Kỷ yếu: Đề tài cấp Bộ 2009-2010

Chia sẻ: Lê Thị Thảo | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:255

Thêm vào BST

Báo xấu

83
lượt xem 9
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Kỷ yếu: Đề tài cấp Bộ 2009-2010 trình bày các đề tài cấp Bộ như: Xây dựng chế độ tiền lương đối với lao động được đào tạo theo các trình độ cao đẳng nghề, trung cấp nghề, sơ cấp nghề theo quy định của luật dạy nghề; thực trạng và giải pháp hoàn thiện mô hình quản lý nhà nước về dạy nghề trong thời kỳ hội nhập và phát triển,.... Mời các bạn cùng tham khảo.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Kỷ yếu: Đề tài cấp Bộ 2009-2010

Bé lao ®éng th¬ng binh vµ x· héi ViÖn khoa häc lao ®éng vµ x· héi KỶ YẾU ĐỀ TÀI CẤP BỘ 2009 - 2010 N¨m 2010 1
2
Lêi nãi ®Çu Lao ®éng-Th¬ng Binh vµ X· héi lµ lÜnh vùc nghiªn cøu vµ qu¶n lý liªn quan ®Õn con ngêi tõ lóc sinh ra cho ®Õn khi vÒ câi vÜnh h»ng. Do tÝnh tæng hîp vÒ kinh tÕ-chÝnh trÞ-x· héi, tÝnh ®a ngµnh nªn c«ng t¸c nghiªn cøu khoa häc lu«n coi träng c¶ híng nghiªn cøu c¬ b¶n vµ híng nghiªn cøu øng dông nh»m cung cÊp c¸c luËn cø khoa häc v÷ng ch¾c phôc vô cho c«ng t¸c qu¶n lý. C¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu khoa häc giai ®o¹n 2009-2010 ®· gãp phÇn quan träng vµo viÖc thÓ chÕ ho¸ ®êng lèi chñ tr¬ng cña §¶ng vµ ph¸p luËt cña nhµ níc, t¹o hµnh lang ph¸p lý cho viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch lao ®éng x· héi. C¸c nghiªn cøu ®· tæng kÕt thùc tiÔn, cung cÊp luËn cø khoa häc ®æi míi c¨n b¶n chÝnh s¸ch vÒ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc, ®µo t¹o vµ d¹y nghÒ, t¹o viÖc lµm; c¶i c¸ch chÝnh s¸ch tiÒn l¬ng, b¶o hiÓm x· héi vµ trî cÊp u ®·i ngêi cã c«ng; ph¸t triÓn thÞ trêng lao ®éng, x©y dùng quan hÖ lao ®éng lµnh m¹nh, hµi hoµ lîi Ých c¸c bªn; xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo bÒn v÷ng; ch¨m sãc vµ b¶o vÖ trÎ em; hoµ nhËp x· héi ®èi víi nhãm ®èi tîng yÕu thÕ, phßng chèng tÖ n¹n x· héi…C«ng t¸c nghiªncøu khoa häc lao ®éng - x· héi ®· vµ ®ang ph¸t huy vai trß tÝch cùc trong thùc tiÔn. Tuy nhiªn, trong bèi c¶nh ViÖt Nam ®ang héi nhËp s©u réng vµo nÒn kinh tÕ thÕ giíi, chóng ta ®ang ®øng tríc nhiÒu c¬ héi ph¸t triÓn, song còng cã kh«ng Ýt khã kh¨n th¸ch thøc. NhiÒu vÊn ®Ò míi vÒ lÜnh vùc Lao ®éng-x· héi ®Æt ra cÇn nghiªn cøu tiÕp tôc trong giai ®o¹i tíi. Víi mong muèn nh÷ng thµnh tùu nghiªn cøu khoa häc ®· ®¹t ®îc øng dông réng r·i trong thùc tiÔn, tËp “Kû yÕu c¸c ®Ò tµi cÊp Bé giai ®o¹n 2009-2010” ®îc biªn so¹n trªn c¬ së tuyÓn chän, tãm t¾t nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu chñ yÕu nhÊt cña c¸c ®Ò tµi víi môc tiªu th«ng tin tíi c¸c c¸n bé qu¶n lý, nghiªn cøu, gi¶ng d¹y nh÷ng t liÖu tham kh¶o h÷u Ých. Nh÷ng c«ng tr×nh nµy ®· ®îc lu gi÷ t¹i Th viÖn Khoa häc lao ®éng vµ X· héi. Th«ng tin trong Ên phÈm ®îc rót ra tõ c¬ së d÷ liÖu th môc vÒ kÕt qu¶ nghiªn cøu do Bé Lao ®éng-Th¬ng binh vµ X· héi x©y 3
dùng. B¹n ®äc cã nhu cÇu cung cÊp th«ng tin chi tiÕt vÒ KQNC xin liªn hÖ theo ®Þa chØ: Th viÖn Khoa häc Lao ®éng vµ X· héi Sè 2 §inh lÔ Hµ Néi §T: 84-4-39387384; Fax: 84-4-38269733; Email: thuvien@ilssa.gov.vn Xin tr©n träng giíi thiÖu cuèn s¸ch cïng b¹n ®äc. 4
X¢Y DùNG CHÕ §é TIÒN L¦¥NG §èI VíI LAO §éNG §¦îC §µO T¹O THEO C¸C CÊP TR×NH §é: CAO §¼NG NGHÒ, TRUNG CÊP NGHÒ, S¥ CÊP NGHÒ THEO QUY §ÞNH CñA LUËT D¹Y NGHÒ M· sè: 2009-01-01 Chñ nhiÖm: CN. Hoµng Minh Hµo, Th ký: CN. NguyÔn TiÕn §¨ng, Ch¬ng I C¬ së ph¬ng ph¸p luËn x©y dùng hÖ thèng thang l¬ng, b¶ng l¬ng ®èi víi lao ®éng ®µo t¹o theo c¸c cÊp tr×nh ®é nghÒ I. Kh¸i niÖm vÒ hÖ thèng thang l¬ng, b¶ng l¬ng ®èi víi lao ®éng ®µo t¹o theo c¸c cÊp tr×nh ®é nghÒ vµ tÝnh ®Æc thï cña lao ®éng ®îc ®îc ®µo t¹o theo c¸c cÊp tr×nh ®é nghÒ. 1. VÒ mét sè kh¸i niÖm vÒ thang l¬ng, b¶ng l¬ng ®èi víi lao ®éng ®îc ®µo t¹o theo c¸c cÊp tr×nh ®é nghÒ. §Ò tµi ®· nghiªn cøu, ®Ò xuÊt mét c¸ch kh¸i qu¸t kh¸i niÖm vÒ tiÒn l¬ng vµ chÕ ®é phô cÊp l¬ng theo quy ®Þnh cña Nhµ níc trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng, cô thÓ: TiÒn l¬ng ®îc hiÓu lµ “sè lîng tiÒn tÖ mµ ngêi sö dông lao ®éng tr¶ cho ngêi lao ®éng theo gi¸ trÞ søc lao ®éng mµ ngêi lao ®éng hao phÝ trªn c¬ së tho¶ thuËn theo mét nghÒ, c«ng viÖc nhÊt ®Þnh trong x· héi” vµ t¹i §iÒu 56, ch¬ng VI - TiÒn l¬ng cña Bé LuËt lao ®éng n¨m 1994 cã quy ®Þnh: “TiÒn l¬ng cña ngêi lao ®éng do hai bªn tho¶ thuËn trong hîp ®ång lao ®éng vµ ®îc tr¶ theo n¨ng suÊt, chÊt lîng vµ hiÖu qu¶ c«ng viÖc”. ChÕ ®é phô cÊp l¬ng ®îc hiÓu lµ “sè lîng tiÒn do ngêi sö dông lao ®éng tr¶ cho ngêi lao ®éng ®Ó bï ®¾p hao phÝ lao ®éng hoÆc khuyÕn 5
khÝch, thu hót ngêi lao ®éng lµm nh÷ng nghÒ, c«ng viÖc ®ßi hái cã tÝnh tr¸ch nhiÖm cao h¬n, ®éc h¹i nguy hiÓm h¬n hoÆc lµm viÖc ë nh÷ng vïng cã ®iÒu kiÖn tù nhiªn khã kh¨n h¬n mµ cha ®îc tÝnh ®Çy ®ñ trong c¸c møc l¬ng tho¶ thuËn theo hÖ thèng thang l¬ng, b¶ng l¬ng do ChÝnh phñ quy ®Þnh hoÆc do doanh nghiÖp tù x©y dùng”. Trªn c¬ së kh¸i niÖm vÒ tiÒn l¬ng vµ chÕ ®é phô cÊp l¬ng, §Ò tµi nghiªn cøu vµ ®a ra mét sè kh¸i niÖm vÒ thang l¬ng; b¶ng l¬ng; béi sè cña thang, b¶ng l¬ng; bËc l¬ng cña thang l¬ng; møc l¬ng bËc 1 cña thang l¬ng; c¸c lo¹i thang l¬ng; hÖ thèng thang l¬ng, b¶ng l¬ng. §ång thêi còng ®Ò xuÊt mét sè kh¸i niÖm vÒ nghÒ; c«ng viÖc; s¬ cÊp nghÒ; trung cÊp nghÒ; cao ®¼ng nghÒ lµm c¬ së thèng nhÊt kh¸i niÖm vµ néi dung ®Ó nghiªn cøu §Ò tµi khi sö dông nh÷ng kh¸i niÖm ®ã. 2. VÒ tÝnh ®Æc thï cña lao ®éng ®îc ®µo t¹o theo c¸c cÊp tr×nh ®é nghÒ §Ò tµi nghiªn cøu mét sè néi dung cô thÓ nh sau: 2.1. HÖ thèng gi¸o dôc quèc d©n C¨n cø vµo Lu Ët Gi¸o dô c n¨m 1998 vµ 2005 vµ LuËt D¹y nghÒ n¨m 2006 ®· lµm râ ®îc c¸c cÊp häc vµ tr×nh ®é ®µo t¹o cña hÖ thèng gi¸o dôc quèc d©n. Trªn c¬ së ®ã cã thÓ chia theo 7 cÊp tr×nh ®é ®µo t¹o tõ thÊp ®Õn cao vÒ gi¸o dôc vµ ®µo t¹o con ngêi trong hÖ thèng gi¸o dôc quèc d©n ®Ó trë thµnh ngêi lao ®éng, gåm c¸c cÊp: mÇm non; phæ th«ng; s¬ cÊp; trung cÊp; cao ®¼ng; ®¹i häc vµ sau ®¹i häc. hÖ thèng ®µo t¹o nghÒ trong hÖ thèng gi¸o dôc quèc d©n §H sau §H Cao ®¼ng Cao ®¼ng Trung cÊp Trung cÊp S¬ cÊp S¬ cÊp Phæ th«ng MÇm non HÖ thèng ®µo t¹o nghÒ HÖ thèng gi¸o dôc quèc d©n 6
Liªn th«ng trong ®µo t¹o nghÒ ®îc thùc hiÖn c¨n cø vµo ch¬ng tr×nh ®µo t¹o; ngêi häc nghÒ chuyÓn tõ tr×nh ®é ®µo t¹o thÊp lªn tr×nh ®é ®ào t¹o cao h¬n cïng ngµnh, nghÒ, hoÆc khi chuyÓn sang häc ngµnh, nghÒ, tr×nh ®é ®µo t¹o kh¸c, kh«ng ph¶i häc l¹i nh÷ng néi dung ®· häc. Liªn th«ng gi÷a c¸c cÊp tr×nh ®é d¹y nghÒ nh sau: CÊp tr×nh ®é §Çu vµo Thêi gian h×nh thøc ®µo t¹o 1. S¬ cÊp nghÒ Theo nhu cÇu cña thÞ trêng §µo t¹o tõ 3 th¸ng lao ®éng ®Õn díi 12 th¸ng Tèt nghiÖp trung häc §µo t¹o tõ 1 - 2 n¨m phæ th«ng 2. Trung cÊp nghÒ Tèt nghiÖp trung häc c¬ së §µo t¹o tõ 3 - 4 n¨m Tèt nghiÖp trung häc phæ §µo t¹o tõ 1 - 1,5 n¨m th«ng, cã chøng chØ nghÒ Tèt nghiÖp trung häc §µo t¹o 3 n¨m 3. Cao ®¼ng nghÒ phæ th«ng Trung cÊp nghÒ §µo t¹o tõ 1 - 2 n¨m Trong phÇn nµy, còng ®· ®i s©u ph©n tÝch c¸c néi dung vÒ môc tiªu, yªu cÇu, c¬ së ®µo t¹o, v¨n b»ng chøng chØ cña ®µo t¹o cao ®¼ng vµ trung cÊp chuyªn nghiÖp vµ d¹y nghÒ theo c¸c cÊp tr×nh ®é (cao ®¼ng nghÒ, trung cÊp nghÒ, s¬ cÊp nghÒ) theo quy ®Þnh cña Nhµ níc. Trªn c¬ së ®ã, ®¸nh gi¸ sù gièng nhau vµ kh¸c nhau gi÷a ®µo t¹o nghÒ víi ®µo t¹o trung cÊp chuyªn nghiÖp vµ cao ®¼ng theo LuËt D¹y nghÒ vµ LuËt Gi¸o dôc, cô thÓ nh sau: Thø nhÊt, sù t¬ng ®ång lµ ®Òu n»m trong hÖ thèng gi¸o dôc nghÒ nghiÖp cña hÖ thèng gi¸o dôc quèc d©n; môc tiªu ®µo t¹o ®ßi hái ngêi lao ®éng cã kiÕn thøc, kü n¨ng nghÒ nghiÖp, ®¹o ®øc l¬ng t©m nghÒ nghiÖp, ý thøc kû luËt, t¸c phong c«ng nghiÖp nh nhau; yªu cÇu vÒ néi dung vµ ph¬ng ph¸p ®µo t¹o nghÒ nghiÖp c¸c trêng gièng nhau; v¨n b»ng, chøng chØ cÊp cho häc sinh tèt nghiÖp ë c¸c trêng nh nhau vÒ tr×nh ®é trung cÊp, cao ®¼ng, trªn c¬ së ®ã cã thÓ thùc hiÖn sù liªn th«ng gi÷a ®µo t¹o nghÒ víi hÖ thèng ®µo t¹o ®¹i häc. 7
Thø hai, sù kh¸c nhau lµ ®µo t¹o nghÒ nghiÖp theo hai hÖ thèng c¬ së ®µo t¹o vµ do hai Bé qu¶n lý (Bé Lao ®éng - Th¬ng binh vµ X· héi vµ Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o); ch¬ng tr×nh ®µo t¹o kh¸c nhau vÒ c¬ cÊu néi dung, sè m«n häc, thêi lîng c¸c m«n häc, tû lÖ thêi gian gi÷a häc lý thuyÕt vµ thùc hµnh nghÒ kh¸c nhau (nh trêng d¹y nghÒ thêi gian häc lý thuyÕt chiÕm kho¶ng 20% - 30%, cßn thêi gian thùc hµnh chiÕm kho¶ng 70% - 80% trong tæng sè thêi gian ®µo t¹o, cßn ®èi víi trêng trung cÊp chuyªn nghiÖp thêi gian häc lý thuyÕt chiÕm kho¶ng 60% - 70%, cßn thêi gian thùc hµnh chiÕm kho¶ng 30% - 40% trong tæng sè thêi gian ®µo t¹o). Ng oµi ra, ch i ph Ý ch o ® µo t¹o rÊt k h ¸c n hau vµ h äc sinh häc nghÒ cã ®iÒu kiÖn häc tËp vµ lao ®éng vÊt v¶ h¬n, hao phÝ lao ®éng tiªu hao cao h¬n. §©y lµ c¬ së ®Ó lµm c¨n cø x©y dùng hÖ thèng thang l¬ng, b¶ng l¬ng ®èi víi lao ®éng ®îc ®µo t¹o theo c¸c cÊp tr×nh ®é nghÒ cã tÝnh ®Õn t¬ng quan c©n ®èi chung víi lao ®éng ®îc ®µo t¹o theo tr×nh ®é trung cÊp chuyªn nghiÖp vµ cao ®¼ng trong hÖ thèng gi¸o dôc nghÒ nghiÖp cña hÖ thèng gi¸o dôc quèc d©n theo LuËt Gi¸o dôc vµ LuËt D¹y nghÒ. 2.2. TÝnh ®Æc thï cña lao ®éng ®îc ®µo t¹o theo c¸c cÊp tr×nh ®é nghÒ §Ò tµi ®· nghiªn cøu tÝnh chÊt, ®Æc ®iÓm cña häc sinh häc nghÒ, tÝnh ®Æc thï cña lao ®éng ®µo t¹o nghÒ vµ tuyÓn dông, sö dông lao ®éng ®· qua ®µo t¹o nghÒ. a) VÒ ®èi tîng häc sinh häc nghÒ lµ nh÷ng ngêi cã hoµn c¶nh kinh tÕ khã kh¨n vµ cã tuæi ®êi, tr×nh ®é gi¸o dôc phæ th«ng kh«ng ®ång ®Òu, trong sè ®ã nhiÒu ngêi häc nghÒ phÇn lín cã hoµn c¶nh kinh tÕ khã kh¨n vµ lµ nh÷ng n«ng d©n ®i häc nghÒ ®Ó chuyÓn nghÒ do c¸c nguyªn nh©n kh¸c nhau (chiÕm kho¶ng trªn 73%), hoÆc nh÷ng ngêi kh«ng cã ®iÒu kiÖn theo häc t¹i c¸c trêng ®¹i häc, cao ®¼ng, ph¶i häc nghÒ ®Ó sím cã viÖc lµm, cã thu nhËp gióp ®ì gia ®×nh vµ ®¶m b¶o cuéc sèng. Ngoµi ra cßn mét sè kh«ng ®ç sau c¸c kú thi vµo ®¹i häc, cao ®¼ng, chuyÓn sang häc nghÒ. b) VÒ ®Æc ®iÓm lao ®éng ®· qua ®µo t¹o nghÒ là: (i) lao ®éng kü thuËt ®îc chó träng ®µo t¹o vÒ kü n¨ng nghÒ, cã thêi gian thùc hµnh 8
nghÒ chiÕm 70% - 80% thêi lîng ch¬ng tr×nh d¹y nghÒ cña c¸c cÊp tr×nh ®é ®µo t¹o nghÒ; (ii) chi phÝ ®µo t¹o nghÒ cao h¬n nhiÒu so víi chi phÝ ®µo t¹o cña c¸c cÊp tr×nh ®é ®µo t¹o kh¸c t¬ng ®¬ng; ®îc chó träng vÒ kü n¨ng nghÒ, cã thêi gian thùc hµnh lµ chñ yÕu; (iii) chi phÝ thùc hµnh nghÒ cao h¬n nhiÒu so víi chi phÝ d¹y lý thuyÕt do ph¶i sö dông nhiÒu trang thiÕt bÞ cã ®Çu t lín mµ chñ yÕu b»ng nguån vèn ng©n s¸ch. c) VÒ tuyÓn dông vµ sö dông lao ®éng qua ®µo t¹o nghÒ lµ lao ®éng kü thuËt, cã kü n¨ng t¬ng øng víi nghÒ vµ cÊp tr×nh ®é nghÒ ®îc ®µo t¹o vµ chØ hµnh nghÒ theo nghÒ ®îc ®µo t¹o; khi ®îc tuyÓn dông vµo lµm viÖc ph¶i ®óng víi nghÒ ®µo t¹o, kh«ng nh lao ®éng qua ®µo t¹o kh¸c cã thÓ bè trÝ s¾p xÕp lµm nh÷ng c«ng viÖc kh«ng ®óng víi chuyªn m«n ®îc ®µo t¹o; chñ yÕu lµ thùc hµnh nghÒ nªn khi ®îc tuyÓn dông chØ cÇn thö viÖc theo yªu cÇu c«ng viÖc ®ßi hái, kh«ng cÇn ph¶i qua thêi gian tËp sù, nh lao ®éng chuyªn m«n, nghiÖp vô kh¸c; lµm c¸c c«ng viÖc ®ßi hái ph¶i cã søc khoÎ c¬ b¾p, cã ®iÒu kiÖn lµm viÖc vÊt v¶ so víi lao ®éng qu¶n lý; tÝnh æn ®Þnh nghÒ nghiÖp cao, ®a sè lao ®éng qua ®µo t¹o nghÒ g¾n bã lµm viÖc víi nghÒ ®· häc, khã cã kh¶ n¨ng chuyÓn ®æi nghÒ; ®iÒu kiÖn lµm viÖc khã kh¨n, vÊt v¶ trong khi ®ã tiÒn l¬ng, thu nhËp thÊp; häc nghÒ kÐm hÊp dÉn h¬n, nhÊt lµ trong x· héi hiÖn nay vÉn mang nÆng t tëng coi träng b»ng cÊp, khoa cö; bÞ suy gi¶m nhanh kh¶ n¨ng lao ®éng (gi¶m sót søc khoÎ, dÉn ®Õn hao mßn tuæi nghÒ nhanh) do t¸c ®éng cña ®iÒu kiÖn lao ®éng vµ m«i trêng trong qu¸ tr×nh lao ®éng. Tõ tÝnh chÊt, ®Æc ®iÓm nªu trªn cña häc sinh häc nghÒ, lao ®éng ®· qua ®µo t¹o nghÒ vµ viÖc tuyÓn dông, sö dông lao ®éng häc nghÒ cho thÊy, viÖc tuyÓn sinh häc nghÒ gÆp nhiÒu khã kh¨n, sè ngêi ®¨ng ký häc nghÒ thÊp, kh«ng Ýt ngêi ®· qua ®µo t¹o nghÒ nhng sau mét thêi gian lµm viÖc t×m mäi c¸ch chuyÓn sang lµm c«ng t¸c kh¸c. Ngoµi ra, trong phÇn nµy cßn nªu thªm t×nh h×nh ®µo t¹o nghÒ vµ c¬ cÊu chÊt lîng nguån nh©n lùc cña ViÖt Nam, trong ®ã theo sè liÖu ®iÒu tra, kh¶o s¸t cña Tæng côc D¹y nghÒ th× c¬ cÊu nguån nh©n lùc hiÖn nay bÞ mÊt c©n ®èi, kh«ng hîp lý (ViÖt Nam lµ 1 - 3 - 3,5 trong khi c¸c níc trªn thÕ giíi lµ 1 - 15 - 60) vµ cho thÊy hiÖn nay lao ®éng kü thuËt cßn cha ®¸p øng ®îc nhu cÇu cña nÒn kinh tÕ, viÖc ®µo t¹o vµ sö dông lao 9
®éng kü thuËt cha ®îc quan t©m ®óng møc, phÇn lín lao ®éng ®ang sö dông cã tr×nh ®é trung cÊp trë lªn, g©y l·ng phÝ vÒ chi phÝ x· héi trong viÖc ®µo t¹o vµ sö dông lao ®éng, cha ®¸p øng ®îc nhu cÇu lao ®éng kü thuËt theo yªu cÇu cña thÞ trêng lao ®éng. II. Thùc tr¹ng chÝnh s¸ch tiÒn l¬ng cña Nhµ níc ®èi víi c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp §Ò tµi ®· tiÕn hµnh nghiªn cøu: (i) c¬ së x©y dùng thang l¬ng, b¶ng l¬ng theo c¸c ph¬ng ph¸p vµ nguyªn t¾c x©y dùng theo quy ®Þnh cña Nhµ níc; (ii) ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng c¬ chÕ qu¶n lý nhµ níc vÒ thang l¬ng, b¶ng l¬ng; (iii) lµm râ nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra khi x©y dùng thang l¬ng, b¶ng l¬ng trong c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp nh sau: 1. VÒ c¬ së x©y dùng thang l¬ng, b¶ng l¬ng trong c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp 1.1. §èi víi doanh nghiÖp 100% vèn nhµ níc. C¬ së ®Ó thiÕt kÕ x©y dùng thang l¬ng, b¶ng l¬ng theo c¸c ph¬ng ph¸p chñ yÕu ¸p dông ®èi víi doanh nghiÖp nhµ níc c¨n cø vµo 2 yÕu tè c¬ b¶n: møc ®é phøc t¹p lao ®éng vµ ®iÒu kiÖn lao ®éng cña nghÒ hoÆc nhãm nghÒ theo c«ng thøc sau: MTL = TLmin x K1 x K2 Trong ®ã: - MTL lµ møc tiÒn l¬ng cña ngêi lao ®éng. - TLmin lµ møc l¬ng tèi thiÓu do ChÝnh phñ quy ®Þnh trong tõng thêi kú tuú thuéc vµo møc t¨ng trëng kinh tÕ, chØ sè gi¸ sinh ho¹t vµ møc tiÒn c«ng b×nh qu©n trªn thÞ trêng lao ®éng. - K1 lµ hÖ sè møc ®é phøc t¹p lao ®éng cña nghÒ hoÆc nhãm nghÒ. - K2 lµ hÖ sè ®iÒu kiÖn lao ®éng cña nghÒ, hoÆc nhãm nghÒ (gåm 6 møc hÖ sè t¬ng øng tõ 1,0 ®Õn 1,41). a) §èi víi lao ®éng trùc tiÕp s¶n xuÊt, kinh doanh, c¬ së ®Ó x©y dùng thang l¬ng, b¶ng l¬ng ®îc c¨n cø vµo viÖc x¸c ®Þnh vµ ph©n nhãm chøc danh nghÒ theo “B¶n danh môc nghÒ c«ng nh©n” ban hµnh kÌm theo QuyÕt ®Þnh sè 490/L§TBXH-Q§ ngµy 7/12/1991 cña Bé Lao ®éng - Th¬ng binh vµ X· héi; ph©n lo¹i chøc danh nghÒ theo chuyªn 10
ngµnh (ngµnh, nghÒ chÝnh mµ doanh nghiÖp ho¹t ®éng chñ yÕu trong lÜnh vùc s¶n xuÊt, kinh doanh ®îc c¬ quan qu¶n lý nhµ níc cã thÈm quyÒn cÊp phÐp kinh doanh); ngµnh nghÒ kh¸c (phô trî, phôc vô); viÖc ph©n nhãm nghÒ theo nguyªn t¾c, nÕu cã tÝnh chÊt, ®Æc ®iÓm vµ néi dung lao ®éng gièng nhau, hoÆc t¬ng ®èi gièng nhau th× ph©n vµo mét nhãm. - X¸c ®Þnh hÖ sè phøc t¹p lao ®éng ®îc tÝnh theo thêi gian ®µo t¹o theo c«ng thøc sau: K1 x T2 + 1,74 x T2 + 0,83 x T3 B = -------------------------------------------- 7,5 Trong ®ã: + T1 lµ tr×nh ®é v¨n ho¸ phæ th«ng (10 n¨m) cÇn thiÕt ®Ó cã thÓ vµo häc nghÒ (kh«ng lÊy theo tr×nh ®é v¨n ho¸ phæ th«ng thùc tÕ cña ngêi lao ®éng); + T2 lµ tæng thêi gian (®µo t¹o nghÒ + bæ tóc nghÒ + båi dìng n©ng cao tr×nh ®é tay nghÒ) ®Ó ®¹t bËc hiÖn gi÷ (thÊp nhÊt hoÆc cao nhÊt); + T3 lµ tæng thêi gian lµm viÖc tÝch luü kinh nghiÖm tõ khi vµo nghÒ ®Õn khi ®¹t ®Õn bËc cao nhÊt (trõ thêi gian bæ tóc nghÒ + båi dìng tay nghÒ trong thêi gian T2); + 7,5 lµ tr×nh ®é v¨n ho¸ phæ th«ng cÇn thiÕt vµ thêi gian häc nghÒ, thö viÖc (hoÆc tËp sù) ®Ó lµm ®îc c«ng viÖc gi¶n ®¬n nhÊt trong tÊt c¶ c¸c nghÒ hoÆc nhãm nghÒ. - X¸c ®Þnh hÖ sè ®iÒu kiÖn lao ®éng: Theo nghiªn cøu cña ViÖn Khoa häc Lao ®éng vµ X· héi th× cã 5 lo¹i ®iÒu kiÖn lao ®éng (rÊt nhÑ nhµng, nhÑ nhµng, b×nh thêng, ®éc h¹i nguy hiÓm, ®Æc biÖt ®éc h¹i nguy hiÓm) vµ ®îc ph©n lo¹i theo 6 lo¹i ®iÒu kiÖn lao ®éng (gåm: lo¹i I, II, III, IV, V, VI). Møc hÖ sè cña 6 lo¹i ®iÒu kiÖn lao ®éng ®îc x¸c ®Þnh nh sau: Møc (lo¹i) I II III IV V VI HÖ sè 1,0 1,081 1,162 1,244 1,325 1,410 11
ViÖc x¸c ®Þnh hÖ sè ®iÒu kiÖn lao ®éng ®èi víi tõng nghÒ, hoÆc nhãm nghÒ ®îc thùc hiÖn theo 2 ph¬ng ph¸p: th«ng qua c¬ quan y häc lao ®éng b»ng c¸c thiÕt bÞ m¸y mãc ®¸nh gi¸, ph©n tÝch c¸c sè liÖu theo c¸c chØ tiªu quy ®Þnh cña Nhµ níc ®Ó ph©n lo¹i ®iÒu kiÖn lao ®éng, hoÆc theo B¶ng ph©n lo¹i lao ®éng theo nghÒ ban hµnh kÌm theo QuyÕt ®Þnh sè 278/L§-Q§ ngµy 13/11/1976 cña Bé Lao ®éng - Th¬ng binh vµ X· héi. b) §èi víi b¶ng l¬ng viªn chøc chuyªn m«n, nghiÖp vô vµ nh©n viªn thõa hµnh, phôc vô: C¬ së ®Ó x©y dùng b¶ng l¬ng ®èi víi viªn chøc chuyªn m«n, nghiÖp vô vµ nh©n viªn thõa hµnh, phôc vô ®îc c¨n cø vµo viÖc x¸c ®Þnh vµ ph©n nhãm chøc danh viªn chøc, nh©n viªn cã thÓ ¸p dông B¶n chøc danh gèc cña viªn chøc theo QuyÕt ®Þnh sè 117/H§BT ngµy 15/7/1981 cña Héi ®ång Bé trëng; ph©n nhãm c¸c chøc danh viªn chøc, nh©n viªn theo nguyªn t¾c nÕu cã tÝnh chÊt, ®Æc ®iÓm vµ néi dung lao ®éng (c«ng viÖc) gièng nhau hoÆc t¬ng tù nhau th× ph©n vµo mét nhãm; x¸c ®Þnh møc l¬ng cña chøc danh hoÆc nhãm chøc danh viªn chøc, nh©n viªn ¸p dông ph¬ng ph¸p chÊm ®iÓm (gåm 3 yÕu tè: chÊt lîng c«ng viÖc, nghÒ nghiÖp A; YÕu tè tr¸ch nhiÖm cña c«ng viÖc, nghÒ nghiÖp B; x¸c ®Þnh hÖ sè ®iÒu kiÖn lao ®éng C) víi tæng sè ®iÓm cho 3 nhãm yÕu tè lµ 500 ®iÓm Nhîc ®iÓm cña ph¬ng ph¸p nµy lµ kh«ng thÓ hiÖn ®îc theo c¸c cÊp tr×nh ®é ®µo t¹o nghÒ vµ cã sù ph©n biÖt gi÷a lao ®éng ®îc ®µo t¹o nghÒ trùc tiÕp s¶n xuÊt, kinh doanh víi lao ®éng ®îc ®µo t¹o trung cÊp chuyªn nghiÖp vµ cao ®¼ng. 1.2. §èi víi doanh nghiÖp ngoµi nhµ níc c¬ së ®Ó x©y dùng thang l¬ng, b¶ng l¬ng ®îc thùc hiÖn theo c¸c nguyªn t¾c quy ®Þnh t¹i NghÞ ®Þnh sè 114/2002/N§-CP ngµy 31/12/2002 cña ChÝnh phñ vµ Th«ng t híng dÉn sè 28/2007/TT-BL§TBXH ngµy 05/12/2007 cña Bé Lao ®éng - Th¬ng binh vµ X· héi. Nhîc ®iÓm cña c¸c nguyªn t¾c do ChÝnh phñ quy ®Þnh vÉn cha tÝnh ®Õn tr×nh ®é ®µo t¹o theo c¸c cÊp tr×nh ®é nghÒ, dÉn ®Õn tiÒn l¬ng cña lao ®éng trùc tiÕp s¶n xuÊt, kinh doanh vÉn thÊp vµ g¾n chÆt víi møc l¬ng tèi thiÓu vïng do ChÝnh phñ quy ®Þnh, ¶nh hëng ®Õn tiÒn l¬ng, thu nhËp vµ ®êi sèng cña ngêi lao ®éng. 12
2. Thùc tr¹ng c¬ chÕ qu¶n lý nhµ níc vÒ thang l¬ng, b¶ng l¬ng trong c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp 2.1. VÒ thang l¬ng, b¶ng l¬ng 2.1.1. §èi víi c«ng ty nhµ níc. ¸p dông hÖ thèng thang l¬ng, b¶ng l¬ng theo quy ®Þnh t¹i NghÞ ®Þnh sè 205/2004/N§-CP ngµy 14/12/2004 cña ChÝnh phñ gåm: Thang l¬ng 7 bËc; 6 bËc vµ 15 b¶ng l¬ng c«ng nh©n, nh©n viªn trùc tiÕp s¶n xuÊt, kinh doanh; B¶ng l¬ng cña thµnh viªn chuyªn tr¸ch Héi ®ång qu¶n trÞ theo h¹ng c«ng ty; B¶ng l¬ng cña Tæng gi¸m ®èc, Gi¸m ®èc, Phã Tæng gi¸m ®èc, Phã gi¸m ®èc, KÕ to¸n trëng; B¶ng l¬ng chuyªn gia vµ nghÖ nh©n; B¶ng l¬ng ®èi víi nh©n viªn chuyªn m«n, nghiÖp vô theo ng¹ch; B¶ng l¬ng nh©n viªn thõa hµnh, phôc vô. ViÖc xÕp l¬ng theo c¸c thang l¬ng, b¶ng l¬ng nªu trªn thùc hiÖn theo nguyªn t¾c “lµm c«ng viÖc g× xÕp l¬ng theo c«ng viÖc ®ã, gi÷ chøc vô g× xÕp l¬ng theo chøc vô hoÆc phô cÊp gi÷ chøc vô ®ã trªn c¬ së tiªu chuÈn cÊp bËc kü thuËt c«ng nh©n; tiªu chuÈn chuyªn m«n, nghiÖp vô; tiªu chuÈn xÕp h¹ng c«ng ty”. VÒ c¸c chÕ ®é phô cÊp l¬ng, gåm: phô cÊp tr¸ch nhiÖm c«ng viÖc; phô cÊp ®éc h¹i, nguy hiÓm; phô cÊp lu ®éng; phô cÊp khu vùc; phô cÊp thu hót vµ phô cÊp gi÷ chøc vô trëng phßng, phã trëng phßng vµ t¬ng ®¬ng. 2.2.2. Thang l¬ng, b¶ng l¬ng ®èi víi doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh vµ doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t níc ngoµi: C¸c doanh nghiÖp tù x©y dùng thang l¬ng, b¶ng l¬ng theo c¸c nguyªn t¾c quy ®Þnh t¹i NghÞ ®Þnh sè 114/2002/N§-CP ngµy 31/12/2002 cña ChÝnh phñ vµ c¸c v¨n b¶n híng dÉn cña Bé Lao ®éng - Th¬ng binh vµ X· héi. VÒ c¸c chÕ ®é phô cÊp l¬ng th× c¸c doanh nghiÖp ®îc quyÒn quy ®Þnh c¸c kho¶n phô cÊp l¬ng, hoÆc ¸p dông chÕ ®é phô cÊp l¬ng do ChÝnh phñ quy ®Þnh ®èi víi c«ng ty nhµ níc ®Ó thu hót, hoÆc khuyÕn khÝch ngêi lao ®éng lµm nghÒ, c«ng viÖc ®ßi hái tr¸ch nhiÖm cao h¬n, hoÆc trong ®iÒu kiÖn, m«i trêng lao ®éng ®éc h¹i, nguy hiÓm h¬n nhng cha ®îc x¸c ®Þnh trong c¸c møc l¬ng cña c¸c thang l¬ng, b¶ng l¬ng 13
do doanh nghiÖp x©y dùng, ®ång thêi ®¨ng ký cïng víi hÖ thèng thang l¬ng, b¶ng l¬ng cña doanh nghiÖp víi c¬ quan qu¶n lý nhµ níc vÒ lao ®éng t¹i ®Þa ph¬ng. 2.2. Thùc tÕ thùc hiÖn a) §èi víi doanh nghiÖp 100% vèn nhµ níc th× c«ng nh©n, nh©n viªn trùc tiÕp s¶n xuÊt, kinh doanh ®îc xÕp l¬ng theo c«ng viÖc vµ tiªu chuÈn cÊp bËc kü thuËt c«ng nh©n, nhng hiÖn nay häc sinh tèt nghiÖp c¸c trêng cña TËp ®oµn Than vµ Kho¸ng s¶n ViÖt Nam, c¸c trêng d¹y nghÒ thuéc quyÒn qu¶n lý cña Bé X©y dùng ®îc xÕp l¬ng, nÕu cã tr×nh ®é s¬ cÊp xÕp tõ bËc 2 trë xuèng, tr×nh ®é trung cÊp xÕp vµo bËc 3 vµ tr×nh ®é cao ®¼ng xÕp vµo bËc 4 cña thang l¬ng 7 bËc, hoÆc 6 bËc. C¸c trêng d¹y nghÒ cña TËp ®oµn C«ng nghiÖp Ho¸ chÊt ViÖt Nam, TËp ®oµn Bu chÝnh - ViÔn th«ng ViÖt Nam, Tæng c«ng ty Xi m¨ng ViÖt Nam.... xÕp l¬ng cho häc sinh tèt nghiÖp tr×nh ®é s¬ cÊp vµo bËc 1, tr×nh ®é trung cÊp vµo bËc 2; tr×nh ®é cao ®¼ng vµo bËc 3 cña cña thang l¬ng 7 bËc, hoÆc 6 bËc. b) §èi víi doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh vµ doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t níc ngoµi th× tiÒn l¬ng cña ngêi lao ®«ng ®îc thùc hiÖn theo tho¶ thuËn gi÷a ngêi sö dông lao ®éng vµ ngêi lao ®éng trong hîp ®ång lao ®éng, hoÆc tho¶ íc lao ®éng tËp thÓ doanh nghiÖp theo chøc danh, vÞ trÝ c«ng viÖc ®¶m nhËn. Theo sè liÖu ®iÒu tra n¨m 2008 do Bé Lao ®éng – Th¬ng binh vµ X· héi thùc hiÖn cho thÊy, tiÒn l¬ng b×nh qu©n chung theo c¸c cÊp tr×nh ®é cña c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp tr¶ c«ng cho lao ®éng cha qua ®µo t¹o lµ 1,76 triÖu ®ång/th¸ng; lao ®éng ®µo t¹o díi 3 th¸ng lµ 2,01 triÖu ®ång/th¸ng; lao ®éng s¬ cÊp lµ 2,34 triÖu ®ång/th¸ng; lao ®éng trung cÊp lµ 2,44 triÖu ®ång/th¸ng; lao ®éng cao ®¼ng 2,59 triÖu ®ång/th¸ng, trong ®ã: §èi víi doanh nghiÖp 100% vèn nhµ níc th× tiÒn l¬ng tr¶ cho lao ®éng cha qua ®µo t¹o lµ 2,1 triÖu ®ång/th¸ng; lao ®éng ®µo t¹o díi 3 th¸ng lµ 2,52 triÖu ®ång/th¸ng; lao ®éng s¬ cÊp lµ 2,68 triÖu ®ång/th¸ng; lao ®éng trung cÊp lµ 2,62 triÖu ®ång/th¸ng; lao ®éng cao ®¼ng 2,87 triÖu ®ång/th¸ng; §èi víi doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh th× tiÒn l¬ng tr¶ cho lao ®éng cha qua ®µo t¹o lµ 1,69 triÖu ®ång/th¸ng; lao ®éng ®µo t¹o díi 3 th¸ng lµ 1,93 triÖu ®ång/th¸ng; lao ®éng s¬ cÊp lµ 2,0 6 triÖu 14
®ång/th¸ng; lao ®éng trung cÊp lµ 2,21 triÖu ®ång/th¸ng; lao ®éng cao ®¼ng lµ 2,38 triÖu ®ång/th¸ng; §èi víi doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t níc ngoµi th× tiÒn l¬ng tr¶ cho lao ®éng cha qua ®µo t¹o lµ 1,63 triÖu ®ång/th¸ng; lao ®éng ®µo t¹o díi 3 th¸ng lµ 1,82 triÖu ®ång/th¸ng; lao ®éng s¬ cÊp lµ 2,08 triÖu ®ång/th¸ng; lao ®éng trung cÊp lµ 2,46 triÖu ®ång/th¸ng; lao ®éng cao ®¼ng 3,56 triÖu ®ång/th¸ng. Tõ thùc tÕ trªn cho thÊy, c¸c doanh nghiÖp tr¶ l¬ng cho lao ®éng trùc tiÕp s¶n xuÊt, kinh doanh ®îc ph©n biÖt theo tr×nh ®é ®µo t¹o vµ g¾n víi chøc danh nghÒ, c«ng viÖc ghi trong hîp ®ång lao ®éng, ngêi cã tr×nh ®é thÊp th× tiÒn l¬ng thÊp, ngêi cã tr×nh ®é cao th× tiÒn l¬ng cao; tiÒn l¬ng tr¶ cho tõng lo¹i lao ®éng ®· qua ®µo t¹o trong c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp kh«ng cã sù chªnh lÖch cao. 2.3. §¸nh gi¸ thùc tr¹ng hÖ thèng thang l¬ng, b¶ng l¬ng 2.3.1. §èi víi doanh nghiÖp 100% vèn Nhµ níc. a) MÆt ®îc: c¬ b¶n b¶o ®¶m ®îc yªu cÇu vÒ quan hÖ tiÒn l¬ng, sè thang b¶ng l¬ng, møc t¬ng quan gi÷a c¸c lo¹i lao ®éng; quan hÖ tiÒn l¬ng ®îc më réng, nhÊt lµ møc l¬ng trung b×nh tõ 1,78 lªn 2,34 (t¨ng 31,5%) t¹o gi·n c¸ch gi÷a c¸c bËc l¬ng, cã chó ý ®Õn ngêi cã møc l¬ng thÊp, ®ång thêi khuyÕn khÝch ®èi víi lao ®éng cã tr×nh ®é tay nghÒ cao, gi¶m b×nh qu©n trong tiÒn l¬ng; Ph©n biÖt cho tõng lo¹i lao ®éng cã tÝnh chÊt kh¸c nhau; viÖc thiÕt kÕ hÖ thèng thang l¬ng, b¶ng l¬ng b»ng ph¬ng ph¸p hÖ sè so víi møc l¬ng tèi thiÓu trong ®iÒu kiÖn chØ sè gi¸ sinh ho¹t vµ l¹m ph¸t cßn thêng xuyªn biÕn ®éng lµ khoa häc, ®¬n gi¶n ho¸ hÖ thèng thang, b¶ng l¬ng, thuËn lîi cho viÖc thay ®æi c¸c møc l¬ng khi thay ®æi møc l¬ng tèi thiÓu nhng vÉn gi÷ ®îc quan hÖ vÒ tiÒn l¬ng trong hÖ thèng; HÖ sè cña thang l¬ng, b¶ng l¬ng ®îc x¸c ®Þnh theo 2 yÕu tè: ®é phøc t¹p lao ®éng vµ ®iÒu kiÖn lao ®éng t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc xÕp l¬ng phï hîp víi møc ®é phøc t¹p cña c«ng viÖc ®¶m nhËn vµ ®iÒu kiÖn lao ®éng; HÖ thèng b¶ng l¬ng c«ng nh©n trùc tiÕp s¶n xuÊt ®îc x¸c ®Þnh theo chøc danh tõng nghÒ, nhãm nghÒ t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó ph©n biÖt tiÒn l¬ng theo tr¸ch nhiÖm vµ møc ®é phøc t¹p cña tõng vÞ trÝ c«ng viÖc phï hîp víi ®Æc ®iÓm quy tr×nh s¶n xuÊt, c«ng nghÖ cña tõng ngµnh, nghÒ; Kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c bËc l¬ng ®îc thiÕt kÕ t¬ng ®èi phï hîp, nhÊt lµ tõ bËc 4 trë lªn trong 15
c¸c thang l¬ng ®Òu cã kho¶ng c¸ch lín h¬n nh»m khuyÕn khÝch c«ng nh©n cã tay nghÒ bËc cao. b) MÆt cha ®îc: hệ thống thang l¬ng, bảng lương do ChÝnh phủ quy định sơ cứng, thiÕu linh hoạt trong x¸c định tiền lương vµ trả lương của doanh nghiệp; Thang lương, bảng lương kh«ng đủ c¸c chức danh nghề, c«ng việc, cha ph©n biÖt râ nghÒ, c«ng viÖc theo 3 cÊp ®µo t¹o nghÒ, cho nªn khi doanh nghiÖp xÕp l¬ng cho c¸c ®èi tîng nµy cßn nhiÒu bÊt cËp; Quan hÖ tiÒn l¬ng ®Ó thiÕt kÕ thang l¬ng, b¶ng l¬ng cha theo thÞ trêng, phô thuéc vµo quan hÖ tiÒn l¬ng cña khu vùc hµnh chÝnh nhµ níc (®é gi·n c¸ch cßn thÊp vµ rÊt b×nh qu©n), dÉn ®Õn mức lương theo thang lương, bảng lương khác với mức thu nhập thực tế của người lao động và không trở thành thước đo giá trị trong phân phối tiền lương, chưa thực sự khuyến khích lao động giỏi, lao động có kỹ thuật, tay nghề; s è bËc cña mét sè thang l¬ng, b¶ng l¬ng cßn cha phï hîp víi th©m niªn nghÒ c«ng t¸c. 2.3.2. Thang l¬ng, b¶ng l¬ng ¸p dông ®èi víi doanh nghiÖp d©n doanh, doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t níc ngoµi a) MÆt ®îc: doanh nghiÖp ®îc quyÒn tù x©y dùng thang l¬ng, b¶ng l¬ng phï hîp víi ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt, kinh doanh ®· cã t¸c dông thùc sù x¸c ®Þnh tiÒn c«ng theo gi¸ c¶ thÞ trêng. Thang l¬ng, b¶ng l¬ng do c¸c doanh nghiÖp x©y dùng thêng ®¬n gi¶n nhng ®Òu c¨n cø trªn c¬ së møc l¬ng cña c¸c ngµnh, nghÒ ®· h×nh thµnh trªn thÞ trêng, phï hîp víi tæ chøc s¶n xuÊt, tæ chøc lao ®éng cña doanh nghiÖp. Gi÷a møc l¬ng qui ®Þnh trong hÖ thèng thang l¬ng, b¶ng l¬ng víi møc l¬ng ghi trong hîp ®ång vµ tiÒn l¬ng thùc tr¶ kh«ng cã kho¶ng c¸ch nh ®èi víi doanh nghiÖp nhµ níc. Thang l¬ng, b¶ng l¬ng c¬ b¶n ®· ph©n biÖt cho tõng lo¹i lao ®éng g¾n víi c¸c chøc danh, c«ng viÖc; kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c bËc l¬ng khuyÕn khÝch ngêi lao ®éng n©ng cao tr×nh ®é, møc l¬ng bËc 1 cao h¬n møc l¬ng tèi thiÓu vïng do Nhµ níc quy ®Þnh vµ ®· thùc hiÖn n©ng bËc l¬ng cho ngêi lao ®éng. b) MÆt cha ®îc: c¸c nguyªn t¾c x©y dùng thang l¬ng, b¶ng l¬ng do Nhµ níc quy ®Þnh cha ®îc lîng ho¸ cô thÓ, dÉn ®Õn trªn thùc tÕ nhiÒu doanh nghiÖp lîi dông ®Ó Ðp tiÒn c«ng cña ngêi lao ®éng th«ng qua viÖc quy ®Þnh thang l¬ng, b¶ng l¬ng kh«ng phï hîp víi møc 16
l¬ng tèi thiÓu vïng ë tõng ®Þa ph¬ng; cha cô thÓ ho¸ møc l¬ng bËc 1 cho ngêi lao ®éng ®· qua ®µo t¹o thuéc tr×nh ®é nµo; Cßn nhiÒu doanh nghiÖp cha ®¨ng kÝ thang l¬ng, b¶ng l¬ng víi c¬ quan qu¶n lÝ nhµ níc vÒ lao ®éng t¹i ®Þa ph¬ng (kho¶ng 57% sè doanh nghiÖp ®¨ng ký), hoÆc ®¨ng ký thang l¬ng, b¶ng l¬ng ®Ó ®èi phã, khi x©y dùng kh«ng cã sù tham gia cña tæ chøc c«ng ®oµn c¬ së, kh«ng c«ng khai hÖ thèng thang l¬ng, b¶ng l¬ng, hoÆc cã ®¨ng ký nhng kh«ng thùc hiÖn theo thang l¬ng, b¶ng l¬ng ®· ®¨ng ký. 3. Nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra ®Ó x©y dùng thang l¬ng, b¶ng l¬ng theo c¸c cÊp tr×nh ®é trong c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp §Ò tµi ®· nghiªn cøu mét sè nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra trong viÖc x©y dùng hÖ thèng thang l¬ng, b¶ng l¬ng theo c¸c cÊp tr×nh ®é trong c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp, cô thÓ nh sau: Thø nhÊt, vÒ nguyªn t¾c tiÒn l¬ng trong kinh tÕ thÞ trêng. ChÝnh s¸ch tiÒn l¬ng trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ph¶i b¶o ®¶m nh÷ng nguyªn t¾c: TiÒn l¬ng cña ngêi lao ®éng ®îc h×nh thµnh trªn c¬ së ®µm ph¸n tù nguyÖn (th¬ng lîng) gi÷a ngêi sö dông lao ®éng vµ ngêi lao ®éng; ChÝnh phñ lµ mét bªn trong quan hÖ lao ®éng ph¶i t«n träng tù do thÞ trêng, kh«ng t¸c ®éng vµo kÕt qu¶ ®µm ph¸n (th¬ng lîng) trong doanh nghiÖp, ®ång thêi b¶o ®¶m c¸c bªn cã tr¸ch nhiÖm ph¶i tu©n thñ kÕt qu¶ th¬ng lîng vÒ tiÒn l¬ng. ChÝnh phñ b¶o ®¶m viÖc tr¶ l¬ng b×nh ®¼ng, kh«ng ph©n biÖt ®èi xö. ChÝnh phñ ph¶i x©y dùng hÖ thèng tiÒn l¬ng tèi thiÓu ®Ó b¶o vÖ nh÷ng ngêi bÞ tr¶ l¬ng thÊp ®Ó cã møc sèng tèi thiÓu, xo¸ bá ph©n biÖt ®èi xö trong tr¶ l¬ng, khi cã t¨ng trëng g©y ¸p lùc ®èi víi ngêi sö dông lao ®éng ph¶i tr¶ l¬ng cao h¬n, kh¾c phôc sù c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh, khuyÕn khÝch ph©n phèi c«ng b»ng h¬n. ChÝnh phñ chØ can thiÖp trùc tiÕp vµo doanh nghiÖp th«ng qua hÖ thèng tiÒn l¬ng tèi thiÓu (cã thÓ b»ng LuËt TiÒn l¬ng tèi thiÓu) trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng, cßn c¸c møc l¬ng kh¸c cao h¬n tiÒn l¬ng tèi thiÓu do ChÝnh phñ quy ®Þnh do ngêi sö dông lao ®éng vµ ngêi lao ®éng tho¶ thuËn th«ng qua ®µm ph¸n (th¬ng lîng), ChÝnh phñ kh«ng can thiÖp vµo qu¸ tr×nh ®ã. Theo ®ã, viÖc x©y dùng chÕ ®é tiÒn l¬ng ®èi víi ngêi lao ®éng ®îc ®µo t¹o theo c¸c cÊp tr×nh ®é nghÒ do ChÝnh phñ quy ®Þnh lµ vÊn ®Ò cã thÓ cha phï hîp víi kinh tÕ thÞ trêng. 17
Thø hai, vÒ tiÒn l¬ng tèi thiÓu. T¹i §iÒu 56 Bé LuËt lao ®éng th× tiÒn l¬ng tèi thiÓu ®îc Ên ®Þnh theo gi¸ c¶ sinh ho¹t, dïng ®Ó tr¶ cho ngêi lao ®éng lµm c«ng viÖc gi¶n ®¬n nhÊt trong ®iÒu kiÖn lao ®éng b×nh thêng, b¶o ®¶m t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng gi¶n ®¬n vµ mét phÇn tÝch luü t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng më réng vµ lµ c¬ së ®Ó tÝnh c¸c møc l¬ng cho c¸c lo¹i lao ®éng kh¸c, nhng thùc tÕ hiÖn nay møc l¬ng tèi thiÓu chung, møc l¬ng tèi thiÓu vïng cßn qu¸ thÊp kh«ng b¶o ®¶m ®ñ sèng, hoÆc cËn nghÌo, cho nªn ¶nh hëng rÊt lín ®Õn viÖc x¸c ®Þnh tiÒn l¬ng, møc l¬ng vµ kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c møc l¬ng liÒn kÒ cña ngêi lao ®éng häc nghÒ theo c¸c cÊp tr×nh ®é nghÒ, kh«ng khuyÕn khÝch, thu hót häc sinh häc nghÒ do kh«ng bï ®¾p ®îc chi phÝ häc tËp, cuéc sèng khi lµm viÖc vµ tÝch luü sau qu¸ tr×nh lao ®éng. Thø ba, vÒ nguyªn t¾c x©y dùng thang l¬ng, b¶ng l¬ng cña doanh nghiÖp. ViÖc Nhµ níc quy ®Þnh thang l¬ng, b¶ng l¬ng ¸p dông ®èi víi doanh nghiÖp nhµ níc vµ c¸c nguyªn t¾c x©y dùng thang l¬ng, b¶ng l¬ng theo Th«ng t sè 28/2007/TT-BL§TBXH ngµy 05/12/2007 cña Bé Lao ®éng - Th¬ng binh vµ X· héi ®èi víi c¸c doanh nghiÖp ngoµi nhµ níc ®· h¹n chÕ phÇn nµo tÝnh chÊt ®Þnh tÝnh vµ tÝnh ®Þnh lîng tuy cßn qu¸ Ýt nhng ®· b¶o vÖ ®îc lîi Ých cña ngêi lao ®éng, h¹n chÕ ®îc phÇn nµo tranh chÊp lao ®éng vµ ®×nh c«ng, nhng qua ®ã còng cho thÊy Nhµ níc ®· can thiÖp vµo quyÒn tù chñ cña doanh nghiÖp vµ c¬ chÕ tho¶ thuËn gi÷a hai bªn, cha thùc sù lµ mét bªn trung gian trong quan hÖ ba bªn ®Ó hai bªn tho¶ thuËn tiÒn l¬ng theo c¬ chÕ thÞ trêng vµ lµ mét bíc thôt lïi trong chÝnh s¸ch tiÒn l¬ng theo c¬ chÕ thÞ trêng, v× vËy cÇn x©y dùng c¸c nguyªn t¾c chung cho c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp khi x©y dùng thang l¬ng, b¶ng l¬ng theo c¸c cÊp tr×nh ®é nghÒ, c«ng viÖc ®ßi hái. Thø t, vÒ nh÷ng ®èi t¸c x· héi cã liªn quan ®Õn viÖc x©y dùng thang l¬ng, b¶ng l¬ng trong quan hÖ lao ®éng gi÷a ngêi sö dông lao ®éng vµ ngêi lao ®éng theo c¬ chÕ thÞ trêng. a) Tæ chøc c«ng ®oµn lµ mét bªn ®èi t¸c x· héi trong quan hÖ lao ®éng víi ngêi sö dông lao ®éng vµ lµ ngêi ®¹i diÖn duy nhÊt thùc hiÖn vai trß b¶o vÖ quyÒn lîi chÝnh ®¸ng cña ngêi lao ®éng trong kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa nhng theo sè liÖu ®iÒu tra do Bé 18
Lao ®éng - Th¬ng binh vµ X· héi thùc hiÖn th× c¸c doanh nghiÖp cha thµnh lËp tæ chøc c«ng ®oµn cßn chiÕm tû träng rÊt lín vµ tæ chøc c«ng ®oµn cha thùc hiÖn ®îc vai trß ®¹i diÖn cho tËp thÓ ngêi lao ®éng b¶o vÖ lîi Ých cña ngêi lao ®éng, dÉn ®Õn lîi Ých cña ngêi lao ®éng bÞ vi ph¹m vµ c¸c cuéc tranh chÊp lao ®éng tËp thÓ vµ ®×nh c«ng ngµy cµng t¨ng, quy m« vµ ph¹m vi ngµy cµng më réng, v× vËy cÇn thiÕt ph¶i ph¸t triÓn tæ chøc c«ng ®oµn, sím phñ kÝn tæ chøc c«ng ®oµn trong c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t níc ngoµi vµ doanh nghiÖp d©n doanh, ®ång thêi chó träng n©ng cao chÊt lîng cña tæ chøc c«ng ®oµn, ®éi ngò lµm c«ng t¸c c«ng ®oµn, cã c¬ chÕ b¶o vÖ ®éi ngò lµm c«ng t¸c c«ng ®oµn th«ng qua chÕ tµi ®Æc biÖt ®èi víi ngêi sö dông lao ®éng cã hµnh vi x©m ph¹m ®Õn quyÒn lîi, nghÜa vô vµ lîi Ých cña ngêi lµm c«ng t¸c c«ng ®oµn. b) C¸c tæ chøc ®¹i diÖn ngêi sö dông lao ®éng, nh: Phßng Th¬ng m¹i vµ C«ng nghiÖp ViÖt Nam, Liªn minh Hîp t¸c x· ViÖt Nam, Hiªp héi c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá... ph¶i cã tr¸ch nhiÖm tham gia vµo viÖc tuyªn truyÒn, phæ biÕn vµ híng dÉn thùc hiÖn ph¸p luËt lao ®éng cho c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn nh»m ®éng viªn, khuyÕn khÝch c¸c chñ ®Çu t trong vµ ngoµi níc thùc hiÖn c¸c chÕ ®é, chÝnh s¸ch cña ngêi lao ®éng theo quy ®Þnh cña Bé LuËt lao ®éng; x©y dùng quan hÖ lao ®éng lµnh m¹nh ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c doanh nghiÖp æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng; ph¶i t¨ng cêng trao ®æi, ®èi tho¹i víi ngêi sö dông lao ®éng vµ tæ chøc c«ng ®oµn ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò míi ph¸t sinh trong quan hÖ lao ®éng, v× vËy c¸c tæ chøc ®¹i diÖn ngêi sö dông lao ®éng ph¶i ®îc thiÕt lËp ë c¸c ®Þa ph¬ng, t¨ng cêng n¨ng lùc cho ®éi ngò lµm c«ng t¸c lao ®éng, tiÒn l¬ng, lµm chç dùa v÷ng ch¾c cho ngêi sö dông lao ®éng vÒ mÆt ph¸p lý ®Ó gióp ®ì, t vÊn, hç trî ngêi sö dông lao ®éng gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò lao ®éng ph¸t sinh theo luËt ph¸p cña Nhµ níc, ®ång thêi phèi hîp chÆt chÏ víi c¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ níc vÒ lao ®éng vµ c¸c tæ chøc c«ng ®oµn trong viÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp lao ®éng vµ ®×nh c«ng. c) C¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ níc vÒ lao ®éng tõ Trung ¬ng ®Õn ®Þa ph¬ng ph¶i cã tr¸ch nhiÖm: thÓ chÕ ho¸ nh÷ng vÊn ®Ò vÒ lao ®éng cÇn thiÕt trong quan hÖ lao ®éng phï hîp víi c¬ chÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa, nh: söa ®æi, bæ sung Bé LuËt lao ®éng; LuËt ViÖc lµm; LuËt Quan hÖ lao ®éng trong doanh nghiÖp; LuËt TiÒn l¬ng tèi thiÓu; LuËt C«ng ®oµn, LuËt Doanh nghiÖp, LuËt Thanh tra... nh»m ®¸p øng yªu cÇu qu¶n lý. T¨ng cêng tuyªn truyÒn, phæ biÕn ph¸p luËt lao ®éng vµ c¸c chÕ 19
®é, chÝnh s¸ch cho ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng, ®Èy m¹nh c«ng t¸c thanh tra, kiÓm tra, gi¸m s¸t vµ xö lý nghiªm minh c¸c hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt lao ®éng cña ngêi sö dông lao ®éng ®èi víi ngêi lao ®éng; T¨ng cêng phèi hîp víi tæ chøc c«ng ®oµn, n¾m ch¾c t×nh h×nh cña c¸c doanh nghiÖp trong viÖc thùc thi ph¸p luËt cña Nhµ níc, ph¸t hiÖn, ng¨n chÆn kÞp thêi nh÷ng m©u thuÉn ph¸t sinh trong quan hÖ lao ®éng ®Ó cã biÖn ph¸p gi¶i quyÕt kÞp thêi, kh«ng ®Ó x¶y ra c¸c cuéc tranh chÊp lao ®éng dÉn ®Õn ®×nh c«ng. Duy tr× thêng xuyªn c¬ chÕ ®èi tho¹i ba bªn gi÷a c¬ quan qu¶n lý nhµ níc vÒ lao ®éng víi ®¹i diÖn ngêi sö dông lao ®éng vµ c¸c tæ chøc c«ng ®oµn ®Ó t¨ng cêng sù hiÓu biÕt, hîp t¸c gi÷a c¸c bªn kÞp thêi th¸o gì nh÷ng víng m¾c vÒ c¬ chÕ, chÝnh s¸ch. III. Ph¬ng ph¸p x©y dùng hÖ thèng thang l¬ng, b¶ng l¬ng ®èi víi lao ®éng ®îc ®µo t¹o theo c¸c cÊp tr×nh ®é nghÒ trong c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp 1. Nh÷ng c¨n cø ®Ó x©y dùng thang l¬ng, b¶ng l¬ng ®èi víi lao ®éng ®Ço t¹o theo c¸c cÊp tr×nh ®é nghÒ trong c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp 1.1. Tiªu chuÈn kü n¨ng nghÒ quèc gia ViÖt Nam §Ó ®¸p øng nhu cÇu thùc tÕ vÒ ®µo t¹o nghÒ theo c¸c lo¹i nghÒ, c«ng viÖc, hoÆc nhãm nghÒ, c«ng viÖc cña thÞ trêng lao ®éng, Bé Lao ®éng - Th¬ng binh vµ X· héi ®· ban hµnh QuyÕt ®Þnh sè 09/2008/Q§- BL§TBXH ngµy 27/3/2008 quy ®Þnh khung tr×nh ®é kü n¨ng nghÒ quèc gia cña ViÖt Nam, gåm 5 bËc ®îc quy ®Þnh theo møc ®é (cao, thÊp) vÒ lµm ®îc, hiÓu biÕt vµ tÝnh s¸ng t¹o trong c«ng viÖc. Theo ý kiÕn cña c¸c chuyªn gia, cã thÓ chia theo 3 cÊp tr×nh ®é nghÒ nh sau: bËc 1 vµ bËc 2 lµ tr×nh ®é s¬ cÊp nghÒ (t¬ng ®¬ng víi tr×nh ®é b¸n lµnh nghÒ); bËc 3 vµ bËc 4 lµ tr×nh ®é trung cÊp nghÒ (t¬ng ®¬ng víi tr×nh ®é lµnh nghÒ); bËc 4 vµ bËc 5 lµ tr×nh ®é cao ®¼ng nghÒ (t¬ng ®¬ng víi tr×nh ®é cao theo quy ®Þnh t¹i QuyÕt ®Þnh sè 48/2002/Q§-TTg ngµy 11/4/2002 cña Thñ tíng ChÝnh phñ). 1.2. §é phøc t¹p cña nghÒ (nhãm nghÒ), hoÆc c«ng viÖc §é phøc t¹p cña nghÒ, nhãm nghÒ, hoÆc c«ng viÖc thÓ hiÖn gi¸ trÞ cña nghÒ c«ng viÖc trªn thÞ trêng lao ®éng, v× vËy ®é phøc t¹p lao ®éng 20