Luận án Tiến sĩ Giáo dục: Một số biện pháp hỗ trợ trong dạy học viết cho học sinh có khó khăn về viết ở tiểu học

Chia sẻ: Na Na | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:296

Thêm vào BST

Báo xấu

117
lượt xem 16
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án làm rõ và bổ sung định nghĩa học sinh có khó khăn về viết (KKVV) theo các tiêu chí nhận biết; cách phân loại theo đặc điểm kĩ năng viết giúp định hướng cho việc phát hiện và hỗ trợ giáo dục trong nhà trường; làm rõ xu hướng xác định HS có KKVV theo quan điểm tổng hợp các thông tin dựa vào bằng chứng nghiên cứu, chỉ rõ tầm quan trọng của việc đánh giá năng lực nhận thức của học sinh.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Giáo dục: Một số biện pháp hỗ trợ trong dạy học viết cho học sinh có khó khăn về viết ở tiểu học

i BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO VIỆN KHOA HỌC GIÁO DỤC VIỆT NAM ----------------------- NGUYỄN THỊ CẨM HƢỜNG MỘT SỐ BIỆN PHÁP HỖ TRỢ TRONG DẠY HỌC VIẾT CHO HỌC SINH CÓ KHÓ KHĂN VỀ VIẾT Ở TIỂU HỌC LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Hà Nội, 2016
ii BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO VIỆN KHOA HỌC GIÁO DỤC VIỆT NAM ------------------------ NGUYỄN THỊ CẨM HƢỜNG MỘT SỐ BIỆN PHÁP HỖ TRỢ TRONG DẠY HỌC VIẾT CHO HỌC SINH CÓ KHÓ KHĂN VỀ VIẾT Ở TIỂU HỌC Chuyên ngành: Lí luận và lịch sử giáo dục Mã số: 62 14 01 02 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: 1. GS.TS. Nguyễn Thị Hoàng Yến 2. TS. Nguyễn Thị Hồng Vân Hà Nội, 2016
iii LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nghiên cứu nêu trong luận án là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kì công trình nghiên cứu nào khác. Tác giả luận án Nguyễn Thị Cẩm Hường
iv DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT STT Chữ viết tắt Viết đầy đủ 1. Bộ GD&ĐT Bộ Giáo dục và đào tạo 2. FSIQ Full Scale Intelligence Quotient Chỉ số trí tuệ chung (chỉ số trí tuệ toàn thang đo) 3. GV Giáo viên 4. HS Học sinh 5. IQ Intelligence Quotient/ Chỉ số trí tuệ 6. KKTT Khó khăn về tính toán 7. KKVĐ Khó khăn về đọc 8. KKVH Khó khăn về học 9. KKVV Khó khăn về viết 10. KTTT Khuyết tật trí tuệ 11. KTHT Khuyết tật học tập 12. LD Learning Disabilities/ Khuyết tật học tập 13. NLNT Năng lực nhận thức 14. PRI Perceptual Reasoning Index/ Chỉ số Tƣ duy tri giác 15. PSI Processing Speed Index/ Chỉ số Tốc độ xử lí 16. SD Standard Deviation/ Độ lệch chuẩn 17. TB Trung bình 18. VCI Verbal Comprehension Index/ Chỉ số Hiểu lời nói 19. WISC-IV Wechsler Intelligence Scale for Children – Fourth edition Thang đo trí tuệ Wechsler dành cho trẻ em, phiên bản IV 20. WMI Working Memory Index Chỉ số Trí nhớ công việc/ Chỉ số ghi nhớ công việc
v MỤC LỤC MỞ ĐẦU ....................................................................................................... 1 Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA BIỆN PHÁP HỖ TRỢ TRONG DẠY HỌC VIẾT CHO HỌC SINH CÓ KHÓ KHĂN VỀ VIẾT Ở TIỂU HỌC . 10 1.1. Tổng qu n ng n ứu vấn đề ........................................................ 10 1.1.1.Nghiên cứu về học sinh có khó khăn về viết ở tiểu học ................ 10 1.1.1.1. Trên thế giới ................................................................................. 10 1.1.1.2. Ở Việt Nam .................................................................................. 13 1.1.2. Nghiên cứu về hỗ trợ trong dạy học viết cho học sinh có khó khăn về viết ở tiểu học ....................................................................................... 17 1.1.2.1. Trên thế giới ................................................................................. 17 1.1.2.2. Ở Việt Nam .................................................................................. 18 1.1.3. Những vấn đề luận án cần giải quyết ........................................... 19 1.2. Họ s n ó k ó k ăn về viết .......................................................... 20 1.2.1. Các khái niệm ................................................................................ 20 1.2.1.1. Chữ viết ........................................................................................ 20 1.2.1.2. Viết ............................................................................................... 21 1.2.1.3. Khó khăn về viết .......................................................................... 24 1.2.1.4. Học sinh có khó khăn về viết ....................................................... 29 1.2.1.5. Hỗ trợ và biện pháp hỗ trợ trong dạy học viết cho học sinh có khó khăn về viết ở tiểu học .............................................................................. 30 1.2.2. Nguyên nhân gây khó khăn về viết ............................................... 31 1.2.2.1. Nguyên nhân sinh học .................................................................. 31 1.2.2.2. Nguyên nhân nhận thức ............................................................... 33 1.2.3. Phân loại và đặc điểm các loại khó khăn về viết .......................... 35 1.2.3.1. Khó khăn về viết dạng tạo chữ .................................................... 36 1.2.3.2. Khó khăn về viết dạng chính tả/đánh vần .................................... 36 1.2.3.3. Khó khăn về viết dạng hỗn hợp ................................................... 37 1.2.4. Nhận biết học sinh có khó khăn về viết ở tiểu học ...................... 38
vi 1.2.4.1. Mục đích, yêu cầu nhận biết học sinh có khó khăn về viết ......... 38 1.2.4.2. Nội dung, công cụ đánh giá học sinh có khó khăn về viết .......... 39 1.2.4.3. Phƣơng pháp nhận biết học sinh có khó khăn về viết.................. 43 1.3. Hỗ trợ trong dạy học viết cho họ s n ó k ó k ăn về viết ở tiểu học ........................................................................................................... 46 1.3.1. Mục đích hỗ trợ trong dạy học viết cho học sinh có khó khăn về viết ở tiểu học ............................................................................................ 46 1.3.2. Nội dung, hình thức hỗ trợ trong dạy học viết cho học sinh có khó khăn về viết ở tiểu học....................................................................... 47 1.3.3. Biện pháp hỗ trợ trong dạy học viết cho học sinh có khó khăn về viết ở tiểu học ............................................................................................ 49 1.3.3.1. Cách tiếp cận ngôn ngữ trong biện pháp hỗ trợ ........................... 49 1.3.3.2. Các dạng hoạt động trong biện pháp hỗ trợ ................................. 50 1.3.3.3. Các biện pháp hỗ trợ học sinh có khó khăn về viết ..................... 52 1.3.4. Đánh giá kết quả hỗ trợ trong dạy học viết cho học sinh có khó khăn về viết ở tiểu học .............................................................................. 54 1.3.5. Yếu tố ảnh hưởng đến việc hỗ trợ trong dạy học viết cho học sinh có khó khăn về viết ở tiểu học .................................................................. 55 1.3.5.1. Yếu tố bên trong ........................................................................... 55 1.3.5.2. Yếu tố bên ngoài .......................................................................... 56 Kết luận chương 1.................................................................................... 58 C ƣơng 2 THỰC TRẠNG ĐẶC ĐIỂM HỌC SINH CÓ KHÓ KHĂN VỀ VIẾT VÀ HỖ TRỢ TRONG DẠY HỌC VIẾT CHO HỌC SINH CÓ KHÓ KHĂN VỀ VIẾT Ở TIỂU HỌC .................................................................. 59 2.1. Giới thiệu chung về quá trìn ng n ứu thực trạng ................. 59 2.1.1. Mục đích nghiên cứu..................................................................... 59 2.1.2. Nội dung nghiên cứu thực trạng .................................................. 59 2.1.2.1. Nội dung khảo sát thực trạng đặc điểm học sinh có khó khăn về viết ở tiểu học............................................................................................ 59
vii 2.1.2.2. Nội dung khảo sát thực trạng hỗ trợ trong dạy học viết cho học sinh có khó khăn về viết ở tiểu học .......................................................... 60 2.1.3. Công cụ và mẫu khách thể khảo sát thực trạng .......................... 61 2.1.3.1. Công cụ và mẫu khách thể khảo sát đặc điểm học sinh có khó khăn về viết ở tiểu học .............................................................................. 61 2.1.3.2. Công cụ và mẫu khách thể khảo sát thực trạng hỗ trợ trong dạy học viết cho học sinh có khó khăn về viết ở tiểu học ............................... 71 2.1.4. Phương pháp nghiên cứu thực trạng ........................................... 72 2.2.Kết quả ng n ứu đặ đ ểm họ s n ó k ó k ăn về viết ở tiểu học .................................................................................................................... 73 2.2.1. Kết quả sàng lọc học sinh có khó khăn về viết ở tiểu học ........... 73 2.2.2. Đặc điểm của học sinh có khó khăn về viết ở tiểu học ................ 78 2.2.2.1.... Đặc điểm phát triển, trí tuệ, hành vi của học sinh có khó khăn về viết ........................................................................................................ 78 2.2.2.2. Đặc điểm, mức độ khó khăn trong kĩ năng viết của học sinh có khó khăn về viết ........................................................................................ 78 2.2.2.3. Đặc điểm năng lực nhận thức của học sinh có khó khăn về viết . 78 2.2.2.4. Liên hệ giữa đặc điểm năng lực nhận thức với đặc điểm kĩ năng viết ............................................................................................... 85 2.2.3. Đánh giá chung về đặc điểm học sinh có khó khăn về viết ở tiểu học và định hướng hỗ trợ......................................................................... 87 2.3. Kết quả khảo sát t ực trạng hỗ trợ trong dạy học viết cho học sn ó k ó k ăn về viết ở tiểu học........................................................ 89 2.3.1. Thực trạng nhận thức, thái độ của giáo viên về việc hỗ trợ trong dạy học viết cho học sinh có khó khăn về viết ........................................ 89 2.3.2. Thực trạng hiểu biết của giáo viên về khó khăn về viết và hỗ trợ trong dạy học viết cho học sinh có khó khăn về viết .............................. 90 2.3.3. Thực trạng hỗ trợ trong dạy học viết cho học sinh có khó khăn về viết ........................................................................................................ 92
viii 2.3.4. Khó khăn trong việc hỗ trợ trong dạy học viết cho học sinh có khó khăn về viết ....................................................................................... 95 2.3.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả hỗ trợ trong dạy học viết cho học sinh có khó khăn về viết ............................................................ 96 2.3.6. Thực trạng bồi dưỡng, phát triển chuyên môn về hỗ trợ trong dạy học viết cho học sinh có khó khăn về viết ........................................ 98 2.3.7. Đánh giá chung về thực trạng hỗ trợ trong dạy học viết cho học sinh có khó khăn về viết ở tiểu học và nguyên nhân .............................. 99 Kết luận chương 2.................................................................................. 101 C ƣơng 3 BIỆN PHÁP HỖ TRỢ TRONG DẠY HỌC VIẾT CHO HỌC SINH CÓ KHÓ KHĂN VỀ VIẾT Ở TIỂU HỌC VÀ THỰC NGHIỆM . 103 3.1. Nguy n tắ xây dựng biện p áp ỗ trợ trong dạy học viết cho học sn ó k ó k ăn về viết ở tiểu học...................................................... 103 3.1.1. Đảm bảo yêu cầu đổi mới trong dạy học tiếng Việt ở tiểu học .. 103 3.1.2. Đảm bảo phù hợp với cơ chế hoạt động viết .............................. 104 3.1.3. Đảm bảo phù hợp với đặc điểm, khả năng, nhu cầu của học sinh có khó khăn về viết ở tiểu học ................................................................ 105 3.1.3.1. Đảm bảo phù hợp với đặc điểm năng lực nhận thức của học sinh có khó khăn về viết ................................................................................. 105 3.1.3.2. Đảm bảo phù hợp với đặc điểm kĩ năng viết của học sinh có khó khăn về viết ............................................................................................. 106 3.1.3.3. Đảm bảo phù hợp với khả năng tập trung chú ý, nhu cầu, sở thích của học sinh có khó khăn về viết ............................................................ 107 3.1.4. Đảm bảo kế thừa và phát huy những thành tựu trong dạy học viết ở tiểu học ................................................................................................. 107 3.1.5. Đảm bảo điều kiện môi trường phù hợp trong quá trình hỗ trợ 108 3.2. Mụ t u của biện p áp ỗ trợ trong dạy học viết cho họ s n ó k ó k ăn về viết ở tiểu học................................................................... 108
ix 3.3. Đề xuất một số biện p áp ỗ trợ trong dạy học viết cho học sinh ó k ó k ăn về viết ở tiểu học .............................................................. 110 3.3.1. Nhóm biện pháp tiền đề trong hỗ trợ học sinh có khó khăn về viết ở tiểu học ................................................................................................. 112 3.3.1.1. Biện pháp 1: Nhận biết học sinh có khó khăn về viết ở tiểu học, xác định đặc điểm, khả năng, nhu cầu của học sinh ............................... 112 3.3.1.2. Biện pháp 2: Lập kế hoạch hỗ trợ học sinh có khó khăn về viết ở tiểu học ............................................................................................. 116 3.3.2. Nhóm biện pháp chính trong hỗ trợ học sinh có khó khăn về viết ở tiểu học ................................................................................................. 118 3.3.2.1. Nhóm biện pháp chính 1 - Nhóm biện pháp hỗ trợ ghi nhớ công việc ............................................................................................. 118 3.3.2.2. Nhóm biện pháp chính 2 – Nhóm biện pháp hỗ trợ mã hóa chính tả ............................................................................................. 123 3.3.3. Nhóm biện pháp bổ trợ trong hỗ trợ học sinh có khó khăn về viết ở tiểu học ................................................................................................. 132 3.3.3.1. Biện pháp 10: Điều chỉnh cách sử dụng tranh ảnh minh họa .... 133 3.3.3.2. Biệp pháp 11: Điều chỉnh cách tự đánh giá kĩ năng viết của HS134 3.3.3.3. Biện pháp 12: Tạo và duy trì hứng thú với hoạt động viết ........ 134 3.3.3.4. Biện pháp 13: Sử dụng thiết bị công nghệ điện tử..................... 135 3.3.4. Điều kiện thực hiện các biện pháp hỗ trợ .................................. 136 3.3.5. Mối quan hệ giữa các biện pháp hỗ trợ...................................... 137 3.3.6. Định hướng thực hiện các biện pháp hỗ trợ .............................. 137 3.4. Thực nghiệm biện p áp ỗ trợ trong dạy học viết cho họ s n ó k ó k ăn về viết ở tiểu học................................................................... 139 3.4.1. Giới thiệu chung về quá trình thực nghiệm ............................... 139 3.4.1.1. Mục đích thực nghiệm ............................................................... 139 3.4.1.2. Nội dung, công cụ, mẫu thực nghiệm ........................................ 139 3.4.1.3. Tổ chức thực nghiệm ................................................................. 140
x 3.4.1.4. Đánh giá thực nghiệm ................................................................ 141 3.4.1.5. Xử lí và phân tích kết quả thực nghiệm ..................................... 141 3.4.2. Kết quả thực nghiệm biện pháp hỗ trợ trong dạy học viết cho học sinh có khó khăn về viết ở tiểu học........................................................ 142 3.4.2.1. Trƣờng hợp nghiên cứu 1........................................................... 142 3.4.2.2. Trƣờng hợp nghiên cứu 2........................................................... 146 3.4.3. Tính khả thi của các biện pháp hỗ trợ trong dạy học viết cho học sinh có khó khăn về viết ở tiểu học........................................................ 151 Kết luận chương 3.................................................................................. 152 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ .......................................................... 154 1. KẾT LUẬN ........................................................................................ 154 2. KHUYẾN NGHỊ................................................................................. 155 2.2. Đối với công tác đào tạo, bồi dƣỡng GV về biện pháp hỗ trợ trong dạy học viết cho HS có KKVV ở tiểu học .................................................... 156 2.3. Đối với các nhà quản lí trong việc xây dựng chiến lƣợc, chính sách, nghiên cứu về hỗ trợ HS KKVV ............................................................. 156 2.4. Đối với các nghiên cứu tiếp theo ..................................................... 157 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ . ........................... 158 TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................... 160 PHỤ LỤC .................................................................................................. 173
xi DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1. Số lƣợng HS t mg ng n ứu xây dựng ông ụ đán g á p át tr ển kĩ năng v ết ( ìn t ứ n ìn v ết) ............................................ 62 Bảng 2.2: Cá mứ độ p át tr ển kĩ năng v ết ( ìn thứ n ìn - viết) của HS tiểu học ................................................................................................... 65 Bảng 2.3: P ân loại mứ độ chậm p át tr ển kĩ năng v ết ( ìn t ức n ìn - viết) của HS tiểu học ........................................................................ 65 Bảng 2.4: Xá định mứ độ chậm p át tr ển kĩ năng v ết đúng ( ìn thứ n ìn - viết) của HS tiểu học theo số lỗi mắc phải ............................ 66 Bảng 2.5: Cá n óm lỗi chữ viết ( ìn t ứ n ìn – viết) của HS tiểu học và loại lỗi chữ viết trong n óm .................................................................. 66 Bảng 2.6: HS tham gia khảo sát sàng lọ HS ó KKVV ở tiểu học ........ 69 Bảng 2.7: Số lƣợng và tỉ lệ HS ó KKVV ở tiểu họ xét t eo k ối lớp và giớ tín ........................................................................................................ 73 Bảng 2.8: HS ó KKVV xét t eo g đoạn đầu và uối cấp tiểu học ..... 74 Bảng 2.9: HS ó KKVV trong tổng số HS ó KTHT ở tiểu học ............. 75 Bảng 2.10: Số lƣợng HS ó KKVV ở tiểu học dạng đơn lẻ và dạng kết hợp ................................................................................................................ 76 Bảng 2.11: HS ó KKVV k ểu A, kiểu B, kiểu C và k ểu D t eo á k ối lớp ................................................................................................................. 77 Bảng 2.12: Kiểu A, kiểu B, kiểu C và k ểu D t eo á g đoạn học tập ....................................................................................................................... 77 Bảng 2.13: Đ ểm TB và độ lệch chuẩn của NLNT tổng thể, á NLNT uy n b ệt của HS ó KKVV (N=11) ....................................................... 79 Bảng 2.14: Đ ểm TB và độ lệch chuẩn á NLNT ụ thể củ HS ó KKVV (đ ểm tiểu trắc nghiệm) (N=11)..................................................... 80 Bảng 2.15: Tổng hợp á đặ đ ểm NLNT củ HS ó KKVV ở tiểu học ....................................................................................................................... 87
xii Bảng 2.16: T á độ của GV về việc hỗ trợ HS ó KKVV ........................ 89 Bảng 2.17: Thực trạng hiểu biết về KKVV của GV tiểu học .................. 90 Bảng 2.18: Thực trạng hỗ trợ trong dạy học viết o HS ó KKVV ..... 92 Bảng 2.19: Lự lƣợng phối hợp trong hỗ trợ HS ó KKVV ................... 94 Bảng 2.20: Những k ó k ăn trong ỗ trợ HS ó KKVV ........................ 95 Bảng 2.21: Ản ƣởng củ á yếu tố k á qu n và chủ qu n đến hiệu quả hỗ trợ HS ó KKVV (0
xiii DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1: Đ ểm trung bìn 10 t ểu trắc nghiệm trong trắc nghiệm trí tuệ WISC-IV củ HS ó KKVV ...........................................................81 Biểu đồ 2.2: Thực trạng kiến thứ , kĩ năng, t á độ của GV về việc hỗ trợ trong dạy học viết o HS ó KKVV ở tiểu học ........................... 101 ........................................................................................................................ 144 Biểu đồ 3.1: Sự t y đổi về tố độ viết củ HS A2 trong quá trìn đƣợc hỗ trợ (đƣờng thẳng là đƣờng hồi quy) ................................................... 144 ........................................................................................................................ 144 Biểu đồ 3.2: Sự t y đổi về tỉ lệ lỗi chữ viết củ HS A2 trong quá trìn đƣợc hỗ trợ (đƣờng thẳng là đƣờng hồi quy)......................................... 144 Biểu đồ 3.3: Sự t y đổ độ lệch chuẩn của tố độ viết của HS A2 so với HS lớp 3 và HS n m lớp 3 ......................................................................... 144 Biểu đồ 3.4: Sự t y đổ độ lệch chuẩn của tỉ lệ lỗi chữ viết của HS A2 so với HS lớp 3 và HS n m lớp 3 .............................................................. 144 Biểu đồ 3.5: Sự t y đổi về tố độ viết củ HS A2 trƣớc – trong – sau thực nghiệm................................................................................................. 145 Biểu đồ 3.6: Sự t y đổi về tỉ lệ lỗi chữ viết củ HS A2 trƣớc – trong – sau thực nghiệm ......................................................................................... 145 Biểu đồ 3.7: Sự t y đổ kĩ năng v ết và t á độ tí ực của HS A2 tại lớp ò n ập................................................................................................ 145 Biểu đồ 3.8: Sự t y đổi về tố độ viết củ HS A4 trong quá trìn đƣợc hỗ trợ (đƣờng thẳng là đƣờng hồi quy) ................................................... 149 Biểu đồ 3.9: Sự t y đổi về tỉ lệ lỗi chữ viết củ HS A4 trong quá trìn đƣợc hỗ trợ (đƣờng thẳng là đƣờng hồi quy)......................................... 149 Biểu đồ 3.10: Sự t y đổ độ lệch chuẩn của tố độ viết của HS A4 so với HS lớp 1 và HS n m lớp 1 ......................................................................... 149
xiv Biểu đồ 3.11: Sự t y đổ độ lệch chuẩn của tỉ lệ lỗi chữ viết của HS A4 so với HS lớp 1 và HS n m lớp 1 .............................................................. 149 Biểu đồ 3.12: Sự t y đổi về tố độ viết củ HS A4 trƣớc – trong – sau thực nghiệm ................................................................................................. 150 Biểu đồ 3.13: Sự t y đổi về tỉ lệ lỗi chữ viết củ HS A4 trƣớc – trong – sau thực nghiệm .......................................................................................... 150 Biểu đồ 3.14: Sự t y đổ kĩ năng v ết và t á độ tí ực của HS A4 tại lớp ò n ập.......................................................................................... 150 DANH MỤC SƠ ĐỒ Sơ đồ 1.1: Cá k u vực chứ năng ủ não ó l n qu n đến việ đọc và v ết........................................................................................................ 32 Sơ đồ 1.2. Mô ìn đ ểm mạnh – đ ểm yếu trong Quy trìn t yt ế dự vào á ng n ứu .......................................................................... 44 Sơ đồ 3.1: Biện p áp ỗ trợ trong dạy học viết o HS ó KKVV ở tiểu học ................................................................................................... 111 Sơ đồ 3.2: Tiến trìn n ận biết HS ó KKVV ở tiểu học .................. 113 Sơ đồ 3.3: Mô ìn xá địn HS ó KKVV ở tiểu họ và tổng hợp đặc đ ểm HS .................................................................................................. 114 Sơ đồ 3.4: Cá bƣớc tổ chức biện p áp ỗ trợ trong dạy học viết cho HS ó KKVV ở tiểu học ........................................................................ 138
xv DANH MỤC PHỤ LỤC Phụ lục 1: Phiếu đ ều tra thực trạng hỗ trợ trong dạy học viết cho HS ó KKVV ở tiểu học...................................................................................174 Phụ lục 2: Cá ông ụ ng n ứu thực trạng đặ đ ểm HS ó KKVV ........................................................................................................180 Phụ lục 3: Phụ lụ ng n ứu đặ đ ểm p át tr ển kĩ năng v ết của HS tiểu học........................................................................................................192 Phụ lục 4: Đ ểm số trắc nghiệm trí tuệ WISC-IV củ n óm HS ó KKVV ở tiểu học.......................................................................................207 Phụ lục 5: Nộ dung kĩ năng v ết cần hỗ trợ o HS ó KKVV............208 Phụ lụ 6: Cá bà tập hỗ trợ mã ó ín tả o HS ó KKVV ở tiểu học...............................................................................................................217 Phụ lục 7: Hồ sơ á trƣờng hợp ng n ứu đ ển ìn ........................241 Phụ lục 8: Một số kết quả học viết củ á trƣờng hợp ng n ứu đ ển ìn ............................................................................................................268 Phụ lụ 9: Đán g á t ực nghiệm.............................................................274
1 MỞ ĐẦU 1. Lí do ọn đề tà Trong trƣờng tiểu học hiện nay, có một bộ phận HS có KKVV với những mức độ khác nhau. HS có KKVV là một dạng HS khuyết tật học tập có nhiều hạn chế trong sự lĩnh hội và vận dụng kĩ năng viết ở cấp độ viết chữ hoặc tạo lập văn bản hoặc ở cả hai cấp độ. Càng học lên cao, sự phát triển kĩ năng viết của HS có KKVV càng gặp nhiều khó khăn [112]. Việc gặp KKVV không chỉ ảnh hƣởng đến kết quả học tập mà còn ảnh hƣởng tới sự phát triển tâm lí, sự tự tin của HS, từ đó ảnh hƣởng đến sự tham gia học tập và hòa nhập xã hội sau này. Vì vậy, việc hỗ trợ, giúp đỡ để HS KKVV học tập hiệu quả là việc làm hết sức cần thiết. KKVV không phải do sự yếu kém, hạn chế kĩ năng vận động tinh gây ra. Nguyên nhân của KKVV nằm sâu bên trong các chức năng thần kinh bất thƣờng của não bộ, dẫn tới sự bất thƣờng, mất cân bằng trong các NLNT có liên quan đến kĩ năng viết. Sự bất thƣờng trong NLNT là yếu tố chính, nội tại bên trong làm giảm thiểu hiệu suất nhận thức, hạn chế sự phát triển kĩ năng viết nói riêng, kĩ năng học tập nói chung [99]. Các biện pháp hỗ trợ HS có KKVV cần đặc biệt chú trọng đến yếu tố này. Trên thế giới, công cụ đánh giá xác định các vấn đề về NLNT hay kĩ năng viết của HS có KKVV đã đƣợc xây dựng gần nhƣ hoàn chỉnh. Các kết quả nghiên cứu đều cho thấy biểu hiện của KKVV có thể thay đổi theo thời gian và có nhiều điểm khá tƣơng đồng với các rối loạn khác nhƣ rối loạn phối hợp phát triển, rối loạn kĩ năng vận động tinh,.... Hiện nay, không thể có một công thức nào nhƣ "giấy quỳ" để nhận biết HS có KKVV [78]. Càng tổng hợp nhiều thông tin về HS việc nhận biết KKVV càng thuận lợi, giúp quá trình hỗ trợ HS có hiệu quả [79]. Đồng thời, do sự đa dạng về đặc điểm NLNT, về mức độ phát triển kĩ năng viết của các cá nhân có KKVV, các
2 biện pháp hỗ trợ không thể cứng nhắc vận dụng cho mọi HS, mà cần linh hoạt theo đặc điểm của từng HS cụ thể. Tại Việt Nam, những năm gần đây, Đảng và Nhà nƣớc ta đã quan tâm hơn và tạo nhiều điều kiện để nâng cao chất lƣợng giáo dục nói chung, giáo dục cho trẻ khuyết tật nói riêng. Nghị quyết Hội nghị lần thứ hai Ban Chấp hành Trung ƣơng Đảng Khóa VIII về Chiến lƣợc Phát triển giáo dục và đào tạo thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa khẳng định: "Nâng cao chất lƣợng toàn diện bậc tiểu học. Thực hiện công bằng xã hội trong giáo dục và đào tạo. Tạo điều kiện để ai cũng đƣợc học hành". Năm 2012, theo Quyết định 711/QĐ-TTg, Chiến lƣợc Phát triển giáo dục quốc gia từ năm 2011 đến 2020 khẳng định: “Thực hiện đổi mới chƣơng trình và SGK từ sau năm 2015 theo định hƣớng phát triển năng lực HS”. Đối với lĩnh vực giáo dục trẻ khuyết tật định hƣớng phát triển theo xu hƣớng giáo dục hòa nhập, "cần đạt mục tiêu đến năm 2020, tỉ lệ trẻ em khuyết tật đƣợc đi học là 70%" [7]. Điều này cũng đặt ra cho giáo dục tiểu học và giáo dục đặc biệt những yêu cầu và điều kiện quan trọng về đổi mới giáo dục, nâng cao cơ hội đến trƣờng cho HS có nhu cầu giáo dục đặc biệt nói chung, HS có KKVV nói riêng. Trong trƣờng tiểu học, kĩ năng viết của HS đƣợc coi là một trong các kĩ năng ngôn ngữ nền tảng cơ bản để học tập. Nhiều phƣơng pháp dạy học đã đƣợc đổi mới và áp dụng nhằm tăng hiệu quả học tập cho HS. Điều này tạo cơ hội thuận lợi cho nhiều HS có nhu cầu đặc biệt đƣợc đến trƣờng. Tuy nhiên, HS có KKVV vẫn gặp nhiều trở ngại trong việc học tập, trong đó có học viết. Điều này có một phần nguyên nhân không nhỏ do sự thiếu vắng các biện pháp hỗ trợ phù hợp với đặc điểm, nhu cầu của các em. Nếu không đƣợc hỗ trợ kịp thời, phù hợp, HS có KKVV có thể gặp nhiều khó khăn thứ phát về mặt tâm lí, phát triển và phải đối diện với nguy cơ bỏ học. Từ những lí do trên, chúng tôi thấy rằng việc nghiên cứu về biện pháp hỗ trợ trong dạy học viết nhằm nâng cao kĩ năng viết chữ cho HS có KKVV ở tiểu học, từ đó nâng cao hiệu quả học tập và cơ hội đến trƣờng cho các HS
3 này là một việc làm hết sức cần thiết. Nghiên cứu này không chỉ góp phần xây dựng cơ sở lý luận mà còn có ý nghĩa thực tiễn trong lĩnh vực nghiên cứu về trẻ em có KKVV ở Việt Nam. Do đó, chúng tôi quyết định chọn đề tài "Một số biện pháp hỗ trợ trong dạy học viết cho học sinh có khó khăn về viết ở tiểu học" làm đề tài nghiên cứu. 2. Mụ đí ng n ứu Nghiên cứu đề xuất một số biện pháp hỗ trợ trong dạy học viết cho HS có KKVV ở tiểu học nhằm cải thiện kĩ năng viết của HS có KKVV. 3. K á t ể, đố tƣợng ng n ứu 3.1. Khách thể nghiên cứu: Hoạt động dạy học viết cho HS có KKVV ở tiểu học. 3.2. Đối tượng nghiên cứu: Biện pháp hỗ trợ trong dạy học viết cho HS có KKVV ở tiểu học. 4. Giả thuyết khoa học Trong trƣờng tiểu học hiện nay đang tồn tại một bộ phận HS có KKVV. Trong quá trình dạy học viết cho HS, nếu có biện pháp hỗ trợ phù hợp với đặc điểm NLNT và mức độ phát triển kĩ năng viết của HS thì có thể cải thiện kĩ năng viết của các em, góp phần nâng cao chất lƣợng học tập của nhóm HS này. 5. Nhiệm vụ ng n ứu 5.1. Nghiên cứu lý luận Nghiên cứu làm rõ các khái niệm và các vấn đề lý luận có liên quan: kĩ năng viết, KKVV và HS có KKVV ở tiểu học, dạy học viết ở tiểu học, hỗ trợ HS có KKVV ở tiểu học. 5.2. Nghiên cứu thực tiễn Nghiên cứu đặc điểm HS có KKVV ở tiểu học, thực trạng hỗ trợ trong dạy học viết cho HS có KKVV ở tiểu học hiện nay, từ đó định hƣớng những khó khăn, thách thức của vấn đề hỗ trợ trong dạy học viết cho HS có KKVV ở tiểu học nhằm cải thiện kĩ năng viết của những HS này.
4 5.3. Đề xuất Trên cơ sở kết quả nghiên cứu lý luận và thực trạng, đề xuất một số biện pháp hỗ trợ HS có KKVV ở tiểu học, từ đó tiến hành thực nghiệm một số biện pháp ở các HS có KKVV để khẳng định giả thuyết của đề tài luận án. 6. Giới hạn phạm v ng n ứu 6.1. Nội dung nghiên cứu - KKVV là một dạng của KTHT, còn gọi là KTHT về viết. KKVV trong đề tài này không kèm theo rối loạn tăng động giảm chú ý, rối loạn phổ tự kỉ, rối loạn phối hợp phát triển. - Giới hạn kĩ năng viết ở cấp độ kĩ năng tạo chữ (handwriting) và kĩ năng viết chính tả (kĩ năng ghép vần, sử dụng dấu thanh) (spelling). Giới hạn hình thức thể hiện kĩ năng tạo chữ và viết chính tả là hình thức nhìn viết (copying). Mối liên hệ giữa đặc điểm NLNT với các đặc điểm kĩ năng viết đặt trong hình thức nhìn viết. - Giới hạn các biện pháp hỗ trợ nhằm cải thiện kĩ năng viết ở cấp độ tạo chữ, kĩ năng viết chính tả dƣới hình thức nhìn viết dành cho đối tƣợng HS đầu cấp tiểu học. - Giới hạn nội dung hỗ trợ: Nội dung hỗ trợ trong dạy học viết cho HS có KKVV đƣợc đề xuất dựa trên chƣơng trình dạy học kĩ năng viết ở các cấp độ cụ thể trong trƣờng tiểu học. Việc sử dụng nội dung hỗ trợ nào tùy thuộc vào mức độ phát triển kĩ năng viết thực tế, đặc điểm khả năng, nhu cầu phát triển kĩ năng viết của mỗi HS có KKVV. - Hình thức tổ chức biện pháp hỗ trợ: Trong môi trƣờng hòa nhập nhƣng tiến hành dƣới các tiết cá nhân ngoài giờ lên lớp chung, tại phòng hỗ trợ riêng. 6.2. Khách thể và địa bàn nghiên cứu khảo sát - 4444 HS tiểu học từ lớp 1 đến lớp 5 tại một số trƣờng tiểu học ở Hà Nội và Nghệ An. - 11 HS có KKVV ở một số trƣờng tiểu học tại Hà Nội.
5 - 97 GV tại các lớp có HS có KKVV thuộc một số trƣờng tiểu học ở Hà Nội và Bình Dƣơng (trong đó có 45 GV đã đƣợc tập huấn về biện pháp hỗ trợ HS có KKVV). - Thực nghiệm đƣợc tiến hành với 02 HS có KKVV, gồm 01 HS có KKVV dạng tạo chữ ở lớp 1 và 01 HS có KKVV dạng chính tả ở lớp 3 tại một trƣờng tiểu học ở Hà Nội. 7. P ƣơng p áp luận và á p ƣơng p áp ng n ứu 7.1. Phương pháp luận - Tiếp cận duy vật biện chứng: Vấn đề hỗ trợ trong dạy học viết cho HS có KKVV ở tiểu học đƣợc xem xét trong mối quan hệ tác động qua lại với các yếu tố khách quan và chủ quan của quá trình dạy học HS KKVV nhƣ: đặc điểm nội tại cá nhân HS có KKVV, đặc điểm hệ chữ viết tiếng Việt, đặc điểm mục đích, nội dung, chƣơng trình, phƣơng pháp, biện pháp dạy học viết ở tiểu học, điều kiện cơ sở vật chất, .... - Tiếp cận hệ thống: Các nghiên cứu thực tiễn đƣợc tiến hành toàn diện và có tính hệ thống để cho thấy một bức tranh toàn cảnh cả về đặc điểm HS có KKVV và việc hỗ trợ của GV dành cho HS. Đồng thời, các biện pháp đề xuất cũng đƣợc xây dựng mang tính hệ thống và toàn diện không chỉ chú ý đến kĩ năng viết mà còn chú ý tới sự phát triển tâm lí, lòng tự tin, tính tự chủ của HS để tác động một cách tổng thể lên quá trình phát triển ở HS có KKVV. - Tiếp cận lịch sử: Xuất phát từ việc mỗi HS có đặc điểm, hoàn cảnh, tiểu sử phát triển khác nhau, kinh nghiệm, thói quen, khả năng khác nhau, các biện pháp hỗ trợ tôn trọng sự khác biệt này và đƣợc áp dụng cho những trƣờng hợp cụ thể khác nhau. - Tiếp cận cá nhân hóa: Đây là quan điểm cơ bản, trọng yếu của giáo dục đặc biệt HS có nhu cầu đặc biệt trong đó có HS KKVV. Sự đa dạng trong năng lực viết, năng lực nhận thức của HS có KKVV là điều bình thƣờng trong sự phát triển tự nhiên. Sứ mệnh của giáo dục là nhằm phát triển từng cá nhân cụ thể. Sự thay đổi của các biện pháp hỗ trợ HS có KKVV đƣợc coi là việc