Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Phát triển công nghiệp theo hướng tăng trưởng xanh trên địa bàn tỉnh Bắc Giang

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:210

Thêm vào BST

Báo xấu

32
lượt xem 14
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án Tiến sĩ Kinh tế "Phát triển công nghiệp theo hướng tăng trưởng xanh trên địa bàn tỉnh Bắc Giang" trình bày cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển công nghiệp theo hướng tăng trưởng xanh; Thực trạng phát triển công nghiệp theo hướng tăng trưởng xanh trên địa bàn tỉnh Bắc Giang giai đoạn 2010-2020; Một số định hướng và giải pháp về phát triển công nghiệp theo hướng tăng trưởng xanh trên địa bàn tỉnh Bắc Giang đến năm 2030.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Phát triển công nghiệp theo hướng tăng trưởng xanh trên địa bàn tỉnh Bắc Giang

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI ĐÀM ĐỨC QUANG PHÁT TRIỂN CÔNG NGHIỆP THEO HƢỚNG TĂNG TRƢỞNG XANH TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH BẮC GIANG LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ HÀ NỘI - 2022
VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI ĐÀM ĐỨC QUANG PHÁT TRIỂN CÔNG NGHIỆP THEO HƢỚNG TĂNG TRƢỞNG XANH TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH BẮC GIANG Ngành : Kinh tế phát triển Mã số : 9.31.01.05 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: 1. PGS. TS. Bùi Quang Tuấn 2. TS. Phí Vĩnh Tƣờng HÀ NỘI - 2022
LỜI CAM ĐOAN Tác giả xin cam đoan đề tài luận án: “Phát triển công nghiệp theo hƣớng tăng trƣởng xanh trên địa bàn tỉnh Bắc Giang” là công trình nghiên cứu độc lập, khoa học của tác giả được các thầy tận tình hướng dẫn. Kết quả nghiên cứu của Luận án chưa được công bố ở bất kỳ ấn phẩm hay công trình nghiên cứu nào, các số liệu trong luận án là hoàn toàn trung thực và có nguồn gốc rõ ràng. Tôi xin cam đoan những vấn đề nêu trên là đúng sự thực, nếu sai tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm. Tác giả Luận án Đàm Đức Quang
LỜI CẢM ƠN Luận án được hoàn thành với sự nỗ lực học hỏi nghiêm túc của tôi tại Học viện Khoa học xã hội. Trong quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận án, tôi đã nhận được sự giúp đỡ quý báu của các cơ quan, các cấp lãnh đạo và các cá nhân. Tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn tới tất cả các tập thể và cá nhân đã tạo điều kiện, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thành Luận án. Trước tiên, tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến PGS.TS Bùi Quang Tuấn và TS. Phí Vĩnh Tường đã luôn nhiệt tình, ân cần hướng dẫn cho tôi ngay từ bước đầu nghiên cứu đến nhận xét, góp ý trong nghiên cứu và hoàn thành luận án. Tôi trân trọng cảm ơn Học viện Khoa học Xã hội đã luôn tạo điều kiện tốt nhất cho tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu tại Học viện thông qua những khóa học và trao đổi về phương pháp nghiên cứu, các buổi hội thảo khoa học, những buổi chia sẻ kinh nghiệm nghiên cứu thực tiễn và những dịp sinh hoạt khoa học có liên quan khác. Tôi xin dành lời cảm ơn chân thành tới lãnh đạo Sở Kế hoạch và Đầu tư tỉnh Bắc Giang, các phòng chuyên môn, đặc biệt là Phòng Tổng hợp-Quy hoạch và các bạn, đồng nghiệp đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận án. Xin cảm ơn sâu sắc tới gia đình đã luôn là nguồn động viên lớn lao để tôi có thể tập trung nghiên cứu và quyết tâm hoàn thành luận án một cách tốt nhất. Mặc dù đã có nhiều cố gắng, nhưng không thể tránh khỏi những hạn chế và thiếu sót nhất định khi thực hiện luận án. Rất mong nhận được sự đóng góp ý kiến của quý Thầy, Cô giáo và bạn đọc. Một lần nữa, tôi xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, tháng năm 2022 Tác giả Luận án Đàm Đức Quang
MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ........................................................................ 1 2. Mục tiêu nghiên cứu của luận án .......................................................... 3 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận án ..................................... 4 4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu của luận án ................ 5 5. Đóng góp mới về khoa học của luận án ................................................ 9 6. Ý nghĩa và thực tiễn của luận án ........................................................... 9 7. Kết cấu của luận án: Ngoài phần mở đầu, kết luận, phụ lục và danh mục tài liệu tham khảo luận án gồm 4 chương: ............................... 9 Chƣơng 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN............................................................................... 10 1.1. Tổng quan các công trình nghiên cứu ngoài nƣớc .............................. 10 1.1.1. Các nghiên cứu về tăng trưởng xanh ...................................................... 10 1.1.2. Các nghiên cứu về phát triển công nghiệp theo hướng tăng trưởng xanh ........................................................................................................ 12 1.2. Tổng quan các nghiên cứu trong nƣớc................................................. 14 1.2.1. Các nghiên cứu về tăng trưởng xanh ...................................................... 14 1.2.2. Các nghiên cứu về phát triển công nghiệp theo hướng tăng trưởng xanh ...................................................................................................................... 16 1.3. Tổng kết về tình hình nghiên cứu ......................................................... 19 Chƣơng 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN CÔNG NGHIỆP THEO HƢỚNG TĂNG TRƢỞNG XANH................... 22 2.1. Một số khái niệm chính sử dụng trong nghiên cứu ............................ 22 2.2. Nội dung và tiêu chí đánh giá phát triển công nghiệp theo hƣớng tăng trƣởng xanh ........................................................................................... 24 2.2.1. Nội dung phát triển công nghiệp theo hướng tăng trưởng xanh .......... 24
2.2.2. Các đặc trưng phát triển công nghiệp theo hướng tăng trưởng xanh .. 38 2.2.3. Tiêu chí đánh giá phát triển công nghiệp theo hướng tăng trưởng xanh ......................................................................................................... 41 2.3. Các nhân tố ảnh hƣởng đến phát triển công nghiệp theo hƣớng tăng trƣởng xanh ........................................................................................... 45 2.3.1. Các nhân tố khách quan ........................................................................... 45 2.3.2. Các nhân tố chủ quan ............................................................................... 49 2.4. Kinh nghiệm trên thế giới và trong nƣớc về phát triển công nghiệp theo hƣớng tăng trƣởng xanh .......................................................... 52 2.4.1. Kinh nghiệm trên thế giới ........................................................................ 52 2.4.2. Kinh nghiệm trong nước .......................................................................... 58 2.4.3. Bài học kinh nghiệm đối với việc phát triển công nghiệp theo hướng tăng trưởng xanh cho tỉnh Bắc Giang ................................................... 62 Chƣơng 3: THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN CÔNG NGHIỆP THEO HƢỚNG TĂNG TRƢỞNG XANH TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH BẮC GIANG GIAI ĐOẠN 2011-2020 .................................................................... 65 3.1. Giới thiệu về Bắc Giang và ngành công nghiệp tỉnh Bắc Giang giai ................................................................................................................... 65 3.1.1. Điều kiện về tự nhiên ............................................................................... 65 3.1.2. Điều kiện về kinh tế.................................................................................. 67 3.1.3. Điều kiện về xã hội ................................................................................... 71 3.2. Cơ chế, chính sách phát triển công nghiệp theo hƣớng tăng trƣởng xanh ................................................................................................................. 73 3.2.1. Cơ chế, chính sách chung về phát triển công nghiệp theo hướng TTX ...................................................................................................................... 73 3.2.2. Cơ chế, chính sách phát triển công nghiệp theo hướng TTX của Bắc Giang .................................................................................................... 74
3.3. Đánh giá thực trạng phát triển công nghiệp theo hƣớng tăng trƣởng xanh trên địa bàn tỉnh Bắc Giang giai đoạn 2011-2020 ............... 76 3.3.1. Kết quả về phát triển công nghiệp tỉnh Bắc Giang giai đoạn 2010-2020 ........................................................................................................... 76 3.3.2. Kết quả về phát triển công nghiệp theo hướng tăng trưởng xanh tỉnh Bắc Giang giai đoạn 2010-2020 ................................................................ 84 3.4. Nguyên nhân của những hạn chế và những vấn đề đặt ra đối với phát triển công nghiệp theo hƣớng tăng trƣởng xanh trên địa bàn tỉnh Bắc Giang ............................................................................................. 106 3.4.1. Nguyên nhân khách quan ......................................................................106 3.4.2. Nguyên nhân chủ quan...........................................................................110 3.4.3. Những vấn đề đặt ra trong phát triển công nghiệp theo hướng tăng trưởng xanh trên địa bàn tỉnh Bắc Giang ........................................................111 Chƣơng 4: MỘT SỐ ĐỊNH HƢỚNG VÀ GIẢI PHÁP VỀ PHÁT TRIỂN CÔNG NGHIỆP THEO HƢỚNG TĂNG TRƢỞNG XANH TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH BẮC GIANG ĐẾN NĂM 2030 ......................... 115 4.1. Bối cảnh trong và ngoài nƣớc tác động đến phát triển công nghiệp theo hƣớng tăng trƣởng xanh ........................................................ 115 4.1.1. Bối cảnh quốc tế .....................................................................................115 4.1.2. Bối cảnh trong nước ...............................................................................117 4.2. Quan điểm, mục tiêu phát triển công nghiệp theo hƣớng tăng trƣởng xanh trên địa bàn tỉnh Bắc Giang đến năm 2030........................ 121 4.3. Điểm manh, điểm yếu, cơ hội, thách thức phát triển công nghiệp theo hƣớng tăng trƣởng xanh trên địa bàn tỉnh Bắc Giang ................... 128 4.4. Một số giải pháp phát triển công nghiệp theo hƣớng tăng trƣởng xanh trên địa bàn tỉnh Bắc Giang tầm nhìn đến năm 2030 .................... 132 4.4.1. Nhóm giải pháp về thể chế, cơ chế, chính sách ..................................132
4.4.2. Nhóm giải pháp về ứng dụng khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số; phát triển sản phẩm công nghiệp chủ lực có lợi thế cạnh tranh theo hướng tăng trưởng xanh ........................................................134 4.4.3. Nhóm giải pháp về huy động nguồn lực .............................................136 4.4.4. Nhóm giải pháp về phát triển nguồn nhân lực .....................................137 4.4.5. Nhóm giải pháp về phát triển kết cấu hạ tầng......................................139 4.4.6. Nhóm giải pháp về tham gia chuỗi liên kết sản xuất, thực hiện chính sách phòng ngừa, bảo vệ môi trường trong phát triển công nghiệp theo hướng tăng trưởng xanh ...........................................................................143 4.4.7. Nhóm giải pháp về tăng cường công tác quản lý, khai thác, sử dụng tài nguyên và bảo vệ môi trường, gắn tăng trưởng với phát triển bền vững.............................................................................................................146 4.5. Điều kiện để đảm bảo tính khả thi ..................................................... 147 KẾT LUẬN .................................................................................................. 154 TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 157 PHỤ LỤC ..................................................................................................... 169
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT APEC Diễn đàn hợp tác kinh tế châu Á-Thái Bình Dương BVMT Bảo vệ môi trường BĐKH Biến đổi khí hậu CIEM Viện Nghiên cứu Quản lý Trung ương CMCN 4.0 Cách mạng công nghiệp lần thứ tư CNHT Công nghiệp hỗ trợ CNX Công nghiệp xanh CCN Cụm công nghiệp CNH Công nghiệp hóa DN Doanh nghiệp ĐBSCL Đồng bằng sông Cửu Long ESCAP Uỷ ban kinh tế - xã hội khu vực châu Á - Thái Bình Dương FAO Tổ chức Nông nghiệp và Lương thực Liên Hợp Quốc HĐH Hiện đại hóa GEI Tổ chức Sáng kiến tăng trưởng xanh của Liên Hợp Quốc GO Gái trị sản xuất (Gross Output – GO) LHQ Liên Hợp Quốc KNK Khí nhà kính KCN Khu công nghiệp KCNST Khu công nghiệp sinh thái KTX Kinh tế xanh MNC Công ty đa quốc gia OECD Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế PTBV Phát triển bền vững PTCN Phát triển công nghiệp TTX Tăng trưởng xanh UNEP Chương trình môi trường của Liên Hiệp Quốc UNIDO Tổ chức Phát triển công nghiệp của Liên Hợp Quốc VA Giá trị tăng thêm WB Ngân hàng Thế giới
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1: Ma trận phân tích SWOT ................................................................. 7 Bảng 2.1: Danh sách sáu ngành công nghiệp công nghệ xanh và các chiến lược chính của Hàn Quốc ................................................................................ 53 Bảng 3.1: Tốc độ tăng trưởng, cơ cấu kinh tế giai đoạn 2010-2020 .............. 68 Bảng 3.2: Vốn đầu tư phát triển toàn xã hội giai đoạn 2010-2020 ................. 70 Bảng 3.3: Biến động dân số Bắc Giang giai đoạn 2010-2020 ........................ 71 Bảng 3.4: Diễn biến lao động giai đoạn 2010-2020 ....................................... 72 Bảng 3.5: Các cơ sở sản xuất công nghiệp giai đoạn 2010-2020 ................... 78 Bảng 3.6: Số lượng doanh nghiệp sản xuất công nghiệp giai đoạn 2010- 2020 ................................................................................................................. 79 Bảng 3.7: Tổng kim ngạch xuất khẩu 2010-2020 ........................................... 82 Bảng 3.8: Thu ngân sách nhà nước giai đoạn 2010- 2020 .............................. 83 Bảng 3.9: Lao động làm việc trong ngành công nghiệp giai đoạn 2010- 2020 ................................................................................................................. 84 Bảng 3.10: Mức độ tiếp cận CMCN 4.0 của doanh nghiệp tính đến năm 2020 ................................................................................................................. 85 Bảng 3.11: Tổng hợp số liệu thu hút đầu tư theo từng giai đoạn.................... 86 Bảng 3.12: Thu hút đầu tư trong lĩnh vực công nghiệp .................................. 87 Bảng 3.13: Sản lượng điện phục vụ sản xuất công nghiệp tỉnh Bắc Giang giai đoạn 2010-2020 ........................................................................................ 91 Bảng 3.14: Giá trị sản xuất công nghiệp theo hướng tăng trưởng xanh ......... 92 Bảng 3.15: VA ngành công nghiệp theo hướng tăng trưởng xanh ................. 93 Bảng 3.16: Phân tích hiểu quả đầu tư trong KCN, CCN giai đoạn 2010- 2020 ................................................................................................................. 96 Bảng 3.17: Tông hợp những doanh nghiệp sản xuất theo hướng TTX .......... 97 Bảng 3.18: Dự án lĩnh vực công nghiệp ......................................................... 99 Bảng 3.19: Dự án lĩnh vực công nghiệp........................................................ 102
Bảng 3.20: Năng suất lao động đang làm việc trong các ngành kinh tế ....... 103 Bảng 3.21: Thực trạng phát sinh chất thải rắn trên địa bàn tỉnh ................... 105 Bảng 3.22: Vốn đầu tư phát triển cho phát triển công nghiệp theo hướng ... 108 tăng trưởng xanh ........................................................................................... 108 Bảng 3.23: Lực lượng lao động làm việc trong ngành công nghiệp được đào tạo giai đoạn 2011-2020 ......................................................................... 111 Bảng 4.1: Dự báo phát triển sản phẩm chủ lực ............................................. 128
DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 1.1: Mối quan hệ giữa các khái niệm liên quan tới tăng trưởng xanh ... 16 Hình 2.1: Ma trận chính sách tăng trưởng xanh trong công nghiệp ............... 37 Hình 3.1: Tốc độ tăng trưởng kinh tế GRDP giai đoạn 2011-2020 ................ 67 Hình 3.2: VA/GO ngành công nghiệp giai đoạn 2011-2020 .......................... 77 Hình 3.3: Giá trị xuất khẩu các khu công nghiệp (KCN) tỉnh Bắc Giang giai đoạn 2011 – 2020 ..................................................................................... 82 Hình 3.4: Cơ cấu nguồn gốc dây truyền công nghệ dự án .............................. 88 Hình 3.5: Cơ cấu nguồn gốc dây truyền nhập khẩu ........................................ 88 Hình 3.6: Cơ cấu giải pháp CNTT .................................................................. 89 Hình 3.7: Nồng độ TSP trung bình năm tỉnh Bắc Giang giai đoạn 2016 - 2020 ............................................................................................................... 104 Hình 3.8: Kiểm kê khí thải của một số nguồn thải lớn ................................. 105
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Phát triển công nghiệp có vai trò cực kỳ quan trọng, là yếu tố then chốt đối với mỗi quốc gia, mỗi vùng lãnh thổ và mỗi địa phương. Nhờ phát triển công nghiệp mà nền sản xuất được chuyên môn hóa, tập trung hóa và các nguồn lực được sử dụng nhằm đem lại hiệu quả cao nhất. Nhờ phát triển công nghiệp nền kinh tế hàng hóa ra đời tạo ra khối lượng sản phẩm vật chất khổng lồ, không chỉ đáp ứng tốt nhu cầu của người dân tại các quốc gia, các vùng lãnh thổ và các địa phương mà còn hướng ra xuất khẩu. Dựa trên năng lực sản xuất công nghiệp, năng suất và hiệu quả lao động được tăng cao, phát triển công nghiệp còn giúp nền kinh tế tích lũy và góp phần nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho các tầng lớp dân cư. Tuy nhiên, quá trình công nghiệp hóa thường kèm theo tốc độ đô thị hóa nhanh, mức độ phát thải lớn, tốc độ khai thác tài nguyên thiên nhiên cũng tăng đến mức tối đa và kết cục là môi trường bị hủy hoại do ô nhiễm mạnh, tài nguyên thì cạn kiệt ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng và đe dọa toàn bộ hệ sinh thái. Sau 35 năm đổi mới, công nghiệp Việt Nam có tốc độ tăng trưởng trung bình trên 10%/năm, đóng góp tích cực cho sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Song, công nghiệp cũng là một những ngành tạo ra nhiều chất thải nhất, ảnh hưởng tiêu cực đến môi trường sinh thái. Những ngành công nghiệp có mức độ gây ô nhiễm cao như khai thác than và khoáng sản; công nghiệp sản xuất điện; công nghiệp hóa chất; công nghiệp luyện kim; công nghiệp thực phẩm, dệt may, da giầy… khiến cho Chính phủ phải đặt ra những bài toán kèm theo lời giải mang tính hiệu quả cao. Chính sách cho bảo vệ môi trường trong quá trình công nghiệp hóa hiện nay thực sự là một vấn đề hết sức cấp thiết và đòi hỏi những chính sách đó phải vừa đảm bảo cho mục tiêu công nghiệp hóa, hiện đại hóa đạt được thành công vừa đảm bảo cho môi trường sinh thái đạt ngưỡng an toàn (WB, 2011). Mặt trái của phát triển công nghiệp đã làm phá hủy tính bền vững trong phát triển công nghiệp và phát triển kinh tế trên phạm vi toàn cầu. Nếu không có một chiến lược phát triển công nghiệp gắn với bảo vệ môi trường và giải quyết các vấn đề xã hội thì hậu quả của nó sẽ rất lớn và các mục tiêu về phát triển bền vững sẽ không đạt được. 1
Phát triển công nghiệp theo hướng tăng trưởng xanh là cách tiếp cận mới góp phần nâng cao chất lượng tăng trưởng trong quá trình sản xuất công nghiệp và bền vững. Việc phát triển công nghiệp theo hướng tăng trưởng xanh sẽ góp phần nâng cao chất lượng tăng trưởng kinh tế, giảm chất thải và phát thải tại công nghiệp, tái chế và tái sử dụng sản phẩm phụ, sử dụng hiệu quả tài nguyên và năng lượng, cải thiện các tác động về môi trường, đẩy mạnh hợp tác liên kết chuỗi giá trị giữa các doanh nghiệp, ngày càng trở nên cấp thiết trong thực tế chiến lược tăng trưởng xanh ở nước ta. Đối với Bắc Giang, là một trong những tỉnh có tốc độ tăng trưởng kinh tế cao nhất cả nước trong những năm gần đây, trong đó ngành công nghiệp có đóng góp chính về tốc độ tăng trưởng và tăng quy mô nền kinh tế. Giai đoạn 2011-2020, tốc độ tăng trưởng kinh tế tăng bình quân 11,4%/năm, trong đó ngành công nghiệp tăng bình quân 19,3%/năm(1). Ngành công nghiệp đạt mức tăng trưởng cao nhất và có đóng góp quan trọng vào tăng trưởng kinh tế của tỉnh. Tỷ trọng ngành công nghiệp trong nền kinh tế tăng từ 28,3% năm 2010 lên 49,3% năm 2020; quy mô giá trị VA đạt trên 61,4 nghìn tỷ đồng, gấp 8 lần năm 2010. Mặc dù có tốc độ tăng trưởng cao và là ngành kinh tế chủ lực trong thời gian vừa qua, nhưng tỷ trọng VA/GO ngành công nghiệp đang có xu hướng giảm dần, bình quân giảm 2,6%/năm (VA/GO: năm 2010 đạt 45,8%, năm 2020 đạt 20,2%). Thấy rằng, chất lượng tăng trưởng công nghiệp giai đoạn 2010-2020 chưa bền vững, sản xuất công nghiệp vẫn chủ yếu là gia công lắp ráp, sử dụng nhiều lao động giản đơn, ứng dụng máy móc thiết bị tiến tiến vào trong sản xuất còn rất hạn chế, chưa tái chế và sử dụng tiết kiệm nguyên liệu trong sản xuất; vấn đề an sinh xã hội của công đồng dân cư quanh các khu công nghiệp và nơi ở có nhiều công nhân sinh sống ngày một diến biến phức tạp và nhiều phát sinh mới; ô nhiễm môi trường ngày một gia tăng, đặc biệt ở những vùng tập chung phát triển công nghiệp, khu có các nhà máy sản đạm, điện và khai thác khoáng sản về than. (1) Giai đoạn 2011-2020 tốc độ tăng trưởng GRDP tăng bình quân 11,4%/năm, trong đó, công nghiệp - xây dựng 17,7% (công nghiệp 19,3%, xây dựng 10,9%), nông, lâm nghiệp và thuỷ sản 2,9%, dịch vụ 6,5%, thuế sản phẩm 11,6%. 2
Thêm vào đó, mô hình tăng trưởng theo chiều rộng, dựa vào tài nguyên thiên nhiên, nhân công giá rẻ, tham gia rất hạn chế vào chuỗi giá trị toàn cầu đang dần hết dư địa để phát triển. Thực trạng đó đang đặt ra thách thức và giới hạn cho tăng trưởng bền vững của Bắc Giang. Để phát huy mọi tiềm năng, lợi thế, nguồn lực và yếu tố con người để đưa Bắc Giang phát triển nhanh, toàn diện và bền vững. Lấy công nghiệp là động lực chủ yếu cho tăng trưởng gắn với phát triển không gian mới, tiếp tục duy trì tốc độ tăng trưởng công nghiệp ở mức cao, và là động lực chính cho tăng trưởng kinh tế, sớm trở thành một trong những trung tâm phát triển công nghiệp của vùng trong cả nước; thu hút đầu tư các ngành, sản phẩm có hàm lượng khoa học công nghệ cao; ưu tiên phát triển các ngành, sản phẩm đảm bảo môi trường, qua đó thực hiện chuyển dịch mô hình tăng trưởng kinh tế từ chiều rộng sang chiều sâu; tiếp tục duy trì phát triển sản phẩm chủ lực, chuyển dần từ gia công, lắp ráp sang sản xuất sản phẩm thì Bắc Giang cần xây dựng chiến lược và kế hoạch hành động ngay cho phát triển công nghiệp một cách bài bản, đăc biệt lấy mục tiêu phát triển bền vững là trung tâm thì một chiến lược phát triển công nghiệp theo hướng tăng trưởng xanh theo lộ trình rõ ràng và dài hơi là rất cần thiết với Bắc Giang hiện nay. Với sự cần thiết, tiềm năng phát triển và khoảng trống cơ chế chính sách và quản lý nhà nước về phát triển công nghiệp theo hướng TTX đã thúc đầy nghiên cứu sinh (NCS) lựa chọn đề tài: ―Phát triển công nghiệp theo hướng tăng trưởng xanh trên địa bàn tỉnh Bắc Giang‖ làm chủ đề nghiên cứu cho Luận án của mình trong chuyên ngành Kinh tế phát triển. 2. Mục tiêu nghiên cứu của luận án Mục tiêu tổng quát, Luận án có mục đích đề xuất một số giải pháp phát triển công nghiệp theo hướng tăng trưởng xanh trên địa bàn tỉnh Bắc Giang đến năm 2030 từ nghiên cứu cơ sở lý luận và tổng kết thực tiễn trong và ngoài nước về Phát triển công nghiệp (PTCN) theo hướng tăng trưởng xanh (TTX), đồng thời đánh giá thực trạng PTCN theo hướng TTX trên địa bàn tỉnh Bắc Giang giai đoạn 2010-2020 để làm rõ cơ sở đưa ra đề xuất. Để đạt được mục tiêu trên, nghiên cứu có nhiệm vụ: 3
- Tổng quan các công trình nghiên cứu trong và ngoài nước đã công bố liên quan đến phát triển công nghiệp theo hướng tăng trưởng xanh để kế thừa các kết quả nghiên cứu phù hợp, tìm ra khoảng trống nghiên cứu đề tài cần giải quyết xác định khung phân tích của luận án. - Hệ thống hóa những lý luận chung về phát triển công nghiệp theo hướng tăng trưởng xanh; Xây dựng khung chỉ tiêu, tiêu chí đánh giá phát triển công nghiệp theo hướng tăng trưởng xanh trên địa bàn tỉnh Bắc Giang. - Nghiên cứu kinh nghiệm phát triển công nghiệp theo hướng tăng trưởng xanh của một số địa phương trong nước và quốc gia trên thế giới để rút ra một số gợi mở cho phát triển công nghiệp theo hướng tăng trưởng xanh trên địa bàn tỉnh Bắc Giang trong thời gian tới. - Phân tích thực trạng phát triển công nghiệp theo hướng tăng trưởng xanh trên địa bàn tỉnh Bắc Giang giai đoạn 2010-2020, chỉ ra những kết quả đạt được, hạn chế và nguyên nhân. - Đề xuất một số giải pháp phát triển công nghiệp theo hướng tăng trưởng xanh trên địa bàn tỉnh Bắc Giang đến năm 2030. 2.3. Nhiệm vụ nghiên cứu - Kinh nghiệm PTCN theo hướng TTX cho một địa phương trong và ngoài nước có thể đúc rút những bài học nào cho Bắc Giang? - Những vấn đề đặt ra từ thực trạng PTCN theo hướng TTX trên địa bàn tỉnh Bắc Giang thời gian qua như thế nào? - Các giải pháp nào có thể giúp PTCN theo hướng TTX trên địa bàn tỉnh Bắc Giang trong thời gian tới? - Những kiến nghị cụ thể đối với các bên có liên quan trong PTCN theo hướng TTX trên địa bàn tỉnh Bắc Giang thời gian tới là như thế nào? 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của luận án 3.1. Đối tượng nghiên cứu: Phát triển công nghiệp theo hướng tăng trưởng xanh trên địa bàn tỉnh Bắc Giang theo ba nội dung của phát triển bền vững: kinh tế, xã hội và môi trường. 3.2 Phạm vi nghiên cứu 4
Phạm vi về thời gian: Luận án tập trung đánh giá thực trạng phát triển công nghiệp theo hướng tăng trưởng xanh trên địa bàn tỉnh Bắc Giang giai đoạn 2010- 2020 và đề xuất giải pháp thực hiện hướng đến năm 2030. . Phạm vi về không gian: Tỉnh Bắc Giang. Phạm vi về nội dung: Luận án nghiên cứu phát triển công nghiệp theo hướng tăng trưởng xanh trên địa bàn tỉnh Bắc Giang. Luận án không chú trọng nghiên cứu, đề xuất các giải pháp mang tính kỹ thuật, mà chủ yếu là các quan điểm và các giải pháp mang tính định hướng, tính phương pháp luận của kinh tế phát triển nhằm phát triển công nghiệp trên địa bàn tỉnh Bắc Giang theo hướng tăng trưởng xanh (nền tảng của phát triển bền vững). 4. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu của luận án 4.1. Cách tiếp cận vấn đề nghiên cứu i) Cách tiếp cận tăng trưởng xanh Tăng trưởng xanh được xem là nền tảng của phát triển bền vững. Nghiên cứu sử dụng cách tiếp cận tăng trưởng xanh nhằm phân tích, đánh giá thực trạng phát triển công nghiệp và các nhân tố ảnh hưởng đến phát triển công nghiệp theo hướng tăng trưởng trên địa bàn tỉnh Bắc Giang. Cách tiếp cận này cho phép nghiên cứu, xem xét quá trình phát triển công nghiệp trong mối quan hệ hiệu quả về kinh tế, xã hội, môi trường. ii) Cách tiếp cận theo chuỗi giá trị Luận án sử dụng cách tiếp cận theo chuỗi giá trị nhằm đánh giá thực trạng sản xuất, khai thác, chế biến, tái chế,…trong sản xuất sản phẩm công nghiệp trên địa bàn tỉnh Bắc Giang. Thêm vào đó, cách tiếp cận chuỗi giá trị nhằm phân tích, đánh giá sự tham gia của các chủ thể có liên quan, nhất là quá trình sản xuất công nghiệp tham gia vào chuỗi giá trị đối với các sản phẩm công nghiệp của vùng, cả nước. iii) Cách tiếp cận hệ thống Đề tài sử dụng cách tiếp cận hệ thống nhằm phân tích cấu trúc nội ngành trong quá trình sản xuất công nghiệp; các chủ thể tham gia và các nhân tố ảnh hưởng tới phát triển công nghiệp theo hướng tăng trưởng xanh. 4.2. Phương pháp nghiên cứu 5
i) Phương pháp tổng hợp, phân tích, kế thừa Luân án sử dụng phương pháp tổng hợp, kế thừa để thu thập các tài liệu, dữ liệu thứ cấp liên quan tới phát triển công nghiệp theo hướng tăng trưởng xanh nhằm phục vụ cho việc tổng quan vấn đề nghiên cứu ở Chương 1 và hệ thống hóa những lý luận cơ bản về phát triển công nghiệp theo hướng tăng trưởng xanh ở chương 2, đồng thời sử dụng phương pháp tổng hợp, phân tích nhằm mục đích phân tích, đánh giá thực trạng phát triển công nghiệp theo hướng tăng trưởng xanh trên địa bàn tỉnh Bắc Giang ở chương 3. Các tài liệu, dữ liệu thứ cấp được tham khảo từ các nguồn như: Những nghiên cứu được công bố trên các tạp chí khoa học, đề tài khoa học, luận án, báo cáo của Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Tổng cục Thống kê, và các báo cáo chuyên ngành khác. ii) Phương pháp so sánh: Phương pháp so sánh được sử dụng để so sánh, đánh giá mức độ biến động số liệu theo chuỗi thời gian và theo các yếu tố cấu phần để phân tích, đánh giá thực trạng phát triển công nghiệp theo hướng tăng trưởng xanh trên địa bàn tỉnh Bắc Giang ở chương 3. iii) Phương pháp phân tích thống kê mô tả Luận án sử dụng phương pháp phân tích thống kê mô tả nhằm phân tích, đánh giá thực trạng phát triển công nghiệp theo hướng tăng trưởng xanh trên địa bàn tỉnh Bắc Giang ở chương 3. iv) Phương pháp phân tích SWOT: Sử dụng phương pháp phân tích SWOT là phương pháp phân tích điểm mạnh (S - Strengths), điểm yếu (W - Weakness), cơ hội (O - Oppotunities), thách thức (T - Threats). SWOT là một công cụ phân tích được sử dụng để nhận dạng những điểm mạnh và điểm yếu trong đánh giá về phát triển công nghiệp theo hướng tăng trưởng xanh trên địa bàn tỉnh Bắc Giang.Đồng thời, cũng xem xét, đánh giá những cơ hội (O - opportunities) và những thách thức (T - threats) bên ngoài mà Bắc Giang gặp phải trong phát triển công nghiệp theo hướng tăng trưởng xanh ở chương 3 Bảng phân tích SWOT được mô tả dưới dạng ma trận để tỉnh Bắc Giang tập hợp các thông tin và xác định các khả năng có thể tốt hoặc xấu xảy ra làm cơ sở cho việc hoạch định các chiến lược phát triển và kế hoạch hành động phát triển công nghiệp theo hướng 6
tăng trưởng xanh. Các giải pháp được xây dựng trên cơ sở tham khảo các giải pháp ở các văn bản đã hình thành và bổ sung một số giải pháp từ kinh nghiệm quốc tế đồng thời sắp xếp và phân tích theo ma trận TOWS - là các kịch bản xảy ra nhằm phát huy điểm mạnh (S), khắc phục điểm yếu (W), tận dụng thời cơ (O), giảm thiểu thách thức (T) để từ đó đề xuất các giải pháp: Tấn công (sử dụng thế mạnh để tối ưu hoá cơ hội - SO); Điều chỉnh (hạn chế tối đa những điểm yếu bằng cách tận dụng các cơ hội - WO); Phòng thủ (sử dụng thế mạnh để hạn chế tối đa thách thức -ST) và Cầm cự (hạn chế tối thiểu các điểm yếu và tránh các nguy cơ - WT) ở chương 4. Ma trận phân tích SWOT được xây dựng như sau: Bảng 1.1: Ma trận phân tích SWOT Nguy cơ (thách thức) Ma trận SWOT Cơ hội (O) (T) Phối hợp S/O Phối hợp S/T Tận dụng điểm mạnh để Tận dụng điểm mạnh Điểm mạnh (S) nắm bắt cơ hội để hạn chế nguy cơ Phối hợp W/O Phối hợp W/T Giảm điểm yếu để nắm Tối thiểu điểm yếu để Điểm yếu (W) bắt cơ hội ngăn chặn nguy cơ Phương pháp chuyên gia: Trong quá trình thực hiện, đề tài sẽ mời các nhà khoa học, nhà quản lý cả Trung ương (Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Viện Kinh tế Việt Nam) và địa phương (Sở kế hoạch và Đầu tư; Sở Công Thương; Sở Xây dựng tỉnh Bắc Giang;...) am hiểu và có liên quan đến phát triển công nghiệp theo hướng tăng trưởng xanh để tham vấn ý kiến và phỏng vấn trực tiếp. 7
Nhân tố cấp vĩ mô: Các lý thuyết, cách tiếp cận, phát triên công nghiệp theo hướng tăng trưởng xanh: - Điều kiện tự nhiên, kinh - Cách tiếp cận CMCN 4.0 của doanh nghiệp trong quá trình sản xuất tế xã hội - Phát triển công nghiệp với việc tiêu thụ năng lượng, ứng dụng KHCN, sử dụng nguồn lực - Cơ chế, chính sách hiệu quả, tái chế,.. - Nguồn nhân lực - Tham gia vào các chuỗi giá trị trong sản xuất công nghiệp - Nguồn lực tài chính - Phát triển công nghiệp theo hướng tăng trưởng xanh - Tác động lan tảo - Phát triển công nghiệp theo Các nhân tố ảnh hƣởng Tiêu chí đánh giá hƣớng tăng trƣởng xanh Vai trò và nội dung theo Vĩ mô Vi mô hướng tăng trưởng xanh Nhân tố cấp vi mô: - Tiếp cận CMCN 4.0 và - Đóng góp vào nền kinh tế - Đóng góp vào thu nhập sử dụng cơ cấu năng lượng Về kinh tế - Hiểu quả đầu tư và việc làm cho người lao - Tăng trưởng kinh tế - Chuyển dịch cơ cấu kinh tế động - Xanh hóa sản xuất - - Tiêu dùng bền vững - Sử dụng hiệu quả tài Về môi trường - Ô nhiểm môi trường về - Xã hội và môi trường nguyên, tái chế sử dụng, nước, khí, chất thải rắn,… - Đóng góp vào nâng cao - Tạo nguồn nhân lực chất Về xã hội thu nhập và giảm nghèo lượng cao - Thặng dư bền vững khi - Phân chia thặng dư khi 4.3 Khung phân tích nghiên cứu phát triển công nghiệp tham gia vào chuỗi giá trị theo hướng TTX phát triển công nghiệp 8