Lễ hội truyền thống VN-1

Chia sẻ: Phan Huy | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:90

Thêm vào BST

Báo xấu

180
lượt xem 60
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Vung Tây Băc - Viêt Băc Hăng năm, cư vao dịp thang 2 âm lịch, thơi tiêt năng âm, ơ vung Tây Băc hoa ban băt đâu nơ trăng nui, trăng rưng. Luc nay cung la thơi ky lua chiêm găp mưa xuân, xanh mơn mơn trên cac cach đông lua nươc.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Lễ hội truyền thống VN-1

1 LÏÎ HÖÅI TRUYÏÌN THÖËNG VIÏÅT NAM Muåc luåc Vuâng Têy Bùæc - Viïåt Bùæc ..........................................................................2 Lïî höåi gêìu taâo ........................................................................................5 Lïî höåi cêìu an baãn mûúâng ...................................................................12 Höåi Àooåc Moong ngûúâi Mûúâng úã xaä Phong Phuá ...............................18 Lïî höåi cuáng rûâng .................................................................................22 Lïî höåi lêåp tõch......................................................................................29 Vuâng Chêu thöí Bùæc Böå ...........................................................................39 Höåi chuâa Hûúng...................................................................................39 Lïî höåi Lim............................................................................................50 Höåi Baåch Haåc.......................................................................................57 Höåi àïìn An Dûúng Vûúng...................................................................64 Höåi phuã Giêìy .......................................................................................72 Lïî höåi àïìn Baâ Têëm ..............................................................................79 Lïî höåi laâng Miïng Haå .........................................................................86 http://www.ebooks.vdcmedia.com
2 LÏÎ HÖÅI TRUYÏÌN THÖËNG VIÏÅT NAM Vuâng Têy Bùæc - Viïåt Bùæc Hùçng nùm, cûá vaâo dõp thaáng 2 êm lõch, thúâi tiïët nùæng êëm, úã vuâng Têy Bùæc hoa ban bùæt àêìu núã trùæng nuái, trùæng rûâng. Luác naây cuäng laâ thúâi kyâ luáa chiïm gùåp mûa xuên, xanh mún múãn trïn caác caách àöìng luáa nûúác. Vïì loaâi hoa àùåc trûng cuãa nuái rûâng Têy Bùæc, truyïìn thuyïët cuãa ngûúâi Thaái kïí rùçng: Thuúã êëy, coá möåt chaâng trai tïn laâ Khum àem loâng yïu cö gaái tïn laâ Ban. Khum vûâa gioãi laâm nûúng, laåi coá taâi sùn bùæn. Ban thò kheáo tay dïåt vaãi laåi coá gioång haát laâm say àùæm nhiïìu chaâng trai. Thïë nhûng, cha naâng Ban vò ham giaâu nïn àaä àem gaã naâng cho con trai nhaâ taåo mûúâng, vöën laâ möåt thanh niïn lûúâi nhaác, laåi coá têåt guâ lûng. Mùåc cho cö gaái hïët lúâi van xin, ngûúâi cha vêîn khöng tûâ boã yá àõnh, vaâ öng àaä baân baåc cuâng vúái nhaâ taåo mûúâng sûãa soaån laâm lïî cûúái cho hai ngûúâi. Trong bûúác àûúâng cuâng, naâng Ban àaä chaåy sang baãn cuãa Khum gùåp chaâng àïí cêìu cûáu. Nhûng chùèng may khi àïën nhaâ Khum, thò àûúåc tin chaâng àaä theo cha ài mua trêu úã baãn xa. Naâng beân lêëy chiïëc khùn piïu cuãa mònh, buöåc vaâo núi cêìu thang nhaâ ngûúâi röìi bûún baã ài tòm chaâng. Naâng ài hïët nuái naây, rûâng khaác, goåi tïn ngûúâi yïu àïën khaãn caã gioång, nhûng chaâng úã xa naâo coá nghe thêëy. Cuöëi cuâng kiïåt sûác naâng ngaä guåc sau khi vûúåt qua möåt daäy nuái cao. Núi naâng nùçm xuöëng sau àoá moåc lïn möåt cêy hoa mang buáp trùæng nhû buáp tay ngûúâi con gaái. Vaâ chùèng bao lêu, loaâi hoa êëy moåc lan ra khùæp nuái rûâng Têy Bùæc, vaâ hùçng nùm cûá möîi àöå xuên vïì, hoa núã trùæng nhû böng. Ngûúâi ta àùåt tïn loaâi hoa àoá laâ hoa ban. http://www.ebooks.vdcmedia.com
3 LÏÎ HÖÅI TRUYÏÌN THÖËNG VIÏÅT NAM Vïì phêìn Khum, sau khi vïì àïën nhaâ, thêëy chiïëc khùn piïu cuãa ngûúâi yïu vùæt núi cêìu thang, biïët laâ c oá chuyïån chùèng laânh, beân vöåi vaä ài tòm naâng. Doâ hoãi baâ con bïn baãn ngûúâi yïu, Khum biïët àûúåc laâ naâng àaä boã nhaâ ra ài, coân ài àêu thò khöng roä. Thïë laâ chaâng trai lïn àûúâng ài tòm ngûúâi yïu, ài maäi hïët mûúâng naây, baãn khaác maâ vêîn khöng tòm thêëy boáng ngûúâi yïu. Cuöëi cuâng, chaâng kiïåt sûác, ngaä xuöëng. Sau khi chïët, chaâng hoaá thaânh con chim söëng leã loi trong rûâng, vaâ cûá àïën muâa hoa ban núã, laåi hoát vang nhû tiïëng goåi ngûúâi yïu tha thiïët tûâ nùm naâo. Sún La, cûá xuên sang, hoa ban núã trùæng trïn caác sûúân nuái, thò nam nûä thanh niïn trong caác baãn mûúâng laåi ruã nhau ài höåi chúi nuái, haái hoa mûâng xuên. Àêy cuäng laâ dõp nam nûä thanh niïn vui chúi, ca haát, àaánh àaân tñnh, thöíi keân, muáa xoeâ, trao vaâ àoán nhêån tònh yïu. Tûâ saáng tinh mú cuãa ngaây höåi, tiïëng tröëng, tiïëng chiïng, êm vang truyïìn lan nuái rûâng. Caác bïëp nhaâ saân bêåp buâng lûãa àoã: àöì xöi, luöåc gaâ, thaái mùng; coá nhaâ möí lúån baây cöî. Rûúåu cêìn tûâng voâ lúán, nhoã àûúåc bï ra àïí chuêín bõ àaäi khaách. Àoá laâ nhûäng cöng viïåc phêìn lúán thuöåc vïì lúáp trung niïn vaâ ngûúâi giaâ. Coân nhûäng chaâng trai, cö gaái thò aáo quêìn, khùn vaáy chónh tïì, goåi nhau ñ úái vaâ cuâng àöí ra àûúâng dêîn àïën nhûäng caánh rûâng coá nhiïìu hoa ban núã. Hoå choån nhûäng caânh hoa àeåp nhêët, vûâa heá nuå àïìu nhêët àïí tùång ngûúâi yïu vaâ biïëu böë meå. Theo quan niïåm cuãa ngûúâi Thaái, hoa ban khöng chó tûúång trûng cho tònh yïu, maâ coân laâ biïíu tûúång cuãa loâng hiï ëu thaão, biïët ún. Cuäng trong ngaây höåi naây, trïn doâng Nêåm Na, thûúâng diïîn ra caác cuöåc haát giao duyïn cuãa nam nûä trïn thuyïìn. Thuyïìn tröi nheå trïn doâng nûúác; caác cö gaái duyïn daáng che ö ngöìi úã muäi thuyïìn, bïn caånh nhûäng boá hoa ban tûúi thùæm vûâa múái haái, cêët lïn tiïëng haát nhûäng baâi dên ca mûúåt maâ, giaäi baây caãm xuác vaâ têm traång riïng tû, trong khi caác chaâng trai ngöìi úã phña àuöi thuyïìn, vûâa laái thuyïìn, vûâa àaánh àaân tñnh, thöíi saáo. Ngûúâi Thaái úã huyïån Mai Chêu (Hoaâ Bònh) laåi coá thuã tuåc múã höåi Xïn baãn, xïn mûúâng. Höåi múã vaâo dõp hoa ban núã, nïn coân coá tïn laâ http://www.ebooks.vdcmedia.com
4 LÏÎ HÖÅI TRUYÏÌN THÖËNG VIÏÅT NAM höåi Hoa ban. Höåi töí chûác àõnh kyâ hùçng nùm, nhûng quy mö to hay nhoã coân tuyâ thuöåc vaâo thúâi tiïët coá liïn quan àïën sûå àûúåc, mêët cuãa muâa maâng nùm àoá. Vaâo khoaãng thaáng giïng, ngûúâi Thaái rêët chuá troång àïën tiïëng sêëm àêìu nùm. Theo quan niïåm lêu àúâi cuãa àöìng baâo úã àêy, tiïëng sêëm laâ dêëu hiïåu linh thiïng, laâ "lúâi phaán quyïët cuãa vua trúâi" coá liïn quan àïën cuöåc söëng cuãa baãn mûúâng, cuãa muâa maâng nùm àoá. Höåi Xïn baãn, xïn mûúâng múã vaâo muâa hoa ban núã laâ höåi cêìu muâa, cêìu phuác cuãa ngûúâi Thaái. Hoå gûãi gùæm vaâo àoá nhûäng ûúác voång lúán lao vïì möåt cuöåc söëng bònh yïn, no êëm núi baãn mûúâng, àöìng thúâi cuäng laâ dõp thi taâi, vui chúi, trai gaái tòm hiïíu, têm tònh qua tiïëng haát, tiïëng àaân... http://www.ebooks.vdcmedia.com
5 LÏÎ HÖÅI TRUYÏÌN THÖËNG VIÏÅT NAM LÏÎ Î HÖÅI GÊÌU TAÂO LÏ ÖÅI ÌU TAÂO Gêìu taâo laâ lïî höåi quan troång cuãa ngûúâi Hmöng. Lïî höåi múã ra nhùçm möåt trong hai muåc àñch cêìu phuác hoùåc cêìu mïånh. Möåt gia chuã naâo àoá khöng coá con, thûa con hoùåc sinh con möåt bïì, seä laâm lïî nhúâ thaây cuáng boái xin cho múã höåi Gêìu taâo nhùçm cêìu mong coá con - àoá laâ höåi cêìu phuác. Möåt gia chuã khaác bõ öëm àau bïånh têåt, con caái yïëu úát, thêåm chñ coá con bõ chïët, muâa maâng, vêåt nuöi luåi dêìn, cuäng nhúâ thêìy cuáng boái xin múã höåi Gêìu taâo - àoá laâ höåi cêìu mïånh. Ngay tûâ cuöëi thaáng chaåp, khi àûúåc thêìy cuáng boái xin múã höåi, gia àònh múã höåi cêìu phuác phaãi nhúâ anh trai, chõ dêu (nhûäng ngûúâi coá con caã trai, caã gaái) chùåt cêy mai cao to, khöng cuåt ngoån, ngoån daâi coá laá vïì dûång nïu. Riïng gia chuã cêìu mïånh, mong moåi ngûúâi trong gia àònh àïìu àûúåc khoãe maånh x in àuöíi hïët bïånh têåt öëm àau, laâm ùn têën túái thò phaãi cûã hai thanh niïn khoãe maånh trong doâng hoå chùåt cêy mai vïì dûång nïu. Lïî dûång nïu àûúåc töí chûác tûâ ngaây 26 àïën ngaây 29 tïët. Àõa àiïím tröìng cêy nïu (cuäng laâ àõa àiïím múã höåi) möåt quaã àöìi gêìn àûúâng ài, tûúng àöëi bùçng phùèng, àaánh búát göëc cêy, doån saåch caác buåi cêy luáp xuáp. Cêy nïu àûúåc chön ngay trïn àónh àöìi. Nïëu lïî höåi àûúåc chia laâm ba nùm (töí chûác suöët ba nùm liïìn) thò möîi nùm chó dûång möåt cêy n ïu bùçng cêy mai. Nhûng nïëu lïî höåi chó töí chûác göåp möåt lêìn thò phaãi chön dûång ba cêy nïu theo hònh tam giaác cên úã giûäa àónh àöìi. Trïn gêìn ngoån nïu treo 3 miïëng vaãi lanh maâu àen, trùæng, àoã khaác nhau. ÚÃ Pha Long (Mûúâng Khûúng) chó tr eo möåt miïëng vaãi àoã vaâ daãi vaãi àen. http://www.ebooks.vdcmedia.com
6 LÏÎ HÖÅI TRUYÏÌN THÖËNG VIÏÅT NAM ÚÃ Sa Pa laåi chó treo möåt daãi vaãi àoã. Phña dûúái súåi vaãi, treo luãng lùèng bêìu rûúåu ngon vaâ möåt dêy tiïìn giêëy bùçng giêëy baãn. Khi dûång xong cêy nïu, gia chuã coân laâm lïî cuáng úã ngay chên cöåt nïu múâi töí tiïn caác thêìn phuâ höå cho coá con, moåi thaânh viïn àïìu khoãe maånh, bùçng an kïë tuåc viïåc laâm ùn, laâm mùåc theo doâng hoå. Khi cêy nïu àûúåc dûång lïn, caác laâng gêìn, laâng xa biïët rùçng tïët nùm nay seä múã höåi Gêìu taâo. Moåi ngûúâi nö nûác chuêín bõ dûå höåi. Thúâi gian múã höåi thûúâng trong khoaãng tûâ ngaây möìng möåt àïën ngaây 15 thaáng giïng. Nïëu höåi töí chûác 3 nùm liïìn thò möîi nùm töí chûác 3 ngaây liïìn, höåi laâm göåp möåt nùm seä töí chûác 9 ngaây. ÚÃ Sa Pa, saáng ngaây möìng möåt tïët laâm lïî múã höåi. úã Mûúâng Khûúng múã höåi vaâo ngaây möìng 3 tïët. Sau phêìn cuáng khai höåi cuãa thêìy cuáng, moåi ngûúâi cuâng tham gia caác cuöåc thi troâ chúi. Saáng súám ngaây khai höåi, moåi ngûúâi tuå têåp àïën baäi múã höåi. Khùæp baäi àaä dûång thïm nhiïìu lïìu lúåp laá cêy cho ngûúâi giaâ ùn uöëng chuác tuång. Baäi bùçng nhêët àûúåc doån ra cho treã em àaánh quay. Nhûäng dêy öëng haát àûúåc chùng lïn khùæp triïìn àöìi. Núi bùæn noã, bùæn cung, sên muáa kheân, àûúâng àua ngûåa cuäng àûúåc qui àõnh vaâ baâi trñ àún giaãn. Möîi sên baäi àïìu àaä cùæt cûã ngûúâi quaán xûã (chuã sûå). Gia chuã laâ ngûúâi coá quyïìn töëi cao thöëng lônh toaân höåi. Bïn caånh gia chuã, seä coá hai àïën ba trung niïn hay öng giaâ thaåo àûúâng ùn noái thay mùåt gia chuã giaãi quyïët moåi sûå. Nïëu gia chuã laâ ngûúâi ñt noái nùng, chêåm chaåp thò coá thïí nhúâ vaâ uãy quyïìn cho möåt ngûúâi thay mùåt mònh. Ngoaâi ra cêìn coá xûâ quan (quaãn lyá) chùm lo viïåc ùn uöëng, coá hêëu pêìu túâ (quaãn cuãi àuöëc), hêëu pêìu giï (tröng nom xay giaä dêìn saâng) cuâng vúái xûâ quan. Taåi àêy khi laâm nhûäng thuã tuåc lïî baái, hêìu hïët laâ duâng nhûäng tûâ hoa myä (paâng lyâ) thanh cao, nhûäng cêu vñ myä miïìu, nhûäng cêu tuåc ngûä (luâ txaâ) khoa trûúng. Ngaây nay rêët ñt ngûúâi biïët hïët nhûäng cêu, tûâ, baâi sûã duång trong höåi. http://www.ebooks.vdcmedia.com
7 LÏÎ HÖÅI TRUYÏÌN THÖËNG VIÏÅT NAM Khaách ngoaâi hoå, khaách àûúâng xa àïën, ngûúâi thò öëng gaåo, ngûúâi thò thöì ngö, ngûúâi thò huä rûúåu, ngûúâi xaách àöi gaâ, ai mang àïën àïìu phaãi vaâo laâm lïî cêìu chuác cho moåi ngûúâi yïn vui khang àûúâng, tiïëp nûäa laâ cêìu chuác cho muâa maâng böåi thu, lúån gaâ àêìy chuöìng, àêìy sên. Chuã nhaâ noái lúâi caãm taå vaâ biïët ún ghi sêu loâng hiïëu thaão haâo phoáng cuãa khaách. Khaách gêìn khaách xa, ngûúâi giaâ, ngûúâi treã ai thñch chúi troâ gò thò laâm àïën sên êëy. Àaám höåi naâo cuäng nûúâm nûúåp. Xûâ quan, quan xûã cuâng gia chuã vaâ caác bêåc triïët nhên thaánh hiïìn, thêìy mo chûä sau nhûäng cuöåc àoán khaách troång thïí, hoå cöng böë múã höåi bùçng möåt lïî nheå nhaâng, röìi àïën khai maåc tûâng àaám chúi. Àaám bùæn thi cung noã qui àõnh tiïu àiïím bùçng möåt laá nhoã, hiïån möåt höåt ngö, trûúác laâ tônh sau laâ àöång, di chuyïín nhanh nhû chim bay hay soác lùån buåi. Lêìn lûúåt tûâng ngûúâi möåt vaâo bùæn , coá thïí daân haâng ngang bùæn àöìng thúâi, nhûng röìi vêîn phaãi tûâng ngûúâi phên thùæng baåi. Ngûúâi thiïån xaå seä àûúåc ban töí chûác ban thûúãng möåt bêìu rûúåu ngon. Àaám choåi quay thu huát hïët caác em nhoã vaâ caã nhûäng ngûúâi vaâo tuöíi thanh niïn. Quay to, quay nhoã, àuã cúä àûúåc trûng ra. Troâ chúi treã em thò nhiïìu vö kïí ngay caånh baäi quay, vùån gêåy, nhaãy saâo, mimi naâo têíu si (nhû troâ bõt mùåt bùæt dï cuãa nhiïìu dên töåc khaác), chúi àu quay, nhaãy ngûåa, àaánh yïën, àaánh cêìu. Song nöíi bêåt nhêët, haâo hûáng nhêët vêîn laâ troâ àaánh quay. Con quay laâm bùçng göî cûáng: àinh, lim, choâ chó vaâ coá 2 loaåi quay. ÚÃ caác laâng Hmöng phña Têy söng Höìng (Baát Xaát, Sa Pa) caác baån treã thûúâng duâng con quay àeäo troân, phêìn trïn goåt troân, nhùæm vaâ coá nuám, phêìn dûúái húi nhoån, ngay àónh nhoån coá àoáng möåt chiïëc àinh. Chiïëc quay nùång tûâ 0,2 àïën 0,5 kg. ÚÃ miïìn Àöng söng Höìng, laåi duâng quay to, nùång hún, tuây sûác lûåc vaâ yá thñch tûâng ngûúâi. Ai coá nhûäng con quay tûâ nûãa cên (0,5kg) trúã lïn àïìu àûúåc moåi ngûúâi trêìm tröì thaán phuåc, coi nhû loaåi siïu http://www.ebooks.vdcmedia.com
8 LÏÎ HÖÅI TRUYÏÌN THÖËNG VIÏÅT NAM nùång. Con quay úã miïìn Àöng phêìn trïn phùèng, phêìn dûúái húi nhoån, daáng thö, nùång hún quay miïìn Têy. Dêy àaánh quay thûúâng àûúåc tïët bùçng súåi lanh, daâi 1 saãi, saãi rûúäi tuây theo chiïëc quay to hay nhoã. Àaánh quay coá 2 hònh thûác chuã yïëu: thi quay tñt vaâ choåi quay. Àêìu tiïn caác baån treã thûúâng thi quay tñt. Möåt voâng troân àûúåc vaåch trïn àêët bùçng caách vaåch ngûúâi àûáng thi tûâ 5 -7m, moåi ngûúâi àûáng daân haâng ngang úã vaåch thi àêëu, khoaãng caách vûâa phaãi àïí khi vung tay khoãi va chaåm vaâo nhau. Chuã troâ hö lïn möåt tiïëng, nhûäng con quay lao vuát vaâo voâng quay phaát ra nhûäng tiïëng kïu vo vo, vuâ vuâ quay tñt, con quay naâo quay lêu nhêët seä àûúåc moåi ngûúâi trêìm tröì khen ngúåi. Con naâo nhaãy chöìm chöìm vûúåt ra khoãi voâng troân röìi àöí lùn chiïng ra laâ chûa àaåt, chuã nhên cuãa noá tiu nghóu, coá khi phaãi àeäo laåi chiïëc khaác. Coá núi ngûúâi chuã quay coân duâng dêy quêët vaâo caånh troân cuãa con quay, taåo ra möåt lûåc tiïëp tuyïën àïí nuöi quay quay àûúåc tñt lêu hún. Loaåi quay troân coá nuám, ngûúâi ta coá thïí hêët lïn cho quay trong loâng baân tay. Troâ chúi quay bao giúâ cuäng thu huát àûúåc nhiïìu ngûúâi chúi, nhiïìu khaán giaã hêm möå. Ai coá con quay trûúác thò phaãi thaã ra khoaãng tröëng trûúác mùåt àïí laâm möìi, con quay möìi àang nhaãy nhoát, quay vuâ vuâ. Möåt ngûúâi khaác vung tay lïn, möåt con quay tûâ trïn böí xuöëng giaáng maånh vaâo con quay möìi. Coá con quay bõ giaáng maånh coân bõ vúä toaác. Tiïëng xuyát xoa khen ngúåi nöíi lïn. Nïëu choåi khöng truáng, thò con quay choåi laåi phaãi thay thïë con möìi. ÚÃ Bùæc Haâ - Laâo Cai, choåi quay àûúåc tiïën haânh úã ba bêåc (möîi bêåc caách nhau 5m). Ngûúâi thua cuöåc úã bêåc 1 seä laâm möìi úã caác bêåc tiïëp theo. Choåi quay úã tûâng bêåc, àoâi hoãi ngûúâi chúi vûâa phaãi nhòn cho tinh, liïång truáng àñch, vûâa phaãi khoãe àïí liïång quay úã àöå nhêët àõnh xa. Thi quay, choåi quay, taåo cho caánh tay thïm rùæn chùæc, con mùæt thïm tinh nhanh, laâm cú súã àïí khi àïën tuöíi trûúãng thaânh, luyïån têåp mön voä neám quaã cên xa 15 - 25m vêîn truáng àñch diïåt keã thuâ. http://www.ebooks.vdcmedia.com
9 LÏÎ HÖÅI TRUYÏÌN THÖËNG VIÏÅT NAM Àaám muáa kheân thêåt laâ trõnh troång, àûúåc coi nhû mön taâi tûã cao sang nhêët. Moåi ngûúâi quêy quanh ngûúâi muáa, buöng tay, nghiïng mònh kñnh cêín chiïm ngûúäng nhûäng taâi hoa xuêët chuáng. Ngûúâi muáa ài nhûäng àûúâng lûúån, àûúâng voâng, nûúác ài, nûúác luâi, khi thò nhû con nai in trïn thaãm coã, khi thò nhû cún gioá maát lûúát nheå qua rûâng cêy, khi thò nhû con cöng àûáng chuåm chên xoâe caánh, lùn troân, löån nhaâo, quay tñt ngoán chên, chên vöî hoùåc tay vöî chên kia... Kïët thuác baâi, ngûúâi muáa laåi thöíi baâi múâi moåc röìi ngûúâi khaác bûúác ra sên, baái chaâo, khöng àïí cho trang kheân bõ àûát quaäng. Ngûúâi vûâa biïíu diïîn xong, bûúác ra khoãi sên bao giúâ cuäng àûúåc àoán nhûäng àöi cheán rûúåu vúái möåt sûå troång voång khêm phuåc àùåc biïåt. Àaám haát gêìu plïình, haát tònh ca, àöëi àaáp, trao duyïn, haát vui höåi heâ thûúâng coá mùåt nhûäng thanh niïn trai gaái àang àöå thanh xuên. Hoå haát àïí thi thöë taâi nghïå, vaâ cuäng nhên thïí tòm hiïíu nhau. Nhûäng baâi haát thûúâng laâ saáng taác tûác thò. Àaám haát khöng thiïëu nhûäng ngûúâi àaä àõnh núi chöën búãi vò àaä àûúåc luêåt höåi cho pheáp vaâ cêëm kyå khöng àûúåc ghen tuöng, ñch kyã; hún nûäa àaám haát luön coá ngûúâi kiïím soaát nïn ai coá vö yá sùæp laåi gêìn nhau seä coá ngay chiïëc gêåy truác cuãa ngûúâi kiïím soaát troã vaâo giûäa nhùæc luêåt, vaâ hai ngûúâi phaãi daän caách. Song nhiïìu chiïëc gêåy thûúâng maãi xem thöíi kheân hoùåc lûã àûã lûâ àûâ vúái bêìu rûúåu nïn coá quïn nhiïåm vuå laâ àiïìu dïî hiïíu. Trong àaám haát, nhûäng ngûúâi àaä àõnh núi chöën thûúâng lui túái bïn nhûäng chiïëc öëng haát. Tûâ öëng mai àêìu naây túái öëng mai àêìu kia caách khoaãng 100 - 200m laâ möåt súåi tú tùçm vaâng oáng nöëi liïìn, möîi öëng bùæc trïn möåt cêy coåc cao vûâa têìm ngûúâi àûáng. Khi ngûúâi àêìu naây haát thò ngûúâi àêìu kia aáp tai lùæng nghe, gioång haát truyïìn qua nguyïn veån trïn súåi dêy. Nhûäng ngûúâi chúi nhõ thöíi saáo bõt vaâ saáo lûúäi àöìng, gêíy àaân möi thò tuây thñch nhêåp àaám hoùåc chúi riïng möåt mònh. Trïn khùæp caác triïìn nuái, tiïëng keân laá bay böíng vang trúâi goåi múâi nhau. Caác cuå baâ cuäng keáo nhau ra höåi moám meám kïí chuyïån naây chuyïån noå hoùåc chùm chuát lúâi ùn tiïëng noái, bûúác ài àûáng, nïëp vaáy aáo cho con chaáu. Caác cuå öng raång rúä mùåt maây bïn nhûäng mêm rûúåu vaâ chuã trò cho http://www.ebooks.vdcmedia.com
10 LÏÎ HÖÅI TRUYÏÌN THÖËNG VIÏÅT NAM nhûäng cuöåc lïî möåt caách cung kñnh. Möåt ngaây ba bûäa ùn sùæp cúm, nûúác àêìy àuã. Xûa kia coân coá chum rûúåu cêìn to tûúáng, àùåt ngay taåi göëc cêy nïu, vaåi to, vaåi nhoã àïí trong nhûäng cùn lïìu, nhûäng göëc cêy, buåi coã coá chiïëc voâ thò àûång rûúåu chua, chum thò rûúåu cên, coá vaåi thò rûúåu nïëp thúm, àïìu coá cêìn, ai muöën uöëng bao nhiïu tuây thñch (vaâ khöng súå bêín vò núi linh thiïng khöng ai daám laâm bêåy laâm bêín). Àïm àïën, khaách xa, ngûúâi cao tuöíi àûúåc múâi vïì nhaâ gia chuã. Taåi baäi höåi, nhûäng àöëng lûãa àûúåc àöët lïn, moåi ngûúâi tiïëp tuåc cuöåc vui. Ngaây àêìu tiïn, sau khi laâm lïî khai höåi, nïëu nhaâ thaây mo úã gêìn thò moåi ngûúâi keáo vaâo nhaâ thaây laâm lïî nhaãy (àha thaâng). Àaám nhaãy àöìng thúâi cuäng seä tiïëp diïîn cho àïën hïët höåi. Nhûäng nùm khöng coá höåi, moåi ngûúâi vêîn keáo àïën nhaâ thaây mo cuâng nhaãy àöìng (nhaãy têåp thïí töëp nam hoùåc töëp nûä). Hònh thûác, àöång taác nhaãy rêët àún giaãn, möåt töëp nam hoùåc möåt töëp nûä, thûúâng laâ thanh, thiïëu niïn, àûáng thaânh möåt haâng ngang trûúác baân thúâ. Cuöåc nhaãy múã àêìu do thaây mo àaánh chiïng. Chiïng àaánh phña sau lûng töëp nhaãy. Khi caã töëp nhaãy àaä àöìng loaåt run rêíy, thaây traánh ra, caã töëp cuâng nhaãy luâi, röìi nhaãy tiïën theo 4 hûúáng. Tiïën, luâi maäi àïën luác mïåt, àöëi vúái nam, lêìn lûúåt quò laåy trûúác baân thúâ, laåy 3 laåy theo 3 hûúáng. Àöëi vúái nûä thò chaåy ra ngoaâi hoùåc ra phña bïëp loâ. Thöng thûúâng luác àang nhaãy, coá thïí vöì bùæt möåt ngûúâi cuâng nhaãy cho vui. Caá biïåt coá ngûúâi khi àaánh chiïng, khöng run lïn àûúåc, cûá àûáng trú ra. Thaây mo seä phaãi ra tay bùçng caách àïåm queã boái dûúái chên, àöët möåt theã giêëy, lêëy tro hoâa nûúác, phun vaâo ngûúâi, khi laâm nhûäng àöång taác êëy, àïìu phaãi khêën th eo baâi cuáng àïën phûúng saách êëy, buöåc ngûúâi àoá phaãi nhaãy, vaâ àöi khi khöng thïí dûâng àûúåc, thaây phaãi khêën thò múái dûâng. Àoá laâ nhûäng ngûúâi hay thñch thaách àöë thaây. Nhaãy àöìng mang tñnh chêët cuãa sa man giaáo, dûúâng nhû vö nghôa, song thûåc chêët yá nghôa cuãa noá laâ cêìu mong sûác khoãe, sinh saãn, cêìu mong muâa maâng töët tûúi, cêìu mong àêët trúâi thuêån hoâa, cêìu mong thêìn linh ma quaái khöng gêy ra nhûäng àiïìu oan trùæc. Nhaãy http://www.ebooks.vdcmedia.com
11 LÏÎ HÖÅI TRUYÏÌN THÖËNG VIÏÅT NAM àöìng coân tûåa nhû àûúåc thöi miïn, höìn àûúåc lòa khoãi xaác, khiïën ngûúâi àûúåc bay böíng vaâo coäi mú. Hïët thúâi haån höåi, gia chuã laâm lïî kïët thuác, cêy nïu àûúåc haå xuöëng. Thaây mo àöët theã giêëy, höët than cho vaâo gaáo nûúác, vûâa ài vûâa cêìu khêën. Sau möîi àoaån khêën vaái, thaây laåi hêëp möåt nguåm nûúác phun ra xung quanh. Gia chuã cêìm bêìu rûúåu haå tûâ trïn cêy nïu ài theo sau thaây mo, cuäng hêíy rûúåu ra khùæp núi. Maãnh vaãi àoã thò mang vïì treo trong nhaâ cêìu mong höìng phuác àúâi àúâi. Trûúâng húåp nïëu laâ höåi cêìu phuác, öng chuã höåi choån möåt àöi trai gaái, möåt àöi nam nûä àûáng tuöíi àöng con vaâ hoå haâng rûúác nïu vïì gia chuã gaác úã àùçng sau nhaâ hoùåc laâm giaát giûúâng mong súám coá con. Nïëu múã höåi cêìu mïånh thò rûúác cêy nïu àïën gaác úã chöî vaách àaá khö raáo. http://www.ebooks.vdcmedia.com
12 LÏÎ HÖÅI TRUYÏÌN THÖËNG VIÏÅT NAM LÏÎ Î HÖÅI CÊÌU AN BAÃN MÛÚÂNG LÏ ÖÅI ÊÌU AN BAÃN M ÚÂNG Lïî höåi cêìu an cho baãn mûúâng (xïn baãn, xïn mûúâng) cuãa ngûúâi Thaái, àùåc biïåt laâ ngûúâi Thaái Mai Chêu, Thuêån Chêu, Möåc Chêu; ngûúâi Mûúâng... laâ möåt sinh hoaåt vùn hoaá tñn ngûúäng rêët quan troång àöëi vúái cöång àöìng ngûúâi úã Têy Bùæc. Lïî höåi thûúâng àûúåc töí chûác vaâo cuöëi thaáng giïng, àêìu thaáng hai êm lõch haâng nùm (dõp tïët Nguyïn àaán), gùæn vúái tuåc giïët trêu hiïën sinh cêìu vaâ taå thêìn linh, àûúåc biïíu hiïån qua tiïëng sêëm, tûác lúâi phaán quyïët cuãa vua trúâi, qua hònh tûúång thuãy thêìn, thuöìng luöìng... L ïî höå i coá liïn quan àïën àúâi söëng vêåt chêët, tinh thêìn, têm linh cuãa caã baãn mûúâng, àïën muâa maâng, sûác khoãe vaâ sûå laâm ùn cuãa cöång àöìng nùm êëy, nïn àûúåc töí chûác rêët troång thïí, vui veã, thu huát sûå tham gia cuãa àöng baâo úã àõa vûåc lúán (baãn, mûúâng). Lïî höåi cêìu an cho baãn mûúâng cuãa möåt söë töåc ñt ngûúâi súã dô thu huát àûúåc sûå tham gia töí chûác, àoáng goáp... cuãa caác baãn, mûúâng laâ búãi, trûúác hïët noá gùæn vúái nghi lïî hiïën sinh thúâ thêìn nûúác, nguöìn nûúác, võ thêìn gùæn boá chùåt cheä vúái àúâi söëng têm linh cuãa cöång àöìng. Thûá nûäa, theo quan niïåm lêu àúâi cuãa ngûúâi dên baãn mûúâng, nïëu khöng töí chûác lïî cuáng trong toaân baãn, toaân mûúâng, khöng hiïën lïî vêåt (trêu, cùåp trêu) cho töí tiïn vaâ caác võ thêìn linh thò cuöåc söëng vêåt chêët vaâ têm linh cuãa con ngûúâi trong cöång àöìng seä gùåp nhûäng trùæc trúã, khöng thuêån lúåi, thêìn khöng phuâ höå cho àûúåc nhên khang, vêåt thõnh, cöång àöìng bònh an. Chñnh vò thïë maâ àïí àûúåc bònh yïn, cöång àöìng ngûúâi Thaái, Mûúâng... núi Têy Bùæc xa xöi naây sûã duång möåt thïë ûáng xûã rêët quen thuöåc cuãa caác cû dên Viïåt vaâ cû dên caác töåc ñt ngûúâi trïn àêët Viïåt, laâ hiïën tïë lïî vêåt (trêu, boâ, heo, gaâ... thaãng hoùåc kïí caã http://www.ebooks.vdcmedia.com
13 LÏÎ HÖÅI TRUYÏÌN THÖËNG VIÏÅT NAM ngûúâi nûäa) cho thêìn linh, maâ úã àêy laâ thuãy thêìn, thêìn nûúác, thêìn nguöìn nûúác... dûúái daång con thuöìng luöìng, con giaãi, con giao long... Caác nghi lïî naây ngaây caâng nhaåt dêìn ài, ngùæn goån thïm, nhûúâng chöî cho caác troâ baách hyá mang tñnh höåi heâ. Duâ thïë, qua nghi thûác hiïën sinh rêët ngùæn goån trïn, nhûäng nhaâ khoa hoåc, vùn hoáa thaåo giaãi maä seä àoåc àûúåc rêët nhiïìu biïíu t ûúång gùæn vúái cöåi nguöìn vùn hoáa vöën coá. Vêåy laâ, àïí cêìu bònh an, cêìu àûúåc muâa, mûúâng baãn töí chûác lïî höåi xïn mûúâng, xïn baãn (höåi hoa ban). Thûúâng thò ngûúâi ta töí chûác lïî cêìu an cho mûúâng trûúác, sau àoá lêìn lûúåt laâm lïî höåi cêìu an cho baãn hoùåc liïn baãn. Lïî höåi naây khöng chó böåc löå khaát voång an laânh cho cuöåc söëng, möëi quan hïå khùng khñt giûäa thêìn vaâ ngûúâi maâ coân biïíu hiïån khaát voång sinh söi qua sûå mong muöën laâ cêìu khêín muâa maâng böåi thu, gia suác sinh söi. Dêìn daâ, lïî höåi naây coân mang tñnh chêët taå ún thêìn linh àaä cho muâa maâng böåi thu, àem sûå no êëm àïën cho moåi ngûúâi. Chñnh vò thïë, ngaây nay, qui mö lïî höåi (to hay nhoã, keáo daâi hay thu goån... ) möåt phêìn lúán tuây thuöåc vaâo thúâi tiïët liïn quan àïën sûå àûúåc mêët cuãa muâa maâng nùm túái, nhûng coân phuå thuöåc vaâo sûå àûúåc mêët, nhiïìu ñt cuãa muâa maâng vûâa röìi, sau khi thu hoaåch. Lïî höåi naây thûúâng àûúåc töí chûác taåi möåt baäi röång, núi coá nguöìn nûúác (múã nûúác), nhiïìu khi laâ nguöìn nûúác thiïng, hoùåc úã caånh rûâng (bòa rûâng) trong hai hoùåc ba ngaây. Tûâ àõa vûåc maâ sûå hiïën sinh gùæn vúái möåt biïíu hiïån cuãa thêìn linh hay baãn thên thêìn linh (sêëm, mûa, thuöìng luöìng, thöí cöng, thöí àõa...). Nhiïìu ngûúâi cho biïët, úã Möåc Chêu, lïî höåi naây àûúåc tiïën haânh úã àêìu nguöìn nûúác thuöåc möåt baãn àûúåc choån (thûúâng laâ baãn Moân). Àêy laâ nguöìn nûúác thiïng, gêìn rûâng thiïng, núi cû truá cuãa thêìn thuöìng luöìng àêìy uy lûåc úã ngûúâi Thaái Mai Chêu, thò lïî höåi laåi àûúåc töí chûác úã baäi röång gêìn àònh nhû caác lïî höåi úã chêu thöí, àöìng bùçng. Coá núi, ngûúâi ta töí chûác lïî úã caác miïëu thúâ thöí cöng, thöí àõa cuãa baãn, cuãa gia http://www.ebooks.vdcmedia.com
14 LÏÎ HÖÅI TRUYÏÌN THÖËNG VIÏÅT NAM àònh, úã vûúân vaâ úã àêìu ruöång. Thûúâng thò ngay tûâ dõp tïët Nguyïn àaán, moåi thûá duâng cho lïî höåi àaä chuêín bõ xong. Lïî höåi thûúâng keáo daâi trong 3 ngaây (coá núi hai ngaây möåt àïm, coá núi möåt ngaây möåt àïm). Nghi lïî cuáng kiïëng cú baãn laâ hiïën sinh trêu (núi laâ möåt cùåp tr êu àûåc to, trùæng - àen, núi thò möåt con, nhiïìu núi cuáng caã gaâ, lúån). úã Möåc Chêu, trong lïî xïn baãn, xïn mûúâng, ngûúâi ta hiïën tïë cùåp trêu àen - trùæng cúä tûâ mûúâi tuöíi trúã lïn. Hai trêu, nhûng trêu trùæng múái thûåc sûå mang nùng lûúång thiïng àïí thaânh lïî vêåt tïë thêìn (úã àêy laâ thuãy quaái thuöìng luöìng, con ma to nhêët dûúái nûúác maâ baâ con thûúâng goåi laâ phi ngûúåc). Coá leä nghi thûác thúâ, hiïën sinh hai trêu laâ múái hún nghi thûác hiïën sinh möåt trêu möång rúát phöí biïën. Búãi theo baâ con cho biïët, trûúác kia, dên möåt mûúâng khaác phaãi àem trêu trùæng laâ caác àöì cuáng lïn cuáng taåi baãn Moân naây. Tûâ àoá naãy sinh lïî cuáng liïn mûúâng (xïn liïn mûúâng) maâ àöì cuáng vaâ trêu hiïën sinh tùng thïm vïì söë lûúång. Suy tûúãng naây, thûåc ra, múái chó laâ giaã thiïët. Ngûúâi chõu traách nhiïåm chñnh trong töí chûác lïî höåi cêìu an baãn mûúâng laâ a nha, nhûng ngûúâi trûåc tiïëp àiïíu haânh buöíi lïî laåi chñnh laâ öng thêìy cuáng (mo mûúâng). Dên chuáng trong mûúâng, ngoaâi baãn, bêët kïí giaâ treã gaái trai àïìu coá nghôa vuå tham gia, àoáng goáp tuây sûác mònh vaâ àûúåc quyïìn tham dûå lïî höåi cuãa mûúâng. Nghi lïî giïët trêu úã àêu hïët sûác àún giaãn, khöng quan troång vaâ hïå thöëng nhû nghi lïî àêm trêu, ùn tr êu úã Têy Nguyïn. Trûúác ngaây höåi chñnh thûác, tûác laâ khoaãng 2-3 giúâ chiïìu ngaây höm trûúác, ngûúâi ta àaä laâm lïî giïët trêu. Trûúác khi thõt trêu, öng mo mûúâng vaâ öng moâ phùn (tûác öng thêìy cheám, àûúåc dên mûúâng choån ra) laâm lïî vaái thêìn linh, töí tiïn röìi cêìm dao nhoån laâm àöång taác cheám dûä (mang tñnh nghi lïî) vaâo cöí caác con trêu duâng tïë lïî, miïång thò thêìm nhûäng cêu nhû thêìn chuá (thûåc ra, nhiïìu ngûúâi cho rùçng caác öng chó noái lúâi kñnh baáo vúái thêìn linh, töí tiïn: trêu tïë thêìn àaä sùén, dên baãn, dên mûúâng àaä thõt trêu dêng caác võ röìi àêy nheá, xin caác võ vïì maâ nhêån lêëy. Sau àoá, caác öng lui ra, http://www.ebooks.vdcmedia.com
15 LÏÎ HÖÅI TRUYÏÌN THÖËNG VIÏÅT NAM daânh chöî cho caác thanh niïn khoãe maånh vaâo cheám trêu, thõt trêu... Bùæt àêìu ngaây höåi, ngûúâi ta laâm nhiïìu mêm cöî cuáng (möîi mêm cöî tûúång trûng cho möåt baãn lúán, xûa, coá taåo baãn àûáng àêìu, caác baãn nhoã khöng àûúåc tûúång trûng bùçng mêm cöî) àùåt caånh nguöìn nûúác thiïng cuãa mûúâng. Àùåc biïåt, mêm cöî cuãa öng a nha, àùåt úã giûäa, duâng cuáng töí tiïn (mêm cuáng chñnh thûác) phaãi àêìy àuã caác böå phêån cuãa con trêu hiïën tïë (àêìu, àuâi, thên, moáng, àuöi...) cuâng têët caã caác böå phêån cuãa möåt con lúån. Nhûäng mêm coân laåi cuãa caác baãn, ngoaâi thõt trêu, cúm rûúåu... coân phaãi coá gaâ võt, àùåt úã hai bïn mêm cuáng chñnh, daânh àïí cuáng caác võ thêìn khaác. Khi buöíi lïî bùæt àêìu, mo mûúâng quò trûúác caác mêm cöî, phña sau laâ a nha, taåo baãn, dên mûúâng quò lïî. Trong khöng khñ trang nghiïm, linh thiïng, öng mo trang troång, xuêët thêìn àoåc baâi cuáng àaä thöng thuöåc, múâi töí tiïn (öng cha baâ cöë nöåi ngoaåi tiïëng Thaái laâ Pao pu pang caãi), thêìn àêët (Chau àón), chuã nguöìn nûúác (Chau nùåm bo), thöí cöng thöí àõa... vïì nhêån lïî vêåt, duâng cöî, vui veã vúái cöång àöìng dên cû baãn mûúâng; àöìng thúâi cêìu mong töí tiïn thêìn linh ban phuác, phuâ trúå cho baãn mûúâng bònh lïn, laâm ùn suön seã, con ngûúâi khoãe maånh, ngö luáa sinh söi, gia suác gia cêìm àaân àaân, lúáp lúáp. Khêën xong, mo mûúâng vaâ caác võ c hûác sùæc cuâng dên baãn mûúâng vaái laåy töí tiïn vaâ caác võ thêìn. Trong luác àoá, mo mûúâng neám hai quaã trûáng (möåt àoã, möåt trùæng) vaâ möåt nùæm cúm nhoã xuöëng nguöìn nûúác. Cuöåc lïî kïët thuác, moåi ngûúâi bùæt àêìu vaâo cuöåc ùn uöëng cöång caãm, vui chúi thïí thao, vùn nghïå... Cuöåc ùn uöëng cöång caãm diïîn ra hïët sûác vui nhûng àuáng lïî nghi. Caác öng mo mûúâng, a nha, taåo baãn... ùn laâm pheáp úã mêm cöî chñnh, röìi ài tûâng mêm; úã möîi mêm caác öng ùn möåt miïëng thõt, uöëng möåt húáp rûúåu. Kïë àoá, caã baãn mûúâng ùn uöëng vui veã cho bùçng hïët caác mêm, khöng àûúåc boã thûâa hay àem vïì. Àïí chuêín bõ cho viïåc diïîn ra nhûäng troâ baách hyá trong höåi lïî, ngay tûâ saáng tinh mú cuãa ngaây àêìu tiïn, bïn caånh võ trñ cuáng lïî (mùåt bùçng, coá thïí laâ baân àaá caånh nguöìn nûúác), ngûúâi dên baãn àaä sûãa sang, doån deåp mùåt bùçng, röång caách núi haânh lïî khoaãng trïn dûúái http://www.ebooks.vdcmedia.com
16 LÏÎ HÖÅI TRUYÏÌN THÖËNG VIÏÅT NAM 100m. Moåi hoaåt àöång höåi heâ, troâ chúi, vùn nghïå, thïí thao... àïìu àûúåc diïîn ra núi àêy. Trúâi vïì chiïìu, trong tiïëng tröëng, tiïëng chiïng dòu dùåt luác khoan luác nhùåt, dên laâng töí chûác xoâe voâng, xoâe àöi, xoâe àún thêåt haâo hûáng. Bïn mêm rûúåu têåp thïí, nhûäng nam thanh nûä tuá haát gioãi muáa hay, biïët nhiïìu, nhanh nheån trong ûáng àöëi vûâa ùn uöëng, choåc gheåo, vûâa haát àöëi àaáp giao duyïn. Hoå haát giúái thiïåu, khen ngúåi nhau, baây toã chñ hûúáng, toã loâng vúái nhau... trong men rûúåu, men tònh... Bïn caånh àoá, dùm baãy àöi nam nûä (thûúâng laâ nhûäng àöi àaä ngêìm kïët nhau, töí chûác muáa saåp, thi bùæn noã, bùæn suáng hoãa mai. Nhiïìu núi coân coá tuåc ài sùn têåp thïí vaâo ngaây kïët thuác lïî höåi. Dûúái sûå chó huy cuãa möåt thúå sùn gioãi nhêët mûúâng, àûúåc dên baãn bêìu lïn, moåi ngûúâi lao mònh vaâo cuöåc sùn möåt c aách haâo hûáng. Thuá rûâng sùn àûúåc seä chia àïìu cho moåi ngûúâi cuäng nhû luä choá tham gia cuöåc sùn... Cûá nhû thïë cuöåc vui keáo daâi trong hai, ba ngaây. Sau àoá, baãn naâo vïì baãn êëy. Baãn naâo giaâu coá, nhiïìu khaã nùng vêåt chêët thò múâi mo mûúâng, a nha vïì baãn mònh, tiïëp tuåc möí lúån, giïët gaâ tiïåc tuâng vui veã, hoùåc töí chûác cêìu an cho baãn (xïn baãn). Nhû vêåy caác nghi lïî chñnh trong lïî höåi cêìu an baãn mûúâng vûâa böåc löå tñn ngûúäng thúâ phuång thuãy thêìn (thêìn nûúác, thêìn nguöìn nûúác, sêëm baáo mûa) vûâa thïí hiïån tñn ngûúäng gùæn vúái thúâi sùn bùæn, haái lûúåm nguyïn thuãy. Tuy nhiïn, bùçng vaâo tuåc hiïën sinh trêu, coá thïí thêëy nghi lïî chñnh laâ cêìu thêìn nûúác, cêìu töí tiïn cho laâng baãn bònh an, laâm ùn phaát àaåt, ngûúâi vêåt phaát triïín. Tuåc ài sùn, nhiïìu khi, laâ hïå quaã keáo theo, ngaây caâng mang tñnh höåi heâ nhiïìu hún. Vïët tñch nghi lïî tñn ngûúäng qua tuåc sùn bùæn toã ra rêët múâ. Duâ sao, àoá cuäng laâ sûå keáo theo hay xïëp lúáp vùn hoáa, thûúâng gùåp trong vùn hoáa dên gian. Vïì lïî höåi cêìu an cho baãn mûúâng, coá tû liïåu khaác cho rùçng àöëi tûúång thiïng àûúåc chuá yá laâ tiïëng sêëm (boáng daáng cuãa nhiïn thêìn, thêìn sêëm, chúáp - phaáp löi, phaáp àiïån). Ngoaåi viïåc böåc löå sûå ngûúäng voång, khêín cêìu thêìn nûúác cho muâa maâng sinh söi, con ngûúâi phöìn thõnh, coá leä cuäng coân nhûäng tñn hiïåu biïíu trûng khaác cêìn phaãi boác taách vaâ lyá giaãi. Duâ sao, viïåc chuá troång àïën tiïëng sêëm àêìu nùm, vúái http://www.ebooks.vdcmedia.com
17 LÏÎ HÖÅI TRUYÏÌN THÖËNG VIÏÅT NAM tû caách boáng daán g hay baãn thên möåt nhiïn thêìn (àaåi diïån cho trúâi), möåt mùåt chûáng toã sûå gùæn boá àïën mûác nhiïìu khi lïå thuöåc vaâo thiïn nhiïn, nhiïn thêìn cuãa cû dên vaâ muâa maâng töåc Thaái, mùåt khaác cho thêëy kinh nghiïåm söëng, kinh nghiïåm laâm ùn phong phuá cuãa cû dên úã àêy. Qua möåt vaâi chi tiïët thoaáng qua, coá tñnh gúåi múã sau àêy: "Ngûúâi Thaái Mai Chêu cho rùçng hïî nùm naâo nghe tiïëng sêëm rïìn tûâ phña thûúång nguöìn söng Maä, thò nùm àoá ùæt coá àaåi haån... Ngûúâi ta möí ñt lúån, gaâ laâm lïî tïë thêìn àïí cêìu mûa, rûãa laá luáa, xua àuöíi thêìn truâng... Ngûúåc laåi, hïî nghe tiïëng sêëm àêìu nùm rïìn úã phña thûúång nguöìn söng Àaâ, thò moåi ngûúâi àïìu phêën khúãi, tûúi vui. Hoå tin rùçng nùm àoá seä mûa thuêån gioá hoâa, triïín voång muâa maâng seä böåi thu, thoác ngö àêìy böì àêìy kho, moåi ngûúâi khoãe maånh, ñt öëm àau" (60 lïî höåi truyïìn thöëng Viïåt Nam - Thaåch Phûúng, Lï Trung Duäng - Nxb Khoa hoåc xaä höåi), coá thïí thêët thêìn linh cuäng àûúåc phên loaåi töët xêëu gùæn vúái hoaân caãnh cuå thïí, sûå vêåt cuå thïí, nguöìn nûúác cuå thïí (söng Maä, söng Àaâ...). Kinh nghiïåm laâm ùn thûåc tiïîn coá taác àöång khöng nhoã àïën suy niïåm vaâ àúâi söëng têm linh cû dên miïìn nuái. Àiïìu naây gùæn vúái viïåc thúâ thuyã quaái àaä nïu, song coá veã giaán tiïëp hún. Tuy nhiïn, vïì mùåt diïîn trònh, lïî höåi cêìu an baãn mûúâng coá khaác nhau úã möåt söë chi tiïët höåi. Nhû vêåy, ngoaâi sûå khaác biïåt àöi chuát úã nghi lïî hiïën tïë, hêìu nhû, caác hoaåt àöång cuãa lïî höåi cêìu a n baãn mûúâng àïìu giöëng nhau, úã chöî àêy laâ dõp àïí moåi ngûúâi tuå hoåp, gùåp gúä vúái töí tiïn, thêìn linh, gùåp gúä vúái nhau trong caã sinh hoaåt vêåt chêët lêîn haânh àöång têm linh; vûâa böåc löå niïìm thaânh kñnh, ngûúäng voång thaánh thêìn, vûâa thïí hiïån sûác maånh cuãa con ngûúâi; vûâa cêìu phuác cho möåt cuöåc àúâi haånh phuác, an bònh, vûâa böåc löå khaã nùng vui chúi, thi taâi... Coá thïí noái, lïî höåi cêìu an baãn mûúâng laâ möåt hoaåt àöång vùn hoáa tñn ngûúäng àùåc sùæc cuãa caác töåc Thaái, Mûúâng... ; möåt sinh hoaåt vùn hoáa dên gian töíng thïí; möåt nguöìn vui khöng thïí thiïëu cuãa cû dên ñt ngûúâi núi reão cao Têy Bùæc xa xöi, möîi khi muâa hoa ban trùæng núã. http://www.ebooks.vdcmedia.com
18 LÏÎ HÖÅI TRUYÏÌN THÖËNG VIÏÅT NAM HÖÅI ÀOOÅC MOONG NGÛÚÂI MÛÚÂNG ÚÃ XAÄ Ä PHONG HÖÅI ÀOOÅC M NGÛÚÂI MÛÚÂNG XA PHONG PHUÁ H Trûúác àêy rûâng coân nhiïìu, sau tuêìn vui tïët, ngûúâi Mûúâng úã xoám Lyá, xaä Phong Phuá, huyïån Tên Laåc, tónh Hoaâ Bònh laåi chñnh thûác bûúác vaâo möåt muâa laâm ùn múái. Ngaây êëy ngûúâi Viïåt goåi laâ ngaây haå nïu. Nïëu ngûúâi Viïåt töí chûác nïu vaâo möìng 7 thaán g giïng thò haå nïu cuãa ngûúâi Mûúâng Tên Laåc laâ ngaây 6 thaáng giïng, búãi quan niïåm trong dên gian caách tñnh ngaây cuãa ngûúâi Mûúâng xûa luâi möåt ngaây so vúái ngûúâi Viïåt. Ngaây möìng 1 tïët cuãa ngûúâi Viïåt coi laâ ngaây 30 cuãa ngûúâi Mûúâng, thïë nïn, ngaây haå nïu cuãa ngûúâi Viïåt cuäng laâ ngaây haå nïu cuãa ngûúâi Mûúâng maâ chó khaác nhau vïì caách goåi. Ngaây haå nïu coá lïî khai sún (lïî múã cûãa rûâng). Sau lïî khai sún moåi ngûúâi bùæt àêìu vaâo rûâng haái lûúåm vaâ sùn bùæt thuá. Trong ngaây naây, möåt trong nhûäng sinh hoaåt cöång àöìng rêët vui, nhiïìu núi töí chûác, àoá laâ Höåi Àooåc Moong. Tiïu biïíu laâ höåi Àooåc Moong cuãa ngûúâi Mûúâng xoám Lyá. Àooåc nghôa àen laâ àêm, múã röång nghôa laâ sùn. Ngön ngûä Taây - Thaái cöí coá möåt êm tûúng tûå laâ tooåc nghôa laâ àoáng, múã röång nghôa laâ tröìng. Moong coân goåi laâ Muöng, laâ tûâ chó caác loaâi thuá 4 chên. Höåi Àoåc Moong laâ höåi ài sùn caác loaâi thuá rûâng. Buöíi saáng àoá, ngûúâi trong Mûúâng hay Quïìl (àún võ cû truá) úã Mûúâng Löì (xaä Phong Phuá ) khöng phên biïåt treã giúã trai gaái, ai coá thïí treâo àöìi, leo nuái àûúåc cuâng keáo nhau ài. Möåt ngûúâi sùn gioãi (truâm sùn) cuãa mûúâng cuâng caác cuå giaâ coá kinh nghiïåm baân àõnh hûúáng xuêët phaát laâm ùn vaâ choån àiïím sùn. Sau àoá, moåi ngûúâi tûng bûâng http://www.ebooks.vdcmedia.com
19 LÏÎ HÖÅI TRUYÏÌN THÖËNG VIÏÅT NAM reo hoâ cuâng öng truâm sùn theo hûúáng àaä àõnh àïën möåt quaã àöìi hay möåt khu rûâng. Moåi ngûúâi toaã ra vêy quanh khu rûâng àoá. Nhûäng thúå sùn gioãi coá suáng kñp hoùåc noã cûáng, nhanh chên tòm chöî àoán loäng úã caác khe, caác löëi moân thuá hay ài. Nhûäng ngûúâi khaác kheáp kñn dêìn voâng vêy, hoå hoâ, reo, huá àuöíi thuá, tay cêìm cêy lao hoùåc cêìm möåt cêy gêåy nhoã. Nhiïìu ngûúâi cêìm cöìng (chiïng), loaâi cöìng nhoã (chiïng booâng beeng) àaánh theo àiïåu ài sùn. Nhûäng chuá choá sùn cuãa mûúâng theo hiïåu lïånh cuãa cöìng sùn vûúåt lïn suåc saåo caác buåi rêåm àaánh húi thuá. Tiïëng cöìng sùn dêåp döìn, tiïëng hoâ reo vang röån, tiïëng choá suãa choái tai cuöën huát bûúác chên ngûúâi, têët caã taåo thaânh möåt êm hûúãng söi àöång cuãa cuöåc söëng cöång àöìng bûúác vaâo muâa laâm ùn múái. Thuá rûâng bõ voâng vêy kheáp kñn döìn dêìn vaâo möåt núi. Trûúác laâ bõ choá têën cöng sau laâ ngûúâi uâa àïën duâng gêåy nhoån, cêy lao chùån àaánh. Cuäng coá khi khöng àúåi àïën luác bõ döìn vaâo möåt chöî nhûäng con thuá ranh maänh phoáng ngûúåc laåi hûúáng tiïën cuãa con ngûúâi. Luác êëy, moåi ngûúâi khöng boã vêy maâ chó söë ñt ngûúâi taách ra àuöíi theo con thuá. Thûúâng chöî con thuá thoaát àûúåc laåi laâ chöî àaä coá ngûúâi nêëp àoán chó àúåi thuá chaåy vaâo têìm ngùæm laâ nöí suáng tiïu diïåt. Höåi Àooåc Moong rêët vui, thu huát nhiïìu ngûúâi tham gia. Nïëu buöíi sùn höm àoá àûúåc thuá, laâng Mûúâng vui mûâng àaánh cöìng, goä phaách. Hoå khiïng con thuá àïën möåt miïëu lúán bùçng göî, dûång úã xoám Lyá, thúâ Àûác Taãn Viïn. Hêåu cung coá tûúång ngûúâi (Thaánh Taãn Viïn) bùçng àaá. Moåi ngûúâi möí con thuá sùn àûúåc dêng lïî tïë Thaánh Taãn. Öng mo thay mùåt dên xaä mùåc aáo thuång, àöåi muä tai eán laâm lïî khêën Thaánh Taãn phuâ trúå muâa maâng tûúi töët. Nhúä khöng àûúåc thuá gò, dên Mûúâng toã yá buöìn cho viïåc xuêët haânh àêìu nùm múái khöng may. Dên laâng àaânh phaãi choån möåt con boâ hay thuá rûâng tïë Thaánh Taãn. úã miïëu thúâ Thaánh Taãn coá tuåc khöng giïët trêu àïí tïë thêìn. Coá àiïìu khi choån núi sùn, caác cuå àaä têëu trònh kyä lûúäng, möåt khi àaä keáo dên chuáng ài Àooåc Moong thò thïë naâo cuäng phaãi sùn bùæn àûúåc thuá. Thïë nïn, khu rûâng àûúåc choån thûúâng laâ núi cêëm sùn bùæt trong nùm àïí nhiïìu thuá http://www.ebooks.vdcmedia.com
20 LÏÎ HÖÅI TRUYÏÌN THÖËNG VIÏÅT NAM vïì úã. Sau lïî tïë Thaánh Taãn, moåi ngûúâi tûå mang cúm vaâ rûúåu cêìn àïën vui mûâng suöët ngaây túái têån àïm khuya. Ngoaâi con thuá àûúåc dêng lïî Thaánh Taãn, hïî phûúâng sùn coá bùæt thïm àûúåc con thuá naâo khaác, laâng coá lïå chia phêìn nhû sau: Ngûúâi naâo giïët chïët con thuá seä àûúåc hûúãng möåt àuâi sau cuâng àêìu con vêåt, võ trñ cùæt lêëy àêìu tñnh bùçng caách toám caái tai con vêåt vñt xuöëng phña cöí, àêìu nhoån tai àïën àêu thò cùæt phêìn cöí àïën àoá. Sau àêëy, hoå möí con vêåt ra lêëy thõt chia àïìu cho töíng söë ngûúâi vaâ choá. Moåi ngûúâi quan niïåm phêìn cuãa möåt àêìu ngûúâi tûúng àûúng vúái phêìn cuãa möåt àêìu choá. Cuäng coá khi trong cuöåc sùn möåt con thuá nhû lúån rûâng, hoùéng, cheo cheo v.v... chaåy ra liïìn bõ mêëy ngûúâi àuöíi àaánh vaâ àêm chïët. Khi con vêåt chïët hùèn, möåt ngûúâi hö to khöng àêm nûäa, moåi ngûúâi tûå nguyïån giú cêy lao cuãa mònh ra phña trûúác, cùn cûá vaâo àêìu con thuá vaâ àuâi sau chia àïìu cho nhûäng ngûúâi àoá. Nïëu ai àoá, duâ rùçng anh àaánh con vêåt ngaä quõ xuöëng, hiïìm vò ngoån lao cuãa anh khöng coá maáu thò vêîn coi laâ anh khöng trûåc tiïëp giïët con vêåt àoá. Lïå Mûúâng quy àõnh thïë nïn nhiïìu ngûúâi chaåy túái sau, tiïëc cöng sûác àuöíi thuá, cho duâ con thuá àaä bõ àêm chïët, anh ta cuäng cöë lao túái chêëm àêìu nhoån cuãa mònh cho coá maáu con vêåt àïí hûúãng vinh quang vaâ phêìn thõt chia. Lïå naây giuáp chuáng ta hiïíu thïm cú súã ra àúâi cêu phûúng ngön cuãa ngûúâi ài sùn laâ "Rêy maáu ùn phêìn". Ngûúâi giïët àûúåc con thuá cöët yïëu laâ nhêån vïì sûå vinh quang, caãm phuåc cuãa ngûúâi trong mûúâng chûá lúåi löåc chùèng laâ mêëy, búãi leä khi nhêån phêìn àem vïì nhaâ, ngûúâi giïët àûúåc thuá phaãi töën keám nhiïìu rûúåu thõt àïí khoaãn àaäi dên mûúâng àïën chuác mûâng anh ta. Coá àiïìu: söëng úã laâng sang úã nûúác, duâ laâ töën keám nhûng ngûúâi giïët àûúåc thuá lêëy laâm vui mûâng lùæm, cho laâ gia àònh coá phuác lúán, tin trong nùm laâm ùn gùåp nhiïìu may mùæn. ... Cuöåc sùn chêëm dûát bùçng hiïåu lïånh cöìng. Àaä thaânh thoái quen, hïî nghe àiïåu cöìng àoá thò ngûúâi vaâ choá boã võ trñ trúã vïì mûúâng. http://www.ebooks.vdcmedia.com