Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục: Phát triển kỹ năng tự đánh giá kết quả học tập cho sinh viên trường Đại học sư phạm

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:254

Thêm vào BST

Báo xấu

48
lượt xem 9
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của Luận án nhằm đề xuất một số biện pháp sư phạm để phát triển kỹ năng tự đánh giá kết quả học tập cho sinh viên trường Đại học sư phạm. Để hiểu rỡn hơn mời các bạn cùng tham khảo nội dung chi tiết của Luận án này.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục: Phát triển kỹ năng tự đánh giá kết quả học tập cho sinh viên trường Đại học sư phạm

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO VIỆN KHOA HỌC GIÁO DỤC VIỆT NAM --------------------- DƢƠNG THỊ THÚY HÀ PHÁT TRIỂN KỸ NĂNG TỰ ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ HỌC TẬP CHO SINH VIÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC HÀ NỘI, 2021
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO VIỆN KHOA HỌC GIÁO DỤC VIỆT NAM --------------------- VIỆN KHOA HỌC GIÁO DỤC VIỆT NAM -DƢƠNG THỊ THÚY HÀ PHÁT TRIỂN KỸ NĂNG TỰ ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ HỌC TẬP CHO SINH VIÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM Chuyên ngành : Lý luận và lịch sử giáo dục Mã số : 9 14 01 02 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS. TS. Nguyễn Đức Minh 2. PGS.TS. Nguyễn Hồng Thuận 1. PGS. TS. Nguyễn Đức 2. PGS.TS HÀ NỘI, 2021
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận án chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tác giả luận án Dƣơng Thị Thúy Hà
ii LỜI CẢM ƠN Tôi xin trân trọng tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến hai người Thầy đã tận tình hướng dẫn và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và thực hiện luận án. Tôi xin chân thành bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam và các nhà khoa học giáo dục đã tạo điều kiện và giúp đỡ tôi trong trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu. Tôi xin gửi lời cảm ơn tới tập thể cán bộ, giảng viên và sinh viên các trường Đại học sư phạm Hà Nội, Đại học sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh, Đại học sư phạm Đà Nẵng đã tham gia và giúp đỡ tôi trong quá trình điều tra và thực nghiệm luận án. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn những người thân trong gia đình đã quan tâm, ủng hộ để tôi hoàn thành nhiệm vụ học tập và nghiên cứu. Trân trọng cảm ơn! Hà Nội, ngày… tháng… năm 2021 Tác giả luận án
iii MỤC LỤC MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 1. Lí do chọn đề tài ................................................................................................. 1 2. Mục đích nghiên cứu .......................................................................................... 4 3. Khách thể, đối tượng nghiên cứu ........................................................................ 4 4. Giả thuyết nghiên cứu ......................................................................................... 4 5. Nhiệm vụ nghiên cứu .......................................................................................... 4 6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu.............................................................................. 5 7. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu ................................................. 5 8. Luận điểm bảo vệ của luận án ............................................................................ 8 9. Đóng góp mới của luận án .................................................................................. 8 10. Cấu trúc của luận án.......................................................................................... 9 CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN KỸ NĂNG TỰ ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ HỌC TẬP CHO SINH VIÊN ĐẠI HỌC SƢ PHẠM ....................... 10 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề ........................................................................ 10 1.1.1. Các nghiên cứu về đánh giá KQHT........................................................ 10 1.1.2. Các nghiên cứu về tự đánh giá KQHT ................................................... 18 1.1.3. Các nghiên cứu về tự đánh giá KQHT của sinh viên đại học sư phạm........ 22 1.2. Một số khái niệm cơ bản liên quan đến đề tài ............................................... 25 1.2.1. Đánh giá (Assessment) ........................................................................... 25 1.2.2. Đánh giá KQHT của sinh viên (Student Learning Outcome Assessment) .. 30 1.2.3. Tự đánh giá kết quả học tập (Learning Outcome Self-asessment) ......... 33 1.2.4. Kỹ năng (Skill) ....................................................................................... 34 1.2.5. Kỹ năng tự đánh giá KQHT cho sinh viên đại học sư phạm (Learning Outcome Self-Assessment Skill) ...................................................................... 39 1.2.6. Phát triển kỹ năng tự đánh giá KQHT (Improve Learning Outcome Self- Assessment Skill) ............................................................................................. 41 1.3. Phát triển kỹ năng tự đánh giá KQHT cho sinh viên ĐH sư phạm ............... 42 1.3.1. Đặc điểm tâm lý của sinh viên đại học sư phạm .................................... 42 1.3.2. Vai trò của kỹ năng TĐG giá kết quả học tập ........................................ 44 1.3.3. Mục tiêu, nội dung phát triển kỹ năng TĐG KQHT............................... 45
iv 1.3.4. Con đường phát triển kỹ năng tự đánh giá KQHT ................................. 46 1.3.4.1. Phát triển kỹ năng tự đánh giá KQHT thông qua dạy học .............. 46 1.3.4.2. Phát triển kỹ năng tự đánh giá KQHT thông qua tổ chức các hoạt động học tập ................................................................................................. 48 1.3.4.3. Phát triển kỹ năng tự đánh giá KQHT thông qua tự rèn luyện ....... 49 1.3.4.4. Hình thức tổ chức và phương tiện phát triển kỹ năng TĐG .......... 49 1.4. Một số yếu tố ảnh hưởng tới việc phát triển kỹ năng tự đánh giá KQHT cho sinh viên đại học sư phạm..................................................................................... 51 1.4.1. Yếu tố chủ quan ...................................................................................... 51 1.4.2. Yếu tố khách quan .................................................................................. 52 Kết luận chƣơng 1. .................................................................................................. 54 CHƢƠNG 2. THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN KỸ NĂNG TỰ ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ HỌC TẬP CHO SINH VIÊN ĐẠI HỌC SƢ PHẠM ................................. 56 2.1. Khái quát về quá trình điều tra, khảo sát thực trạng ...................................... 56 2.1.1. Mục đích khảo sát................................................................................... 56 2.1.2. Nội dung khảo sát ................................................................................... 56 2.1.3. Địa bàn khảo sát ..................................................................................... 56 2.1.4. Đối tượng, phương pháp và công cụ khảo sát ........................................ 56 2.1.5. Kỹ thuật phân tích dữ liệu ...................................................................... 59 2.2. Thực trạng nhận thức và biểu hiện kỹ năng tự đánh giá KQHT của sinh viên đại học sư phạm ........................................................................................................... 60 2.2.1. Quan niệm của sinh viên về kỹ năng tự đánh giá kết quả học tập .......... 60 2.2.2. Nhận thức của sinh viên về kỹ năng tự đánh giá kết quả học tập ........... 62 2.2.3. Biểu hiện kỹ năng tự đánh giá kết quả học tập của sinh viên đại học sư phạm ................................................................................................................. 64 2.2.4. Những hình thức giảng viên sử dụng để kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của sinh viên ............................................................................................... 68 2.3. Thực trạng phát triển kỹ năng tự đánh giá kết quả học tập cho sinh viên đại học sư phạm .......................................................................................................... 70 2.3.1. Thực trạng sử dụng các con đường phát triển kỹ năng tự đánh giá kết quả học tập cho sinh viên đại học sư phạm ............................................................. 70 2.3.2. Thực trạng ảnh hưởng của các yếu tố đến phát triển kỹ năng tự đánh giá
v kết quả học tập cho sinh viên ở trường đại học sư phạm.................................. 74 2.4. Đánh giá chung về thực trạng ........................................................................ 75 2.4.1. Kết quả đạt được và nguyên nhân .......................................................... 75 2.4.2. Hạn chế và nguyên nhân......................................................................... 76 Kết luận chƣơng 2 ................................................................................................... 77 CHƢƠNG 3. BIỆN PHÁP PHÁT TRIỂN KỸ NĂNG TỰ ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ HỌC TẬP CHO SINH VIÊN ĐẠI HỌC SƢ PHẠM VÀ THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ................................................................................................................ 78 3.1. Các nguyên tắc xây dựng và đề xuất biện pháp phát triển kỹ năng tự đánh giá kết quả học tập cho sinh viên sư phạm ................................................................. 78 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo mục tiêu đào tạo giáo viên ở trường đại học ......... 78 3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính hệ thống ......................................................... 78 3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo phát huy vai trò chủ thể tích cực của sinh viên ..... 79 3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính khả thi và thực tiễn ........................................ 79 3.1.5. Nguyên tắc đảm bảo tính phát triển ........................................................ 80 3.2. Biện pháp phát triển kỹ năng tự đánh giá KQHT cho sinh viên đại học sư phạm...................................................................................................................... 80 3.2.1. Biện pháp 1. Đề xuất sử dụng quy trình phát triển kỹ năng tự đánh giá KQHT cho sinh viên trường đại học sư phạm .................................................. 80 3.2.2. Biện pháp 2. Trang bị kiến thức tự đánh giá KQHT cho sinh viên đại học sư phạm ............................................................................................................ 83 3.2.3. Biện pháp 3. Tổ chức các hoạt động để phát triển kỹ năng tự đánh giá KQHT cho sinh viên trường đại học sư phạm .................................................. 86 3.3. Thực nghiệm sư phạm ................................................................................. 113 3.3.1. Khái quát về thực nghiệm sư phạm ...................................................... 113 3.3.1.1. Mục đích thực nghiệm .................................................................. 113 3.3.1.2. Nội dung thực nghiệm................................................................... 113 3.3.1.3. Đối tượng, địa bàn thực nghiệm ................................................... 113 3.3.1.4. Tiến trình thực nghiệm.................................................................. 114 3.3.1.5. Thang đo, tiêu chí đánh giá KQTN ............................................... 115 3.3.2. Phân tích kết quả thực nghiệm ............................................................. 122 3.3.2.1. Kết quả định lượng........................................................................ 122
vi 3.3.2.2. Kết quả định tính ........................................................................... 132 Kết luận chƣơng 3 ................................................................................................. 138 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ....................................................................... 140 1. Kết luận ........................................................................................................... 140 2. Khuyến nghị .................................................................................................... 141 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ....................................................................... 143 TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................... 145 PHỤ LỤC
vii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT VÀ KÝ HIỆU Chữ viết tắt Viết đầy đủ ĐG Đánh giá TĐG Tự đánh giá ĐGKQHT Đánh giá kết quả học tập TĐG KQHT Tự đánh giá kết quả học tập KN TĐGKQHT Kỹ năng tự đánh giá kết quả học tập GDĐH Giáo dục đại học GV Giảng viên SV Sinh viên MSSV Mã số sinh viên SVTN Sinh viên tốt nghiệp NVSP Nghiệp vụ sư phạm KQHT Kết quả học tập KT Kiểm tra KN Kỹ năng QTHT Quá trình học tập KHHT Kế hoạch học tập TNKQ Trắc nghiệm khách quan
viii DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1. Nhận thức về vai trò của tự đánh giá KQHT của SV Biểu đồ 2.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động phát triển kỹ năng TĐG KQHT cho SVSP Biểu đồ 3.1. So sánh mức độ hiểu về KN TĐG KQHT của SVSP Biểu đồ 3.2. Kỹ năng thu thập thông tin về KQHT của SVSP sau thực nghiệm Biểu đồ 3.3. Kỹ năng so sánh, đối chiếu KQHT của bản thân với mục tiêu, yêu cầu học tập Biểu đồ 3.4. Kỹ năng nhận dạng điểm mạnh, điểm yếu của bản thân Biểu đồ 3.5. Kỹ năng thu thập thông tin về KQHT Biểu đồ 3.6. Kỹ năng điều chỉnh kế hoạch học tập nhằm nâng cao KQHT Biểu đồ 3.7. Kỹ năng TĐG KQHT Biểu đồ 3.8. Đánh giá mức độ hiệu quả của khóa học Biểu đồ 3.9. Đánh giá đáp ứng mong muốn của SV khi tham gia khóa học DANH MỤC SƠ ĐỒ Sơ đồ 1.1. Sơ đồ cấu trúc kỹ năng TĐG KQHT Sơ đồ 3.1. Sơ đồ về quy trình rèn luyện kỹ năng TĐG KQH
1 MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Nâng cao chất lượng đánh giá kết quả học tập của sinh viên luôn là một trong những mối quan tâm hàng đầu của giáo dục đại học Việt Nam. Nghị quyết số 14/2005/NQ-CP của Chính phủ ban hành ngày 02/11/2005 về “Đổi mới cơ bản và toàn diện giáo dục đại học Việt Nam giai đoạn 2006-2020” đã chỉ rõ: “... phải tiến hành đổi mới từ mục tiêu, quy trình, nội dung đến phương pháp dạy và học, phương pháp đánh giá kết quả học tập”. Trong Chiến lược phát triển giáo dục 2011-2020 (Ban hành kèm theo Quyết định số 711/QĐ-TTg ngày 13/6/2012 của Thủ tướng Chính phủ) một lần nữa nhấn mạnh "Tiếp tục đổi mới phương pháp dạy học và đánh giá kết quả học tập, rèn luyện theo hướng phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo và năng lực tự học của người học". - NQ/TW về Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu CNH, HĐH trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng XHCN và hội nhập quốc tế đã được Hội nghị trung ương 8 Khóa XI thông qua ngày 04/11/2013 chỉ rõ ở phần nhiệm vụ và giải pháp (mục 3): “Đổi mới căn bản hình thức và phương pháp thi, kiểm tra và đánh giá kết quả giáo dục, đào tạo, bảo đảm trung thực, khách quan. Việc thi, kiểm tra và đánh giá kết quả giáo dục, đào tạo cần từng bước theo các tiêu chí tiên tiến được xã hội và cộng đồng giáo dục thế giới tin cậy và công nhận. Phối hợp sử dụng kết quả đánh giá trong quá trình học với đánh giá cuối kỳ, cuối năm học; đánh giá của người dạy với tự đánh giá của người học; đánh giá của nhà trường với đánh giá của gia đình và của xã hội. Điều này đòi hỏi có các nghiên cứu, triển khai cụ thể đối với từng bậc học. Để hội nhập quốc tế và khu vực, giáo dục đại học Việt Nam nói chung và trường ĐHSP nói riêng đã triển khai đào tạo theo học chế tín chỉ. Đào tạo theo hệ thống tín chỉ đòi hỏi quá trình học là sự tích lũy kiến thức theo học phần (đơn vị đo là tín chỉ), chương trình đào tạo mềm dẻo, có nhiều khả năng lựa chọn và đánh giá kết quả mỗi học phần một cách thường xuyên và đánh giá theo năng lực. Trong học chế tín chỉ, đánh giá kết quả học tập của sinh viên không chỉ bằng các bài kiểm tra và bài thi cuối môn học mà còn bằng cách đánh giá: a/các hoạt động trên lớp (số buổi có mặt, thái độ theo dõi bài giảng, thảo luận); b/tự học ở nhà (qua nội dung
2 phát biểu thảo luận trên lớp, thời gian và chất lượng hoàn thành bài tập ở nhà do giảng viên giao); c/làm việc trong phòng thí nghiệm, đi thực tế và d/bài thi kết thúc môn học. Để đáp ứng những đòi hỏi của XH hiện đại và thực tiễn nhà trường đối với người giáo viên, nhiều nước trên thế giới đã tiến hành những cải cách quan trọng trong đào tạo GV theo hướng chuyển trọng tâm trong đào tạo GV từ quan điểm "truyền thống" sang quan điểm mới hướng vào người học để giảng dạy tốt hơn. Chương trình cải cách trong đào tạo GV mở rộng nội dung đào tạo bao gồm các kiến thức về phát triển, các lí thuyết học tập và sự nhận thức sâu sắc các yếu tố tác động đến việc thúc đẩy và sự tham gia của HS vào quá trình học. Trong các chương trình này, nội dung học tập dành cho SV sư phạm tập trung nhiều vào việc sử dụng các thông tin về HS để tạo ra môi trường học tập có hiệu quả cho tất cả HS trong lớp học. Và như vậy việc đào tạo GV quan tâm nhiều đến việc đánh giá những đặc trưng của người học, đến việc giám sát quá trình học và sử dụng các minh chứng để can thiệp có hiệu quả vào quá trình học của HS. Đây chính là những yêu cầu về kiến thức chuyên môn, kĩ năng sư phạm chủ yếu cần đào tạo cho sinh viên sư phạm. Để đánh giá việc đạt được mục tiêu đào tạo đó, cần phải quan tâm đến tất cả các mục tiêu thành phần theo quy định của một chương trình đào tạo cụ thể, và quan trọng là phải đánh giá được năng lực thực hiện, vận dụng những gì được học vào giải quyết những yêu cầu của giáo dục phổ thông. Hiện nay, chất lượng đào tạo và hoạt động đánh giá kết quả học tập của sinh viên tại các trường sư phạm chưa hiệu quả. Năng lực của sinh viên tốt nghiệp sư phạm chưa đáp ứng được yêu cầu đổi mới ở giáo dục phổ thông. Các nghiên cứu chỉ ra những điểm yếu ở sinh viên thực tập sư phạm cho thấy trách nhiệm thuộc về công tác đào tạo ở trường sư phạm hiện nay, như: chưa nắm chắc chương trình giáo dục phổ thông; còn lúng túng trong cách ra đề, cho điểm; chưa biết đặt câu hỏi để khắc sâu kiến thức cơ bản; khả năng bao quát và quản lí lớp học yếu; lúng túng trong tổ chức hoạt động cho học sinh; các kỹ năng chủ nhiệm lớp yếu (kỹ năng tiếp cận, tìm hiểu học sinh…); khả năng giao tiếp hạn chế; kỹ năng nghiên cứu KHGD yếu…[17]. Một trong những nguyên nhân dẫn đến những yếu kém trên của sinh viên tốt nghiệp đại học là hoạt động đánh giá kết quả học tập của sinh viên. Nhược
3 điểm hiện nay, chương trình thường thiết kế dạy theo nội dung và đánh giá theo nội dung môn học, kiểm tra kiến thức, không đo năng lực thực hiện. Vấn đề đặt ra đối với trường sư phạm chính là mục tiêu đào tạo của nhà trường và sự đáp ứng đối với nhu cầu của xã hội, trong đó yêu cầu tiến hành đánh giá KQHT của SV trong suốt quá trình học là một điều kiện tốt để nâng cao năng lực nghề của sinh viên. Trường ĐHSP, đã có chủ trương đổi mới phương pháp KTĐG kết quả học tập của người học song song với đổi mới phương pháp giảng dạy. Tự đánh giá là một kỹ năng quan trọng cần hình thành và phát triển cho sinh viên, vì khi ra trường sinh viên sư phạm sẽ đối mặt với việc dạy, hướng dẫn học sinh phát triển các phẩm chất và kỹ năng, trong đó có kỹ năng tự đánh giá. Vì vậy, trong dạy học ở Đại học, điều quan trọng là phát triển cho sinh viên những phẩm chất, kỹ năng, đặc biệt là kỹ năng tự đánh giá. Khi sinh viên có kỹ năng tự đánh giá thì quá trình học tập mới thực sự diễn ra một cách tự giác, tích cực, chủ động và hiệu quả. Kỹ năng tự đánh giá cũng giúp cho sinh viên, trong quá trình rèn luyện, tu dưỡng, phát triển ưu điểm, tự mình sửa chữa khuyết điểm để ngày càng tiến bộ. Tuy nhiên, hiện nay kỹ năng tự đánh giá của SV chưa tốt, việc giáo dục phát triển kỹ năng tự đánh giá cho SV chưa được chú trọng, chưa có những nghiên cứu tổng thể về giáo dục phát triển kỹ năng tự đánh giá cho SV mà chỉ có những nghiên cứu những khía cạnh riêng biệt, ví dụ như trong nghiên cứu của tác giả Đào Lan Hương. "Nghiên cứu sự tự đánh giá thái độ học tập môn Toán của sinh viên CĐSPHN" đã nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn tự đánh giá thái độ học tập của sinh viên, kiểm nghiệm và khẳng định con đường nâng cao khả năng tự đánh giá phù hợp về thái độ học tập môn toán cho sinh viên. Tác giả Trần Thị Tuyết Oanh trong nghiên cứu "Xây dựng, sử dụng câu trắc nghiệm khách quan và câu tự luận ngắn trong ĐG KQHT môn GDH”. đã hệ thống các thuật ngữ, khái niệm, các nguyên tắc, phương pháp, kỹ thuật, các nội dung đánh giá trong giáo dục. Trong phần thuật ngữ và khái niệm đã đề cập đến tự đánh giá và xem nó như một hình thức đánh giá dự báo (chẩn đoán) là một hình thức phổ biến của KT - ĐG quá trình… Như vậy, có thể thấy kỹ năng tự đánh giá là kỹ năng quan trọng cần hình thành cho SV. Tuy nhiên, hiện nay kỹ năng tự đánh giá của SV chưa tốt, trong khi
4 đó chưa có những nghiên cứu tổng thể về giáo dục phát triển kỹ năng tự đánh giá cho SV. Việc giáo dục phát triển kỹ năng tự đánh giá cho SV chưa được chú trọng. Để làm tốt việc này thì ngay trong quá trình đào tạo, sinh viên sư phạm phải được phát triển kỹ năng tự đánh giá. Với các lý do trên, chúng tôi chọn “Phát triển kỹ năng tự đánh giá kết quả học tập cho sinh viên trƣờng Đại học sƣ phạm” làm đề tài nghiên cứu của luận án vì có tính cấp thiết cao và có ý nghĩa cả trong lý luận và thực tiễn. 2. Mục đích nghiên cứu Đề xuất một số biện pháp sư phạm để phát triển kỹ năng tự đánh giá kết quả học tập cho sinh viên trường Đại học sư phạm. 3. Khách thể, đối tƣợng nghiên cứu - Khách thể nghiên cứu: Quá trình phát triển kỹ năng TĐG của SV trường sư phạm - Đối tượng nghiên cứu: Hoạt động phát triển KN tự đánh giá KQHT của sinh viên trường Đại học Sư phạm. 4. Giả thuyết nghiên cứu Hiện nay, việc phát triển kỹ năng tự đánh giá KQHT của sinh viên sư phạm chưa được quan tâm phát triển một cách đầy đủ, năng lực tự đánh giá KQHT của SVSP hiện nay chưa đáp ứng yêu cầu của chương trình đào tạo, chưa đáp ứng được yêu cầu đổi mới của giáo dục phổ thông. Nếu có một số biện pháp sư phạm như: Xây dựng quy trình phát triển kỹ năng TĐG KQHT; Hướng dẫn tổ chức dạy học phát triển kỹ năng tự đánh giá của sinh viên cho đội ngũ giảng viên sư phạm; Trang bị kiến thức TĐG KQHT cho sinh viên đại học sư phạm; Tổ chức các hoạt động để giáo dục phát triển kỹ năng tự đánh giá KQHT … thì có thể cải thiện, nâng cao kỹ năng tự đánh giá KQHT cho SVSP. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận của phát triển kỹ năng tự đánh giá KQHT cho sinh viên đại học sư phạm 5.2. Nghiên cứu cơ sở thực tiễn của phát triển kỹ năng tự đánh giá KQHT cho sinh viên trường Đại học sư phạm Hà Nội. 5.3. Đề xuất một số biện pháp sư phạm nhằm phát triển kỹ năng tự đánh giá KQHT cho sinh viên đại học sư phạm.
5 5.4. Thực nghiệm sư phạm một số biện pháp phát triển kỹ năng tự đánh giá KQHT cho sinh viên đại học sư phạm. 6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu Giới hạn nghiên cứu: Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn của phát triển kỹ năng tự đánh giá kết quả học tập cho sinh viên sư phạm, đề xuất một số biện pháp sư phạm nhằm phát triển kỹ năng tự đánh giá KQHT cho sinh viên đại học sư phạm. Phạm vi nghiên cứu: Nghiên cứu trên mẫu sinh viên năm thứ nhất, thứ hai và thứ 3 các khoa cơ bản khoa Tâm lý giáo dục, Sinh học, Vật lý, Hóa học… - Trường Đại học sư phạm. Về địa bàn nghiên cứu: Triển khai nghiên cứu tại trường Đại học Sư phạm Hà Nội, Đại học Sư phạm Đà Nẵng, Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh. 7. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu 7.1. Phương pháp luận - Tiếp cận biện chứng Mọi sự vật, sự việc đều luôn luôn biến đổi và phát triển, trong đó có giáo dục. Đánh giá giáo dục nói chung và tự đánh giá nói riêng cần được xem xét và nghiên cứu trong mối quan hệ biện chứng giữa Tự đánh giá với các thành tố khác của quá trình giáo dục (bao gồm cả tự giáo dục) và kết quả giáo dục. Khi mỗi thành tố có sự thay đổi, đánh giá cũng phải thay đổi cho phù hợp. - Tiếp cận hệ thống Xác định đánh giá giáo dục nói chung và tự đánh giá nói riêng là một thành tố của quá trình giáo dục, có tác dụng như đòn bẩy thúc đẩy sự phát triển giáo dục, có mối quan hệ khăng khít với các thành tố khác trong quá trình giáo dục như mục tiêu, chương trình, phương pháp, cơ sở vật chất, trang thiết bị... - Tiếp cận từ thực tiễn đào tạo Thực tiễn đào tạo hiện nay cho thấy tính linh hoạt và thích ứng cao; hướng đến mục tiêu cá thể hoá hoạt động học tập của người học - giúp họ có thể học theo năng lực và điều kiện của riêng mình. Điều này đòi hỏi trong quá trình đào tạo phải phát huy được tính chủ động của người học, giúp người học biết cách học để có thể
6 tự học và tự đánh giá sự tiến bộ và phát triển về năng lực của mình trong quá trình học tập. Vì vậy, để đảm bảo tính hiệu quả của hệ thống đào tạo này thì hoạt động TĐG KQHT của sinh viên là cần thiết nhằm đáp ứng được yêu cầu đánh giá theo định hướng phát triển năng lực sinh viên. - Tiếp cận cá nhân Dạy học theo tiếp cận cá nhân là xu hướng sư phạm tiến bộ của xã hội hiện đại, giúp người học thành công hơn trong học tập. Các năng lực nghề của sinh viên đại học sư phạm được thể hiện thông qua các hoạt động học tập và nghiệp vụ, trong quá trình học tập và rèn luyện SV cần biết tự đánh giá KQHT của mình. Do đó, việc rèn luyện kỹ năng TĐG KQHT cho sinh viên sư phạm phải thông qua các hoạt động cụ thể. Nghĩa là việc TĐG KQHT của sinh viên trong quá trình cho họ thực hiện các nhiệm vụ, bài tập cụ thể, vì thế cần có sự tiếp cận cá nhân. - Tiếp cận phát triển năng lực người học Các năng lực nghề nghiệp cần hình thành và phát triển của sinh viên đại học sư phạm phải gắn liền với các năng lực mà người giáo viên phổ thông thường thực hiện. Nghĩa là, trong quá trình học tập và rèn luyện, SVSP phải thực hiện được các thao tác, công việc đặc biệt là công việc dạy học, giáo dục thực tế của người giáo viên tương lai. Do đó phát triển kỹ năng TĐG KQHT theo tiếp cận năng lực phải nhằm đánh giá và phát triển các năng lực của sinh viên đáp ứng yêu cầu của ngành sư phạm, góp phần đào tạo theo nhu cầu thực tế của xã hội, của nhu cầu thực tiễn nghề nghiệp trong tương lai. 7.2. Phương pháp nghiên cứu 7.2.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận - Phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa tài liệu các kết quả nghiên cứu liên quan nhằm xây dựng khung lý luận cho vấn đề nghiên cứu, luận án đã bổ sung, làm mới những vấn đề lý luận đã có. 7.2.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Phương pháp dùng phiếu hỏi (Anket) + Khảo sát bằng phiếu hỏi: Chúng tôi khảo sát bằng phiếu hỏi với 2 đối tượng: GV và SV sư phạm.
7 Kết quả điều tra sẽ được xử lý và thống kê bằng phương pháp thống kê toán học, phần mềm SPSS. + Khảo sát bằng phương pháp khác Một số phương pháp được sử dụng hỗ trợ để tăng độ chính xác và độ tin cậy của kết quả điều tra: Phương pháp phỏng vấn: Chúng tôi phỏng vấn GV ở các khoa/Viện phụ trách giảng dạy các môn cơ bản (Tâm lý học, giáo dục học...) về những nội dung liên quan đến phát triển kỹ năng TĐG kết quả học tập cho sinh viên đại học sư phạm. Phương pháp quan sát: Tiến hành dự giờ của các giảng viên để có thêm những thông tin về quá trình dạy học, phát triển kỹ năng tự đánh giá KQHT cho SVSP. Phương pháp nghiên cứu sản phẩm hoạt động giáo dục: Nghiên cứu chương trình đào tạo để đánh giá được mục tiêu, cấu trúc, nội dung, phương pháp dạy học, quy định về kiểm tra, đánh giá trong chương trình. Nghiên cứu những văn bản chỉ đạo liên quan đến quá trình đào tạo ở các trường sư phạm... Từ đó, có thêm thông tin cho việc đánh giá thực trạng phát triển kỹ năng tự đánh giá kết quả học tập cho sinh viên đại học sư phạm. Phương pháp đàm thoại: Cùng với phương pháp điều tra bằng bảng hỏi, còn trò chuyện, trao đổi với GV, SVSP về thực trạng phát triển kỹ năng tự đánh giá KQHT cho sinh viên đại học sư phạm. - Phương pháp thực nghiệm sư phạm Tiến hành thực nghiệm biện pháp nhằm kiểm nghiệm sự cần thiết, tính khả thi và giá trị của các biện pháp được đề xuất. 7.2.3. Các phương pháp khác - Phương pháp chuyên gia Xin ý kiến chuyên gia là các giảng viên sư phạm thông qua hình thức phiếu hỏi về các vấn đề của thực trạng và sự cần thiết, tính khả thi của biện pháp. - Phương pháp xử lý dữ liệu Được dùng để xử lý, phân tích, đánh giá định lượng và định tính các kết quả nghiên cứu về thực trạng và kết quả thử nghiệm để đảm bảo độ tin cậy và khách
8 quan, khoa học. Phần mềm được sử dụng là SPSS. 8. Luận điểm bảo vệ của luận án 8.1. Kỹ năng TĐG KQHT là kỹ năng quan trọng cần hình thành phát triển cho sinh viên. Vì kỹ năng tự đánh giá KQHT của sinh viên có quan hệ chặt chẽ với các kỹ năng học tập và với kết quả học tập của SVSP; Kỹ năng tự đánh giá TĐG KQHT được hình thành phát triển trong quá trình học tập rèn luyện và chịu ảnh hưởng bởi các yếu tố như chương trình đào tạo, nhận thức của sinh viên, nhận thức của giảng viên, tổ chức thực hiện, điều kiện vật chất, trang thiết bị, thời lượng giảng dạy học tập... 8.2. Nếu sinh viên được giáo dục, rèn luyện một cách bài bản bởi giảng viên, chuyên gia giáo dục có kinh nghiệm thì sẽ phát triển được kỹ năng TĐG KQHT một cách bài bản, chuyên nghiệp. 8.3. Kỹ năng tự đánh giá không tự hình thành mà cần phải qua giáo dục và rèn luyện từ quá trình bắt đầu đào tạo trong trường sư phạm đến thời kỳ hoạt động nghề nghiệp của giáo viên. Để phát triển được kỹ năng này, nhà trường có thể tổ chức, hướng dẫn sinh viên rèn luyện trong các nhiệm vụ thực hành sư phạm và thực hành bộ môn. 9. Đóng góp mới của luận án - Về lý luận: Kết quả nghiên cứu của luận án bổ sung và làm phong phú về lý luận ĐG, TĐG, kỹ năng tự đánh giá KQHT,xác định cấu trúc của kỹ năng tự đánh giá KQHT,... nhằm nâng cao hiệu quả của việc giáo dục phát triển kỹ năng tự đánh giá KQHT cho sinh viên sư phạm. Luận án đã xây dựng được khung lý luận về phát triển kỹ năng TĐG KQHT cho sinh viên sư phạm. + Luận án đã đề xuất quy trình phát triển kỹ năng TĐG KQHT của SVSP, gồm 3 giai đoạn với các bước cụ thể có thể áp dụng vào thực tiễn đào tạo của trường ĐHSP. - Về thực tiễn: - Đánh giá được thực trạng KN tự đánh giá KQHT, thực trạng việc phát triển KN tự đánh giá KQHT cho SV đại học sư phạm hiện nay. - Xây dựng quy trình rèn luyện và đề xuất các biện pháp phát triển KN tự đánh giá KQHT cho SV phù hợp với các quan điểm giáo dục hiện đại, có tính khả
9 thi, tác động tích cực đến sự phát triển KN tự đánh giá KQHT cho SV. - Góp phần hình thành, phát triển KN tự đánh giá KQHT cho SV nhằm nâng cao chất lượng đào tạo của các trường đại học trong điều kiện đào tạo theo tín chỉ hiện nay. - Luận án đã đề xuất 3 biện pháp phát triển kỹ năng TĐG KQHT cho SV ĐHSP có tính khả thi và có thể áp dụng trong đào tạo SV ĐHSP. Đó là các biện pháp: Đề xuất sử dụng quy trình phát triển kỹ năng tự đánh giá KQHT; Trang bị kiến thức tự đánh giá KQHT cho sinh viên sư phạm; Tổ chức các hoạt động để phát triển kỹ năng tự đánh giá KQHT cho sinh viên sư phạm. - Kết quả thực nghiệm các biện pháp pháp phát triển kỹ năng TĐG KQHT cho SV ĐHSP, đóng góp sự khẳng định: Một là, việc phát triển kỹ năng tự đánh giá KQHT cho sinh viên đại học sư phạm là cần thiết. Hai là, trong giai đoạn đào tạo sư phạm, sinh viên cần được phát triển những kỹ năng cơ bản như: kỹ năng đánh giá, kỹ năng tự đánh giá KQHT, kỹ năng xác lập mục tiêu, kỹ năng lập và thực hiện kế hoạch... Nội dung của các kỹ năng này sẽ được rèn luyện lồng ghép trong các môn học cơ bản, môn đánh giá giáo dục... Điều đó góp phần nâng cao chất lượng đào tạo ở trường sư phạm. - Kết quả nghiên cứu thực tiễn của luận án giúp các nhà nghiên cứu giáo dục, giảng viên, sinh viên xác định được vai trò cũng như yêu cầu của việc phát triển kỹ năng tự đánh giá KQHT cho sinh viên đại học sư phạm. Từ đó, họ có thể xác định cho mình cách thức hình thành và phát triển hơn nữa kỹ năng quan trọng trong quá trình học tập, rèn luyện của sinh viên đó là kỹ năng tự đánh giá KQHT. 10. Cấu trúc của luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận và kiến nghị, danh mục các công trình công bố liên quan tới đề tài nghiên cứu, luận án được cấu trúc thành 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận về phát triển kỹ năng TĐG KQHT cho sinh viên đại học sư phạm. Chương 2: Thực trạng phát triển kỹ năng Tự đánh giá KQHT của sinh viên đại học sư phạm . Chương 3: Biện pháp phát triển kỹ năng TĐG KQHT cho sinh viên đại học sư phạm và Thực nghiệm sư phạm
10 CHƢƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN KỸ NĂNG TỰ ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ HỌC TẬP CHO SINH VIÊN ĐẠI HỌC SƢ PHẠM 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Các nghiên cứu về đánh giá KQHT Trong lịch sử phát triển của hoạt động giáo dục nói chung và hoạt động dạy học nói riêng, vấn đề đánh giá KQHT của người học được coi như một bộ phận cấu thành quan trọng của quá trình dạy học. Đã từ lâu việc đánh giá KQHT của người học được quy định dưới dạng kì thi và kiểm tra với các mức độ, hình thức và mục đích khác nhau. Tuy nhiên, có một vấn đề luôn được đặt ra là làm thế nào để đánh giá khách quan, chính xác KQHT của người học. Các nhà khoa học không ngừng nghiên cứu để xây dựng những công cụ, kỹ thuật… nhằm đánh giá KQHT của người học một cách có hiệu quả. Trên thế giới hiện nay, có các mô hình lý thuyết để xây dựng công cụ kiểm tra đánh giá KQHT của người học đó là [23]: + Đánh giá KQHT dựa trên thang đo nhận thức của Bloom: Bloom và các cộng sự phân chia mục tiêu giáo dục thành 6 cấp độ của lĩnh vực nhận thức, 5 cấp độ trong lĩnh vực kỹ năng và 5 cấp độ trong lĩnh vực tình cảm - thái độ. Từ những năm 60 của thế kỷ 20, thang đo Bloom đã được sử dụng ở lĩnh vực nhận thức để thiết kế các đề kiểm tra, đánh giá KQHT của người học. Việc sử dụng thang đánh giá của Bloom thịnh hành trong suốt những năm 60 đến những năm cuối thế kỷ 20. Thang đo của Bloom chú trọng đến đo các mức độ đạt được mục tiêu giáo dục ở khả năng nhận thức của người học. Sáu mức độ nhận thức của thang Bloom gồm: Biết - Hiểu - Áp dụng - Phân tích - Tổng hợp - Đánh giá (hiện nay thêm một mức độ là Sáng tạo). + Đánh giá KQHT sử dụng thang đo Các cấp độ tư duy (Thingking Levels) Vào những năm 80 của thế kỷ 20, khi khoa học đánh giá phát triển, giáo sư đánh giá người Ba Lan Boleslaw Niemierko đã đưa ra thang đánh giá các cấp độ tư duy gồm 4 cấp độ để đánh giá KQHT của người học. Thang đo này chú trọng đến tư duy của người học, phát hiện khả năng sáng tạo của họ.