Kỹ năng phát triển cộng đồng - ThS. Phạm Huỳnh Thanh Vân

Chia sẻ: Dang Trang | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:35

Thêm vào BST

Báo xấu

290
lượt xem 75
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Kỹ năng phát triển cộng đồng do ThS. Phạm Huỳnh Thanh Vân biên soạn nhằm giúp các bạn làm quen một cách khái quát về phát triển cộng đồng nông thôn. Tài liệu tập trung giới thiệu về phương pháp tiếp cận dựa vào nội lực để phát triển cộng đồng (ABCD), giới thiệu về nguyên lý, nội dung và những lý do để áp dụng phương pháp này trong phát triển cộng đồng và những công cụ thường được sử dụng trong phát triển cộng đồng.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Kỹ năng phát triển cộng đồng - ThS. Phạm Huỳnh Thanh Vân

TR NG I H C AN GIANG D ÁN P. H. E K N NG PHÁT TRI N C NG NG (Tài li u t"p hu%n ph'(ng pháp ti+p c"n d.a vào n2i l.c 34 phát tri4n c2ng 36ng cho sinh viên thi t thòi tr':ng HAG) Ng i biên so n: Th.s Ph m Hu nh Thanh Vân Tháng 01 n m 2007
M U.................................................................................................................................4 Bài 1: C NG NG VÀ PH NG PHÁP TI P C N D A VÀO N I L C # PHÁT TRI#N C NG NG ..................................................................................................5 1.1. Các khái ni"m c# b$n...................................................................................................5 1.1.1. C&ng '(ng.............................................................................................................5 1.1.2. Nông thôn và '-c 'i.m c/a nông thôn .................................................................5 1.1.3. N&i l2c (Assests) c/a c&ng '(ng ..........................................................................6 1.2. Ph #ng pháp ABCD (Assets Based for Community Development)...........................6 1.2.1. Ph #ng pháp ABCD là gì? ...................................................................................6 1.1.2. T i sao l i áp dAng ph #ng pháp tiBp cCn ABCD trong phát tri.n c&ng '(ng? ...6 1.2.3. Vai trò c/a ng i dân t i c&ng '(ng trong phát tri.n ...........................................8 1.2.4. MHc '& tham gia c/a ng i dân ...........................................................................8 1.3. Các b Ic th2c hi"n ......................................................................................................9 1.3.1. Xác 'Lnh c&ng '(ng ..............................................................................................9 1.3.2. TCp huMn ban lãnh ' o làng (xã) và ng i dân.....................................................9 1.3.3. Phát tri.n kB ho ch................................................................................................9 1. 5. Bài tCp th2c hành ......................................................................................................10 1.5.1. Bài tCp t i lIp......................................................................................................10 1.5.2. Bài tCp vP nhà .....................................................................................................10 Bài 2: KHAI THÁC N I L C (ASSETS) C NG NG.................................................14 2.1. N&i l2c là gì ?.............................................................................................................14 2.2. N&i l2c c/a c&ng '(ng bao g(m gì? ..........................................................................14 2.2.1. N ng l2c(capacity), tài trí (talent) và n ng khiBu (skill) c/a tSng thành viên trong c&ng '(ng. ...........................................................................................................14 2.2.2. Các h&i 'oàn trong c&ng '(ng (Associations) ....................................................15 2.2.3. Các 'oàn th. t i c&ng '(ng (Institutions) ...........................................................15 2.2.4. Các ngu(n tài s$n t2 nhiên (Natural capitals).....................................................17 2.2.5. Các tài s$n vCt lý (Physical assets) .....................................................................17 2.3. Th2c hành khai thác n&i l2c c&ng '(ng.....................................................................18 2.3.1. Khai thác các h&i 'oàn và 'oàn th. ho t '&ng trong c&ng '(ng ........................18 2.3.2. Th2c hành khai thác các n ng l2c, tài trí và n ng khiBu c/a các thành viên trong c&ng '(ng......................................................................................................................18 Bài 3: V- B.N CÁC NGU N TÀI NGUYÊN VÀ LÁT C1T.....................................19 3.1. B$n '( vP c&ng '(ng .................................................................................................19 3.2. Lát cXt (Transect) .......................................................................................................20 2
3.3. Bài tCp th2c hành .......................................................................................................22 3.3.1. VY b$n '( c&ng '(ng ..........................................................................................22 3.3.2. VY lát cXt .............................................................................................................22 Bài 4: XÁC 4NH CÁC C H I PHÁT TRI#N KINH T ..............................................23 4.1. S# '( thùng th/ng......................................................................................................23 4.1.1. Ngu(n tiPn ch$y vào c&ng '(ng .........................................................................24 4.1.2. Ngu(n tiPn ch$y ra kh\i c&ng '(ng ....................................................................24 4.1.3. TiPn ch$y bên trong c&ng '(ng...........................................................................24 4.2. Dòng ch$y kinh tB trong c&ng '(ng...........................................................................28 4.3. Bài tCp th2c hành .......................................................................................................29 Bài 5: LIÊN K T VÀ HUY NG CÁC N I L C (ASSETS) -......................................30 5.1. Nh]ng b Ic lên kB ho ch ..........................................................................................30 5.1.1. TiBp cCn ' ^c n&i l2c và các c# h&i ...................................................................30 5.1.2. Phát tri.n 'Lnh h Ing t #ng lai ..........................................................................31 5.1.3. Xác 'Lnh nh]ng n&i l2c t i 'La ph #ng có th. giúp ' t ' ^c 'Lnh h Ing phát tri.n ...............................................................................................................................31 5.1.4. Xác 'Lnh ' ^c các mai quan h"..........................................................................33 5.1.5. Nai kBt nh]ng hành '&ng c/a c&ng '(ng và c# h&i ...........................................33 5.1.6. Ki.m tra vIi tMt c$ các h&i, nhóm .......................................................................33 5.1.7. Thông báo nh]ng kh$ n ng thay 'ci có tri.n vdng 'Bn tMt c$ thành viên trong c&ng '(ng......................................................................................................................34 5.2. Bài tCp th2c hành .......................................................................................................34 TÀI LI7U THAM KH.O ....................................................................................................35 3
M= >U Tài li"u tCp huMn ' ^c biên so n nhem giúp sinh viên làm quen m&t cách khái quát vP phát tri.n c&ng '(ng nông thôn. Tài li"u tCp trung giIi thi"u vP ph #ng pháp Ti p C n D a Vào N i L c Phát Tri n C ng ng (ABCD – Assets Based for Community Development), giIi thi"u vP nguyên lý, n&i dung và nh]ng lý do '. áp dAng ph #ng pháp này trong phát tri.n c&ng '(ng và các công cA th ng ' ^c sf dAng. Tài li"u sY 'i sâu vào phgn rèn luy"n ki n ng làm vi"c trong c&ng '(ng, do vCy '. hdc tat môn hdc này, sinh viên cgn ' ^c hj tr^ các ki n ng vP làm vi"c nhóm và ki n ng báo cáo. 4
Bài 1: C NG NG VÀ PH ENG PHÁP TIFP CGN D A VÀO N IL C PHÁT TRI N C NG NG 1.1. Các khái ni m c( bMn 1.1.1. C2ng 36ng Có nhiPu 'Lnh nghka vP c&ng '(ng, tuy nhiên '#n gi$n nhMt c&ng '(ng là m&t nhóm ng i chung sang trên cùng m&t lãnh thc (xóm, Mp, làng xã…) và cùng chia sY nh]ng l^i ích chung. Nh ng trong th2c tB, c&ng '(ng th ng ' ^c phân chia m&t cách khái quát d2a ch/ yBu vào '-c 'i.m vP n#i 'Lnh c : c&ng '(ng nông thôn và c&ng '(ng thành thL. Mji c&ng '(ng có các '-c 'i.m riêng bi"t. Do vCy muan phát tri.n c&ng '(ng, vi"c quan trdng là ph$i hi.u các '-c 'i.m c/a c&ng '(ng 'ó. 1.1.2. Nông thôn và 3Pc 3i4m cQa nông thôn Nông thôn là nh]ng khu v2c ít chLu $nh h mng c/a thành thL hay thành pha lIn, c dân m nông thôn th ng sinh sang trong nh]ng khu v2c hành chính ' ^c gdi là làng, xã hay thôn xóm. Hình 1: Nông thôn vùng 6ng BTng Sông CVu Long (Ngu n Charles Howie) Nông thôn Vi"t Nam mang 'Cm b$n chMt nông nghi"p: tr(ng lúa, cây n trái, ch n nuôi…là các ho t '&ng s$n xuMt chính c/a dân nông thôn. Cu&c sang c/a ng i dân nông thôn khác vIi cu&c sang thành thL bmi vì s2 h n chB ho-c không có các dLch vA nh : tr ng hdc, th vi"n, h" thang xf lí n Ic th$i sinh ho t. Ph #ng ti"n 'i l i công c&ng cnng rMt h n chB, ng i dân m vùng nông thôn th ng sf dAng các ph #ng ti"n t2 có '. di chuy.n nh : xe honda, xe ' p, 'i b& và th ng sf dAng sHc kéo c/a gia súc (bò, trâu, ng2a) '. vCn chuy.n hàng hoá… M-c dù vùng nông thôn mang 'Cm b$n chMt nông nghi"p, nh ng phát tri.n nông thôn thì không '#n thugn chp là phát tri.n vP nông nghi"p. Phát tri.n nông thôn ph$i ' t ' ^c nhiPu mAc 'ích nh : t ng vP thu nhCp cho nông thôn (phát tri.n kinh tB), t ng c# h&i vi"c làm và t ng '& phân ba thu nhCp cho m&t c&ng '(ng nhMt 'Lnh 5
(phát tri.n xã h&i) trong khi vqn v$o v" ' ^c ngu(n tài nguyên thiên nhiên (b$o v" môi tr ng). 1.1.3. N2i l.c (Assests) cQa c2ng 36ng M&t cách khái quát nhMt n&i l2c là tMt c$ các ngu(n l2c th2c tB trong c&ng '(ng giúp ng i dân t o d2ng cu&c sang cho chính hd. N&i l2c c/a c&ng '(ng nên ' ^c xem xét m&t cách toàn vrn bao g(m các thành phgn sau: - Các ngu n tài s0n thiên nhiên (natural capitals) là các ngu(n tài nguyên thiên nhiên t(n t i trong c&ng '(ng ví dA: 'Mt tr(ng, ngu(n cá t2 nhiên, rSng…) - Các ngu n tài s0n v t lý (physical capitals) là các công trình ' ^c xây d2ng phAc vA tr2c tiBp hay gián tiBp cho ' i sang ng i dân t i c&ng '(ng (và các c&ng '(ng lân cCn) ví dA: c# sm h tgng ('i"n, ' ng, tr ng, tr m) - Các ngu n tài s0n v3 con ng45i (human capitals) ' i di"n cho n ng khiBu (skills), kiBn thHc (knowledge), kh$ n ng (n ng l2c) và tài trí (talent) t(n t i trong tSng thành viên c/a c&ng '(ng, ví dA s2 khéo tay c/a các thành viên trong m&t làng nghP truyPn thang (may, d"t th$m…). - Các ngu n tài s0n v3 xã h i (social capitals) ' i di"n cho các mai quan h" t(n t i gi]a các thành viên trong c&ng '(ng, ví dA niPm tin (trust) - Các ngu n tài s0n v3 tài chính (financial capitals) bi.u ditn vP các ngu(n l2c kinh tB t(n t i trong c&ng '(ng ví dA nh h" thang ngân hàng 'ang ho t '&ng t i vùng, kh$ n ng kinh tB c/a các thành viên trong c&ng '(ng 1.2. Ph'(ng pháp ABCD (Assets Based for Community Development) 1.2.1. Ph'(ng pháp ABCD là gì? ABCD là ph #ng pháp nghiên cHu phát tri.n d2a vào n&i l2c c/a c&ng '(ng. Các nguyên tXc chính c/a ph #ng pháp tiBp cCn ABCD nh sau uánh giá cao và huy '&ng kh$ n ng, n ng l2c và n ng khiBu c/a mji thành viên trong c&ng '(ng và ngu(n l2c n&i t i '. phát tri.n chính c&ng '(ng 'ó. Phát tri.n ' ^c 'Lnh h Ing bmi chính ng i dân sinh sang t i c&ng '(ng: thôn, Mp, làng xã h#n là phát tri.n do 'Lnh h Ing ' ^c khmi x Ing tS nh]ng ng i bên ngoài. 1.1.2. T\i sao l\i áp d]ng ph'(ng pháp ti+p c"n ABCD trong phát tri4n c2ng 36ng? Tr Ic 'ây và hi"n nay, khi 'P cCp 'Bn phát tri.n nói chung và phát tri.n nông thôn nói riêng, các nhà ho ch 'Lnh chính sách và nghiên cHu vP phát tri.n nông thôn th ng tCp trung vào gi$i quyBt các vMn 'P khó kh n và nhu cgu c/a c&ng '(ng c dân nông thôn, nên hd ca gXng tìm các gi$i pháp '. bù 'Xp cho s2 thiBu hAt 'ó. TS quan 'i.m nh vCy, ng i dân nông thôn ' ^c xem nh là nh]ng “khách hàng” nhCn nh]ng hj tr^ tS bên ngoài ' a tIi và là ng i “tiêu dùng” - tiêu thA nh]ng s$n 6
phym, dLch vA hj tr^ 'ó. Vì vCy, n#i nào càng nghèo thì càng ' ^c quan tâm và nhCn ' ^c nhiPu hj tr^, nên thay vì phMn 'Mu trm thành “t2 l2c phát tri.n: thì các 'La ph #ng th ng có xu h Ing phMn 'Mu trm thành “'La ph #ng nghèo” và ng i dân thì phMn 'Mu trm thành “h& nghèo” và “ng i nghèo” (Sub-NIAPP, 2006). Nh]ng n m ggn 'ây, ph #ng pháp phát tri.n d2a vào các nhu cgu (Needs – based development) ' ^c các nhà tài tr^ áp dAng r&ng rãi trong các d2 án phát tri.n nông thôn t i Vi"t Nam. T i các vùng d2 án này, vô tình t o cho ng i dân tin reng hd có th. xây d2ng c&ng '(ng c/a hd beng vi"c li"t kê s2 thiBu than thông qua vi"c 'iPu tra nhu cgu. Áp dAng ph #ng pháp này, Vi"t Nam cnng nh nhiPu n Ic khác, thay vì chú ý tCp trung vào khai thác n&i l2c và kh$ n ng n&i t i c/a ng i dân nông thôn thì các nhà tài tr^ th ng chú ý vào vi"c 'iPu tra nhu cgu, phân tích hi"n tr ng '. phát hi"n nh]ng vMn 'P cgn làm cho nông thôn và cho ng i dân sinh sang m nông thôn (Sub-NIAPP, 2006). Th2c tB, '. t(n t i và m u sinh, mji ng i 'Pu có kh$ n ng, n ng l2c và tài n ng bym sinh, '. có m&t cu&c sang tat phA thu&c vào vi"c các kh$ n ng c/a mdi ng i ' ^c sf dAng nh thB nào. NBu n ng l2c c/a mji ng i ' #c 'ánh giá 'úng và sf dAng có hi"u qu$ thì hd sY m nh mY và c&ng '(ng sY v]ng m nh h#n bmi sHc m nh tcng h^p c/a toàn th. mdi ng i sinh sang t i 'ó. Vì vCy, “nguyên li"u thô” '. xây d2ng nông thôn là kh$ n ng, n ng l2c tiPm yn c/a chính ng i dân sang t i nông thôn. M&t trong nh]ng nguyên nhân c/a m&t sa c&ng '(ng nông thôn ch a phát tri.n còn yBu kém là vì các tc chHc bên ngoài và ng i dân t i 'ó chp tCp trung vào nh]ng nhu cgu và nh]ng gì c&ng '(ng còn thiBu thay vì tCp trung vào khai thác n ng l2c tiPm yn c/a mji ng i dân và n&i l2c c/a c&ng '(ng. Theo B& Nông Nghi"p & phát tri.n nông thôn hi"n nay, mô hình phát tri.n nông thôn nên xây d2ng m qui mô nh\ h#n, có th. là làng, b$n, thôn, Mp và ph #ng pháp tiBp cCn '. phát tri.n cnng nên thay 'ci nhem kh#i dCy tiPm n ng tiPm tàng c/a ng i dân '. huy '&ng tai 'a ngu(n l2c tS c&ng '(ng dân c nông thôn vào công cu&c phát tri.n nông thôn (Sub-NIAPP, 2006). (Ngu n: Gord, 2006) Hình 2: “Khó kh`n” và “n2i l.c” cùng t6n t\i trong c2ng 36ng 7
N&i l2c và khó kh n cùng t(n t i song song trong c&ng '(ng, ví dA: Nhbng v%n 3c khó kh`n Tài sMn cQa c2ng 36ng - B"nh - Nh]ng gia 'ình có kinh nghi"m và ph #ng pháp phòng b"nh tat - Nhà t m b^ - Ki n ng xây d2ng nhà m c/a m&t sa thành viên trong c&ng '(ng - VMn 'P chia sY lao '&ng t i c&ng '(ng - (H&i/ nhóm) tiBt ki"m m xóm, Mp '. xây nhà - Thu nhCp thMp - Các 'iPu ki"n thuCn l^i cho các ho t '&ng kinh doanh (ggn ch^, nhóm phA n] n ng '&ng, ) - Chính quyPn 'La ph #ng n ng '&ng, có quan h" tat vIi các tc chHc, c# quan bên ngoài (Ngu n: Gord, 2006) 1.2.3. Vai trò cQa ng':i dân t\i c2ng 36ng trong phát tri4n Ng i dân t i c&ng '(ng nông thôn (Mp, làng, xã) 'óng vai trò rMt quan trdng trong vi"c thành b i c/a các ho t '&ng phát tri.n nông thôn. Do vCy ng i dân t i thôn Mp cgn 'ci mIi t duy vP kB ho ch phát tri.n c/a c&ng '(ng tS thA '&ng sang n ng '&ng và tích c2c h#n ví dA: các ý t mng và ho t '&ng phát tri.n nên ' ^c khmi x Ing và bXt 'gu tS bên trong - tS chính nh]ng ng i trong c&ng '(ng và các tc chHc bên ngoài chp t vMn và hj tr^ khi cgn thiBt thì s2 nghi"p phát tri.n nông thôn mIi mang l i hi"u qu$ thiBt th2c và bPn v]ng (Sub-NIAPP, 2006). 1.2.4. Mfc 32 tham gia cQa ng':i dân Tùy thu&c vào trình '& nhCn thHc, v n hóa, 'iPu ki"n 'La lý c/a tSng vùng miPn khác nhau, mHc '& tham gia c/a ng i dân vào các công vi"c phát tri.n c&ng '(ng th. hi"n m các cMp '& khác nhau. Các mHc '& tham gia c/a ng i dân có th. ' ^c coi nh m&t tiBn trình liên tAc và chia thành 6 cMp '& khác nhau. Tham gia th] 32ng (Passive participation) Ng i dân thA '&ng tham gia vào các ho t '&ng phát tri.n t i c&ng '(ng, b$o gì làm 'My, không tham d2 vào quá trình ra quyBt 'Lnh. Tham gia thông qua vi c cung c%p thông tin (Participation as contributors) Thông qua vi"c tr$ l i các câu h\i 'iPu tra c/a các nhà nghiên cHu. Ng i dân không tham d2 vào quá trình phân tích và sf dAng thông tin. Tham gia nh' nhà t' v%n (Participation as consultants) 8
Ng i tham gia ' ^c h\i và cho ý kiBn vP các vMn 'P khó kh n và c# h&i t i vùng. Tham gia trong vi c th.c hi n (Participation in implementation) Ng i dân tham gia vào vi"c thành lCp nhóm '. tiBn hành nh]ng ho t '&ng c/a các ch #ng trình hay d2 án phát tri.n t i 'La ph #ng, nh ng hd không tham d2 vào quá trình ra quyBt 'Lnh. Tham gia trong quá trình ra quy+t 3hnh (Participation in decision – making) Ng i dân ch/ '&ng tham gia vào các quá trình phân tích và lCp kB ho ch, hd tham gia tr2c tiBp vào quá trình ra quyBt 'Lnh t i 'La ph #ng. Tham gia t. nguy n (Self – mobilization) Ng i dân t2 khmi x Ing vP vi"c xác 'Lnh, lCp kB ho ch, th2c hi"n và 'ánh giá các ho t '&ng phát tri.n (không có s2 'Lnh h Ing tS bên ngoài). 1.3. Các b'ic th.c hi n 1.3.1. Xác 3hnh c2ng 36ng Muan áp dAng ph #ng pháp ABCD, tr Ic tiên ph$i xác 'Lnh ' ^c c&ng '(ng n#i mà các ng i lãnh ' o và ng i dân t i 'La ph #ng (làng/xã) rMt muan áp dAng ph #ng pháp này. 1.3.2. T"p hu%n ban lãnh 3\o làng (xã) và ng':i dân Vi"c tCp huMn cho các ban lãnh ' o và ng i dân vP các ph #ng pháp giúp hd t2 khám phá vP n&i l2c và xây d2ng ph #ng h Ing phát tri.n cho chính c&ng '(ng mà hd 'ang sang là rMt cgn thiBt. 1.3.3. Phát tri4n k+ ho\ch Muan có m&t kB ho ch phát tri.n phù h^p và thu hút s2 tham gia c/a c&ng '(ng nông thôn. Tr Ic hBt, ng i dân t i thôn Mp ph$i biBt rMt rõ ràng reng cái 'ích mà hd muan ' t ' ^c trong t #ng lai là gì? Sau 'ó ng i dân hãy xem hi"n t i hd có nh]ng gì? Khi hd 'ã có m&t bHc tranh toàn c$nh rõ ràng vP nh]ng kBt qu$ mong muan cuai cùng và xác 'Lnh ' ^c xuMt phát 'i.m hi"n t i hd có gì, hd sY nhCn thMy reng nh]ng mong muan sY chp là vitn c$nh và Ic m# nBu hd 9
không th2c s2 nj l2c tìm kiBm gi$i pháp '. ' t ' ^c. Các kB ho ch phát tri.n là tSng b Ic c/a m&t l& trình thay 'ci hi"n tr ng th2c tB vIi nh]ng ngu(n l2c hi"n có '. ' t ' ^c t #ng lai mong muan. Trình t2 c/a vi"c phát tri.n kB ho ch thông th ng bao g(m các b Ic sau: Khai thác VY b$n '( Huy '&ng KB ho ch t2 Các ch #ng n&i l2c t i các ngu(n tài n&i l2c '. phát tri.n trình phát c&ng '(ng nguyên phát tri.n tri.n bPn v]ng (Ngu n: Gord, 2006) Hình 3: Các b'ic trong vi c l"p m2t k+ ho\ch phát tri4n bTng ph'(ng pháp ABCD t\i c2ng 36ng 1. 5. Bài t"p th.c hành 1.5.1. Bài t"p t\i lip Hãy 3nc câu chuy n và trM l:i các câu hoi sau 3ây 1. Trong các câu chuy"n sau 'ây (câu chuy"n 1.1 và 1. 2), tS “c&ng '(ng” có ý nghka nh thB nào? 2. Ho t '&ng nào ' ^c xem xét nh là “t2 c&ng '(ng 'P xuMt và phát tri.n”? 3. TiBn trình c/a câu chuy"n nh thB nào? 4. Các yBu ta nào 'ã $nh h mng 'Bn s2 thành công c/a s2 vi"c? 5. Nh]ng thf thách nào mà nh]ng ng i trong c&ng '(ng cgn ph$i v ^t qua '. giúp cho ho t '&ng ' ^c thành công h#n? 1.5.2. Bài t"p vc nhà Anh (ChL) hãy k. l i m&t câu chuy"n vP m&t ho t '&ng t i c&ng '(ng n#i các Anh (ChL) sinh sang và ho t '&ng này 'ã và 'ang mang l i nh]ng l^i ích vP kinh tB cho nh]ng ng i dân trong c&ng '(ng. Ho t '&ng ph$i do chính nh]ng ng i trong c&ng '(ng khmi x Ing và th2c hi"n mà không có s2 giúp '• (ho-c có rMt ít s2 giúp '•) tS bên ngoài. 10
CÂU CHUY7N 1.1 TpNH KOH KONG, CAMBODIA Koh kong là tpnh thu&c vùng nông thôn và tách bi"t vIi các vùng khác c/a Cambodia, dân sa ít. uBn gi]a n m 2002, ph #ng ti"n duy nhMt '. 'Bn ' ^c vIi vùng phía tây c/a tpnh là ' ng thu€. Do chB '& cai trL hà khXc c/a chính quyPn Khmer '\, hàng tr m ng i m các vùng khác r#i vào tình tr ng không có 'Mt s$n xuMt và nhóm ng i này di c 'Bn Koh Kong vIi hy vdng xây d2ng ' ^c cu&c sang mIi tS nh]ng ngu(n tài nguyên phong phú m các vùng ven bi.n. RMt ít ng i dân m Koh kong 'ã di c '. tránh t" n n Khmer '\ trm vP quê h #ng. Nhóm khác di c sang Tháilan và không quay vP. Do vCy, vùng này ' ^c m"nh danh là “ MiPn tây hoang s#” c/a Cambodia bmi vì 'ây là vùng biên giIi và có hàng lo t các ho t '&ng bMt h^p pháp x$y ra. Ngu(n thu nhCp chính c/a vùng qua hàng thB h" là các ho t '&ng nh : 'ánh bXt cá (h^p pháp và không h^p pháp), s$n xuMt than (không h^p pháp), nông nghi"p, buôn bán (trong vùng và các vùng lân cCn), làm vi"c trong các c# quan nhà n Ic (quân '&i, công nhân viên, công an) và lao '&ng làm thuê. Ng i dân trong vùng ca gXng làm nhiPu nghP và áp dAng nhiPu cách 'ánh bXt cá '. m u sinh. Ng n ch-n vi"c s$n xuMt than trái phép là cu&c 'Mu tranh không ngSng gi]a nh]ng ng i dân và cán b& nhà n Ic. RMt nhiPu ng i 'Bn vùng này '. khai thác than bán cho nh]ng nh]ng th #ng lái m Thái Lan bmi vì s$n phym than c/i tS cây ' Ic có giá trL rMt cao. Vi"c mua bán này khá “phHc t p” vì nh]ng ng i b n hàng luôn là nh]ng ng i thu ' ^c hgu hBt l^i nhuCn h#n là nh]ng ng i nghèo- ng i 'ã 'an và làm ra than. Nh ng, cây ' Ic là môi tr ng sang thích h^p cho rMt nhiPu loài cá và 'ây là ngu(n cá ch/ yBu cho các ho t '&ng 'ánh bXt t i 'La ph #ng. RSng ' Ic bL hu€ di"t, 'ã làm suy gi$m nghiêm trdng s$n l ^ng cá ' ^c 'ánh bXt. TS gi]a thCp nhiên 90, chính ph/ m nhiPu cMp 'ã th2c hi"n nhiPu ch #ng trình '. ng n ch-n nh ng hi"u qu$ ' t ' ^c là rMt ít. uBn n m 1999, s2 c nh tranh gai gXt gi]a ng i s$n xuMt than và ng i 'ánh bXt cá 'ã 'Bn 'pnh 'i.m - các cu&c xô xát 'ã ditn ra. Tr Ic tình hình 'ó, m&t ng i 'ánh cá có uy tín trong vùng 'ã 'Hng ra tc chHc m&t cu&c hdp m-t gi]a nh]ng ng i làm nghP 'ánh cá trong làng (c$ m m&t vài làng lân cCn) và ng i s$n xuMt than nhem '. gi$i quyBn vMn 'P. T i buci hdp, ng i ch/ trì 'ã gom góp tiPn và nh]ng dAng cA 'ánh bXt (cá, cua…) 'ã qua sf dAng (c/a nh]ng ng i làm nghP 'ánh bXt cá) và thuyBt phAc nh]ng ng i khai thác than chuy.n sang 'ánh bXt cá. Sau khi có rMt nhiPu th$o luCn (k. c$ ý kiBn sY có s2 c nh tranh vP ngu(n cá do sa ng i làm nghP 'ánh bXt cá sY t ng lên), nhóm '(ng ý là cung cMp tiPn và dAng cA cho nh]ng ng i s$n xuMt than '. khuyBn khích hd chuy.n sang nghP 'ánh bXt cá. Có lY 'iPu quan trdng nhMt ' t ' ^c trong cu&c hdp là s2 thang nhMt - nh]ng ng i s$n xuMt than sY chuy.n sang 'ánh bXt cá m 'âu và cách thHc 'ánh bXt cnng nh là bán s$n phym cá nh thB nào. 11
M&t “chính sách” mIi là nh]ng ng i 'ánh bXt cá trong mji làng sY tiBp cCn vIi nh]ng ng i s$n xuMt than trong làng vIi l i 'P nghL trên. Trong vòng m&t vài tugn sau 'ó, m&t vài ng i s$n xuMt than 'ã '(ng ý chuy.n sang 'ánh bXt cá và trong vòng m&t n m sau con sa này 'ã t ng lên gMp 10 lgn. S2 thành công c/a c&ng '(ng 'ã gây ' ^c s2 chú ý c/a chính quyPn 'La ph #ng, chính quyPn cMp tpnh và B& Thu€ s$n m Trung ‚#ng. Chính quyPn 'La ph #ng 'ã có nhiPu chính sách giúp '• nh]ng ng i vSa '(ng ý chuy.n sang nghP cá beng các ph #ng thHc nh : nuôi cá vIi qui mô nh\, nuôi sò, nuôi cua vj béo. Nh]ng tc chHc phi chính ph/ t i 'La ph #ng, tpnh và Trung ‚#ng 'ã bXt 'gu tCp huMn và chuy.n giao ki thuCt vP nh]ng ngành nghP mIi này. Trong vòng 2 n m trm l i 'ây, nh]ng ng i làm nghP cá t i tpnh Koh Kong 'ã bXt 'gu ký kBt nh]ng hi"p Ic vIi chính ph/ vP vi"c qu$n lý ngu(n l2c t2 c&ng '(ng. (Ngu n Alison, 2006) 12
CÂU CHUYtN 1.2 TpNH AN GIANG, VItT NAM Tôi ' ^c sinh ra và lIn lên trong m&t làng nh\, dân sa chp kho$ng 300 ng i. Ng i trong làng nghèo và th ng có hdc vMn rMt thMp. Vi"c tiBp cCn khoa hdc và ki thuCt 'ai vIi nh]ng ng i trong làng rMt ít, c&ng vIi vi"c thiBu kiBn thHc 'ã dqn tIi tình tr ng suy dinh d •ng, môi tr ng bL ô nhitm tMt nhiên là cu&c sang nghèo khc vqn còn 'eo bám hd. Ng i dân sang ch/ yBu d2a vào tr(ng lúa nh ng mà cu&c sang không ' ^c 'gy '/ bmi vì thiBu 'Mt tr(ng và lúa làm ra có chMt l ^ng rMt thMp. Tuy nhiên nông dân trong làng lao '&ng rMt cgn cù và hd rMt gi\i vP các nghP nh : làm th^ m&c, vY kính (trang trí) và 'ánh bXt cá – là công vi"c làm '. phA thêm cho nh]ng chi phí heng ngày. Khí hCu trong vùng ôn hoà rMt tat cho tr(ng trdt và ch n nuôi. Dân trong vùng làm vi"c cgn cù vIi mong Ic là con cháu c/a hd ' ^c 'Bn tr ng. Thêm vào 'ó, ng i tr mng làng rMt tân tiBn, luôn tìm kiBm và thu thCp các ngu(n /ng h& bên ngoài. TS n m 1995, ng i dân trong làng 'ã có nhiPu thay 'ci, bXt 'gu beng quyBt 'Lnh ph$i t ng c ng hdc vMn trong làng. Hd '(ng ý gom góp tiPn '. xây l i tr ng, xây thêm phòng hdc và mua thêm thiBt bL d y hdc, vì vCy nhiPu trƒ em có th. 'Bn tr ng. Thêm vào 'ó, nh]ng ng i trong làng cnng tc chHc th ng xuyên nh]ng cu&c hdp '. th$o luCn làm sao '. phát tri.n các ngành nghP truyPn thang nh nghP m&c, vY kính, 'ánh bXt cá, ch n nuôi và quan trdng là tìm thL tr ng cho nh]ng s$n phym này. M&t vài n m sau 'ó, cu&c sang c/a ng i dân trong làng 'ã có nhiPu thay 'ci, hd 'ã bXt 'gu cho con 'i hdc m các thành pha lIn '. ' t ' ^c hdc vMn cao h#n. NhiPu ng i sau khi tat nghi"p trm vP 'La ph #ng công tác và mang theo nh]ng kiBn thHc mIi vP máy vi tính, các thiBt bL 'i"n tf và nhiPu ý t mng mIi trong s$n xuMt và cu&c sang nh qu$n lý gia 'ình, tín dAng nông thôn… Quay trm vP th m làng vào th i gian ggn 'ây, tôi c$m thMy thCt khó tin vIi nh]ng s2 thay 'ci trong làng. Ng i dân 'ã thành lCp và trm thành thành viên c/a rMt nhiPu h&i nh h&i nghP m&c, h&i nghP vY kính, h&i phA n]… Ggn nh mji nhà 'Pu có tivi, máy nghe nh c. M&t sa h&i, t i trA sm làm vi"c 'ã có m&t ho-c hai máy vi tính cho các thành viên trong h&i ' ^c sf dAng. Bây gi ng i dân trong làng không nh]ng biBt làm thB nào '. sf dAng nh]ng tài nguyên thiên nhiên và kiBn thHc c/a nh]ng ng i trong c&ng '(ng mà còn biBt huy '&ng các ngu(n giúp '• tS bên ngoài '. kiBn nghL lên chính quyPn cMp trên '. có nh]ng chính sách thích h^p nhem giúp hd phát tri.n các s$n phym '. cu&c sang tat h#n vP tinh thgn lqn vCt chMt. Nh]ng thách thHc vqn còn 'ó. Tuy nhiên s2 nghèo 'ói, mù ch], suy dinh d •ng và ô nhitm môi tr ng 'ã r i kh\i cu&c sang c/a ng i dân, gi 'ây cu&c sang vIi nhiPu hHa hrn vP s2 sung túc và h nh phúc trong t #ng lai 'ang ch 'ón hd. (Ngu n: H Thanh MC Ph4Dng, 2006) 13
Bài 2: KHAI THÁC N I L C (ASSETS) C NG NG 2.1. N2i l.c là gì Là tMt c$ các ngu(n l2c th2c tB trong c&ng '(ng giúp ng i dân t o d2ng cu&c sang cho chính hd (Gord, 2006) 2.2. N2i l.c cQa c2ng 36ng bao g6m gì? N&i l2c c/a c&ng '(ng có th. có nhiPu khái ni"m khác nhau tu theo hoàn c$nh cA th., nh ng trong ph m vi áp dAng ph #ng pháp ABCD thì n&i l2c c&ng '(ng bao g(m: 2.2.1. N`ng l.c (capacity), tài trí (talent) và n`ng khi+u (skill) cQa tvng thành viên trong c2ng 36ng. N2i l.c t6n t\i trong c2ng 36ng Hình 4: N2i l.c trong c2ng 36ng Th ng có nhiPu cách '. xác 'Lnh n ng l2c, tài trí và n ng khiBu c/a nh]ng thành viên trong c&ng '(ng. Tuy nhiên m&t cách '#n gi$n là thiBt lCp m&t b$ng li"t kê bao g(m 3 thành phgn chính nh sau, n ng l2c tài trí và n ng khiBu. Ví dA: - Th^ m&c - Ca vMn cho thanh niên - Phân tích - NghP nông - Ch m sóc ng i lIn - Qu$n lí tài chính - Th^ sfa máy tuci - Tc chHc - Ch n nuôi - Gi$i quyBt xung '&t - Gi$i quyBt các - Th^ xây d2ng nhà trong c&ng '(ng vMn 'P khó kh n ……………………. ……………………. ………………………. ………………… 14
Vi"c thành lCp b$ng li"t kê chi tiBt h#n d2a vào các nghP chính trong c&ng '(ng sY h]u dAng h#n lCp kB ho ch phát tri.n cho c&ng '(ng. Cây tr6ng Ch`n nuôi Xây d.ng V`n hóa Sfc khoe ??? - Cày - Ch m sóc - Th^ m&c - Hát và múa - Ch m sóc ……………. nh c trƒ em - CMy - VXt s]a - Th^ xây ……………. truyPn - Ch m sóc - Gieo m - ChB biBn -Xây d2ng thang ……………. ng i sau - Làm c\ s]a h" thang - Làm '( khi sinh ……………. -Nhân giang t Ii tiêu - T Ii gam vCt nuôi - B ng bó ……………. -Thu ho ch - D2 báo cho ng i th i tiBt bL gãy ……………. …………... ………….. x #ng ……………. ………… …………… ………….. ……………. ……………. ……………. ………… ……………. ……………. 2.2.2. Các h2i 3oàn trong c2ng 36ng (Associations) hnh nghwa H&i 'oàn là m&t tc chHc là tS hai ng i trm lên cùng th2c hi"n m&t ho t '&ng nào 'ó và cùng chia sY nh]ng mAc 'ích và hoài bão trong công vi"c. Ví dE: nhóm nhGng ng45i Hi tìm thuJc nam cho mEc Hích tK thiLn tMi c ng H ng Pc 3i4m cQa h2i 3oàn - Vi"c tham gia vào các h&i 'oàn c/a tSng thành viên hoàn toàn trên c# sm t2 nguy"n. - Nh]ng ng i ho t '&ng trong nhóm th ng t2 xem xét và quyBt 'Lnh công vi"c c/a chính h&i: nhGng gì là vNn H3 còn khó khPn, t n tMi trong c ng H ng và Hâu là cD h i cho s phát tri n cRa h i. Các thành viên th ng không cgn s2 t vMn tS bên ngoài. Ng i trong nhóm sY ra nh]ng quyBt 'Lnh kLp th i '. gi$i quyBt vMn 'P khó kh n ho-c bXt kLp m&t th i c# nào 'ó mà không cgn s2 t vMn tS bên ngoài. - Các thành viên trong h&i 'oàn là nh]ng ng i ho t '&ng tr2c tiBp, th2c hi"n nh]ng quyBt 'Lnh c/a chính hd. 2.2.3. Các 3oàn th4 trong c2ng 36ng (Institutions) uoàn th. là các tc chHc ho t '&ng theo m&t h" thang nhMt 'Lnh tS trung #ng 'Bn 'La ph #ng. Các tc chHc này là nh]ng thành phgn ho t '&ng chính trong tiBn trình phát tri.n c/a c&ng '(ng, có th. là các doanh nghi"p t nhân, các tc chHc ho t '&ng trong các lknh v2c công c&ng và các tc chHc phi chính ph/. Ví dE: h i nông dân, h i phE nG 15
Hình 5: S( 36 Venn bi4u dixn các h2i 3oàn và 3oàn th4 t6n t\i trong c2ng 36ng 16
2.2.4. Các ngu6n tài sMn t. nhiên (Natural capitals) Ngu(n tài s$n t2 nhiên là thuCt ng] dùng '. chp các ngu(n tài nguyên thiên nhiên h]u dAng cho cu&c sang mà con ng i nhCn ' ^c tS thB giIi t2 nhiên xung quanh. Tài s$n t2 nhiên có th. vô hình (ví dA nh bgu khí quy.n) hay h]u hình ('Mt 'ai, cây tr(ng...). VP quyPn sm h]u các tài s$n t2 nhiên có th. ' ^c phân chia m&t cách t #ng 'ai nh sau: - Tài s$n “chung” – tài s$n thu&c quyPn sm h]u c/a tMt c$ mdi ng i trong c&ng '(ng ví dA nh khí quy.n, cá m bi.n, ngu(n n Ic... - Tài s$n cá nhân: cây tr(ng, 'Mt …thu&c quyPn sm h]u cá nhân c/a tSng thành viên trong c&ng '(ng Hình 6: Tài nguyên thiên nhiên vùng 6ng BTng Sông CVu Long (Ngu n Charles Howie) 2.2.5. Các tài sMn v"t lý (Physical assets) Tài s$n vCt lý bao g(m c# sm h tgng và ph #ng ti"n phAc vA cho cu&c sang con ng i nh các ph #ng ti"n c&ng công, h" thang 'i"n, h" thang tr ng hdc, ' ng giao thông… Hình 7: C( s| h\ t}ng | nông thôn vùng 6ng BTng Sông CVu Long (Ngu n Charles Howie) 17
2.3. Th.c hành khai thác n2i l.c c2ng 36ng 2.3.1. Khai thác các h2i 3oàn và 3oàn th4 ho\t 32ng trong c2ng 36ng Anh (ChL) hãy vY bi.u '( Venn, trên 'ó th. hi"n ' ^c các h&i 'oàn, 'oàn th. và tc chHc ho t '&ng khác (nBu có) trong c&ng '(ng. Trình bày các yBu ta này theo mHc '& quan trdng vP s2 'óng góp c/a nó trong quá trình phát tri.n c/a c&ng '(ng. Chú ý: trong bi u H ph0i th hiLn H4Uc quan hL giGa các h i Hoàn và Hoàn th hoMt H ng trong c ng H ng. Các h i Hoàn và Hoàn th nên H4Uc trình bày bWi nhGng hình khác nhau. Kích th4Yc cRa hình th hiLn H4Uc mZc H quan tr[ng cRa t\ chZc này (h i Hoàn và Hoàn th ) Hóng góp vào bNt kì s phát tri n nào cRa c ng H ng. NhGng h i Hoàn và Hoàn th có mJi quan hL g]n nhau hay g]n vYi c ng H ng H4Uc th hiLn trên bi u H W nhGng v^ trí g]n nhau, qua Hó th hiLn H4Uc sZc mMnh cRa c ng H ng thông qua mJi quan hL g]n g_i giGa nhGng t\ chZc t n tMi trong c ng H ng. V"t li u: giMy trXng khc lIn, giMy màu, bút màu, keo dán, b ng keo, kéo… 2.3.2. Th.c hành khai thác các n`ng l.c, tài trí và n`ng khi+u cQa các thành viên trong c2ng 36ng N ng l2c, tài trí và n ng khiBu c/a các thành viên trong c&ng '(ng mà Anh (ChL) 'ang sang là gì? Hãy lCp b$ng và li"t kê m&t cách chi tiBt vP 'iPu này. V"t li u: giMy trXng khc lIn, giMy màu, bút màu, keo dán, b ng keo, kéo… 18
Bài 3: V~ B•N CÁC NGU N TÀI NGUYÊN VÀ LÁT C•T 3.1. BMn 36 vc c2ng 36ng Muan phát tri.n c&ng '(ng, tr Ic hBt ng i dân t i c&ng '(ng ph$i biBt hi"n t i hd có nh]ng gì, bmi vì khi 'ã biBt chXc reng nh]ng gì mình có thì hd sY xác 'Lnh ' ^c 'âu là 'iPu mà chính c&ng '(ng 'ang cgn. Do vCy, b$n '( c&ng '(ng ph$i ' ^c vY bmi nh]ng ng i trong c&ng '(ng, trên b$n '( ph$i th. hi"n ' ^c các hình thHc sf dAng 'Mt t i th i 'i.m hi"n t i trong c&ng '(ng ('Mt thc c , 'Mt canh tác, 'Mt công c&ng…), ngu(n n Ic, h" thang kênh r ch, nhà m, h" thang ' ng xá và nhMt là b$n '( ph$i th. hi"n ' ^c s2 ranh giIi c/a nh]ng thành phgn này. uây là m&t c# h&i tat cho nh]ng ng i trong c&ng '(ng hdp l i và làm vi"c cùng vIi nhau Nh]ng ng i này sang và ho t '&ng m nhiPu lknh v2c khác nhau nh : tr(ng trdt, ch n nuôi, thu€ s$n do vCy hd cùng bàn b c vP nh]ng gì sY ' i di"n cho c&ng '(ng c/a hd trên b$n '( là vi"c làm rMt cgn thiBt. Ho t '&ng này th ng ' ^c th2c hi"n t i c&ng '&ng vIi nhiPu vCt li"u khác nhau nh dùng que vY trên 'Mt '. xác 'Lnh ' ng ranh giIi trong c&ng '(ng và dùng các dAng cA nh hoa, lá cây, 'á, s\i '. ' i di"n cho các 'i.m '-c tr ng (nhà, ru&ng…) trên b$n '(. Có th. thMy rMt rõ s2 khác nhau trên hai b$n '( cùng th. hi"n m&t c&ng '(ng nh ng ' ^c vY bmi nhóm nam và nhóm phA n]. uiPu này cnng dt hitu bmi vì hai nhóm sY nhMn m nh và quan tâm vào nh]ng '-c 'i.m mà hd cho là quan trdng 'ai vIi ' i sang heng ngày c/a hd h#n. Lát c…t Hình 8: BMn 36 c2ng 36ng 3'ƒc th.c hi n 3(n giMn trên gi%y v„ (Ngu n: Gord, 2006) 19
Hình 9: BMn 36 c2ng 36ng 3'ƒc th4 hi n bTng gi%y màu và các v"t li u khác cây, co… 3.2. Lát c…t (Transect) Lát cXt là b$n vY m&t m-t cXt xuyên qua m&t vùng hay m&t khu 'Mt trên 'ó th. hi"n ' ^c 'gy '/ nhMt các '-c 'i.m quan trdng c/a vùng ví dA nh vP 'La hình, 'Mt 'ai, '& dac, sông r ch, cây tr(ng, vCt nuôi và các ho t '&ng khác. Beng cách 'i ddc theo ' ng vY và quan sát thì rMt nhiPu ngu(n tài s$n và c# h&i có th. ' ^c nhCn biBt. Lát cXt rMt thông dAng trong vi"c mô t$ h" sinh thái nông nghi"p cnng nh giúp hi.u ' ^c các ho t '&ng s$n xuMt trong c&ng '(ng. 20