngûúâi dên vaâ caác töí chûác úã têët caã caác cêëp. Roä toaân cêìu möåt caách nhanh choáng. raâng laâ úã moåi cêëp àaä coá nùng lûåc nhêët àõnh vïì haânh chñnh vaâ töí chûác, àiïìu naây giaãi thñch cho nhûäng thaânh cöng àaáng kïí cuãa Viïåt Nam àöëi vúái nhûäng thûúác ào nhû tó lïå biïët chûä, tuöíi thoå, tó lïå III.A NÙNG SUÊËT GIAÃM SUÁT tûã vong treã sú sinh ngay tûâ trûúác giai àoaån àêìu 22. Nïëu nhû nhûäng nùm àêìu chuyïín àöíi cuãa cöng cuöåc chuyïín àöíi. Chñnh vò thïë, Viïåt cuãa Viïåt Nam àûúåc àaánh dêëu bùçng “tùng Nam bûúác vaâo thúâi kyâ caãi caách vúái khaã nùng têåp trûúãng vúái nguöìn lûåc haån chïë”, thò nùm trung vaâo nhûäng muåc tiïu daâi haån cuãa quöëc gia, nùm trúã laåi àêy coá thïí goåi tïn laâ “dû thûâa vaâ vúái nùng lûåc haânh chñnh, quaãn lyá vaâ thûåc hiïån nguöìn lûåc vúái tùng trûúãng haån chïë”. Taâi liïåu àaáng kïí, goáp phêìn mang laåi nhûäng thaânh cöng cho thêëy rêët roä sûå tùng trûúãng maånh meä cuãa Viïåt àaáng kïí ban àêìu.16 Nhûng chuáng töi seä thaão luêån Nam trong thêåp niïn 90 khöng àûúåc giaãi thñch úã phêìn sau, vúái sûå phaát triïín cuãa khu vûåc tû bùçng sûå gia tùng maånh meä vïì vöën. Nhû trong nhên, hïå thöëng Àaãng - Nhaâ nûúác caâng ngaây caâng hònh 1.2, gêìn 40-60% tùng trûúãng laâ nhúâ tùng khoá thu huát vaâ giûä chên àûúåc nhên taâi – àiïìu naây nùng suêët, vaâ phêìn coân laåi laâ nhúâ tñch luäy yïëu töë tûâ tûâ laâm xoái moân nùng lûåc quaãn lyá cuãa hïå thöëng. tû liïåu saãn xuêët. Tònh hònh àaä thay àöíi trong nhûäng nùm 2000, thúâi kyâ maâ Viïåt Nam nhêån àûúåc doâng vöën cao kyã luåc. Trong giai àoaån naây, nùng suêët chó àoáng goáp 15% tùng trûúãng, phêìn III THAY ÀÖÍI, coân laåi laâ do tñch luäy vöën vêåt chêët vaâ nguöìn vöën con ngûúâi. Vaâ trong voâng 4 nùm vûâa qua (2007- THAÁCH THÛÁC VAÂ 10) tùng trûúãng hêìu nhû hoaân toaân nhúâ vaâo tñch TRÚÃ NGAÅI luäy vöën. 23. Sûå lïå thuöåc thaái quaá vaâo tñch luäy vöën 21. Nïìn kinh tïë Viïåt Nam vaâ möi trûúâng àïí tùng trûúãng nhanh seä chùæc chùæn khöng BAÁO CAÁO PHAÁT TRIÏÍN VIÏÅT NAM 2012 kinh tïë toaân cêìu thay àöíi quaá nhanh bïìn vûäng. Luön luön coá giúái haån vïì töëc àöå tùng choáng trong nhûäng nùm gêìn àêy àïën mûác trûúãng cuãa caác yïëu töë tû liïåu saãn xuêët naây trong dïî boã qua nhûäng dêëu hiïåu vïì caác thaách viïåc höî trúå cho möåt nïìn kinh tïë àang tùng thûác múái. Trong khoaãng thúâi gian nùm nùm, tûâ trûúãng nhanh. Mùåc duâ Viïåt Nam coá dên söë àöng, 2003 àïën 2008, nïìn kinh tïë Viïåt Nam àaä tùng song söë ngûúâi lao àöång coá àuã trònh àöå hoåc vêën lïn hún hai lêìn, tûâ 40 tó USD lïn 90 tó USD, xuêët vaâ kyä nùng cêìn thiïët àïí laâm viïåc trong caác ngaânh khêíu tùng gêëp hún ba lêìn, tûâ 20 tó USD lïn 63 tó cöng nghiïåp vaâ dõch vuå ngaây caâng khan hiïëm. USD. Trong khoaãng thúâi gian naây, Viïåt Nam trúã Thûåc traång naây dêîn àïën viïåc Chiïën lûúåc Phaát thaânh thaânh viïn cuãa WTO—khúãi àöång cho triïín Kinh tïë Xaä höåi àaä xaác àõnh “kyä nùng vaâ doâng vöën tû nhên tûâ bïn ngoaâi chûa tûâng coá àöí nguöìn vöën con ngûúâi” laâ möåt trong nhûäng àöåt vaâo Viïåt Nam, lïn àïën 18% GDP trong nùm phaá chñnh trong nùm nùm túái. Àöìng thúâi, tùng 2007.Trong nûúác, giai àoaån naây cuäng laâ giai àoaån trûúãng tñn duång nhanh, laâ cú súã cuãa sûå tùng trûúãng tñch luäy vöën, cuäng dêîn àïën bêët öín kinh tïë 16 Tuy nhiïn, möåt söë nhaâ nghiïn cûáu khaác—Fforde vaâ de Vylder vô mö, buöåc Chñnh phuã phaãi theo àuöíi chñnh saách 16 (1996) vaâ Pike 2000—cho rùçng sûå tùng trûúãng hêåu nhûäng nùm tiïìn tïå thùæt chùåt hún trong nhûäng thaáng gêìn àêy. 1990 úã Viïåt Nam khöng dûåa nhiïìu vaâo Nhaâ nûúác
Hònh 1.2 Tùng trûúãng ngaây caâng dûåa vaâo yïëu töë àêìu vaâo saãn xuêët nhiïìu hún Xeát riïng tùng trûúãng GDP thûåc theo àoáng goáp cuãa vöën, lao àöång vaâ nùng suêët caác yïëu töë töíng húåp (TFP), 1986-2010 (theo %) 12 9,5 9,3 Tùng trûúãng GDP thûåc Àoáng goáp cuãa 10 8,7 8,8 8,4 8,2 8,5 8,1 8,2 7,8 0 8 7,1 7,3 6,8 6,9 2 2 6,8 5,8 5 4 1 6,2 4 3 5,8 1 0 0 1 TFP 6 4 2 0 5,3 5,1 6 0 4,8 0 0 Lao àöång 4 4 8 4 6 6 5 5 5 5 5 Vöën 2 4 4 4 4 4 3 3 4 3 3 1 1 1 0 1990 1994 1998 2002 2006 2010 Nguöìn: CIEM (2010), Ûúác tñnh cho nùm 2009 vaâ 2010 do Ngên haâng Thïë giúái thûåc hiïån 24. Quyïët àõnh gêìn àêy cuãa Chñnh phuã vïì vêîn duy trò muåc tiïu tùng trûúãng cuãa nïìn kinh viïåc cùæt giaãm tó lïå àêìu tû muåc tiïu trong tïë tûâ 6-6,5% (Baãng A, Hònh 1.3). Àiïìu naây cuäng voâng nùm nùm túái laâm cho viïåc tùng nùng nhêët quaán vúái xu hûúáng cam kïët àêìu tû trûåc tiïëp suêët trúã thaânh möåt mïånh lïånh. Khi möi nûúác ngoaâi (FDI) àang trïn xu hûúáng giaãm àûúåc trûúâng toaân cêìu khöng coá sûå caãi thiïån roä rïåt vaâ möåt thúâi gian (Baãng B, Hònh 1.3). Nêng cao nùng möi trûúâng kinh tïë vô mö trong nûúác tiïëp tuåc suêët àoâi hoãi phaãi thay àöíi phûúng thûác hoaåt biïën àöång, caác nhaâ laänh àaåo Viïåt Nam àaä ài àïën àöång cuãa nïìn kinh tïë Viïåt Nam thúâi gian qua. quyïët àõnh laâ Viïåt Nam phaãi laâm àûúåc nhiïìu hún Nïìn taãng cuãa caách tiïëp cêån naây chñnh laâ taái cêëu khi coá trong tay ñt nguöìn lûåc hún, coá nghôa laâ phaãi truác caác DNNN, tùng cûúâng hiïåu quaã àêìu tû KHI VIÏåT NAM TRÚÃ THAÂNH QUÖËC GIA COÁ THU NHÊÅP TRUNG BÒNH duy trò àûúåc töëc àöå tùng trûúãng cao vúái tó lïå àêìu cöng, vaâ caãi caách khu vûåc taâi chñnh. (Hai nöåi dung tû giaãm xuöëng. Chñnh vò vêåy, Chñnh phuã àaä cùæt àêìu seä àûúåc lêìn lûúåt àïì cêåp trong Chûúng 2 vaâ giaãm tó lïå àêìu tû muåc tiïu cho nùm nùm túái tûâ 3 cuãa Baáo caáo naây).17 40% GDP hiïån nay xuöëng 35% GDP, trong khi Hònh 1.3 Viïåt Nam cùæt giaãm chó tiïu àêìu tû vaâ nhêån ñt àêìu tû trûåc tiïëp nûúác ngoaâi hún Tyã lïå Àêìu tû/GDP (%) Vöën FDI cam kïët (tyã USD) 50 80 72 45 70 60 40 50 Tònh huöëng töët nhêët 40 KINH TÏË THÕ TRÛÚÂNG 35 30 23 21 Tònh huöëng 20 20 30 cú súã 12 14 10 5 7 Thûåc tïë Dûå kiïën 3 3 3 3 25 0 2000 2003 2006 2009/e 2012/f 1015/f 2000 2002 2004 2006 2008 2010 Baãng A Baãng B Nguöìn: Chiïën lûúåc phaát triïín kinh tïë xaä höåi 2011–15; ûúác tñnh cuãa Böå KH&ÀT, NHTG. 17 Vêën àïì thûá ba liïn quan àïë caãi caách lônh vûåc taâi chñnh seä àûúåc àïì cêåp riïng qua Chûúng trònh Àaánh giaá Lônh vûåc Taâi chñnh, seä àûúåc thûåc hiïån chung búãi WB vaâ IMF trong nùm 2012. 17
III.B ÖÍN ÀÕNH KINH TÏË VÔ MÖ khu vûåc DNNN keám hiïåu quaã, caác chûúng trònh àêìu tû cöng laäng phñ, vaâ yïu cêìu phaãi caãi thiïån 25. Möåt dêëu hiïåu khaác vïì sûå yïëu keám cuãa sûå minh baåch vaâ cöng khai thöng tin—vêîn chûa nïìn kinh tïë Viïåt Nam laâ tònh traång bêët öín àûúåc giaãi quyïët. Hïå quaã laâ loâng tin cuãa caác nhaâ kinh tïë vô mö keáo daâi. Trong böën nùm liïn àêìu tû vaâo khaã nùng àiïìu haânh cuãa Chñnh phuã tiïëp, Viïåt Nam coá mûác laåm phaát cao nhêët chêu àaä bõ giaãm suát, gêy nïn tònh traång thaáo chaåy vöën AÁ, trung bònh lïn àïën 16 phêìn trùm möåt nùm àaáng kïí—sai söë vaâ boã soát luäy kïë (möåt biïën giaã trong giai àoaån tûâ 2008 àïën 2011. Cuâng vúái laåm àïí àaánh giaá tònh traång thaáo chaåy vöën) trong caán phaát cao,Viïåt Nam cuäng phaãi àöëi mùåt aáp lûåc dai cên thanh toaán trong ba nùm qua ûúác tñnh lïn dùèng àöëi vúái tiïìn àöìng, mûác dûå trûä ngoaåi höëi suåt àïën gêìn 30% (Hònh 1.4) (IMF, 2011). giaãm, thõ trûúâng chûáng khoaán hoaåt àöång yïëu úát, chïnh lïåch laäi suêët traái phiïëu Chñnh phuã tùng cao vaâ sûå thaáo chaåy trïn thõ trûúâng vöën trong nûúác. Viïåt Nam vò vêåy àaä trúã thaânh ngoaåi lïå khi so III.C PHAÁT TRIÏÍN MANH MUÁN saánh vúái xu hûúáng chung cuãa caác nïìn kinh tïë VAÂ SÛÁC Ò THÏÍ CHÏË múái nöíi khaác úã chêu AÁ, khi hêìu hïët caác nûúác àïìu coá àöìng tiïìn maånh lïn, dûå trûä ngoaåi höëi tùng vaâ 27. Tûâ trûúác àïën nay Viïåt Nam vöën laâ möåt luöìng vöën àöí vaâo tùng. 18 nïìn kinh tïë phi têåp trung cao. Viïåt Nam coá truyïìn thöëng lêu àúâi laâ caác laâng xaä vaâ cöång àöång 26. Mùåc duâ àaä giaãi quyïët nhûäng triïåu chûáng cuãa caác vêën àïì kinh tïë vô mö, song khaá tûå chuã trong viïåc quaãn lyá kinh tïë àõa phûúng. Viïåt Nam vêîn chûa xûã lyá àûúåc cùn nguyïn Caách laâm naây cuäng phuâ húåp vúái yïu cêìu trûúác mùæt cuãa vêën àïì. Trong caã hai nùm 2009 vaâ 2011, cuãa nïìn kinh tïë thúâi chiïën. Viïåc phên cêëp cuäng coá Chñnh phuã àaä aáp duång nhûäng biïån phaáp taáo baåo nhiïìu ûu àiïím nöíi tröåi. Chñnh sûå tûå chuã trïn thûåc àïí laâm giaãm búát kyâ voång laåm phaát vaâ bònh öín tïë úã mûác àöå cao àaä giuáp Viïåt Nam traánh àûúåc con nïìn kinh tïë. Nhûng nhûäng biïån phaáp naây chuã yïëu àûúâng cöng nghiïåp hoáa cöìng kïình, àöì söå theo kiïíu chó dûåa trïn chñnh saách tiïìn tïå thùæt chùåt vaâ kiïím Liïn Xö. Trong nhûäng nùm gêìn àêy, phên cêëp àaä soaát giaá caã vaâ laäi suêët trïn diïån röång. Möåt söë mang laåi sûå phaát triïín hoâa nhêåp hún vaâ sûå caånh tranh nguyïn nhên göëc rïî gêy ra caác vêën àïì trïn—nhû laânh maånh giûäa caác àõa phûúng. Hònh 1.4 Mûác àöå thaáo chaåy vöën úã Viïåt Nam tùng maånh trong nhûäng nùm gêìn àêy Löîi vaâ sai söë theo tyã USD 5 BAÁO CAÁO PHAÁT TRIÏÍN VIÏÅT NAM 2012 0.8 1.4 0 -0.7 -0.8 -1.0 -0.9 -0.4 -0.3 -1.1 -5 -7 -10 -15 -13.3 -13.3 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Nguöìn: WDI 2010; http://www.databasece.com/en/gdp-during-transition; ûúác tñnh cuãa Ngên haâng Thïë giúái. 18 Xem caác baáo caáo Taking Stock (Àiïím laåi tònh hònh kinh tïë Viïåt 18 Nam), thaáng 12 nùm 2010 vaâ thaáng 6 nùm 2011.
28. Mùåc duâ phên cêëp cao, nhûng quaá trònh hûúãng tùng lïn cuãa caác chñnh quyïìn àõa phûúng phaát triïín cuãa Viïåt Nam trûúác àêy chûa vaâ caác nhaâ kyä trõ (Fforde vaâ Goldstone 1995, bõ manh muán vaâ àõa phûúng hoáa nhû hiïån 105). Sûå chia reä naây cuäng àûúåc cuãng cöë vaâ phên nay. Muåc tiïu chung vaâ àöåi nguä laänh àaåo maånh chia theo mûác àöå khaác nhau búãi sûå gia tùng cuãa meä àöìng nghôa vúái viïåc caác chñnh quyïìn àõa nhûäng quyïìn lúåi kinh tïë múái. Hïå quaã laâ coá ñt caác phûúng vaâ trung ûúng àïìu coá àoáng goáp theo quan àiïím cöë àõnh hún, vaâ àöëi vúái nhiïìu caá nhên caách riïng cuãa mònh vaâo caác muåc tiïu chung cuãa vaâ nhoám, thaái àöå caãi caách phaãn aánh caác biïån phaáp quöëc gia. Song thúâi gian qua, nïìn kinh tïë múái cuãa cuå thïí thay vò möåt quy trònh töíng thïí (Dixon Viïåt Nam àaä phaát triïín vúái möåt caách khaá àöåc 2003; Koh 2001, 537–38). Sûå gia tùng caác nhoám lêåp vúái hïå thöëng trung ûúng (Probert vaâ Young lúåi ñch vaâ tñnh chêët cuãa hïå thöëng phaáp lyá vaâ quaãn 1995, 520), trong àoá khaã nùng cuãa trung ûúng lyá cuãa Viïåt Nam—nhûäng hïå thöëng vêån haânh trïn trong viïåc chó àaåo hoaåt àöång àïí àaåt àûúåc muåc cú súã nhûäng gò àûúåc pheáp thay vò nhûäng gò khöng tiïu phaát triïín quöëc gia vaâ caác biïån phaáp thiïët àûúåc pheáp—dêîn àïën viïåc saãn sinh ra möåt khöëi lêåp khuön khöí thïí chïë vaâ phaáp lyá cêìn thiïët àïí lûúång khöíng löì caác luêåt, nghõ àõnh vaâ quy àõnh. Sûå tùng trûúãng bïìn vûäng àaä yïëu ài. Thïm vaâo àoá, vêån haânh cuãa hïå thöëng tiïëp tuåc bõ caãn trúã búãi sûå caác cuöåc caãi caách vaâ ài keâm theo noá laâ sûå giaãm thiïëu huåt caác nhaâ chuyïn mön vaâ kyä trõ, nhûäng búát mûác àöå kiïím soaát têåp trung àaä thuác àêíy sûå ngûúâi laâm noâng cöët cho böå maáy cöng chûác nhû liïn quan mêåt thiïët vaâ phaát triïín trong caác úã nhûäng Quöëc gia phaát triïín chêu AÁ nhû Haân DNNN, chñnh quyïìn àõa phûúng, caác tiïíu ngaânh Quöëc; Singapore; Àaâi Loan vaâ Trung Quöëc. cuãa hïå thöëng trung ûúng. Hïå quaã laâ caác maång lûúái quan hïå vaâ “nghiïåp àoaân” vúái maâu sùæc àõa 30. Phaát triïín manh muán coân ài àöi vúái phûúng àaä trúã thaânh nhûäng yïëu töë chñnh trong tònh traång sa suát vïì chêët lûúång cuãa caác thïí sûå thay àöíi vïì kinh tïë (Grabher vaâ Stark 1998). chïë kinh tïë. Di saãn cuãa thúâi kyâ kïë hoaåch hoáa Do vêåy, nhûäng àöåi nguä cêëp dûúái trong böå maáy têåp trung vêîn coân aãnh hûúãng nùång nïì àïën caác nhaâ nûúác àaä nöíi lïn nhû möåt àöåi nguä kinh doanh thïí chïë kinh tïë cuãa Viïåt Nam. Mùåc duâ hiïån nay thõ trûúâng laâ cú chïë phên böí nguöìn lûåc chñnh, tinh hoa múái (Forsyth 1997, 245, 257). Mùåc duâ KHI VIÏåT NAM TRÚÃ THAÂNH QUÖËC GIA COÁ THU NHÊÅP TRUNG BÒNH song thõ trûúâng laåi thûúâng vêån haânh keám hiïåu phêìn lúán àöåi nguä tinh hoa vïì kinh tïë múái naây quaã do thiïëu nhûäng thiïët chïë nïìn taãng, hoùåc khöng muöën vaâ cuäng khöng thïí àoâi hoãi phaãi coá àûúåc xêy dûång khöng töët, hoùåc chûa hoaân chónh. thay àöíi vïì chñnh trõ, song hoå àaä coá nhûäng taác Caác thiïët chïë kinh tïë khu vûåc nhaâ nûúác vaâ tû àöång àaáng kïí àöëi vúái viïåc ra quyïët àõnh vaâ hoaåch nhên àïìu rêët manh muán, rúâi raåc. Sûå manh muán, àõnh chñnh saách (Dixon 2003). Tñnh chêët àõa rúâi raåc naây laâ möåt vêën àïì vò noá laâm tùng chi phñ phûúng hoáa sûå phaát triïín vaâ kiïím soaát úã Viïåt phöëi húåp, vaâ àiïìu naây dêîn àïën giaãm hiïåu suêët. Hïå Nam tûúng phaãn sêu sùæc vúái caác hïå thöëng têåp thöëng àiïìu tiïët manh muán cuäng gêy ra caác quy àõnh trung cao àùåc thuâ cuãa nhûäng nïìn kinh tïë nhû mêu thuêîn nhau. Coân manh muán trong àêìu tû cöng Haân Quöëc hoùåc Àaâi Loan.19 thò dêîn àïën truâng lùåp vaâ laäng phñ (xem chûúng 3). 29. Phaåm vi vaâ töëc àöå caãi caách chõu aãnh 31. Hiïåu quaã àiïìu haânh cuãa Chñnh phuã úã hûúãng búãi nhûäng quan àiïím khaác nhau Viïåt Nam trong nhûäng nùm gêìn àêy àaä trong nöåi böå Àaãng vaâ Nhaâ nûúác vaâ sûå gia giaãm suát so vúái nhûäng Chñnh phuã khaác KINH TÏË THÕ TRÛÚÂNG trong khu vûåc. Hiïåu quaã àiïìu haânh cuãa Chñnh tùng caác lúåi ñch. Lúåi ñch naây xuêët phaát tûâ caác phuã Viïåt Nam—ào bùçng nhêån thûác vïì chêët lûúång cú quan nhû quên àöåi, cöng an, cöng àoaân, phuå dõch vuå cöng, chêët lûúång hoaåch àõnh vaâ thûåc thi nûä, chñnh quyïìn àõa phûúng vaâ vuâng, DNNN, caác chñnh saách, vaâ tñnh tin cêåy cuãa caác cam kïët cuãa böå ngaânh khaác nhau. Bïn caånh àoá coân coá nhûäng Chñnh phuã àöëi vúái caác chñnh saách cuãa mònh—laâ thay àöíi àaáng kïí vïì têìm quan troång cuãa nhûäng khaá thêëp so vúái nhûäng nûúác khaác úã chêu AÁ. Hiïåu nhoám lúåi ñch naây, nöíi bêåt laâ sûå àaåi diïån vaâ aãnh quaã àiïìu haânh cuãa Chñnh phuã trong nhûäng nùm gêìn àêy àaä giaãm xuöëng, trong khi hiïåu quaã cuãa caác nûúác khaác laåi tùng lïn. (Chó söë Quaãn trõ Toaân cêìu, 2011). 19 Dapice (2008) 19
IV. CÊËU TRUÁC BAÁO CAÁO VDR nhû möåt cú quan coá chûác nùng xaác àõnh roä quyïìn súã hûäu taâi saãn vaâ möåt thõ trûúâng àïí giao 32. Möåt caách àïí hiïíu roä hún vïì nhûäng vêën dõch caác quyïìn súã hûäu taâi saãn àoá, möåt cú quan àïì mang tñnh cú cêëu cuãa Viïåt Nam laâ bùæt àöåc lêåp àïí thûåc hiïån vai troâ quaãn lyá nhaâ nûúác àêìu vúái möåt phên tñch àún giaãn vïì tònh àöëi vúái caác doanh nghiïåp nhaâ nûúác, vaâ caác cú hònh súã hûäu, phên böí vaâ sûã duång nguöìn quan àiïìu haânh vö tû, khöng thiïn võ trong caác vöën. Nguöìn vöën úã Viïåt Nam coá thuöåc vïì nhûäng ngaânh cú súã haå têìng nhû caãng vaâ khu cöng ngûúâi coá thïí àaãm baão hiïåu quaã sûã duång vöën cao nghiïåp. Viïåc thiïët lêåp caác cú chïë khuyïën khñch nhêët hay khöng? Nhûäng ngûúâi chuã súã hûäu vöën àuáng àùæn bao göìm àõnh giaá àêët àai theo giaá thõ coá phên böí vöën cho nhûäng ngaânh coá lúåi ñch kinh trûúâng cho têët caã caác giao dõch liïn quan àïën tïë vaâ xaä höåi cao nhêët hay khöng? Khi vöën àûúåc Chñnh phuã vaâ doanh nghiïåp, chêëm dûát nhûäng ûu phên böí cho möåt ngaânh hay möåt doanh nghiïåp àaäi àùåc biïåt daânh cho caác DNNN trong tiïëp cêån naâo àoá, noá coá àûúåc khai thaác möåt caách hiïåu quaã tû liïåu saãn xuêët, laâm cho lúåi ñch cuãa chñnh quyïìn hay khöng? Nhûäng cêu hoãi naây àûúåc tòm hiïíu àõa phûúng gùæn liïìn vúái ûu tiïn quöëc gia, ûu tiïn trong ba chûúng tiïëp theo cuãa Baáo caáo Phaát taâi chñnh cöng cho hoaåt àöång phaát triïín phöëi triïín Viïåt Nam 2012 (VDR 2012). Ba trong söë húåp vuâng, vaâ trúå cêëp trûåc tiïëp cho caác höå gia caác phaát hiïån chñnh liïn quan àïën nhûäng cêu hoãi àònh ngheâo thay vò thöng qua cú chïë trúå giaá. àoá laâ: Ngoaâi ra cêìn phaãi coá biïån phaáp giaãm búát chi phñ vaâ caãi thiïån sûå sùén coá cuãa thöng tin, bao göìm caã l Súã hûäu. Caác Doanh nghiïåp Nhaâ nûúác Viïåt möåt chñnh saách múái vïì cöng böë thöng tin àöëi Nam (DNNN) laâ möåt trong nhûäng chuã thïí vúái caác doanh nghiïåp nhaâ nûúác; caãi thiïån tñnh sûã duång vöën keám hiïåu quaã nhêët, nhûng laåi minh baåch cuãa ngên saách, àùåc biïåt laâ caác dûå aán chiïëm duång nhiïìu vöën nhêët (Chûúng 2). àêìu tû cöng quy mö lúán; vaâ nêng cao nhêån thûác cho ngûúâi sûã duång thöng tin àïí yïu cêìu nhûäng l Phên böí. Chûúng trònh àêìu tû cöng caâng thöng tin àaáng tin cêåy tûâ chñnh phuã. ngaây caâng töën keám vaâ keám hiïåu quaã do viïåc phên böí vöën dûåa vaâo nhûäng cên nhùæc haânh chñnh chûá khöng dûåa trïn nhu cêìu chiïën lûúåc V. NÙÆM BÙÆT THÕ TRÛÚÂNG vaâ cú chïë thõ trûúâng—taåo ra thûâa cung vöën trïn nhiïìu lônh vûåc vaâ thiïëu vöën trêìm troång 34. Viïåt Nam àaä biïën cuöåc khuãng hoaãng trïn nhûäng lônh vûåc khaác (Chûúng 3). höìi cuöëi thêåp niïn 80 thaânh möåt trong nhûäng thaânh cöng phaát triïín lúán nhêët cuãa l Hiïåu quaã. Do sûã duång quaá nhiïìu caác biïån thúâi àaåi chuáng ta. Viïåt Nam àaä chûáng toã mònh phaáp haânh chñnh àïí kiïím soaát giaá caã vaâ tiïëp coá khaã nùng thñch ûáng tuyïåt vúâi vaâ àaä coá nhûäng tiïën böå rêët êën tûúång trong nhûäng nùm àêìu BAÁO CAÁO PHAÁT TRIÏÍN VIÏÅT NAM 2012 cêån vúái thöng tin cú baãn bõ haån chïë nïn nïìn kinh tïë Viïåt Nam bõ thiïëu “sinh khñ”, luöìng ö- chuyïín àöíi trong nhûäng àiïìu kiïån cûåc kyâ khoá xi cêìn thiïët giuáp cho möåt nïìn kinh tïë thõ khùn. Chñnh quyïët àõnh caãi caách theo hûúáng thõ trûúâng vêån haânh hiïåu quaã (Chûúng 4). trûúâng vaâ thay àöíi cú chïë khuyïën khñch àïí phuâ húåp vúái caác nguyïn tùæc thõ trûúâng àaä àoáng vai 33. Tiïëp àoá, baáo caáo tòm hiïíu nhûäng yïëu troâ quyïët àõnh thaânh cöng cuãa Viïåt Nam. töë gêy ra tònh traång súã hûäu, phên böí vaâ sûã duång vöën keám hiïåu quaã. Möåt trong caác lyá do 35. Viïåt Nam coá thïí sûã duång sûác maånh giaãi thñch têåp trung vaâo möåt yïëu töë quen thuöåc, cuãa thõ trûúâng vaâ vai troâ kiïën taåo cuãa Nhaâ àoá laâ thïí chïë (Institutions) yïëu, cú chïë khuyïën nûúác àïí kiïën thiïët möåt con àûúâng ài múái, khñch (Incentives) bõ boáp meáo vaâ thiïëu thöng tin taåo ra möåt nïìn kinh tïë hiïåu quaã hún vaâ (Information)—àûúåc goåi laâ ba chûä “I” cuãa möåt xaä höåi nùng suêët hún. Mùåc duâ Viïåt Nam nïìn kinh tïë thõ trûúâng. Nïìn kinh tïë Viïåt Nam àaä nùæm bùæt nhiïìu chñnh saách cuãa nïìn kinh tïë thõ trûúâng nhûng cho àïën nay vêîn boã qua möåt 20 vêîn coân thiïëu möåt söë thiïët chïë then chöët, vñ duå
nhiïåm vuå àêìy khoá khùn laâ thiïët lêåp vaâ tùng cûúâng trûúâng maånh meä vaâ laânh maånh àaä àõnh hònh vaâ caác thïí chïë höî trúå thõ trûúâng. Song nhûäng hònh phaát triïín.Vúái möåt Àaåi höåi Àaãng múái, Quöëc höåi thûác kiïím soaát cuä àang yïëu ài vaâ caác hoaåt àöång múái vaâ Chñnh phuã múái, àêy laâ thúâi àiïím lyá tûúãng múái àang nhanh choáng nöíi lïn, maâ hïå thöëng laåi cho Viïåt Nam bûúác vaâo con àûúâng phaát triïín chûa quen hay chûa àuã hiïåu quaã àïí àiïìu tiïët. möåt nïìn kinh tïë thõ trûúâng trûúãng thaânh phuâ Nhûäng thay àöíi naây phaãi àûúåc àoán nhêån bùçng húåp vúái võ thïë múái cuãa Viïåt Nam laâ möåt nûúác coá viïåc xêy dûång caác thiïët chïë múái, caác cú chïë thu nhêåp trung bònh múái nöíi, nùng àöång cuãa chêu khuyïën khñch múái vaâ möåt xaä höåi cúãi múã, minh AÁ. Àoá laâ con àûúâng cêìn thiïët, àaáng mong muöën vaâ baåch hún àïí hêåu thuêîn cho möåt nïìn kinh tïë thõ coá leä laâ con àûúâng maâ Viïåt Nam àang bûúác tiïëp. KHI VIÏåT NAM TRÚÃ THAÂNH QUÖËC GIA COÁ THU NHÊÅP TRUNG BÒNH KINH TÏË THÕ TRÛÚÂNG 21