Lễ hội chùa Keo (Thái Bình)

64<br /> <br /> Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 7 - 2013<br /> <br /> LÔ HéI CHïA KEO (TH¸I B×NH)<br /> Ph¹m ThÞ ChuyÒn(*)<br /> 1. §«i nÐt vÒ chïa Keo<br /> <br /> h−¬ng trªn ®Êt Dòng NhuÖ. Chïa ®−îc<br /> <br /> Chïa Keo (ThÇn Quang tù) tõ n¨m 1630(1)<br /> <br /> hoµn thµnh vµo th¸ng 11 n¨m 1632. Tõ ®ã,<br /> <br /> cho tíi tr−íc khi thµnh lËp tØnh Th¸i B×nh(2)<br /> thuéc x· Dòng NhuÖ, huyÖn Giao Thñy,<br /> Nam §Þnh(3). Tr−íc n¨m 1975, chïa thuéc x·<br /> <br /> cïng víi nh÷ng ®ît tiÓu trïng tu, ®¹i<br /> trïng tu, ng«i ThÇn Quang Tù tån t¹i<br /> trªn khu ®Êt nµy cho ®Õn ngµy nay.<br /> <br /> Vò NghÜa, huyÖn Vò Th− tØnh Th¸i B×nh.<br /> <br /> Ngµy nay, ng−êi d©n Th¸i B×nh nãi<br /> <br /> Tõ n¨m 1975 ®Õn nay, chïa thuéc x· Duy<br /> <br /> riªng, ng−êi d©n ViÖt Nam nãi chung, Ýt<br /> <br /> NhÊt, huyÖn Vò Th−, tØnh Th¸i B×nh.<br /> <br /> ng−êi biÕt ®Õn ng«i chïa nµy víi c¸i tªn<br /> <br /> hæ th¾ng ®Þa x©y dùng ë ven s«ng Hång<br /> d−íi thêi Lý Th¸nh T«ng, t¹i h−¬ng Giao<br /> Thñy, phñ Hµ Thanh(5). PhÝa b¾c chïa cã<br /> gß cao Viªn Quang kiªn cè, phÝa ®«ng cã<br /> dßng NhÜ Hµ(6) quÊn quanh. Ban ®Çu,<br /> chïa cã tªn lµ Viªn Quang tù, ®Õn n¨m<br /> 1167<br /> <br /> míi ®æi<br /> <br /> thµnh ThÇn<br /> <br /> Quang<br /> <br /> tù.<br /> <br /> Nh−ng tr¶i thêi gian hang ®æi gß dêi,<br /> chïa nhiÒu lÇn gÆp häa n−íc lôt, bÞ cuèn<br /> tr«i. Thêi nhµ M¹c, Th¸i b¶o Th−êng<br /> Quèc<br /> <br /> c«ng<br /> <br /> NguyÔn<br /> <br /> QuyÖn(7)<br /> <br /> sau<br /> <br /> khi<br /> <br /> méng thÊy ThiÒn s− bµy tá chuyÖn gÆp<br /> häa n−íc lôt, liÒn xuÊt tµi s¶n t− gia mua<br /> ®Êt råi sai quan l¹i b¶n h−¬ng, khuyÕn<br /> quan l¹i vµ nh©n d©n h−ng c«ng kiÕn<br /> thiÕt, trïng tu chïa ë ®ã. N¨m 1611, n−íc<br /> s«ng Hång lªn to, c¶ lµng Keo lóc ®ã bÞ<br /> ngËp n−íc. D©n trong lµng di t¶n sang<br /> hai bªn bê s«ng. Mét bé phËn d©n lµng<br /> Keo di c− sang t¶ ng¹n s«ng Hång c− tró.<br /> Tíi n¨m 1630, bµ L¹i ThÞ Ngäc LÔ(8) h−ng<br /> c«ng x©y chïa thê PhËt, dùng ®iÖn th¾p<br /> <br /> PhÇn lín, hä quen gäi lµ “Chïa Keo Th¸i<br /> B×nh”. Tõ ®©y vÒ sau, chóng t«i sö dông<br /> côm tõ “Chïa Keo Th¸i B×nh” thay cho<br /> ThÇn Quang Tù.<br /> <br /> *. ThS., ViÖn Nghiªn cøu T«n gi¸o.<br /> 1. Theo b¶n rËp v¨n bia “ThÇn Quang Tù Bi” (Bia<br /> chïa ThÇn Quang) sè No.13556 hiÖn l−u tr÷ t¹i ViÖn<br /> nghiªn cøu H¸n N«m. Bia kÝ do TiÕn sÜ khoa Êt Mïi<br /> (1595) NguyÔn Thùc so¹n th¸ng th¸ng 7 n¨m Nh©m<br /> Th©n, niªn hiÖu §øc Long thø 4 (1632).<br /> 2. N¨m 1890, niªn hiÖu Th nh Th¸i thêi NguyÔn.<br /> 3. N¨m 1832, vua Minh M¹ng thêi NguyÔn c¾t hai phñ<br /> Th¸i B×nh, KiÕn X−¬ng nhËp v o tØnh Nam §Þnh.<br /> 4. Theo “Th¸nh Tæ Sù TÝch Tøc NguyÔn Kh«ng Lé Sù<br /> TÝch”<br /> 1 b¶n viÕt, 42 tr., 36 x<br /> 20, cã ch÷ N«m, kÝ hiÖu A.2612, l−u tr÷ t¹i Th− viÖn<br /> ViÖn Nghiªn cøu H¸n N«m.<br /> 5. Nay thuéc huyÖn Giao Thñy, tØnh Nam §Þnh.<br /> 6. Tøc l s«ng Hång ng y nay.<br /> 7. NguyÔn QuyÖn (1511-1593) l danh t−íng nh<br /> M¹c, t−íc V¨n Ph¸i hÇu sau ®−îc phong l m Th¹ch<br /> quËn c«ng, Ch−ëng phï Nam vÖ, Quèc c«ng, T¶ ®«<br /> ®èc Nam ®¹o, Th¸i b¶o.<br /> 8. Theo “ThÇn Quang Tù Bi” (® dÉn), b L¹i ThÞ<br /> Ngäc LÔ l vî c¶ cña «ng Ho ng Nh©n Dòng ®−îc<br /> phong Dùc vËn T¸n trÞ c«ng thÇn §Æc tiÕn kim tö<br /> Vinh léc ®¹i phu ThÞ néi gi¸m Tæng th¸i gi¸m<br /> Ch−ëng gi¸m TuÊn Thä hÇu, ng−êi x Tõ Qu¸n l m<br /> quan trong huyÖn.<br /> <br /> ᴁһᴏচ╎ণᴁһࡶྲྀ<br /> ᴁһᴏচ╎ণᴁһࡶྲྀ<br /> ᴁһᴏচ╎ণᴁһࡶྲྀ<br /> ᴁһᴏচ╎ণᴁһࡶྲྀ<br /> <br /> ThiÒn s− D−¬ng Kh«ng Lé t×m ®Êt long<br /> <br /> “Viªn Quang tù” hay “ThÇn Quang tù”.<br /> <br /> <br /> <br /> Nguyªn thñy tõ n¨m 1061(4), chïa ®−îc<br /> <br /> Ph¹m ThÞ ChuyÒn. LÔ héi Chïa Keo…<br /> <br /> 65<br /> <br /> Chïa Keo Th¸i B×nh x©y dùng vµo<br /> <br /> nghÖ thuËt trang trÝ lÊy thanh tÞnh, tinh<br /> <br /> n¨m 1630 gåm chïa thê PhËt, ®iÖn th¾p<br /> <br /> khiÕt lµm gèc. Côm kiÕn tróc thø nhÊt<br /> <br /> h−¬ng, c¸c d·y nhµ tr−íc sau tr¸i ph¶i,<br /> <br /> nµy chÝnh x¸c lµ kiÕn tróc chïa PhËt.<br /> <br /> hµnh lang, g¸c chu«ng phßng o¶n, c¸c<br /> <br /> Mét c¸i s©n g¹ch réng trë thµnh ranh<br /> <br /> tßa ë hai bªn cïng víi tam quan, am<br /> <br /> giíi ph©n ®«i côm kiÕn tróc chïa víi<br /> <br /> ®−êng, bi ®−êng tæng céng 21 d·y 154<br /> <br /> côm kiÕn tróc thø hai lµ ®Òn thê ThiÒn s−<br /> <br /> gian, t−êng v¸ch bao quanh, gép thªm<br /> <br /> Kh«ng Lé. KiÕn tróc ë ®©y cã tßa Gi¸ Roi,<br /> <br /> ruéng Tam b¶o c¶ th¶y 16 mÉu . Chïa ®·<br /> <br /> Thiªu H−¬ng, Phôc Quèc vµ Th−îng<br /> <br /> ®−îc trïng tu nhiÒu lÇn, vµo c¸c n¨m<br /> <br /> §iÖn. Héi hÌ r−íc s¸ch h»ng n¨m lÊy<br /> <br /> 1689, 1707, 1941... khi do quan l¹i, khi do<br /> <br /> côm kiÕn tróc nµy lµm trung t©m hµnh<br /> <br /> triÒu ®×nh, khi do nh©n d©n h−ng c«ng.<br /> <br /> lÔ. ë ®©y tõ kiÕn tróc trang trÝ, ®å tÕ khÝ<br /> <br /> LÇn trïng tu chïa n¨m 1941, cßn cã sù<br /> <br /> cho tíi néi dung thê cóng héi hÌ ®Òu<br /> <br /> trî gióp cña Tr−êng ViÔn §«ng B¸c Cæ<br /> <br /> mang tÝnh chÊt ng«i ®Òn thê mét vÞ nh©n<br /> <br /> (Ph¸p). Cho tíi n¨m 1975, do sù hñy ho¹i<br /> <br /> thÇn. Tßa g¸c chu«ng cuèi cïng ®· g¾n<br /> <br /> cña thêi gian vµ chiÕn tranh, nhiÒu h¹ng<br /> <br /> hai côm kiÕn tróc thµnh mét khu thèng<br /> <br /> môc cña ng«i chïa ®· h− hao: chØ cßn l¹i<br /> <br /> nhÊt. G¸c chu«ng Chïa Keo Th¸i B×nh ®·<br /> <br /> 17 h¹ng môc c«ng tr×nh víi 128 gian, l−u<br /> <br /> kÐo ph¹m vi cña chïa vÒ tËn phÝa sau vµ<br /> <br /> gi÷ kh¸ nguyªn vÑn c¸c ®−êng nÐt kiÕn<br /> <br /> bäc lÊy côm kiÕn tróc ®Òn thê Kh«ng Lé<br /> <br /> tróc cña ng−êi x−a. HiÖn nay, cø dùa<br /> <br /> vµo gi÷a. H×nh thøc kiÕn tróc nµy gäi lµ<br /> <br /> theo cét mµ tÝnh gian th× chïa cßn 107<br /> <br /> tiÒn PhËt hËu ThÇn/Th¸nh.<br /> <br /> (9)<br /> <br /> gian (th¸p chu«ng tÝnh 1 gian). Toµn bé<br /> c¸c tßa kiÕn tróc tõ xµ, cét cho tíi v¸n<br /> b−ng t−êng lµm b»ng gç lim. Tßa g¸c<br /> chu«ng ba tÇng, trõ phÇn m¸i lîp b»ng<br /> ngãi, cßn toµn bé ®Òu lµm b»ng gç.<br /> <br /> Chïa Keo Th¸i B×nh cßn kh¸ nhiÒu di<br /> s¶n vËt thÓ quý nh−: ®«i c¸nh cöa ch¹m<br /> rång ë tam quan ngo¹i (thêi Lª Trung<br /> H−ng); c¸c bøc hoµnh phi, c©u ®èi, nhang<br /> ¸n cæ, bé ®å b¸t b¶o; hai pho t−îng Hé<br /> <br /> Chïa Keo Th¸i B×nh hiÖn vÉn lµ mét<br /> <br /> Ph¸p, pho Quan ¢m, pho TuyÕt S¬n;<br /> <br /> côm kiÕn tróc tÇng tÇng, líp líp, cã chiÒu<br /> <br /> nhiÒu b×nh hoa, lä sø, chãe ®ùng n−íc<br /> <br /> dµi 300m, chiÒu réng 125m, gåm: Tam<br /> <br /> (thêi Lª-M¹c); nh÷ng con nghª vµ s− tö<br /> <br /> quan ngo¹i, Tam quan néi, chïa Hé, chïa<br /> <br /> b»ng ®¸, sø tr¸ng men; hai qu¶ chu«ng<br /> <br /> PhËt, tßa Gi¸ Roi, tßa Thiªu H−¬ng, tßa<br /> <br /> (thêi T©y S¬n)...<br /> <br /> Phôc<br /> <br /> Quèc,<br /> <br /> tßa<br /> <br /> Th−îng<br /> <br /> §iÖn,<br /> <br /> th¸p<br /> <br /> chu«ng, nhµ Tæ. Däc hai bªn tõ chïa Hé<br /> tíi Th¸p chu«ng lµ hai d·y hµnh lang.<br /> Bªn ngoµi hµnh lang cã hai c¸i ao réng<br /> h×nh ch÷ nhËt «m chÆt lÊy hai bªn cña c¶<br /> khu chïa. Toµn bé khu di tÝch ®−îc x©y<br /> dùng theo phong c¸ch kiÕn tróc thêi Lª<br /> Trung H−ng nµy cã thÓ chia thµnh hai<br /> côm kiÕn tróc võa t¸ch biÖt võa hµi hßa.<br /> Tõ tam quan ngo¹i ®Õn hÕt chïa PhËt cã<br /> <br /> 2. LÔ héi Chïa Keo Th¸i B×nh<br /> LÔ héi Chïa Keo Th¸i B×nh, mét sù<br /> kiÖn v¨n hãa mang tÝnh céng ®ång, ®−îc<br /> tæ chøc vµo hai dÞp xu©n thu nhÞ k×. Së dÜ<br /> Chïa Keo Th¸i B×nh cã lÔ héi lµ v× c¬ së<br /> thê tù PhËt gi¸o nµy g¾n víi ThiÒn s−<br /> D−¬ng Kh«ng Lé: ban ®Çu chØ lµ “giç Tæ”,<br /> vÒ sau h×nh thµnh dÇn nh÷ng nghi thøc,<br /> <br /> 9. DÉn theo “ThÇn Quang Tù Bi”.<br /> <br /> 66<br /> <br /> Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 7 - 2013<br /> <br /> khi cã ®iÒu kiÖn h¬n n÷a tæ chøc thi vµ<br /> <br /> kÝnh, sù mong cÇu cña ng−êi d©n ®Þa<br /> <br /> biÓu diÔn c¸c trß tÝch. Tõ n¨m 1632 ®Õn<br /> <br /> ph−¬ng víi ®èi t−îng thê cóng ë c¬ së<br /> <br /> nay, lÔ héi Chïa Keo Th¸i B×nh ®· h×nh<br /> <br /> thê tù nµy: c¸c vÞ PhËt vµ Bå T¸t, c¸c vÞ<br /> <br /> thµnh vµ ph¸t triÓn víi bÒ dµy kho¶ng<br /> <br /> hé tr× PhËt ph¸p, Tam Th¸nh cña PhËt<br /> <br /> 400 n¨m.<br /> <br /> gi¸o ViÖt Nam thêi Lý, trong ®ã cã ThiÒn<br /> <br /> LÔ héi chÝnh Chïa Keo Th¸i B×nh diÔn<br /> <br /> s− D−¬ng Kh«ng Lé.<br /> <br /> ra vµo mïa thu. Ngµy 13 th¸ng 9 kØ niÖm<br /> <br /> LÔ vµ Héi trong lÔ héi Chïa Keo Th¸i<br /> <br /> tuÇn b¸ch nhËt cña ThiÒn s− D−¬ng<br /> <br /> B×nh, xin ®−îc nh¾c l¹i lµ kh«ng diÔn ra<br /> <br /> Kh«ng Lé, cßn gäi lµ ngµy “®¹i tai th¸nh<br /> <br /> ®¬n lÎ, mµ lu«n cã sù kÕt hîp thµnh mét<br /> <br /> héi”; ngµy 14 th¸ng 9 kØ niÖm ngµy sinh<br /> <br /> hÖ thèng liªn kÕt, bao gåm:<br /> <br /> cña ThiÒn s−; ngµy 15 th¸ng 9 lµ ngµy<br /> väng cña nhµ PhËt. LÔ héi lµ dÞp ®Ó cè<br /> kÕt céng ®ång, biÓu d−¬ng nh÷ng gi¸ trÞ<br /> cña ®êi sèng t©m linh, ®êi sèng v¨n hãa<br /> x· héi cña nh©n d©n x· Duy NhÊt, huyÖn<br /> Vò Th− nãi riªng, cña tØnh Th¸i B×nh nãi<br /> chung. Bªn c¹nh lÔ héi chÝnh diÔn ra vµo<br /> mïa thu, LÔ héi Chïa Keo Th¸i B×nh cßn<br /> ®−îc tæ chøc vµo mïa xu©n (mïng 4<br /> th¸ng Giªng), cßn ®−îc gäi lµ lÔ héi<br /> “Th¸nh du xu©n”.<br /> Trong lÔ héi Chïa Keo Th¸i B×nh,<br /> phÇn LÔ vµ phÇn Héi lµ mét thÓ thèng<br /> nhÊt. LÔ lµ phÇn tÝn ng−ìng, t«n gi¸o s©u<br /> l¾ng nhÊt cña ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng. Héi<br /> lµ phÇn vui ch¬i, gi¶i trÝ, lµ ®êi sèng v¨n<br /> hãa th−êng nhËt cña céng ®ång ng−êi<br /> d©n n¬i ®©y. Sù t¸ch biÖt gi÷a LÔ vµ Héi<br /> chØ lµ t−¬ng ®èi, bëi cã nh÷ng tiÕt môc<br /> th«ng qua LÔ ®Ó thÓ hiÖn Héi vµ ng−îc<br /> l¹i. MÆc dï vËy, song ®Ó tiÖn tr×nh bµy vµ<br /> so s¸nh, néi dung bµi viÕt nµy vÉn t¹m<br /> chia LÔ héi Chïa Keo Th¸i B×nh (lÔ héi<br /> chÝnh vµo mïa thu) thµnh hai phÇn; LÔ<br /> vµ Héi.<br /> <br /> 2.1. PhÇn “LÔ” trong lÔ héi Chïa Keo<br /> Th¸i B×nh<br /> "LÔ" trong lÔ héi Chïa Keo Th¸i B×nh<br /> lµ mét hÖ thèng hµnh vi biÓu hiÖn sù t«n<br /> <br /> - LÔ r−íc n−íc (LÔ lÊy n−íc). Tr−íc héi<br /> mét ngµy, lµng cö hµnh lÔ lÊy n−íc:<br /> nh÷ng chµng trai tÞnh(10) mang chãe vµ<br /> b×nh sø ®· ®−îc bao s¸i ra gi÷a s«ng NhÜ<br /> Hµ lÊy n−íc, ®−a vµo bê ®ª tr−íc cöa<br /> chïa. Mét nhãm ch©n kiÖu khiªng cç<br /> kiÖu nhá r−íc chãe n−íc vµ b×nh sø n−íc<br /> vÒ chïa.<br /> - LÔ t¾m t−îng Th¸nh (LÔ méc dôc).<br /> Nghi thøc nµy do mét sè ng−êi ®−îc<br /> lµng tÝn nhiÖm tiÕn hµnh mét c¸ch thËn<br /> träng. Nh÷ng ng−êi tham gia nghi lÔ<br /> nµy ®Òu ph¶i dïng kh¨n trang miÖng ®Ó<br /> kh«ng g©y uÕ khÝ bao s¸i t−îng. T−îng<br /> Th¸nh ®−îc t¾m hai lÇn (lÇn thø nhÊt<br /> b»ng n−íc r−íc tõ giÕng cèi ®¸ cña chïa<br /> vÒ, lÇn thø hai ®−îc t¾m b»ng n−íc ngò<br /> vÞ hoÆc n−íc trÇm), lÊy mét tÊm v¶i ®á<br /> nhóng vµo chËu n−íc råi bao s¸i nhÑ<br /> nhµng. N−íc sau khi bao s¸i t−îng<br /> Th¸nh ®−îc gi÷ l¹i ®Ó ban cho c¸c vÞ<br /> h−¬ng l·o, chøc s¾c cña lµng ®Ó nhóng<br /> tay, xoa mÆt m×nh nh− mét h×nh thøc<br /> "h−ëng ¬n th¸nh", cßn m¶nh v¶i ®á xÐ<br /> nhá ra chia cho d©n lµng ®eo vµo tay<br /> "lÊy kh−íc".<br /> <br /> 10. Ch ng trai tÞnh: nam giíi ch−a vî, ®øc ®é, ¨n<br /> chay (th−êng l bón chÊm t−¬ng) tr−íc khi dù lÔ lÊy<br /> n−íc.<br /> <br /> Ph¹m ThÞ ChuyÒn. LÔ héi Chïa Keo…<br /> <br /> 67<br /> <br /> - TÕ gia quan (LÔ kho¸c ¸o, mò cho<br /> <br /> thuyÒn con, d©n gian vÉn gäi lµ “thuyÒn<br /> <br /> t−îng Th¸nh D−¬ng Kh«ng Lé vµ bµi vÞ<br /> <br /> vá trÊu” hay “thuyÒn cß” t−îng tr−ng<br /> <br /> cña Ngµi). Nghi thøc nµy ®−îc cai kiÖu<br /> <br /> cho thuyÒn ®¸nh c¸ cña D−¬ng Kh«ng<br /> <br /> vµ c¸c ch©n kiÖu chÝnh thùc hiÖn ngay<br /> <br /> Lé thuë hµn vi. §i sau tiÓu ®Ünh lµ<br /> <br /> sau LÔ méc dôc. Nh÷ng ng−êi thùc hiÖn<br /> <br /> ph−êng b¸t ©m råi 8 môc ®ång t−îng<br /> <br /> nghi thøc nµy ph¶i ¨n uèng chay tÞnh<br /> <br /> tr−ng cho lò trÎ ch¨n tr©u lµm b¹n víi<br /> <br /> tr−íc ®ã vµ lóc hµnh sù ph¶i bÞt miÖng<br /> <br /> Kh«ng Lé khi «ng ®i ®¸nh c¸. Sau môc<br /> <br /> b»ng mét m¶nh v¶i ®iÒu ®Ó gi÷ sù thanh<br /> <br /> ®ång lµ kiÖu Th¸nh - mét cç kiÖu b¸t<br /> <br /> khiÕt n¬i cung Th¸nh t«n nghiªm. Khi<br /> <br /> cèng ®Ñp nhÊt vïng. 14 ng−êi khiªng<br /> <br /> hoµn thµnh nghi thøc, ®¹i diÖn lµng Keo<br /> <br /> kiÖu Th¸nh lµ nh÷ng trai ®inh v¹m vì,<br /> <br /> vµo tÕ mét tuÇn tr−íc nhang ¸n vµ<br /> <br /> m×nh trÇn, khè ®á, ®Çu ®éi mò vâ, mang<br /> <br /> Th¸nh kiÖu.<br /> <br /> mét d¶i kh¨n vµng buéc chÐo tõ vai<br /> <br /> - LÔ r−íc: LÔ r−íc Th¸nh ë Chïa Keo<br /> Th¸i B×nh ®−îc dµn dùng theo nghi thøc<br /> “tiÒn h« hËu ñng”(11) víi kho¶ng gÇn 500<br /> ng−êi tham gia. §−êng ®i cña lÔ r−íc<br /> Chïa Keo Th¸i B×nh theo h×nh ch÷ ¸.<br /> Buæi s¸ng xuÊt ph¸t tõ tßa Thiªu H−¬ng<br /> theo bê phÝa ®«ng cña hå tr−íc chïa ®Õn<br /> Tam quan ngo¹i, buæi chiÒu nhËp cung<br /> tõ Tam quan ngo¹i theo bê phÝa t©y cña<br /> hå tr−íc chïa vÒ tßa Thiªu H−¬ng(12).<br /> S¸ng ngµy 13 th¸ng 9, më ®Çu héi Chïa<br /> Keo Th¸i B×nh lµ cuéc r−íc nhang ¸n,<br /> long ®×nh, thuyÒn rång, thuyÒn cß. S¸ng<br /> ngµy 14 th¸ng 9, kØ niÖm ngµy sinh cña<br /> ThiÒn s− Kh«ng Lé, mét ®¸m r−íc khæng<br /> lå ®−îc tæ chøc víi hµng tr¨m ng−êi<br /> tham gia diÔn t¶ l¹i cuéc ®êi cña ThiÒn<br /> s−, nhÊt lµ sù kiÖn Ngµi lªn kinh ®« ch÷a<br /> bÖnh cho nhµ vua.<br /> §i ®Çu lµ 2 cç ngùa (mét hång, mét<br /> tr¾ng) ch©n ngùa l¾p b¸nh xe, mçi cç 4<br /> ng−êi ®Èy; tiÕp theo lµ 8 ng−êi v¸c cê<br /> thÇn, sau ®Õn 42 ng−êi mang v¸c ®å tÕ<br /> khÝ vµ b¸t b¶o, 4 ng−êi khiªng gi¸<br /> thuyÒn rång t−îng tr−ng cho thuyÒn<br /> cña D−¬ng Kh«ng Lé lªn kinh ®« ch÷a<br /> bÖnh cho vua; 4 ng−êi khiªng gi¸ tiÓu<br /> ®Ünh (tiÓu ®×nh), trªn<br /> <br /> gi¸ ®Æt chiÕc<br /> <br /> ph¶i sang s−ên tr¸i(13). Hai bªn kiÖu lµ 2<br /> ng−êi cÇm qu¹t v¶ che kÝn kiÖu, liÒn sau<br /> kiÖu cã 1 ng−êi cÇm läng che kiÖu. Hai<br /> hµng bªn ngoµi mçi bªn cã 4 ng−êi mÆc<br /> ¸o lam thông ®i tïy gi¸ (tßng gi¸). Sau<br /> kiÖu Th¸nh lµ «ng chñ héi råi ®Õn c¸c<br /> v·i ®éi cÇu, võa ®i võa kÓ sù tÝch th¸nh<br /> Kh«ng Lé. §iÒu hµnh toµn bé cuéc r−íc<br /> nµy lµ hai «ng tæng cê, ng−îc xu«i hai<br /> bªn ®oµn r−íc. Mäi ng−êi tham gia lÔ<br /> r−íc ®Òu ®i hµng hai, ®i nhanh - chËm,<br /> th−a - dÇy theo hiÖu lÖnh trèng nhÞp ba<br /> hoÆc nhÞp s¸u. Riªng n¨m cê kiÖu gi¸ cã<br /> 5 vÞ chÊp hiÖu chØ ®¹o ®i, ®øng, xoay,<br /> trë, n©ng, h¹ kiÖu ®Òu theo hiÖu trèng.<br /> <br /> 11. TiÒn h« gåm ®éi kÞ m v binh lÝnh ®i dÑp<br /> ®−êng, ng−êi gäi loa v cã biÓn cê b¸o ng−êi trong<br /> cuéc. HËu ñng gåm nh÷ng ng−êi tïy gi¸ th−êng l<br /> c¸c quan theo hÇu v c¸c qu©n ®−îc vò trang ®i hé<br /> vÖ. Ngay tr−íc kiÖu cã cê, qu¹t, t¸n tÝa, läng v ng,<br /> cã thÓ cã thªm d n nh¹c…<br /> 12. D©n l ng Keo cã th¬ r»ng: “R−íc s¸ng xuÊt<br /> §«ng tèi nhËp T©y, Theo ®−êng ch÷ ¸ kÝn trong<br /> ng y. TiÒn h« hËu ñng theo nghi thøc, Vua chóa xuÊt<br /> h nh thuë tr−íc”.<br /> 13. D©n l ng Keo cã th¬ r»ng: “Phu kiÖu v× sao ®ãng<br /> khè bao? §Ò phßng thÝch kh¸ch d¾t ngÇm dao, Tõng<br /> g©y tai biÕn kh«ng l−êng ®−îc, Phßng tr−íc l<br /> ph−êng c¶nh gi¸c cao”. V : “L¹i thÊy phu khiªng<br /> bÞt khÈu trang, Khi tay b¸m kiÖu bá ®ßn ngang,<br /> Ng¨n ngõa h¬i thë hßa kh«ng khÝ, NÕp sèng v¨n<br /> minh sím më mang”.<br /> <br /> 68<br /> <br /> Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 7 - 2013<br /> KiÖu Th¸nh ra tíi Tam quan ngo¹i th×<br /> <br /> ®Õn chî Viªn Quang b¸n, vµ Bµ Chµng lµ<br /> <br /> trêi ®· tr−a. An vÞ kiÖu Th¸nh ë cét cê<br /> <br /> kh¸ch quen(15). Khi qu©n rèi Bµ Chµng<br /> <br /> Tam quan ngo¹i, lµng cö ng−êi hµnh “LÔ<br /> <br /> xuÊt hiÖn, tay gi¬ lªn h¹ xuèng theo<br /> <br /> tóc trùc” (tr«ng nom, canh gi÷ kiÖu<br /> <br /> nhÞp r−íc, c¸c v·i ®éi cÇu còng ®äc ®Õn<br /> <br /> Th¸nh). Trong suèt thêi gian kiÖu Th¸nh<br /> <br /> ®o¹n: “Chµng ¬i, ¬i hìi Chµng ¬i! T«i mêi<br /> <br /> l−u ë Tam quan ngo¹i, c¸c vÞ h−¬ng l·o,<br /> <br /> Bµ Chµng ë ®©u Chµng ®Õn. Ai ngê<br /> <br /> chøc s¾c, quan viªn ë lµng ph¶i ph©n<br /> <br /> Chµng ë bÕn Chµng lªn”. §i sau Bµ<br /> <br /> c«ng nhau cã mÆt t¹i vÞ trÝ nµy ®Ó phông<br /> <br /> Chµng lµ 3 ng−êi cÇm ba ®Çu rèi lµ ba<br /> <br /> sù Th¸nh cho chu ®¸o. NÕu ®Ó kiÖu Th¸nh<br /> <br /> ®Çu ng−êi, vÎ mÆt kh¸c víi ng−êi phµm<br /> <br /> bÞ bá trèng, Th¸nh tr¸ch ph¹t, bÊt tr¾c cã<br /> <br /> trÇn. Nh÷ng b×nh ®Çu ng−êi nµy khi gi¬<br /> <br /> thÓ x¶y ra mang v¹ cho c¶ lµng. Tóc trùc<br /> <br /> lªn, lóc h¹ xuèng nh− ®ang bËp bÒnh<br /> <br /> bªn kiÖu Th¸nh lµ c«ng viÖc cùc k× hÖ<br /> <br /> sãng n−íc(16). §©y lµ “lÔ hÌm” miªu t¶ l¹i<br /> <br /> träng v× quanh n¨m kiÖu Th¸nh ®Ó ë hËu<br /> <br /> mét vµi sù cøu nh©n ®é thÕ cña ThiÒn s−<br /> <br /> cung, chØ cã ngµy héi, lµng míi r−íc<br /> <br /> Kh«ng Lé khi cßn t¹i thÕ.<br /> <br /> Th¸nh ra dù lÔ. D©n th−êng mÊy ai ®−îc<br /> <br /> §¸m r−íc l¹i tiÕp tôc hµnh tr×nh. Tíi 5<br /> <br /> chiªm ng−ìng t−îng Th¸nh, cho nªn vµo<br /> <br /> giê chiÒu ngµy 14, c¶ ®oµn r−íc lµm “lÔ<br /> <br /> nh÷ng ngµy nµy, ai còng muèn ®Õn<br /> <br /> t¹”: lÇn l−ît TiÓu ®ång, Tïy gi¸, Tæng cê,<br /> <br /> chiªm ng−ìng, ®Õn gÇn h¬n ®Ó bµy tá sù<br /> <br /> T¸m chÊp hiÖu, 42 cô ¸o vµng, Trai kiÖu<br /> <br /> sïng kÝnh vµ xin Th¸nh ban phóc gia<br /> <br /> (tiÓu ®Ünh, long ®×nh vµ nhang ¸n) vµo lÔ<br /> <br /> léc. Ng−êi tóc trùc ph¶i cã c¸ch xö sù<br /> <br /> t¹ tr−íc bµn thê ThiÒn s− mét c¸ch trang<br /> <br /> khÐo lÐo ®Ó võa kh«ng phô lßng d©n mµ<br /> <br /> nghiªm.<br /> <br /> l¹i còng hîp ý thÇn. V× vËy, vÞ nµo kh«ng<br /> cã kh¶ n¨ng ¨n nãi øng xö khÐo lÐo<br /> kh«ng ®−îc tham gia. LÔ tóc trùc kÐo dµi<br /> cho tíi lóc b¾t ®Çu nhËp T©y håi cung<br /> buæi xÕ chiÒu.<br /> Buæi chiÒu ngµy 14, ®¸m r−íc b¾t ®Çu<br /> håi cung. §o¹n håi cung nµy kh¸ ®Æc biÖt<br /> so víi nh÷ng ®¸m r−íc Th¸nh ë n¬i kh¸c.<br /> §ã lµ trong qu¸ tr×nh r−íc, trß diÔn d©n<br /> gian ®−îc tæ chøc ®Ó diÔn t¶ l¹i mét vµi<br /> sù tÝch trong tiÓu sö cña ThiÒn s− Kh«ng<br /> Lé. Khi ®oµn r−íc ra khái Tam quan néi,<br /> kiÖu Th¸nh ®Õn gãc hå phÝa tr¸i th× 4<br /> ng−êi ®iÒu khiÓn b¶y ®Çu rèi xuÊt hiÖn.<br /> Trong qu©n ®Çu rèi nµy cã mét con rèi<br /> d©y cã c¶ ®Çu vµ th©n ng−êi, gäi lµ Bµ<br /> Chµng. Bµ Chµng cßn gäi lµ Bµ C¸ Ræi<br /> (Bµ<br /> <br /> b¸n<br /> <br /> C¸<br /> <br /> Ræi).<br /> <br /> Kh«ng Lé ®i ®æ ®ã<br /> <br /> (14)<br /> <br /> T−¬ng<br /> <br /> truyÒn,<br /> <br /> khi<br /> <br /> vÒ th−êng mang c¸<br /> <br /> Sau khi r−íc Th¸nh hoµn cung, 12<br /> ch©n kiÖu vµo lÔ chÇu Th¸nh b»ng nghi<br /> thøc móa chÌo tr¶i c¹n. C¸c ®éng t¸c<br /> <br /> 14. “§æ ®ã”: “®ã” l mét dông cô b¾t c¸, t«m, cua.<br /> Tèi h«m tr−íc, ng−êi ®¸nh c¸ ®Æt ®ã v o chç n−íc<br /> ch¶y, be l¹i, h«m sau nhÊc ®ã lªn ®æ t«m, cua, c¸<br /> m¾c ë trong ®ã v o giá mang vÒ, gäi l “®æ ®ã”.<br /> 15. L¹i cã truyÒn thuyÕt r»ng: thöa x−a B Ch ng<br /> theo Kh«ng Lé lªn trêi b¸n c¸, m¶i vui quªn mÊt<br /> ®−êng vÒ. H«m sau, Kh«ng Lé l¹i lªn trêi b¸n c¸, B<br /> Ch ng mõng vui vÉy tay theo vÒ.<br /> 16. Sù tÝch n y ®−îc lÝ gi¶i b»ng nhiÒu thuyÕt kh¸c<br /> nhau. Cã thuyÕt cho r»ng, x−a cã «ng vua Hå HiÕn<br /> Ch−¬ng lÊy vî ng−êi ®Êt Thôc. Vî vua mang thai<br /> sinh ra mét bäc, vua cho l yªu qu¸i sai ng−êi qu¨ng<br /> ra biÓn. Kh«ng Lé qu¨ng l−íi gÆp ph¶i, s¸u ng−êi<br /> trong bäc chui ra xin ng i cøu gióp. Kh«ng Lé ®em<br /> vÒ nu«i t¹i chïa. Mçi khi Kh«ng Lé ®i ®©u vÒ, s¸u<br /> ng−êi n y ®Òu ra ®ãn.<br /> Mét sè nh khoa häc trong HiÖp héi Móa rèi ThÕ<br /> giíi (UNIMA) khi ®Õn th¨m Chïa Keo Th¸i B×nh ®<br /> kh¼ng ®Þnh nh÷ng con rèi mang ®Çu ng−êi ë chïa<br /> Keo l lo¹i qu©n rèi lín nhÊt, l¹ nhÊt so víi c¸c qu©n<br /> rèi c¹n m hä ® biÕt.<br /> <br />