Lao động - việc làm và vấn đề phát triển nông thôn mới tại Việt Nam hiện nay

NGÀNH KINH TẾ<br /> <br /> <br /> Lao động - việc làm và vấn đề phát triển nông thôn mới<br /> tại Việt Nam hiện nay<br /> Current situation of labor - employment and new rural<br /> development issue in Vietnam<br /> Mạc Thị Liên<br /> Email: macthilien@gmail.com<br /> Trường Đại học Sao Đỏ<br /> Ngày nhận bài: 8/6/2018<br /> Ngày nhận bài sửa sau phản biện: 24/12/2018<br /> Ngày chấp nhận đăng: 27/12/2018<br /> Tóm tắt<br /> Xây dựng nông thôn mới tại Việt Nam chính thức được triển khai từ năm 2009 là một trong những<br /> Chương trình mục tiêu quốc gia của Việt Nam trong giai đoạn 2010-2020. Một trong những tiêu chí quan<br /> trọng trong chương trình xây dựng nông thôn mới là “Phát triển sản xuất gắn với tái cơ cấu ngành nông<br /> nghiệp, chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn, nâng cao thu nhập cho người dân”. Nông thôn nước ta có<br /> diện tích rộng, dân số đông, số người trong độ tuổi lao động chiếm phần lớn, nhưng hiện nay còn thiếu<br /> việc làm, hoặc có việc làm nhưng chưa sử dụng hết thời gian lao động. Điều đó đã ảnh hưởng không<br /> nhỏ đến sự phát triển kinh tế - xã hội và yêu cầu củng cố quốc phòng - an ninh của đất nước. Nghiên<br /> cứu nhằm mục đích đánh giá thực trạng về số lượng, chất lượng lao động và tình hình việc làm tại khu<br /> vực nông thôn của nước ta hiện nay, mối quan hệ giữa giải quyết việc làm và thực hiện mục tiêu quốc<br /> gia về xây dựng nông thôn mới, đồng thời đưa ra một số giải pháp cụ thể nhằm giải quyết việc làm cho<br /> lao động tại khu vực nông thôn.<br /> Từ khóa: Lao động; việc làm; thất nghiệp; xây dựng nông thôn mới.<br /> Abstract<br /> New rural development has been started since 2009, that’s one of national program’s objectives of<br /> Vietnam in the period 2010–2020. One of the important criteria in the new rural development program<br /> is “Production development is in association with agricultural restructure, restructuring of rural economy,<br /> increase income for villager”. Our country rural area is large with dense population, majority of people<br /> in working age, but lack of employment or having jobs but not yet utilize up their working time. That<br /> affects much to socio-economic development and national security’s requirement. The study aims to<br /> evaluate current situation of quantity and quality of labor and employment in rural area of our country, the<br /> relationship between employment and implementation of national objectives on new rural development,<br /> at the same time offering some specific solutions of employment for labor in rural area.<br /> Keywords: Labor; employment; unemployment; new rural development.<br /> 1. ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> <br /> Với mục tiêu tạo chuyển biến mạnh mẽ trong sản dựng và phát triển nông thôn lên tầm cao mới.<br /> xuất nông nghiệp, kinh tế nông thôn và nâng cao Một trong những định hướng lớn của Nghị quyết<br /> đời sống nhân dân trên cơ sở đẩy mạnh phát triển để sớm đạt được mục tiêu đưa nước ta cơ bản<br /> nông nghiệp, xây dựng kết cấu hạ tầng kinh tế - trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại<br /> xã hội nông thôn, nhất là ở các vùng còn nhiều là phát triển nông nghiệp và kinh tế nông thôn gắn<br /> khó khăn,... Ngày 5/8/2008, Ban Chấp hành Trung với xây dựng nông thôn mới. Đây là chủ trương<br /> ương Đảng Cộng sản Việt Nam khóa X, kỳ họp đúng đắn, phù hợp nhằm nâng cao năng lực sản<br /> lần thứ bảy đã có Nghị quyết về nông nghiệp, xuất cũng như đời sống của người dân nông thôn,<br /> nông dân, nông thôn nhằm thúc đẩy quá trình xây nhất là trong điều kiện nền nông nghiệp nước ta<br /> đang đứng trước nhiều thách thức của quá trình<br /> Người phản biện: 1. PGS.TS. Nhâm Phong Tuân hội nhập. Nông nghiệp, nông dân, nông thôn luôn<br /> 2. TS. Nguyễn Minh Tuấn giữ vị trí chiến lược trong sự nghiệp xây dựng<br /> <br /> <br /> Tạp chí Nghiên cứu khoa học - Đại học Sao Đỏ, ISSN 1859-4190 Số 4(63).2018 59<br />  NGHIÊN CỨU KHOA HỌC<br /> <br /> và bảo vệ Tổ quốc. Trước yêu cầu của toàn cầu - Lực lượng lao động ở nông thôn là bộ phận của<br /> hóa và hội nhập quốc tế, nông nghiệp, nông thôn nguồn lao động ở nông thôn bao gồm những người<br /> nước ta cần có những đổi thay để thích ứng và trong độ tuổi lao động có khả năng lao động, đang<br /> phát triển bền vững. Triển khai tinh thần của Nghị có việc làm và những người thất nghiệp nhưng có<br /> quyết, ngày 04/6/2010, Thủ tướng Chính phủ đã nhu cầu tìm việc làm.<br /> có Quyết định số 800/QĐ-TTg, phê duyệt Chương<br /> 2.1.2. Việc làm<br /> trình Mục tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới<br /> giai đoạn 2010-2020. Sau gần 10 năm thực hiện 2.1.2.1. Khái niệm việc làm<br /> quyết định của Thủ tướng Chính phủ, đến nay kết Đứng dưới mỗi góc độ khác nhau, có những cách<br /> quả thực hiện Chương trình khá toàn diện: Cả hiểu khác nhau về việc làm.<br /> nước có 3.289 xã (đạt 36,84%) được công nhận<br /> đạt chuẩn nông thôn mới (mục tiêu là 31%); có - Dưới góc độ kinh tế - xã hội: Việc làm là các hoạt<br /> 50 đơn vị cấp huyện đạt chuẩn/hoàn thành nhiệm động tạo ra, đem lại lợi ích, thu nhập cho người<br /> vụ xây dựng nông thôn mới. Cả nước còn 121 xã lao động được xã hội thừa nhận.<br /> dưới 5 tiêu chí, giảm 136 xã (vượt mục tiêu năm - Dưới góc độ pháp lý: Việc làm là mọi hoạt động lao<br /> 2017 giảm số xã dưới 5 tiêu chí xuống dưới 150 động tạo ra nguồn thu nhập không bị pháp luật cấm.<br /> xã). Bình quân tiêu chí/xã đạt 14,25 tiêu chí, vượt<br /> mục tiêu đạt 14 tiêu chí [1]. Tuy nhiên vấn đề đặt Theo quan niệm của Tổ chức Lao động quốc tế<br /> ra hiện nay là một bộ phận không nhỏ lao động (ILO): Người có việc làm là những người làm việc<br /> gì đó được trả tiền công, lợi nhuận hoặc được<br /> nhất là lao động thanh niên ở khu vực nông thôn<br /> thanh toán bằng hiện vật hoặc những người tham<br /> đang thiếu việc làm hoặc thất nghiệp, vì vậy vấn<br /> gia vào hoạt động mang tính chất tự tạo việc làm<br /> đề giải quyết việc làm cho người lao động tại khu<br /> vì lợi ích hay vì thu nhập gia đình không được<br /> vực nông thôn phải được đặt lên hàng đầu.<br /> nhận tiền công hoặc hiện vật.<br /> Với mục đích đánh giá thực trạng về số lượng,<br /> Bộ luật Lao động Việt Nam năm 2012 đã quy định:<br /> chất lượng lao động, tình hình việc làm và vấn đề<br /> “Mọi hoạt động lao động tạo ra nguồn thu nhập<br /> phát triển nông thôn mới tại nước ta hiện nay, bài<br /> không bị pháp luật cấm đều được thừa nhận là<br /> báo sử dụng các số liệu thứ cấp để phân tích số<br /> việc làm” [3].<br /> tuyệt đối, số tương đối, số bình quân, so sánh để<br /> xác định các nhân tố ảnh hưởng đến thu nhập, 2.1.2.2. Thất nghiệp và thiếu việc làm<br /> việc làm của lao động và các vấn đề kinh tế - xã<br /> Thất nghiệp: Theo ILO “Thất nghiệp là việc ngừng<br /> hội khác có liên quan khác nhằm khuyến nghị các<br /> thu nhập do không có khả năng tìm được một việc<br /> giải pháp để giải quyết việc làm cho lao động nông<br /> làm thích hợp trong trường hợp người đó có khả<br /> thôn trong thời gian tới.<br /> năng làm việc và sẵn sàng làm việc” [4].<br /> 2. LAO ĐỘNG - VIỆC LÀM VÀ VẤN ĐỀ PHÁT<br /> Thiếu việc làm: Theo ILO "Thiếu việc làm là những<br /> TRIỂN NÔNG THÔN MỚI<br /> việc làm không tạo điều kiện cho người lao động<br /> 2.1. Các vấn đề cơ bản về lao động - việc làm tiến hành nó sử dụng hết quĩ thời gian lao động,<br /> và phát triển nông thôn mới mang lại thu nhập cho họ thấp dưới mức lương tối<br /> thiểu và người tiến hành việc làm không đầy đủ là<br /> 2.1.1. Khái niệm lao động và lao động nông thôn<br /> người thiếu việc làm".<br /> - Lao động là hoạt động có mục đích của con người<br /> 2.1.3. Vấn đề phát triển nông thôn mới<br /> nhằm biến đổi các vật chất tự nhiên thành của cải<br /> vật chất cần thiết cho đời sống của mình [2]. Xây dựng nông thôn mới lần đầu tiên được thực<br /> hiện thí điểm tại một số địa phương theo Quyết<br /> - Nguồn lao động là toàn bộ những người trong<br /> định số 491/QĐ-TTg ngày 16/4/2009 của Thủ<br /> độ tuổi lao động có khả năng lao động (theo quy<br /> tướng Chính phủ gồm 19 tiêu chí. Đến năm 2010,<br /> định của Nhà nước: nam có tuổi từ 16-60; nữ tuổi<br /> xây dựng nông thôn mới đã trở thành chương<br /> từ 16-55).<br /> trình mục tiêu quốc gia tại Quyết định số 800/QĐ-<br /> - Nguồn lao động nông thôn (LĐNT) là một bộ TTg ngày 04/6/2010 với 11 nội dung với 19 tiêu<br /> phận dân số sinh sống và làm việc ở nông thôn chí. Theo đó, trong 19 tiêu chí của chương trình<br /> trong độ tuổi lao động theo qui định của pháp luật có tiêu chí số 12 “Lao động có việc làm” là tiêu chí<br /> (nam từ 16 đến 60 tuổi, nữ từ 16 đến 55 tuổi) có nhằm giải quyết bài toán lao động và việc làm tại<br /> khả năng lao động. khu vực nông thôn hiện nay.<br /> <br /> <br /> 60 Tạp chí Nghiên cứu khoa học - Đại học Sao Đỏ, ISSN 1859-4190 Số 4(63).2018<br />  NGÀNH KINH TẾ<br /> <br /> Mục tiêu tổng quát của chương trình: “Xây dựng * Số lượng lao động tại khu vực nông thôn ở nước<br /> nông thôn mới để nâng cao đời sống vật chất và ta hiện nay<br /> tinh thần cho người dân; có kết cấu hạ tầng kinh<br /> Bảng 1. Quy mô và tỷ lệ tham gia lực lượng lao<br /> tế - xã hội phù hợp; cơ cấu kinh tế và các hình<br /> động của dân số từ 15 tuổi trở lên<br /> thức tổ chức sản xuất hợp lý, gắn phát triển nông<br /> nghiệp với công nghiệp, dịch vụ; gắn phát triển 2016 2017<br /> nông thôn với đô thị; xã hội nông thôn dân chủ, Chỉ tiêu<br /> bình đẳng, ổn định, giàu bản sắc văn hóa dân tộc; Q4 Q1 Q2 Q3 Q4<br /> môi trường sinh thái được bảo vệ; quốc phòng và 1. Dân số 15 tuổi trở lên (triệu người)<br /> an ninh, trật tự được giữ vững” [5].<br /> Chung 71,58 71,71 71,85 72,04 72,20<br /> Muốn thực hiện được mục tiêu của chương trình<br /> xây dựng nông thôn mới thì vấn đề việc làm và Nam 34,81 34,94 35,04 35,09 35,29<br /> giải quyết việc làm phải được quan tâm và có<br /> Nữ 36,76 36,77 36,80 36,95 36,91<br /> những chính sách kịp thời.<br /> 2.1.4. Mối quan hệ giữa lao động - việc làm và Thành thị 25,12 25,13 25,09 25,25 25,23<br /> vấn đề phát triển nông thôn mới Nông thôn 46,46 46,58 46,75 46,79 46,97<br /> Vấn đề tạo việc làm cho lao động tại khu vực<br /> nông thôn và quá trình phát triển nông thôn mới 2. LLLĐ (triệu người) <br /> có quan hệ gắn bó chặt chẽ với nhau. Giải quyết<br /> được bài toán việc làm sẽ là nhân tố quan trọng Chung 54,56 54,51 54,52 54,88 55,16<br /> thúc đẩy quá trình phát triển nông thôn mới nhanh<br /> Nam 28,14 28,30 28,33 28,46 28,71<br /> tới đích hơn, ngược lại có phát triển nông thôn<br /> mới thì người lao động tại khu vực nông thôn mới Nữ 26,41 26,21 26,20 26,42 26,45<br /> có nhiều cơ hội để tiếp cận khoa học công nghệ,<br /> Thành thị 17,55 17,52 17,53 17,68 17,75<br /> tăng năng suất lao động, tìm kiếm cơ hội làm việc<br /> tại chính quê hương mình. Nông thôn 37,01 36,98 37,00 37,20 37,41<br /> <br /> Trong quá trình xây dựng nông thôn mới đã đặt<br /> ra một cách tất yếu khách quan để người nông 3. Tỷ lệ tham gia LLLĐ* (%)<br /> dân Việt Nam trở thành chủ thể quan trọng nhất<br /> 76,82 76,55 76,45 76,75 76,90<br /> - lực lượng đông đảo, nòng cốt nhất và có nhiều<br /> đóng góp. Nông dân chính là những người tích (Nguồn: Tổng cục Thống kê)<br /> cực tham gia vào quá trình xây dựng nông thôn<br /> mới, chủ động sáng tạo trong xây dựng kết cấu hạ Quý 4/2017, dân số từ 15 tuổi trở lên là 72,20 triệu<br /> tầng kinh tế - xã hội; trong quá trình tổ chức sản người, tăng 0,86% so với quý 4/2016, nữ tăng<br /> xuất công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp, 0,4%; khu vực thành thị tăng 0,44%. Quy mô lực<br /> nông thôn, trong gìn giữ nếp sống văn hóa, thuần lượng lao động (LLLĐ) từ 15 tuổi trở lên là 55,16<br /> phong mỹ tục và là nhân tố góp phần quan trọng triệu người, tăng 1,11% so với quý 4/2016; nữ<br /> vào xây dựng hệ thống chính trị - xã hội vững tăng 0,15%; khu vực thành thị tăng 1,11%. Mặc dù<br /> mạnh, bảo đảm an ninh trật tự tại cơ sở. Thực tế tiến trình đô thị hóa ở Việt Nam đã và đang diễn<br /> cho thấy, trong số 19 tiêu chí trong chương trình ra nhưng đến nay lao động nông thôn vẫn được<br /> mục tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới ở xem là đông đảo, hiện chiếm khoảng 67,8% lực<br /> Việt Nam, thì tiêu chí “Phát triển sản xuất gắn với lượng lao động. Đây là một lợi thế để xây dựng<br /> tái cơ cấu ngành nông nghiệp, chuyển dịch cơ cấu nông thôn mới, tuy nhiên lực lượng lao động dồi<br /> kinh tế nông thôn, nâng cao thu nhập cho người dào cũng dễ nảy sinh tình trạng thất nghiệp và<br /> dân” là “cửa ải” khó nhất và để đáp ứng yêu cầu thiếu việc làm nếu như không có chính sách giải<br /> này, việc tạo việc làm cho lao động tại khu vực quyết việc làm phù hợp cho lao động tại khu vực<br /> nông thôn phải được đặt lên hàng đầu. nông thôn.<br /> 2.2. Thực trạng lao động - việc làm và thất * Cơ cấu tuổi của lực lượng lao động<br /> nghiệp tại khu vực nông thôn<br /> Hình 1 chỉ ra sự khác biệt đáng kể trong phân bố<br /> 2.2.1. Thực trạng lao động nông thôn tại nước lực lượng lao động theo nhóm tuổi giữa khu vực<br /> ta hiện nay thành thị và khu vực nông thôn. Tỷ trọng của nhóm<br /> <br /> <br /> Tạp chí Nghiên cứu khoa học - Đại học Sao Đỏ, ISSN 1859-4190 Số 4(63).2018 61<br />  NGHIÊN CỨU KHOA HỌC<br /> <br /> lao động trẻ (15-24) và nhóm lao động già (55 tuổi Bảng 2. Lao động có việc làm từ 15 tuổi trở lên<br /> trở lên) ở khu vực thành thị thấp hơn so với khu theo giới tính và trình độ CMKT (quý 4 năm 2017)<br /> vực nông thôn. Ngược lại, tỷ trọng của nhóm lao<br /> ĐVT: nghìn người<br /> động chính (25-54) khu vực thành thị lại cao hơn<br /> ở khu vực nông thôn. Qua đó, phần nào phản ánh TT Chỉ tiêu Tổng Nam Nữ<br /> được sự khác biệt về chất lượng của lực lượng lao<br /> Không có<br /> động giữa khu vực thành thị và khu vực nông thôn. 1 31.785,7 16.108,8 15.676,9<br /> trình độ<br /> Thực tế này do nhóm dân số trẻ ở khu vực thành<br /> thị đã gia nhập thị trường lao động muộn vì có thời Dạy nghề<br /> 2 từ 3 tháng 1.531,8 1.310,6 221,2<br /> gian đi học dài hơn và lao động ở khu vực nông<br /> trở lên<br /> thôn tuy gia nhập sớm nhưng lại rời khỏi lực lượng<br /> lao động muộn hơn, như một phần ảnh hưởng bởi 3 Trung cấp 1.102,2 590,3 511,9<br /> <br /> đặc điểm của loại hình việc làm nông thôn. 4 Cao đẳng 811 348,3 462,7<br /> <br /> Đại học<br /> 5 1.602,1 801,4 800,7<br /> trở lên<br /> <br /> Không xác<br /> 6 0,5 0 0,5<br /> định<br /> <br /> Tổng 36.833,3 19.159,4 17.673,9<br /> <br /> (Nguồn: Tổng cục Thống kê)<br /> <br /> Lao động nông thôn nước ta vốn quen với nền sản<br /> xuất nông nghiệp trình độ thấp, mang nặng tính nhỏ<br /> lẻ, phân tán, năng lực ứng dụng khoa học - công<br /> nghệ và các tiến bộ khoa học - kỹ thuật vào thực<br /> Hình 1. Phân bổ phần trăm lực lượng lao động<br /> tiễn còn hạn chế, vẫn còn tâm lý thụ động, tư duy<br /> theo nhóm tuổi và thành thị/nông thôn, quý 4<br /> cạnh tranh kém, tính tự do và manh mún cao. Với<br /> năm 2017<br /> trình độ như vậy, LĐNT khó có thể áp dụng tiến bộ<br /> Lao động nông thôn thường chỉ học hết THPT kỹ thuật trong sản xuất nông nghiệp hiện đại. Chất<br /> hoặc học nghề nên sớm tham gia vào thị trường lượng LĐNT thấp đã làm cho thu nhập của người<br /> lao động và thường không có tuổi nghỉ hưu như lao động không thể tăng nhanh, dẫn đến khoảng<br /> lao động ở thành thị, chính vì vậy tỷ trọng lao cách giàu - nghèo giữa thành thị và nông thôn<br /> động trẻ và lao động già tại nông thôn nhiều hơn ngày càng rộng, làm giảm tiến trình xây dựng nông<br /> thành thị. thôn mới.<br /> <br /> * Trình độ lao động tại khu vực nông thôn 2.2.2. Thực trạng việc làm tại khu vực nông<br /> thôn hiện nay<br /> Thực tế cho thấy rằng tuy LĐNT luôn chiếm tỷ<br /> trọng cao trong tổng số LLLĐ của cả nước nhưng 2.2.2.1. Lao động có việc làm<br /> trình độ lao động còn khá thấp. Số lao động không Tính đến hết quý 4 năm 2017, khu vực nông thôn<br /> có trình độ chuyên môn kỹ thuật tính đến quý IV có 36.833,3 nghìn người từ 15 tuổi trở lên có việc<br /> năm 2017 là 31,8 triệu người chiếm 86,3% tổng làm, trong đó lao động trong khu vực nông, lâm<br /> LLLĐ tại khu vực nông thôn, lao động được dạy nghiệp và thủy sản là 19.386,8 nghìn người; Khu<br /> nghề từ 3 tháng trở lên có 1,53 triệu người chiếm vực công nghiệp và xây dựng là 9.052,7 nghìn<br /> 4,2%, lao động có trình độ trung cấp chuyên người và khu vực dịch vụ là 8.393,7 nghìn người.<br /> nghiệp là 1,1 triệu người chiếm 3% tổng lao động Tỷ trọng lao động trong khu vực nông, lâm nghiệp<br /> tại khu vực nông thôn, lao động có trình độ cao và thủy sản luôn chiếm hơn 50% trong tổng số lao<br /> đẳng là 811 nghìn người chiếm 2,2%, lao động có động có việc làm tại khu vực nông thôn, tỷ trọng<br /> trình độ đại học trở lên là 1,6 triệu người chiếm lao động trong khu vực dịch vụ và khu vực công<br /> 4,4% LLLĐ. nghiệp, xây dựng dao động từ 23% đến 24%.<br /> <br /> <br /> 62 Tạp chí Nghiên cứu khoa học - Đại học Sao Đỏ, ISSN 1859-4190 Số 4(63).2018<br />  NGÀNH KINH TẾ<br /> <br /> <br /> Số lao<br /> động Tỷ lệ<br /> TT Nhóm nghề (nghìn (%)<br /> người)<br /> Nghề trong nông, lâm,<br /> 6 4.517,9 12,27<br /> ngư nghiệp<br /> Thợ thủ công và các<br /> 7 4.744,1 12,88<br /> thợ khác có liên quan<br /> Hình 2. Lao động có việc làm từ 15 tuổi trở lên Thợ lắp ráp và vận<br /> 8 3.131,5 8,50<br /> chia theo nhóm ngành kinh tế năm 2017 hành máy móc thiết bị<br /> <br /> Điều này là hoàn toàn phù hợp với đặc điểm sản 9 Nghề giản đơn 17.267,2 46,88<br /> xuất tại khu vực nông thôn vì phần lớn lao động<br /> tại đây quen canh tác trên ruộng đất và nuôi trồng 10 Không phân loại 38,5 0,10<br /> thủy sản, lĩnh vực dịch vụ và công nghiệp xây<br /> Tổng 36.833,2 100<br /> dựng cho dù thiếu lao động nhưng do trình độ của<br /> lao động trong khu vực nông nghiệp, nông thôn<br /> (Nguồn: Tổng cục Thống kê )<br /> vẫn còn rất thấp nên họ vẫn không có năng lực<br /> chuyển đổi sang khu vực công nghiệp, xây dựng 2.2.2.2. Lao động thiếu việc làm<br /> và dịch vụ.<br /> Tuy nhiên, nhằm mục tiêu đến năm 2020 nước<br /> ta cơ bản trở thành quốc gia công nghiệp theo<br /> hướng hiện đại, phát triển công nghệ nông thôn<br /> nhằm chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn theo<br /> hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa, tăng<br /> nhanh tỷ trọng giá trị sản phẩm và lao động các<br /> ngành công nghiệp, dịch vụ, giảm tỷ trọng sản<br /> phẩm và lao động nông nghiệp là phương hướng<br /> cần đạt tới.<br /> Nếu chia lao động theo nhóm nghề nghiệp thì<br /> tính đến quý 4/2017, lao động làm việc tại khu<br /> vực nông thôn nước ta vẫn là lao động giản đơn Hình 3. Số lượng và tỷ lệ thiếu việc làm của lao<br /> (chiếm 47%). Điều này cho ta thấy chất lượng lao động trong độ tuổi<br /> động nước ta đang ở mức rất thấp, vấn đề đào<br /> tạo nguồn lao động có trình độ chuyên môn kỹ thuật Số lượng lao động tại khu vực nông thôn thiếu<br /> được đặt ra là hết sức cấp bách. việc làm qua các năm có xu hướng giảm, năm<br /> 2014 có 1024 nghìn người thiếu việc làm, và tỷ<br /> Bảng 3. Lao động có việc làm từ 15 tuổi trở lên<br /> lệ thiếu việc làm trong độ tuổi lao động là 2,96%.<br /> chia theo nhóm nghề nghiệp (quý 4/2017)<br /> Sang năm 2015, cả số lượng lao động thiếu việc<br /> làm và tỷ lệ thiếu việc làm trong độ tuổi lao động<br /> Số lao<br /> động Tỷ lệ đều giảm hơn so với 2014, cụ thể số lượng lao<br /> TT Nhóm nghề động thiếu việc làm giảm 203 nghìn người. Năm<br /> (nghìn (%)<br /> người) 2016, lao động thiếu việc làm tiếp tục giảm và giảm<br /> 105 nghìn người so với năm 2015. Năm 2017, số<br /> 1 Nhà lãnh đạo 229,3 0,62<br /> lượng lao động thiếu việc làm giảm 130,3 nghìn<br /> Chuyên môn kỹ thuật người so với 2016, tỷ lệ thiếu việc làm trong độ<br /> 2 1.231 3,34<br /> bậc cao tuổi lao động giảm 0,56%. Tuy số lượng lao động<br /> Chuyên môn kỹ thuật thiếu việc làm tại khu vực nông thôn có xu hướng<br /> 3 798,1 2,17<br /> bậc trung giảm qua các năm nhưng luôn cao hơn khu vực<br /> 4 Nhân viên 428,5 1,16<br /> thành thị. Điều này phần nào được giải thích bởi<br /> Việt Nam là một nước nông nghiệp, do kinh tế phát<br /> Dịch vụ cá nhân, bảo triển còn thấp nên mức sống của người dân chưa<br /> 5 4.447,1 12,07<br /> vệ và bán hàng<br /> cao và an sinh xã hội chưa đầy đủ, vì vậy người<br /> <br /> <br /> Tạp chí Nghiên cứu khoa học - Đại học Sao Đỏ, ISSN 1859-4190 Số 4(63).2018 63<br />  NGHIÊN CỨU KHOA HỌC<br /> <br /> lao động thường chấp nhận làm bất cứ loại công khu vực Đồng bằng sông Cửu Long, Trung du và<br /> việc gì, kể cả những công việc có mức thu nhập miền núi phía Bắc, Bắc Trung Bộ và Duyên hải<br /> thấp, bấp bênh, điều kiện làm việc không đảm bảo miền Trung, tại các khu vực này việc làm của lao<br /> nhằm nuôi sống bản thân và gia đình hơn là thất động chủ yếu là trồng trọt, chăn nuôi, lao động<br /> nghiệp dài để chờ đợi công việc tốt hơn. thủ công… tuy nhiên đây cũng là những nơi hứng<br /> chịu nhiều thiên tai như lũ lụt, cháy rừng, nước<br /> Để có cái nhìn tổng quan hơn về tình trạng lao<br /> động thiếu việc làm tại khu vực nông thôn, ta đánh biển xâm lấn làm giảm diện tích đất canh tác nông<br /> giá thực trạng thiếu việc làm theo vùng kinh tế - nghiệp nên lao động rất dễ rơi vào tình trạng thiếu<br /> xã hội. việc làm và thất nghiệp tạm thời.<br /> 2.2.2.3. Lao động thất nghiệp<br /> Số lượng lao động thất nghiệp tại khu vực nông<br /> thôn có xu hướng tăng, giảm không đều trong bốn<br /> năm qua. Năm 2014 là 487 nghìn người với tỷ<br /> lệ thất nghiệp là 1,49%, sang năm 2015 lượng<br /> lao động thất nghiệp tăng cả về số lượng và tỷ<br /> lệ so với năm 2014. Cụ thể, năm 2015 số lượng<br /> lao động thất nghiệp tại nông thôn là 608 nghìn<br /> người, tăng 121 nghìn người, đồng thời tỷ lệ thất<br /> Hình 4. Lao động thiếu việc làm từ 15 tuổi trở lên nghiệp cũng tăng 0,33% so với năm 2014. Năm<br /> theo vùng kinh tế - xã hội năm 2017 2016, lao động thất nghiệp tại khu vực nông thôn<br /> cũng có xu hướng tăng hơn so với năm 2015, tuy<br /> Tỷ lệ lao động thiếu việc làm từ 15 tuổi trở lên nhiên tốc độ tăng chậm hơn, năm 2016 có 616<br /> tại Đồng bằng sông Cửu Long đang chiếm tỷ lệ nghìn người thất nghiệp, chiếm 1,84% tỷ lệ thất<br /> cao nhất cả nước về tỷ lệ lao động thiếu việc làm nghiệp trong độ tuổi lao động, chỉ tăng 0,02% so<br /> (khoảng 44,39%) và có xu hướng tăng trong năm với năm 2015. Một tín hiệu đáng mừng là năm<br /> 2017. Bắc Trung Bộ và Duyên Hải miền Trung là 2017, số lượng lao động thất nghiệp đã giảm 33,3<br /> khu vực có tỷ lệ lao động thiếu việc làm cao thứ nghìn người so với năm 2016, đồng thời tỷ lệ thất<br /> hai (khoảng 20,43%) và có xu hướng tăng, giảm nghiệp trong độ tuổi lam động cũng giảm 0,09%.<br /> không đều. Lao động nông thôn tại Hà Nội và<br /> Thành phố Hồ Chí Minh là hai nơi có tỷ lệ thiếu Tỷ lệ thất nghiệp thanh niên được tính cho những<br /> việc làm thấp nhất cả nước (1%). Như vậy, phần người từ 15 đến 24 tuổi. Khác biệt về tỷ lệ thất<br /> lớn lao động thiếu việc làm đều tập trung tại các nghiệp giữa hai nhóm “thanh niên” và “lao động<br /> khu vực có điều kiện kinh tế - xã hội còn kém như 25+” vẫn tồn tại đáng kể.<br /> <br /> Bảng 4. Số lượng và tỷ lệ thất nghiệp của lao động trong độ tuổi và lao động là thanh niên<br /> <br /> TT Chỉ tiêu ĐVT 2014 2015 2016 2017<br /> 1 Thất nghiệp Nghìn người 487 608 616 582,7<br /> 2 Tỷ lệ thất nghiệp % 1,49 1,82 1,84 1,75<br /> 3 Thất nghiệp thanh niên Nghìn người 262 307 314 313,9<br /> 4 Tỷ lệ thất nghiệp thanh niên % 4,63 5,23 5,74 5,72<br /> <br /> (Nguồn: Tổng cục Thống kê)<br /> Thanh niên được xem là một trong những nhóm khoảng 42,5% và 57,5% trong tổng số lao động<br /> lao động dễ bị ảnh hưởng nhất bởi các biến động thất nghiệp thanh niên cả nước) [6].<br /> trên thị trường lao động. Vì vậy, thất nghiệp thanh<br /> niên luôn được xem là vấn đề quan tâm của xã 3. THỰC TRẠNG GIẢI QUYẾT VIỆC LÀM CHO<br /> hội. Trong quý 4 năm 2017, số thất nghiệp thanh LAO ĐỘNG NÔNG THÔN<br /> niên từ 15-24 tuổi đã chiếm tới 49,1% tổng số 3.1. Thực trạng giải quyết việc làm<br /> lao động thất nghiệp cả nước. Đáng lưu ý, số<br /> lao động thanh niên thất nghiệp ở khu vực thành Thủ tướng Chính phủ đã ra Quyết định số 1956/<br /> thị lại thấp hơn so với khu vực nông thôn (chiếm QĐ-TTg ngày 27-11-2009, phê duyệt Đề án “Đào<br /> <br /> <br /> 64 Tạp chí Nghiên cứu khoa học - Đại học Sao Đỏ, ISSN 1859-4190 Số 4(63).2018<br />  NGÀNH KINH TẾ<br /> <br /> tạo nghề cho lao động nông thôn đến năm 2020” (2010-2015) thực hiện, trên 4,1 triệu lao động<br /> - một trong những giải pháp quan trọng góp phần nông thôn được đào tạo nghề.<br /> nâng cao chất lượng nguồn nhân lực đáp ứng yêu<br /> 3.2.2. Điểm yếu<br /> cầu của quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa<br /> đất nước, xây dựng nông thôn mới. Sau 6 năm Thứ nhất, tỷ lệ lao động chưa qua đào tạo, không<br /> (2010-2015) thực hiện, trên 4,1 triệu lao động có bằng cấp ở nông thôn còn khá cao, gây ra<br /> nông thôn được đào tạo nghề với tổng kinh phí nhiều khó khăn trong việc áp dụng các thành tựu<br /> trên 8.170,53 tỷ đồng [7]. khoa học, công nghệ để thúc đẩy quá trình tái cơ<br /> cấu nông nghiệp, công nghiệp hóa, hiện đại hóa<br /> Tuy nhiên, kết quả dạy nghề cho lao động nông nông nghiệp, nông thôn, tăng thu nhập cho người<br /> thôn giai đoạn 2010-2015 chưa đạt được mục dân cũng như giải quyết việc làm. <br /> tiêu, kế hoạch đề ra, số lao động nông thôn học<br /> Thứ hai, số lượng và tỷ lệ thất nghiệp của lao<br /> nghề cả nước đạt 91,5% kế hoạch hỗ trợ lao động<br /> động trong độ tuổi nhất là ở đối tượng lao động<br /> nông thôn học nghề (thực hiện được 2,7/kế hoạch<br /> thanh niên tại khu vực nông thôn còn cao và có<br /> 2,95 triệu lao động nông thôn học nghề). Hiệu quả xu hướng tăng.<br /> dạy nghề cho lao động nông thôn không đồng đều<br /> giữa các vùng trong cả nước. Việc xác định danh Thứ ba, cơ cấu lao động có việc làm tại khu vực<br /> nông thôn trong ngành nông, lâm, thủy sản còn<br /> mục nghề đào tạo cho lao động nông thôn chưa<br /> cao hơn nhiều so với ngành dịch vụ và công<br /> xuất phát từ quy hoạch sản xuất nông nghiệp, quy<br /> nghiệp xây dựng, điều này gây khó khăn trong<br /> hoạch xây dựng nông thôn mới và yêu cầu làm<br /> việc thực hiện mục tiêu của chương trình xây<br /> nông nghiệp tiên tiến hiện đại gắn với tái cơ cấu dựng nông thôn mới là: phát triển sản xuất gắn<br /> ngành nông nghiệp. Lao động học một số nghề với tái cơ cấu ngành nông nghiệp, chuyển dịch<br /> phi nông nghiệp chưa tìm được việc làm, tay nghề cơ cấu kinh tế nông thôn, nâng cao thu nhập cho<br /> chưa đáp ứng được yêu cầu thực tế; một số lao người dân.<br /> động học nghề nông nghiệp, sản phẩm làm ra tiêu Thứ tư, kết quả chương trình dạy nghề cho lao<br /> thụ rất khó khăn. Việc triển khai quy hoạch sản động nông thôn chưa mang lại hiệu quả cao.<br /> xuất, quy hoạch xây dựng nông thôn mới ở một<br /> 4. GIẢI PHÁP THÚC ĐẨY GIẢI QUYẾT VIỆC<br /> số địa phương còn chậm, chất lượng chưa cao,<br /> LÀM CHO LAO ĐỘNG NÔNG THÔN<br /> là trở ngại lớn đối với việc xác định nghề đào tạo<br /> và nhu cầu học nghề… Do vậy, trong thời gian tới, Một là, tiếp tục triển khai dự án về đào tạo nghề<br /> cho những người thuộc diện thu hồi đất để phát<br /> công tác đào tạo nghề cho lao động nông thôn và<br /> triển công nghiệp và đô thị: Đây là một giải pháp<br /> tạo việc làm cần có những đổi mới, nâng cao hiệu có tính cấp bách, cần được triển khai thống nhất<br /> quả, góp phần nâng cao chất lượng nguồn nhân từ Trung ương đến địa phương để tránh tình trạng<br /> lực trong lĩnh vực nông nghiệp, nông thôn. người dân sau khi nhận tiền đền bù ruộng đất phải<br /> lâm vào tình trạng thất nghiệp và không có thu<br /> 3.2. Đánh giá nhập; từ đó phát sinh nhiều hệ lụy về mặt xã hội.<br /> 3.2.1. Điểm mạnh Hai là, tiếp tục đào tạo nghề theo các chương<br /> Thứ nhất, số lượng lao động chiếm tỷ lệ cao, lực trình khuyến nông, khuyến lâm, khuyến ngư: Đây<br /> lượng lao động trong lĩnh vực nông nghiệp, nông là các hình thức đào tạo đã khá ổn định, cần tiếp<br /> tục mở rộng đối tượng tham gia và nâng cao chất<br /> thôn ở nước ta hiện nay rất dồi dào và có nhiều<br /> lượng đào tạo. Trong đó, rất cần thu hút những<br /> tiềm năng. Lực lượng lao động nông thôn đang<br /> người tham gia đào tạo vào mạng lưới tiêu thụ<br /> là 37,41 triệu người, chiếm 67,82% lực lượng lao sản phẩm.<br /> động của cả nước. Đây là lợi thế để xây dựng<br /> nông thôn mới. Ba là, hỗ trợ đào tạo nghề theo chiến lược xuất<br /> khẩu, kể cả hỗ trợ đào tạo nghề để tham gia xuất<br /> Thứ hai, lao động thiếu việc làm tại khu vực khẩu lao động. Trong đó có những chính sách: hỗ<br /> nông thôn đã giảm. Số lượng lao động thiếu việc trợ người lao động học bổ túc văn hóa, học nghề,<br /> làm tại khu vực nông thôn giảm từ 1.021 nghìn ngoại ngữ, bồi dưỡng kiến thức cần thiết để tham<br /> người năm 2014 xuống còn 582,7 nghìn người gia xuất khẩu lao động; cho người lao động vay<br /> năm 2017. tín dụng ưu đãi với lãi suất bằng 50% lãi suất cho<br /> vay hiện hành của Ngân hàng Chính sách xã hội<br /> Thứ ba, đề án đào tạo nghề cho lao động nông áp dụng cho đối tượng chính sách đi xuất khẩu lao<br /> thôn bước đầu cũng đạt được kết quả, sau 6 năm động; các cơ sở dạy nghề cho xuất khẩu lao động<br /> <br /> <br /> Tạp chí Nghiên cứu khoa học - Đại học Sao Đỏ, ISSN 1859-4190 Số 4(63).2018 65<br />  NGHIÊN CỨU KHOA HỌC<br /> <br /> cũng được vay vốn tín dụng ưu đãi để đầu tư tăng ảnh hưởng rất nhiều đến quá trình xây dựng nông<br /> quy mô đào tạo. thôn mới. Nông dân là nguồn nhân lực quan trọng,<br /> Bốn là, Nhà nước cần tiếp tục hoàn thiện chính quyết định sự thành công trong xây dựng nông<br /> sách và tập trung đào tạo nghề cho thanh niên thôn mới. Tạo việc cho lao động tại khu vực nông<br /> nông thôn, giúp họ nâng cao kiến thức khoa học thôn làm cho nông dân có điều kiện nâng cao thu<br /> - kỹ thuật, kỹ năng quản lý, kiến thức thị trường nhập, tích lũy vật chất, ổn định cuộc sống và góp<br /> để lựa chọn nghề phù hợp. Khuyến khích đào phần làm cho bộ mặt nông thôn có nhiều khởi sắc,<br /> tạo nghề tại doanh nghiệp, cơ sở sản xuất. Chú tạo cơ sở cho việc chuyển đổi cơ cấu nông nghiệp<br /> ý đào tạo nghề công nghiệp - dịch vụ cho thanh nhằm hoàn thành mục tiêu của chương trình xây<br /> niên, học sinh nông thôn mới tốt nghiệp phổ thông dựng nông thôn mới.<br /> giúp họ chuẩn bị điều kiện chuyển nghề sang lĩnh<br /> vực phi nông nghiệp như: công nghiệp, thủ công TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> nghiệp, dịch vụ nông thôn, bán hàng.<br /> [1]. http://www.tapchicongsan.org.vn/Home/Van-hoa-<br /> Năm là, tiếp tục ưu tiên phát triển các ngành công xa-hoi/2018/50792/Xay-dung-nong-thon-moi-dat-<br /> nghiệp, dịch vụ hướng về xuất khẩu, sử dụng ket-qua-toan-dien.aspx.<br /> nhiều lao động đặc biệt là lao động nông thôn<br /> những ngành đảm bảo tăng việc làm nhanh và [2]. Nguyễn Văn Thanh (2014). Nghiên cứu lao động<br /> duy trì được sự cân bằng giữa tăng việc làm với khu vực nông thôn huyện Kinh Môn, tỉnh Hải<br /> tăng năng suất cả ở thành thị và nông thôn như Dương. Luận văn thạc sĩ, Học viện Nông nghiệp<br /> may mặc, giày da, chế biến, lắp ráp,… giải pháp Việt Nam.<br /> này vừa có ý nghĩa trong việc kéo lao động từ khu [3]. Điều 13, Bộ luật Lao động 1994 – Số: 35-L/CTN.<br /> vực nông nghiệp sang khu vực công nghiệp, dịch<br /> [4]. Điều 20, Công ước số 102 (năm 1952) của Tổ<br /> vụ, vừa giải quyết tình trạng lao động dư thừa ở<br /> chức Lao động quốc tế (ILO) về các quy phạm an<br /> nông thôn hiện nay.<br /> toàn xã hội.<br /> 5. KẾT LUẬN [5]. Quyết định số: 1600/QĐ-TTg – Phê duyệt chương<br /> Kết quả nghiên cứu cho thấy vấn đề lao động việc trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới.<br /> làm và phát triển nông thôn mới có mối quan hệ [6]. Báo cáo điều tra lao động việc làm quý IV/2017,<br /> chặt chẽ với nhau, xây dựng nông thôn mới nhằm Tổng cục Thống kê.<br /> nâng cao đời sống vật chất, tinh thần cho lao động<br /> [7]. Ban chỉ đạo Trung ương CTMTQGXDNTM. Báo<br /> tại khu vực nông thôn, đồng thời giải quyết tốt<br /> cáo Tổng kết 5 năm thực hiện Chương trình MTQG<br /> vấn đề việc làm cho lao động nông thôn sẽ giúp<br /> xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2010-2015,<br /> quá trình xây dựng nông thôn mới đạt được hiệu<br /> phương hướng nhiệm vụ giai đoạn 2016-2020.<br /> quả tốt. Tuy nhiên, trình độ lao động nông thôn<br /> còn thấp, số lượng lao động thất nghiệp và thiếu [8]. Dương Ngọc Thành, Nguyễn Minh Hiếu (2014).<br /> việc làm, nhất là ở bộ phận lao động thanh niên, Thực trạng lao động và việc làm nông thôn Việt<br /> lao động tại các khu vực Đồng bằng sông Cửu Nam. Tạp chí Khoa học Trường Đại học Cần Thơ,<br /> Long, Trung du miền núi phía Bắc còn cao nên số 30 (2014): 42-50.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 66 Tạp chí Nghiên cứu khoa học - Đại học Sao Đỏ, ISSN 1859-4190 Số 4(63).2018<br />