Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục: Quản lý dạy học tiếng Anh cho sinh viên không chuyên ngữ tại các trường đại học theo tiếp cận năng lực

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:259

Thêm vào BST

Báo xấu

13
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài "Quản lý dạy học tiếng Anh cho sinh viên không chuyên ngữ tại các trường đại học theo tiếp cận năng lực" là nghiên cứu lý luận và thực trạng quản lý dạy học tiếng Anh cho sinh viên không chuyên ngữ tại các trường đại học theo tiếp cận năng lực, từ đó, đề xuất các biện pháp quản lý dạy học tiếng Anh cho sinh viên không chuyên ngữ tại các trường đại học theo tiếp cận năng lực, góp phần nâng cao chất lượng dạy học ngoại ngữ và nâng cao chất lượng đào tạo của các trường đại học trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục đại học và hội nhập quốc tế.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục: Quản lý dạy học tiếng Anh cho sinh viên không chuyên ngữ tại các trường đại học theo tiếp cận năng lực

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO VIỆN KHOA HỌC GIÁO DỤC VIỆT NAM NGUYỄN THỊ HẠNH QUẢN LÝ DẠY HỌC TIẾNG ANH CHO SINH VIÊN KHÔNG CHUYÊN NGỮ TẠI CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC HÀ NỘI - 2023
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO VIỆN KHOA HỌC GIÁO DỤC VIỆT NAM NGUYỄN THỊ HẠNH QUẢN LÝ DẠY HỌC TIẾNG ANH CHO SINH VIÊN KHÔNG CHUYÊN NGỮ TẠI CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC Chuyên ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 9 14 01 14 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Tập thể hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Đỗ Thị Bích Loan TS. Lê Đông Phương HÀ NỘI - 2023
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của tôi dưới sự hướng dẫn của các nhà khoa học. Kết quả nghiên cứu và ý tưởng của các tác giả khác (nếu có) đều được trích dẫn nguồn gốc. Cho đến nay, luận án chưa được bảo vệ tại hội đồng bảo vệ luận án tiến sĩ nào ở trong nước cũng như ở nước ngoài, cũng như chưa từng được công bố trên bất kỳ một phương tiện thông tin nào. Hà Nội, tháng 01 năm 2023 NCS. Nguyễn Thị Hạnh i
LỜI CẢM ƠN Xin trân trọng cảm ơn Ban Lãnh đạo Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam, Phòng Quản lý khoa học, Đào tạo và Hợp tác quốc tế cùng các Quý thầy cô giáo của Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam đã hướng dẫn, giúp đỡ, động viên và tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt quá trình học tập nghiên cứu và triển khai đề tài luận án. Đặc biệt, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS. Đỗ Thị Bích Loan và TS. Lê Đông Phương đã nhiệt tình hướng dẫn, giúp đỡ, chỉ bảo bổ sung kiến thức và phương pháp luận cho tôi trong quá trình thực hiện luận án. Xin chân thành cảm ơn lãnh đạo, cán bộ quản lý, giảng viên và sinh viên các trường đại học tham gia khảo sát đã hỗ trợ tôi thực hiện luận án. Xin chân thành cảm ơn tới Ban Giám hiệu Trường Đại học Hòa Bình, các đồng nghiệp, sinh viên, người thân trong gia đình và bạn bè đã quan tâm, tạo điều kiện và động viên để tôi hoàn thành luận án. Xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, tháng 01 năm 2023 NCS. Nguyễn Thị Hạnh ii
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................................ I LỜI CẢM ƠN ................................................................................................................ II MỤC LỤC .....................................................................................................................III DANH MỤC VIẾT TẮT .............................................................................................. IX DANH MỤC BẢNG .................................................................................................... XI DANH MỤC BIỀU ĐỒ ............................................................................................ XIV DANH MỤC HÌNH .................................................................................................... XV MỞ ĐẦU .........................................................................................................................1 1. Lý do chọn đề tài .........................................................................................................1 2. Mục đích nghiên cứu ...................................................................................................3 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu ............................................................................3 4. Giả thuyết khoa học ....................................................................................................3 5. Nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu ...............................................................................4 6. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu..........................................................5 7. Những luận điểm cần bảo vệ .......................................................................................8 8. Đóng góp của luận án ..................................................................................................8 8.1. Về mặt lý luận ......................................................................................................................... 8 8.2. Về mặt thực tiễn ...................................................................................................................... 8 9. Cấu trúc luận án...........................................................................................................9 CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ DẠY HỌC TIẾNG ANH CHO SINH VIÊN KHÔNG CHUYÊN NGỮ TẠI CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC ..................................................................................................................10 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề ......................................................................................... 10 1.1.1. Các nghiên cứu về dạy học tiếng Anh ở bậc đại học...................................................... 10 1.1.2. Các nghiên cứu về quản lý dạy học tiếng Anh ở bậc đại học ........................................ 15 1.1.3. Các khoảng trống cần nghiên cứu về quản lý dạy học tiếng Anh cho sinh viên không chuyên ngữ trong các trường đại học theo tiếp cận năng lực................................................... 17 1.2. Một số khái niệm cơ bản ................................................................................................. 17 1.2.1. Quá trình dạy học tiếng Anh ......................................................................................... 17 1.2.2. Năng lực và tiếp cận năng lực .......................................................................................... 20 1.2.2.1. Khái niệm năng lực ........................................................................................................ 20 1.2.2.2. Tiếp cận năng lực ............................................................................................................ 25 1.2.2.3. Dạy học theo tiếp cận năng lực ..................................................................................... 26 1.2.3. Quản lý dạy học theo tiếp cận năng lực ........................................................................... 32 iii
1.2.3.1. Khái niệm quản lý........................................................................................................... 32 1.2.3.2. Quản lý hoạt động dạy học theo tiếp cận năng lực bằng mô hình CIPO .................. 34 1.3. Lý luận về dạy học tiếng Anh cho sinh viên không chuyên ngữ tại các trường đại học theo tiếp cận năng lực ............................................................................................................. 35 1.3.1. Sinh viên không chuyên ngữ ............................................................................................ 35 1.3.2. Chuẩn đầu ra (khung năng lực tiếng Anh) của sinh viên không chuyên ngữ .............. 35 1.3.3. Dạy học tiếng Anh theo tiếp cận năng lực cho sinh viên không chuyên ngữ .............. 37 1.3.3.1. Quan niệm dạy học tiếng Anh cho sinh viên không chuyên ngữ tại các trường đại học theo tiếp cận năng lực .................................................................................................................. 37 1.3.3.2. Đặc trưng dạy học tiếng Anh cho sinh viên không chuyên ngữ tại các trường đại học theo tiếp cận năng lực .................................................................................................................. 38 1.3.3.3. Mục tiêu dạy học tiếng Anh cho sinh viên không chuyên ngữ theo tiếp cận năng lực (định hướng chuẩn đầu ra)........................................................................................................... 40 1.3.3.4. Nội dung dạy học tiếng Anh cho sinh viên không chuyên ngữ theo tiếp cận năng lực................................................................................................................................................... 41 1.3.3.5. Các phương pháp và hình thức dạy học tiếng Anh cho sinh viên không chuyên ngữ kết hợp với ứng dụng công nghệ thông tin ................................................................................ 42 1.3.3.6. Kiểm tra đánh giá kết quả học tập tiếng Anh cho sinh viên không chuyên ngữ theo tiếp cận năng lực ........................................................................................................................... 45 1.4. Lý luận về quản lý dạy học tiếng Anh cho sinh viên không chuyên ngữ tại các trường đại học theo tiếp cận năng lực ................................................................................................ 46 1.4.1. Chủ thể quản lý dạy học tiếng Anh trong trường đại học .............................................. 46 1.4.2. Quản lý dạy học tiếng Anh cho sinh viên không chuyên ngữ trong các trường đại học theo tiếp cận năng lực .................................................................................................................. 49 1.4.2.1. Quản lý các yếu tố đầu vào (Input) ............................................................................... 50 1.4.2.2. Quản lý các yếu tố quá trình (Process) ......................................................................... 57 1.4.2.3. Quản lý các yếu tố đầu ra (Output) ............................................................................... 62 1.4.2.4. Quản lý các yếu tố bối cảnh tác động đến quá trình dạy học tiếng Anh (Context) .. 64 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 ..............................................................................................70 CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ DẠY HỌC TIẾNG ANH CHO SINH VIÊN KHÔNG CHUYÊN NGỮ TẠI CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC ...............................................................................................................................71 2.1. Khái quát về các trường đại học và chương trình dạy học tiếng Anh cho sinh viên không chuyên ngữ tại các trường đại học trong phạm vi nghiên cứu ............................................. 71 2.1.1. Khái quát về các trường đại học trong phạm vi nghiên cứu .......................................... 71 2.1.2. Khái quát về chương trình dạy học tiếng Anh cho sinh viên không chuyên ngữ tại các trường đại học trong phạm vi nghiên cứu .................................................................................. 72 iv
2.2. Tổ chức nghiên cứu.......................................................................................................... 75 2.2.1. Mục đích nghiên cứu ......................................................................................................... 75 2.2.2. Địa bàn nghiên cứu ............................................................................................................ 75 2.2.3. Mẫu khảo sát và công cụ khảo sát .................................................................................... 75 2.2.4. Nội dung khảo sát và các tiêu chí đánh giá kết quả khảo sát thực trạng ......................... 76 2.2.5. Phương pháp khảo sát ....................................................................................................... 76 2.3. Thực trạng năng lực của sinh viên không chuyên ngữ và giảng viên tại các trường khảo sát.............................................................................................................................................. 77 2.3.1. Thực trạng năng lực sinh viên các trường trong phạm vi nghiên cứu .......................... 77 2.3.2. Thực trạng năng lực giảng viên dạy tiếng Anh ............................................................... 78 2.3.2.1. Năng lực .......................................................................................................................... 78 2.3.2.2. Nhận thức về dạy học tiếng Anh theo tiếp cận năng lực ............................................ 79 2.4. Thực trạng dạy học tiếng Anh theo tiếp cận năng lực trong các trường đại học khảo sát .................................................................................................................................................. 80 2.4.1. Thực trạng thực hiện mục tiêu dạy học tiếng Anh và chuẩn đầu ra .............................. 80 2.4.2. Thực trạng về nội dung dạy học tiếng Anh ..................................................................... 82 2.4.3. Thực trạng về phương pháp và hình thức dạy tiếng Anh ............................................... 85 2.4.3.1. Phương pháp dạy học ..................................................................................................... 86 2.4.3.2. Hình thức dạy học........................................................................................................... 88 2.4.4. Thực trạng về kiểm tra đánh giá kết quả học tập tiếng Anh tại các trường được khảo sát ........................................................................................................................................................ 89 2.4.5. Nhận xét chung về thực trạng dạy học tiếng Anh cho sinh viên không chuyên tại các trường đại học theo tiếp cận năng lực trong phạm vi khảo sát ................................................ 92 2.5. Thực trạng quản lý dạy học tiếng Anh cho sinh viên không chuyên ngữ theo tiếp cận năng lực .................................................................................................................................... 94 2.5.1. Thực trạng về mức độ tham gia quản lý của các chủ thể ............................................... 94 2.5.2. Thực trạng quản lý các yếu tố đầu vào ............................................................................ 95 2.5.2.1. Quản lý chuẩn đầu ra và mục tiêu ................................................................................. 95 2.5.2.2. Quản lý nội dung dạy học tiếng Anh ............................................................................ 99 2.5.2.3. Thực trạng quản lý bồi dưỡng, phát triển chuyên môn cho giảng viên và cán bộ quản lý................................................................................................................................................... 100 2.5.2.4. Quản lý sinh viên .......................................................................................................... 103 2.5.2.5. Thực trạng về cơ sở vật chất phục vụ và trang thiết bị dạy học ............................... 105 2.5.3. Thực trạng quản lý các yếu tố quá trình ........................................................................ 106 2.5.3.1. Thực trạng quản lý hoạt động dạy tiếng Anh của giảng viên theo tiếp cận năng lực................................................................................................................................................. 106 v
2.5.3.2. Thực trạng quản lý hoạt động học của sinh viên ....................................................... 108 .....................................................................................................................................108 2.5.3.3. Thực trạng quản lý kiểm tra đánh giá kết quả môn tiếng Anh cho sinh viên không chuyên ngữ theo tiếp cận năng lực ........................................................................................... 110 2.5.4. Thực trạng quản lý các yếu tố đầu ra ............................................................................. 113 2.5.5. Thực trạng quản lý các yếu tố bối cảnh tác động ......................................................... 117 2.5.5.1. Thực trạng về quản lý cơ chế, chính sách dạy học tiếng Anh cho sinh viên không chuyên ngữ các trường đại học theo tiếp cận năng lực........................................................... 117 2.5.5.2. Thực trạng quản lý các yếu tố bối cảnh ngoài nhà trường tác động đến dạy học tiếng Anh cho sinh viên không chuyên ngữ theo tiếp cận năng lực ............................................... 117 2.5.6. Nhận xét chung về thực trạng quản lý dạy học tiếng Anh cho sinh viên không chuyên tại các trường đại học theo tiếp cận năng lực trong phạm vi khảo sát .................................. 118 2.6. Đánh giá chung thực trạng ............................................................................................ 120 2.6.1. Về điểm mạnh .................................................................................................................. 120 2.6.2. Về điểm yếu...................................................................................................................... 121 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 ............................................................................................123 CHƯƠNG 3. BIỆN PHÁP QUẢN LÝ DẠY HỌC TIẾNG ANH CHO SINH VIÊN KHÔNG CHUYÊN NGỮ TẠI CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC .............................................................................................................................124 3.1. Nguyên tắc đề xuất biện pháp ....................................................................................... 124 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính hệ thống................................................................................. 124 3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính kế thừa và phát triển ............................................................ 124 3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính khả thi .................................................................................... 125 3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn ................................................................................ 125 3.2. Biện pháp quản lý dạy học tiếng Anh cho sinh viên không chuyên ngữ tại các trường đại học theo tiếp cận năng lực .............................................................................................. 125 3.2.1. Chỉ đạo hoàn thiện chuẩn đầu ra của các học phần tiếng Anh cho sinh viên không chuyên ngữ theo tiếp cận năng lực dựa trên khung năng lực phù hợp với đặc điểm của từng ngành ........................................................................................................................................... 125 3.2.2. Tổ chức bồi dưỡng nâng cao năng lực quản lý dạy học tiếng Anh theo tiếp cận năng lực cho cán bộ quản lý ............................................................................................................... 129 3.2.3. Chỉ đạo xây dựng môi trường dạy học Tiếng Anh theo tiếp cận năng lực ...... 135 3.2.4. Tổ chức bồi dưỡng nâng cao năng lực dạy tiếng Anh theo tiếp cận năng lực cho đội ngũ giảng viên .................................................................................................................................... 137 3.2.5. Chỉ đạo đổi mới hình thức học và nâng cao năng lực tự học cho sinh viên............... 143 3.2.6. Chỉ đạo hoàn thiện quy trình kiểm tra đánh giá kết quả học tập theo tiếp cận năng lực và phản hồi thông tin .................................................................................................................. 148 vi
3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp ................................................................................... 153 3.4. Khảo nghiệm các biện pháp quản lý dạy học tiếng Anh theo tiếp cận năng lực tại các trường đại học ........................................................................................................................ 153 3.4.1. Mục đích khảo nghiệm .................................................................................................... 153 3.4.2. Nội dung và cách thức khảo nghiệm ............................................................................. 153 3.4.3. Đối tượng khảo nghiệm................................................................................................... 153 3.4.4. Quá trình khảo nghiệm .................................................................................................... 154 3.4.5. Kết quả khảo nghiệm....................................................................................................... 154 3.5. Thử nghiệm một số biện pháp quản lý đã đề xuất ....................................................... 155 3.5.1. Mục đích thử nghiệm ...................................................................................................... 155 3.5.2. Nội dung thử nghiệm....................................................................................................... 155 3.5.3. Tổ chức thử nghiệm ......................................................................................................... 156 3.5.4. Kết quả thử nghiệm ......................................................................................................... 165 3.5.5. Phân tích và bàn luận ....................................................................................................... 165 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 ............................................................................................166 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ .............................................................................167 1. Kết luận ....................................................................................................................167 2. Khuyến nghị ...................................................................................................................... 169 2.1. Đối với Bộ Giáo dục & Đào tạo ........................................................................................ 169 2.2. Đối với các trường đại học có sinh viên không chuyên ngữ .......................................... 169 2.3. Đối với các Khoa/Trung tâm Ngoại ngữ .......................................................................... 170 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................171 DANH MỤC CÁC BÀI BÁO TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ...............................................................................................................................178 PHỤ LỤC ........................................................................................................................1 PHỤ LỤC 1: PHIẾU KHẢO SÁT ..................................................................................2 PHỤ LỤC 2: PHIẾU KHẢO SÁT THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC TIẾNG ANH CHO SINH VIÊN KHÔNG CHUYÊN NGỮ TẠI CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC ....................................................................................12 PHỤ LỤC 3: CÂU HỎI PHỎNG VẤN VỀ QUẢN LÝ CHƯƠNG TRÌNH DẠY HỌC (DÀNH CHO CÁN BỘ QUẢN LÝ VÀ GIẢNG VIÊN) .............................................17 PHỤ LỤC 4: CÂU HỎI PHỎNG VẤN VỀ QUẢN LÝ CHƯƠNG TRÌNH DẠY HỌC (DÀNH CHO SINH VIÊN) ..........................................................................................18 PHỤ LỤC 5: TRÍCH THỐNG KÊ SỐ LIỆU KHẢO SÁT ..........................................19 PHỤ LỤC 6: KHUNG NĂNG LỰC NGOẠI NGỮ BẬC 3 ........................................34 PHỤ LỤC 7: GIỚI THIỆU PHƯƠNG PHÁP DỰ ÁN HỌC TẬP ..............................43 PHỤ LỤC 8: GIỚI THIỆU HOẠT ĐỘNG NGOÀI LỚP HỌC ..................................52 vii
PHỤ LỤC 9: PHIẾU KHẢO NGHIỆM QUẢN LÝ CHƯƠNG TRÌNH ....................54 PHỤ LỤC 10: BẢNG HỎI CHO SINH VIÊN VỀ DỰ ÁN HỌC TẬP ......................57 PHỤ LỤC 11: MỘT SỐ BÀI SOẠN CỦA NHÓM GIẢNG VIÊN THEO MÔ TẢ KỸ THUẬT..........................................................................................................................59 PHỤ LỤC 12: SỨ MỆNH - TẦM NHÌN - GIÁ TRỊ CỐT LÕI CỦA CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC TRONG PHẠM VI NGHIÊN CỨU............................................................63 viii
DANH MỤC VIẾT TẮT KÝ HIỆU GIẢI NGHĨA GD&ĐT Giáo dục và đào tạo GV Giảng viên SV Sinh viên NL Năng lực DH Dạy học QTDH Quá trình dạy học TCNL Tiếp cận năng lực KHGD Kế hoạch giảng dạy CSVC Cơ sở vật chất TBDH Thiết bị dạy học CTĐT Chương trình đào tạo MTDH Mục tiêu dạy học PP Phương pháp PPDH Phương pháp dạy học CĐR Chuẩn đầu ra NCKH Nghiên cứu khoa học QL Quản lý CBQL Cán bộ quản lý THDH Tình huống dạy học BD Bồi dưỡng CNTT Công nghệ thông tin ĐH CNHN Đại học Công nghiệp Hà Nội ĐH KTQD Đại học Kinh tế quốc dân ĐHHB Đại học Hòa Bình ĐHTĐ Đại học Thành Đô MT Mục tiêu ix
HĐ DH Hoạt động dạy học KHDH Kế hoạch dạy học KT ĐG Kiểm tra đánh giá NCS Nghiên cứu sinh TB Trung bình DAHT Dự án học tập KN Kỹ năng MTKT Mô tả kỹ thuật x
DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1. Những năng lực giảng viên cần có ............................................................................ 13 Bảng 1.2. So sánh dạy học truyền thống với dạy học theo tiếp cận năng lực ........................ 28 Bảng 1.3. So sánh hai phương thức dạy học dưới góc độ người học ...................................... 29 Bảng 1.4. So sánh khác biệt giữa kiểm tra đánh giá truyền thống và theo tiếp cận năng lực...... ........................................................................................................................................................ 32 Bảng 1.5. Các phương pháp dạy học trong lớp ......................................................................... 43 Bảng 2.1. Chương trình học tiếng Anh tại các trường trong phạm vi nghiên cứu ................. 74 Bảng 2.2. Danh sách các trường đại học được khảo sát ........................................................... 75 Bảng 2.3. Thống kê mẫu khảo sát chia theo đối tượng tham gia khảo sát.............................. 75 Bảng 2.4. Về thang đo và điểm trung bình ................................................................................ 76 Bảng 2.5. Kết quả khảo sát giảng viên và cán bộ quản lý về năng lực dạy tiếng Anh của giảng viên................................................................................................................................................. 78 Bảng 2.6. Nội dung chuẩn đầu ra của học phần .................................................................... 82 Bảng 2.7. Thực trạng tần suất sử dụng các phương pháp dạy học tiếng Anh theo tiếp cận năng lực qua ý kiến đánh giá của cán bộ quản lý và giảng viên .......................................... 86 Bảng 2. 8. Kết quả khảo sát sinh viên về tần suất tổ chức hoạt động dạy học phương pháp dạy học ..................................................................................................................................... 87 Bảng 2.9. Kết quả khảo sát sinh viên về tác động của PPDH theo TCNL .......................... 87 Bảng 2.10. Thực trạng hình thức dạy học tiếng Anh theo tiếp cận năng lực qua ý kiến đánh giá của cán bộ quản lý và giảng viên ..................................................................................... 88 Bảng 2.11. Bản mô tả kỹ thuật ............................................................................................... 91 Bảng 2.12. Kết quả khảo sát sinh viên về kiểm tra đánh giá học phần ngoại ngữ theo tiếp cận năng lực ............................................................................................................................. 92 Bảng 2.13. Thực trạng tham gia quản lý của các chủ thể trong dạy học tiếng Anh theo tiếp cận năng lực qua ý kiến đánh giá của cán bộ quản lý và giảng viên ................................... 94 Bảng 2.14. Thực trạng quản lý xây dựng mục tiêu và chuẩn đầu ra dạy học tiếng Anh theo tiếp cận năng lực qua ý kiến đánh giá của cán bộ quản lý và giảng viên ............................ 95 Bảng 2.15. Thực trạng quản lý nội dung dạy học tiếng Anh theo tiếp cận năng lực qua ý kiến đánh giá của cán bộ quản lý và giảng viên .................................................................... 99 Bảng 2.16. Thực trạng bồi dưỡng cán bộ quản lý cho hoạt động dạy học tiếng Anh theo tiếp cận năng lực qua ý kiến đánh giá của cán bộ quản lý và giảng viên ................................. 101 Bảng 2. 17. Thực trạng bồi dưỡng nghiệp vụ cho đội ngũ giảng viên dạy học tiếng Anh theo tiếp cận năng lực qua ý kiến đánh giá của cán bộ quản lý và giảng viên .......................... 102 Bảng 2.18. Thực trạng quản lý sinh viên đầu vào qua ý kiến đánh giá của cán bộ quản lý và giảng viên............................................................................................................................... 103 xi
Bảng 2.19. Thực trạng tổ chức kiểm tra đầu vào qua ý kiến đánh giá của sinh viên ....... 104 Bảng 2.20. Thực trạng tổ chức lớp học tăng cường qua ý kiến đánh giá của sinh viên ... 104 Bảng 2.21. Thực trạng quản lý thư viện qua ý kiến đánh giá của sinh viên ...................... 105 Bảng 2.22. Thực trạng quản lý phòng học và thiết bị dạy học qua ý kiến đánh giá của sinh viên ......................................................................................................................................... 106 Bảng 2.23. Thực trạng quản lý hoạt động dạy tiếng Anh theo tiếp cận năng lực qua ý kiến đánh giá của cán bộ quản lý và giảng viên .............................................................................. 107 Bảng 2.24. Thực trạng chỉ đạo ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học tiếng Anh theo tiếp cận năng lực qua ý kiến đánh giá của cán bộ quản lý và giảng viên .......................... 107 Bảng 2.25. Thực trạng lập kế hoạch kiểm tra hoạt động dạy học tiếng Anh theo tiếp cận năng lực qua ý kiến đánh giá của cán bộ quản lý và giảng viên ........................................ 110 Bảng 2.26. Thực trạng xây dựng tiêu chí đánh giá hoạt động dạy học tiếng Anh theo tiếp cận năng lực qua ý kiến đánh giá của cán bộ quản lý và giảng viên ................................. 110 Bảng 2.27. Thực trạng lựa chọn phương pháp và hình thức đánh giá hoạt động dạy học tiếng Anh theo tiếp cận năng lực qua ý kiến đánh giá của cán bộ quản lý và giảng viên .......... 111 Bảng 2.28. Thực trạng tổ chức việc kiểm tra đánh giá hoạt động dạy học tiếng Anh theo tiếp cận năng lực qua ý kiến đánh giá của cán bộ quản lý và giảng viên ................................. 111 Bảng 2.29. Thực trạng kiểm tra đánh giá hoạt động dạy học tiếng Anh theo tiếp cận năng lực qua ý kiến đánh giá của cán bộ quản lý và giảng viên ................................................. 112 Bảng 2.30. Thực trạng quản lý công tác đánh giá kết quả đầu ra cho sinh viên không chuyên qua ý kiến đánh giá của cán bộ quản lý và giảng viên ........................................................ 115 Bảng 2.31. Thực trạng phát triển phẩm chất, đạo đức, năng lực học tập cho sinh viên không chuyên ngữ qua ý kiến đánh giá của cán bộ quản lý và giảng viên ................................... 115 Bảng 2.32. Thực trạng quản lý thông tin đầu ra về khả năng sử dụng ngoại ngữ qua ý kiến đánh giá của cán bộ quản lý và giảng viên .......................................................................... 116 Bảng 2.33. Thực trạng quản lý chính sách nội bộ trong quản lý dạy học tiếng Anh theo tiếp cận năng lực qua ý kiến đánh giá của cán bộ quản lý và giảng viên ................................. 117 Bảng 2.34. Thực trạng quản lý các yếu tố bố cảnh tác động đến dạy học tiếng Anh cho sinh viên không chuyên ngữ theo tiếp cận năng lực ................................................................... 117 Bảng 3.1. Chuẩn đầu ra về kiến thức ................................................................................... 128 Bảng 3.2. Chuẩn đầu ra về kỹ năng ..................................................................................... 128 Bảng 3.3. Chuẩn đầu ra về thái độ ....................................................................................... 129 Bảng 3.4. Mô tả các nguyên tắc ........................................................................................... 151 Bảng 3.5. Hướng dẫn phản biện bộ câu hỏi thi ................................................................... 152 Bảng 3.6. Kết quả đối tượng khảo sát .................................................................................. 154 Bảng 3.7. Mức độ cần thiết và khả thi của các biện pháp quản lý ..................................154 Bảng 3.8. Kế hoạch và nội dung tổ chức hoạt động thử nghiệm .......................................157 xii
Bảng 3.9. Nội dung và quá trình thực hiện các hoạt động bồi dưỡng GV và hoàn thiện quy trình KTĐG............................................................................................................................159 Bảng 3.10. Thang đo Likert 5 bậc được sử dụng trong khảo sát .......................................160 Bảng 3.11. Thống kê mô tả về nhóm sinh viên tham gia môn học thử nghiệm ................162 Bảng 3.12. Điểm trung bình kết quả điều tra ......................................................................162 Bảng 3.13. Ý kiến của sinh viên về cách tổ chức dự án học tập ........................................163 Bảng 3.14. Ý kiến của sinh viên về ảnh hưởng của dự án học tập đến các kỹ năng ........164 xiii
DANH MỤC BIỀU ĐỒ Biểu đồ 2.1. Kết quả khảo sát giảng viên và cán bộ quản lý về năng lực tiếng Anh của sinh viên................................................................................................................................................. 78 Biểu đồ 2.2. Kết quả khảo sát giảng viên và cán bộ quản lý về nhận thức về dạy học tiếng Anh theo tiếp cận năng lực ..................................................................................................... 80 Biểu đồ 2.3. Thực trạng mục tiêu dạy học tiếng Anh theo tiếp cận năng lực qua ý kiến đánh giá của cán bộ quản lý và giảng viên ..................................................................................... 81 Biểu đồ 2. 4. Thực trạng nội dung dạy học tiếng Anh theo tiếp cận năng lực qua ý kiến đánh giá của cán bộ quản lý và giảng viên ..................................................................................... 83 Biểu đồ 2.5. Kết quả khảo sát sinh viên về nội dung dạy học .............................................. 84 Biểu đồ 2.6. Kết quả khảo sát sinh viên về tài liệu môn học................................................ 85 Biểu đồ 2.7. Kết quả khảo sát sinh viên về hình thức học tập theo TCNL ......................... 89 Biểu đồ 2.8. Thực trạng kiểm tra đánh giá trong các học phần tiếng Anh theo tiếp cận năng lực qua ý kiến đánh giá của cán bộ quản lý và giảng viên ................................................... 90 Biểu đồ 2.9. Thực trạng xác định mục tiêu dạy học qua ý kiến đánh giá của sinh viên ..... 97 Biểu đồ 2.10. Thực trạng rà soát và thiết lập mục tiêu bài/hoạt động dạy học tiếng Anh theo tiếp cận năng lực qua ý kiến đánh giá của cán bộ quản lý và giảng viên ............................ 98 Biểu đồ 2.11. Thực trạng giới thiệu mục tiêu dạy học qua ý kiến đánh giá của sinh viên . 99 Biểu đồ 2.12. Kết quả khảo sát sinh viên về phân tích nhu cầu môn Tiếng Anh .............. 105 Biểu đồ 2.13. Thực trạng quản lý hoạt động học tiếng Anh theo tiếp cận năng lực qua ý kiến đánh giá của cán bộ quản lý và giảng viên .......................................................................... 108 Biểu đồ 2.14. Kết quả điều tra về hoạt động tự học Tiếng Anh ......................................... 109 Biểu đồ 2.15. Kết quả khảo sát sinh viên về quản lý các yếu tố đầu ra ............................. 114 Biểu đồ 3.1. So sánh kết quả trước và sau khi bồi dưỡng…………………………….163 Biểu đồ 3.2. Ý kiến của sinh viên về hiệu quả của dự án học tập ......................................163 xiv
DANH MỤC HÌNH Hình 1.1. Các thành tố của quá trình dạy học ............................................................................ 18 Hình 1. 2. Mối tương quan giữa các năng lực và trụ cột giáo dục UNESCO ........................ 24 Hình 1.3. Bản chất của hoạt động quản lý ................................................................................. 33 Hình 1.4. Ứng dụng quá trình CIPO vào quản lý dạy học ....................................................... 34 Hình 1.5. Một số phương thức kết hợp dạy học trên lớp và ngoài lớp ................................... 44 Hình 1.6. Khung lý thuyết quản lý dạy học môn tiếng Anh cho sinh viên không chuyên ngữ ở trường đại học theo tiếp cận năng lực dựa trên CIPO qua ý kiến đánh giá của cán bộ quản lý và giảng viên............................................................................................................................. 81 Hình 3.1. Quy trình đánh giá kết quả dạy học tiếng Anh theo tiếp cận năng lực.............. 150 Hình 3.2. Quy trình xây dựng và phát triển đề thi tiếng Anh ............................................. 151 xv
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Thế giới đang chứng kiến những thay đổi to lớn về kinh tế, xã hội, khoa học và công nghệ. Toàn cầu hoá và những biểu hiện của nó trong các lĩnh vực kinh tế, văn hoá, giáo dục và môi trường đã trở thành động lực chính cho quá trình thay đổi của các quốc gia. Cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 với những đột phá về công nghệ trong các lĩnh vực trí tuệ nhân tạo, người máy, vạn vật kết nối… đang làm thay đổi căn bản cách sống, cách làm việc và cách con người kết nối với nhau, đòi hỏi mỗi cá nhân con người phải giao lưu, vươn xa khỏi biên giới quốc gia để tìm kiếm cơ hội. Ngôn ngữ để phát triển và thúc đẩy cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 và để con người trên toàn cầu kết nối với nhau chính là ngoại ngữ, nhất là tiếng Anh. Tiếng Anh là chìa khóa, là công cụ ngôn ngữ trong giao tiếp, học hỏi, tìm kiếm môi trường sống và cơ hội việc làm phù hợp của người lao động có chuyên môn, nghiệp vụ nói chung và của sinh viên tốt nghiệp đại học nói riêng trong thời đại này. Nói cách khác, cách mạng công nghiệp 4.0 không chỉ đòi hỏi các quốc gia trên thế giới phải bắt kịp mà đòi hỏi mỗi cá nhân phải tự trang bị cho mình vốn kiến thức phù hợp và tích cực, chủ động nâng cao khả năng sử dụng ngoại ngữ, trong đó có tiếng Anh trong giao tiếp và trong công việc, trong hoạt động chuyên môn, nghiệp vụ đa dạng của đời sống kinh tế, xã hội. Hoà cùng với những xu hướng chung trên thế giới, Việt Nam đang tham gia hội nhập quốc tế sâu rộng trong các lĩnh vực như kinh tế, du lịch, công nghệ, đặc biệt là công nghệ cao. Quá trình hội nhập này yêu cầu phải có ngoại ngữ. Nhận thức tầm quan trọng của ngoại ngữ, nhất là tiếng Anh, ngày 30 tháng 9 năm 2008, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 1400/QĐ-TTg phê duyệt Đề án dạy và học ngoại ngữ trong hệ thống quốc dân giai đoạn 2008-2020 và ngày 22 tháng 12 năm 2017, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 2080/QĐ-TTg về việc phê duyệt điều chỉnh, bổ sung Đề án dạy và học ngoại ngữ trong hệ thống quốc dân giai đoạn 2017-2025, với mục tiêu “đổi mới việc dạy và học ngoại ngữ trong hệ thống quốc dân, tiếp tục triển khai chương trình dạy và học ngoại ngữ mới ở các cấp học, trình độ đào tạo, nâng cao năng lực sử dụng ngoại ngữ đáp ứng nhu cầu học tập và làm việc; tăng cường nâng cao năng lực cạnh tranh của nguồn nhân lực trong thời kỳ hội nhập, góp phần vào công cuộc xây dựng và phát triển đất nước…”. Do vậy, đào tạo hình thành và phát triển năng lực sử dụng ngoại ngữ nói chung và tiếng Anh nói riêng cho sinh viên không chuyên ngữ tại một số trường đại học là một trong những nhiệm vụ quan trọng, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục đại học, phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và hội nhập quốc tế. Trong những năm qua, Nhà nước ta đã rất quan tâm tới việc nâng cao chất lượng dạy học nói chung 1
và chất lượng dạy học tiếng Anh cho sinh viên và sinh viên không chuyên ngữ nói riêng nhằm giúp sinh viên sau khi tốt nghiệp ra trường có thể đảm nhận được các vị trí công việc chuyên môn, nghiệp vụ liên quan tới kiến thức ngoại ngữ hoặc có thể sử dụng ngoại ngữ như một ngôn ngữ giao tiếp thông thường thứ hai để phục vụ cuộc sống và lao động nghề nghiệp, đáp ứng xu hướng hội nhập. Tuy nhiên, thực tế cho thấy, hoạt động dạy và học tiếng Anh, cũng như quản lý dạy và học tiếng Anh - môn học có những đặc thù riêng và đối tượng người học cũng có những yêu cầu khác nhau, đặc trưng nghề nghiệp khác nhau - cho sinh viên không chuyên ngữ ở các trường đại học còn nhiều hạn chế. Chất lượng đầu vào của sinh viên không chuyên ngữ chưa đồng đều. Một số sinh viên có ý thức học tập và có tố chất học ngoại ngữ lại học chung với một số sinh viên khác gần như không thích học hoặc không thể học tốt môn tiếng Anh trong một chương trình thiết kế đại trà, thiếu sự phân hóa phù hợp. Bản thân sinh viên cũng chưa nhận thức đầy đủ vai trò, tầm quan trọng của học phần Tiếng Anh, nhất là tiếng Anh chuyên ngành đối với hoạt động nghề nghiệp sau này của mình nên có tư tưởng học đối phó, thiếu tính tích cực và chủ động. Giảng viên chưa thực sự toàn tâm trong việc trang bị kiến thức, phát triển năng lực ngôn ngữ cơ bản và chuyên ngành cho sinh viên... Thực trạng trên dẫn đến trong quá trình dạy học tiếng Anh, cả người dạy và người học chưa tích cực bổ sung, cập nhật kiến thức và rèn luyện kỹ năng ngôn ngữ, gắn với quá trình học các môn chuyên ngành để nâng cao chất lượng dạy học. Kết quả thực tế là sinh viên ra trường năng lực thực hành tiếng Anh còn yếu, chưa được xã hội và người sử dụng lao động đánh giá cao. Có thể nhìn nhận nguyên nhân một phần do việc quản lý và tổ chức thực hiện quá trình dạy học tiếng Anh cho sinh viên không chuyên ngữ tại một số trường đại học chưa thực sự đạt hiệu quả; nội dung chương trình đào tạo của toàn khoá học còn nặng về khối lượng kiến thức lý thuyết; quản lý quá trình giảng dạy, kiểm tra đánh giá kết quả học tập của sinh viên chưa thực sự dựa trên sự phân hóa năng lực của sinh viên... Nghị quyết 29-NQ/TW ngày 04 tháng 11 năm 2013 Hội nghị lần thứ 8 Ban chấp hành Trung ương khoá XI “Về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế” đã xác định mục tiêu của đổi mới giáo dục, một trong các mục tiêu được nhấn mạnh là: “Chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học. Học đi đôi với hành; lý luận gắn với thực tiễn”. Từ mục tiêu đó, một trong những giải pháp đổi mới giáo dục và đào tạo là: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ và đồng bộ các yếu tố cơ bản của giáo dục, đào tạo theo hướng coi trọng phát triển phẩm chất, năng lực của người học”. Thực tế cho thấy, tổ chức dạy học ở trường đại học cần phát huy được tính tích cực, chủ động, sáng tạo của sinh viên, phù hợp với nội dung mỗi môn học, đặc điểm của đối 2
tượng sinh viên và phương thức đào tạo của nhà trường. Vì vậy, quản lý tốt hoạt động dạy học trong cơ sở giáo dục, trong đó có quản lý dạy học tiếng Anh cho sinh viên không chuyên ngữ, một khâu quan trọng của quá trình đào tạo, sẽ góp phần nâng cao chất lượng đào tạo của nhà trường. Xuất phát từ những vấn đề có ý nghĩa lý luận và thực tiễn trên, đề tài nghiên cứu của luận án được lựa chọn là: “Quản lý dạy học tiếng Anh cho sinh viên không chuyên ngữ tại các trường đại học theo tiếp cận năng lực”, góp phần nâng cao chất lượng dạy học tiếng Anh cho sinh viên không chuyên ngữ tại các trường đại học. 2. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu lý luận và thực trạng quản lý dạy học tiếng Anh cho sinh viên không chuyên ngữ tại các trường đại học theo tiếp cận năng lực, từ đó, luận án đề xuất các biện pháp quản lý dạy học tiếng Anh cho sinh viên không chuyên ngữ tại các trường đại học theo tiếp cận năng lực, góp phần nâng cao chất lượng dạy học ngoại ngữ và nâng cao chất lượng đào tạo của các trường đại học trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục đại học và hội nhập quốc tế. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Quá trình dạy học tiếng Anh cho sinh viên không chuyên ngữ tại các trường đại học theo tiếp cận năng lực. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Quản lý hoạt động dạy học tiếng Anh cho sinh viên không chuyên ngữ tại các trường đại học theo tiếp cận năng lực. 4. Giả thuyết khoa học Hoạt động dạy học tiếng Anh cho sinh viên không chuyên ngữ tại các trường đại học đã đạt được những kết quả nhất định, góp phần nâng cao chất lượng nguồn nhân lực. Tuy nhiên, việc quản lý hoạt động dạy học tiếng Anh cho sinh viên không chuyên ngữ tại các trường đại học hiện nay vẫn còn bất cập do nhiều nguyên nhân khác nhau, dẫn đến tình trạng chất lượng dạy học tiếng Anh cho sinh viên không chuyên ngữ tại các trường đại học còn thấp. Vì vậy, cần nghiên cứu các biện pháp nhằm nâng cao chất lượng dạy học tiếng Anh cho sinh viên không chuyên ngữ tại các trường đại học. Nếu các biện pháp quản lý dạy học tiếng Anh cho sinh viên không chuyên ngữ tại các trường đại học theo tiếp cận năng lực được xây dựng trên cơ sở khoa học quản lý giáo dục và giải quyết được những vấn đề thực tiễn sẽ nâng cao chất lượng dạy học tiếng Anh cho sinh viên không chuyên ngữ tại các trường đại học, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo của nhà trường và chất lượng nguồn nhân lực trong bối cảnh hiện nay. 3