làng khoa bảng và danh nhân làng khoa bảng việt nam: phần 2

n j « ---- a c------*T_n<br /> <br /> '<br /> LÀNG<br /> : NGUYỆT VIÊN :<br /> <br /> Ị<br /> <br /> [ĩp.ĩHnnHHún]<br /> <br /> u U i ___3 r<br /> <br /> 1<br /> <br /> rJ~b<br /> <br /> y \ ầ m bên dòng sông M ã, làng N guy ệt Viên, xã<br /> H oằng Q uang, huyện H oằng H oá, từih Thanh H oá (xã<br /> H oằng Q uang nay thuộc th àn h phô" Thanh H óa) được<br /> biết đ ến n hư m ột địa d an h có tru y ền thông h iếu học<br /> bậc nhâ"t xứ Thanh.<br /> Địa th ế làng N guyệt Viên có n ú i Phong C h âu làm<br /> án, d ò n g sông Mã uô"n quanh, non sông h u n đ ú c khí<br /> thiêng. Địa linh sinh n h â n kiệt, đâ"t n à y đã sinh ra<br /> nhiều nhân tài hào kiệt, đặc biệt là danh n h â n khoa<br /> bảng. Xưa, làng có tên là Phúc C hâu, N g u y ệt G iang<br /> và N guyệt N ổ, đến năm 1637 được đổi tên là N g u y ệt<br /> Viên. Tương truyền, vua Lê T hánh Tông đã đ ổ i tên<br /> làng N guyệt N ổ th àn h N guyệt Viên. Trong m ộ t lần<br /> nhà vua đi thuyền rồng qua đây, chứng kiến phong<br /> cảnh thơ m ộng, người d â n có nhiều phong tục th u ần<br /> h ậ u , sống trong cảnh yên bình, no â'm nên đ ặ t lại tên<br /> làng n h ư vậy.<br /> 1ŨQ<br /> <br /> Xưa kia, làng N guyệt Viên nổi tiếng ở xứ Thanh,<br /> được n h iều người biết đ ến là "Làng khoa bảng" hay<br /> "làng đ ạ i khoa". Cả xã H oằng Q uang có 22 người đỗ<br /> khoa b ả n g thì làng N g u y ệt Việt có 11 người, tấ t cả<br /> đ ều được ghi danh tại V ăn M iếu ở Hà N ội và Huế.<br /> N gười đỗ khoa bảng cuôl cùng của làng N guyệt Viên<br /> là ông Lê Viết Tạo đ ậ u Phó bảng khoa thi H ội năm<br /> Kỷ M ùi 1919, làm quan dưới triều nhà N guyễn.<br /> Theo m ộ t sô" sử liệu của h u yện H oằng H óa còn<br /> ghi lại: "Trước kia, khi văn m inh sông nước còn thịnh,<br /> N g u y ệt V iên là bến đỗ của các thương thuyền. Bến<br /> N guyệt Viên nhộn nhịp trên bến dưới thuyền, trăm<br /> người bán, v ạn người m ua. Các quan tổng, quan phủ<br /> cũng thườ ng đ ến đ ây nghe h á t và tiêu dao thơ phú<br /> nơi sông nước h ữ u tình". N gày nay, trong d ân gian<br /> v ẫ n còn tru y ề n tụng: "Cơm N ông C ông, cá Q uảng<br /> Xương, v ă n chương H oằng H óa"; hay "N guyệt Viên<br /> có 18 ông nghè, ông cưỡi ngựa tía ông che lọng vàng".<br /> N ếu n h ư thời trước, làng N guyệt Viên có nhiều<br /> người học h àn h đỗ đ ạ t cao, như: N guyễn N hân Trị đỗ<br /> Tiến sĩ n ăm G iáp Tuâ"t (1634), Lê Bình Trung đỗ Đệ<br /> tam giáp Đ ồng Tiến sĩ khoa C anh Thìn (1640), N guyễn<br /> Kứih đ ỗ Đệ tam giáp Đ ồng Tiến sĩ khoa Tân Sửu<br /> (1661), N g u y ễ n Tông đỗ Tiến sĩ năm C anh Thân<br /> (1680)... thì ngày nay (năm 2010), người ta thông kê<br /> v ù n g quê n à y cũng đã có 2 giáo sư, 4 phó giáo sư,<br /> hơn 30 tiến sĩ, hơn 20 thạc sĩ... ở N guyệt Viên, có<br /> n h ữ ng d ò n g họ lây việc đỗ đ ạ t thành tài làm tôn chỉ<br /> m ục đích trong cuộc sông, và đã đóng góp được râ"t<br /> <br /> 1Ũ7<br /> <br /> n h iều cho đ ấ t nước n h ư dòng họ Lê Viết...<br /> N g o à i tru y ề n th ô n g khoa b ả n g thì lang N g u y ệ t<br /> V iên còn có n hữ ng d i tích cổ kứửi m à n ổ i b ậ t n h ấ t là<br /> nghè N g u y ệt Viên trô n g ra d ò n g sông M ã. Khi xưa<br /> nghè n à y nằm sát m ép nước, nay được n g ă n cách bởi<br /> m ộ t con đê vữ ng chãi. H ướng của nghè cũ n g chứửi là<br /> b ến sông, nơi có nhữ ng con thuyền sau n h ữ n g chuyến<br /> lên ngược về xuôi, buô n g chài quăng lưới, chuyên chở<br /> "chè ngon xuông biển, cá ngon lên rừng" trở về bến<br /> đ ậ u , hư ớ ng m ũ i thuyền chầu vào nghè chiêm b ái vị<br /> Thành H oàng và m ong được thần chở che, p h ù hộ cho<br /> họ có cuộc sống no đ ủ , bình yên.<br /> M ặc d ù đã qua nhiều lần trù n g tu, song n g h è v ẫ n<br /> còn lư u giữ được nghệ th u ậ t trang trí và đ iê u khắc<br /> thời Lê. Theo các d ò n g chữ ở thư ợ ng lương th ì nghè<br /> được xây d ự n g vào năm Q uý Tỵ, n iên h iệ u Q uang<br /> H ưng (1593) và dược tu bổ lớn vào n ăm Đ inh H ợi,<br /> n iê n h iệ u M inh M ệnh (1827), tu sửa tiế p v à o n ăm<br /> Bính T hân, n iên h iệu T hành T hái (1896) và g ần đ ây<br /> n h ấ t là trù n g tu vào năm 2008. N ghè N g u y ệ t V iên<br /> được xây dự n g từ cuôi thê kỷ 16, trải qua tu b ổ rửiiều<br /> lần, n h ư n g v ẫ n giữ được nhữ ng n ét kiến trú c và đ iêu<br /> khắc cổ.<br /> <br /> 1ŨQ<br /> <br /> mọĩsôDnnHnHrlnĩiẼUBiểU:<br /> <br /> Nguyễn Văn Phó (? - ?)<br /> N g u y ễ n V ăn Phú sinh ra và lớn lên tại làng<br /> N g u y ệt Viên, tổng Từ Q uang, huyện H oằng Hóa, trân<br /> Thanh Ba. N ay là làng N guyệt Viên xã H oằng Quang,<br /> th àn h phô" Thanh H óa.<br /> ô n g xuâ't th ân là quan ngự y dưới triều vua Dụ<br /> T ông (1705-1729). Trong chuyến hộ tông hoàng đ ế<br /> tu â n d u v ào N am , ố ng đã lưu lại v ù n g đâ"t Q uảng<br /> N am lập nghiệp. Sau khi rời quê hương N guyệt Viên,<br /> T hanh H óa di cư v ào N am , ông đã ở lại xã M ông<br /> Lãnh, thuộc p h ủ Thăng Hoa, dinh Q uảng N am , địa<br /> d an h xã M ông Lãnh có từ thời \ma Lê Thánh Tông.<br /> <br /> Ngô Cao Lãng (? - ?)<br /> N gô Cao Lãng là m ột nhà văn, nhà nghiên cứu văn<br /> <br /> 1ŨQ<br /> <br /> hóa nổi tiếng và là m ột tác gia lớn triều N guyễn. Tuy<br /> nhiên, ông được người đời biết đ ế n nhiều với vai trò là<br /> m ột nhà sử học qua bộ sử tư n h â n Lịch triều tạp kỷ.<br /> T ên chính của ông là Cao Lãng; có khi lây họ là<br /> Lê ho ặc N gô; tự Lệnh P hủ, h iệ u là V iên Trai; quê ở<br /> làn g N g u y ệt Viên (nay là xã H oằng Q uang, th àn h p h ố<br /> T h an h H óa, tm h Thanh H óa). N ă m 1807, ô n g đỗ<br /> H ương công, làm quan đ ế n Tri p h ủ , sau về kinh làm<br /> ở Quô"c sử quán triều N guyễn. Bên cạnh vai trò là m ột<br /> v iên quan cai trị, ô n g còn là nhà văn, nhà sử học nổi<br /> tiến g đương thời. Ô ng đ ể lại n h iều tác p h ẩm có giá<br /> trị, trong đó đ án g kể n h ất là bộ Lịch triều tạp kỷ được<br /> b iên soạn vào đ ầ u th ế kỷ 19, chép các sự việc theo<br /> th ể biên niên (1672 - 1789). Bộ sử bao gồm các tư liệu<br /> về v ua Lê, chúa Trinh và chúa N guyễn, có nh iều sự<br /> việc không thấy chép trong các sách chm h sử n h ư sử<br /> ký toàn thư và Việt sử cương mục. Lịch triều tạp kỷ chứa<br /> n h iề u sử liệu quý, gồm 6 q u yển chép tay với 420 tờ<br /> (hiện th iếu quyển 5), đã được NXB Khoa học Xã hội<br /> tổ chức dịch và xuâ't bản vào n ă m 1975.<br /> N g u ồ n tư liệu phong p h ú trong Lịch triều tạp kỷ<br /> là kho tàng đ ể các nhà nghiên cứ u khai thác, tra cứu<br /> n h iều thông tin quan trọng. Đ ây là m ột bộ dã sử - sử<br /> tư n h â n rấ t quý giá, xét về phư ơ ng d iện tư liệu v ăn<br /> học. Q ua đó, ta có thêm n h iều h iểu biết về các v ấn<br /> đề của v ă n học sử trung đại, từ quan niệm v ăn học<br /> đ ế n quan niệm thẩm m ỹ, đời sông v ă n học, v ấn đề<br /> n g ô n n g ữ v ă n tự của văn học. N ổ i b ậ t trong đó là lôl<br /> xướng họa thơ ca cung đình đ ặc sắc của các chúa, bề<br /> <br /> 1 lũ<br /> <br />