Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp, chất lượng mối quan hệ thương hiệu – khách hàng và ý định chuyển đổi thương hiệu trong thị trường hàng tiêu dùng ở Việt Nam

Chia sẻ: Bi Anh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:251

Thêm vào BST

Báo xấu

157
lượt xem 21
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án này tập trung vào CSR và kết quả của nó, cụ thể là: nhận dạng thương hiệu, chất lượng mối quan hệ thương hiệu - khách hàng, ý định chuyển đổi thương hiệu trong bối cảnh thị trường tiêu dùng tại Việt Nam. Các khái niệm: CSR, nhận dạng thương hiệu, chất lượng mối quan hệ thương hiệu - khách hàng, ý định chuyển đổi thương hiệu được đưa ra để xác định mối quan hệ giữa chúng. Tác giả đo lường dựa trên nhận thức của khách hàng về các khái niệm nêu trên.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp, chất lượng mối quan hệ thương hiệu – khách hàng và ý định chuyển đổi thương hiệu trong thị trường hàng tiêu dùng ở Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH --------------- TRẦN NGUYỄN KHÁNH HẢI TRÁCH NHIỆM XÃ HỘI CỦA DOANH NGHIỆP, CHẤT LƯỢNG MỐI QUAN HỆ THƯƠNG HIỆU – KHÁCH HÀNG VÀ Ý ĐỊNH CHUYỂN ĐỔI THƯƠNG HIỆU TRONG THỊ TRƯỜNG HÀNG TIÊU DÙNG Ở VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SỸ KINH TẾ Tp. Hồ Chí Minh - Năm 2019
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH --------------- TRẦN NGUYỄN KHÁNH HẢI TRÁCH NHIỆM XÃ HỘI CỦA DOANH NGHIỆP, CHẤT LƯỢNG MỐI QUAN HỆ THƯƠNG HIỆU – KHÁCH HÀNG VÀ Ý ĐỊNH CHUYỂN ĐỔI THƯƠNG HIỆU TRONG THỊ TRƯỜNG HÀNG TIÊU DÙNG Ở VIỆT NAM Chuyên ngành: Quản trị kinh doanh Mã số: 9340101 LUẬN ÁN TIẾN SỸ KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS NGUYỄN QUANG THU Tp. Hồ Chí Minh - Năm 2019
i LỜI CAM ĐOAN Tác giả cam đoan rằng luận án: “Trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp, chất lượng mối quan hệ thương hiệu – khách hàng và ý định chuyển đổi thương hiệu trong thị trường hàng tiêu dùng ở Việt Nam” là công trình của riêng bản thân tôi và được PGS.TS. Nguyễn Quang Thu hướng dẫn. Tôi xin chịu trách nhiệm về tính pháp lý của luận án này. TP.Hồ Chí Minh, ngày tháng 5 năm 2019 Nghiên cứu sinh Trần Nguyễn Khánh Hải `
ii LỜI CẢM ƠN Tôi xin gửi cảm ơn các thầy cô Khoa Quản trị kinh doanh của trường Đại học kinh tế TP.Hồ Chí Minh đã hướng dẫn, giảng dạy những kiến thức giúp tôi hoàn thành luận án. Tôi xin cảm ơn Lãnh đạo khoa, Ban giám hiệu của trường Đại học Tài chính – marketing đã giúp đỡ trong quá trình cho tôi học tập. Đặc biệt, tôi xin bày tỏ sự cảm ơn sâu sắc đến PGS.TS Nguyễn Quang Thu đã tận tâm dìu dắt, hướng dẫn, góp ý thực hiện luận án này. Cuối cùng, tôi xin cảm ơn tất cả những tình cảm, ân tình, sự giúp đỡ của gia đình, bạn bè, đồng nghiệp,…đã tạo điều kiện tốt nhất cho tôi hoàn thành luận án này. TP. Hồ Chí Minh, ngày tháng 5 năm 2019
iii MỤC LỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT ...................................................................................vi DANH MỤC CÁC BẢNG .............................................................................................. vii DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, ĐỒ THỊ..........................................................................ix TÓM TẮT ............................................................................................................................ x CHƯƠNG 1 : TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU ................................................................ 1 1.1 Cơ sở thực hiện nghiên cứu ...................................................................................... 1 1.1.1 Cơ sở từ thực tế .............................................................................................. 1 1.1.2 Tổng quan các nghiên cứu có liên quan ..................................................... 6 1.2 Vấn đề nghiên cứu và mục tiêu nghiên cứu .........................................................12 1.2.1 Vấn đề nghiên cứu .......................................................................................12 1.2.2 Mục tiêu nghiên cứu....................................................................................14 1.3 Đối tượng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu ....................................................14 1.3.1 Đối tượng nghiên cứu .................................................................................14 1.3.2 Phạm vi nghiên cứu .....................................................................................15 1.4 Ý nghĩa của luận án .................................................................................................16 1.4.1 Ý nghĩa lý thuyết .........................................................................................16 1.4.2 Ý nghĩa thực tiễn .........................................................................................16 1.5 Cấu trúc của luận án ................................................................................................17 CHƯƠNG 2 : CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU .......................19 2.1 Lý thuyết trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp (Corporate Social Responsibility – CSR) ......................................................................................................19 2.1.1 Lý thuyết phát triển bền vững và lý thuyết bộ ba cốt lõi bền vững..........19 2.1.2 Lý thuyết các bên liên quan .......................................................................23 2.1.3 Tổng quan về trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp ..............................25 2.2 Lý thuyết nhận dạng xã hội ....................................................................................34 2.2.1 Khái quát nhận dạng xã hội .......................................................................34 2.2.2 Bối cảnh và sự nổi lên của nhận dạng thương hiệu ................................35 2.3 Lý thuyết chất lượng mối quan hệ.........................................................................36 2.3.1 Marketing mối quan hệ và chất lượng mối quan hệ ...............................36 2.3.2 Mối quan hệ thương hiệu – khách hàng....................................................38 2.3.3 Nguyên nhân và kết quả của chất lượng mối quan hệ ............................39
iv 2.3.4 Đo lường chất lượng mối quan hệ thương hiệu – khách hàng...............41 2.4 Lý thuyết hành động hợp lý (TRA - Theory of reasoned action) .....................43 2.5 Mô hình nghiên cứu.................................................................................................44 2.5.1 Các khái niệm nghiên cứu ..........................................................................44 2.5.2 Mô hình lý thuyết và các giả thuyết nghiên cứu .....................................51 CHƯƠNG 3 : PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU..........................................................59 3.1 Thiết kế nghiên cứu .................................................................................................59 3.1.1 Quy trình nghiên cứu ..................................................................................59 3.1.2 Phương pháp nghiên cứu ............................................................................62 3.2 Nghiên cứu sơ bộ định tính ....................................................................................63 3.2.1 Thiết kế nghiên cứu sơ bộ định tính ..........................................................63 3.2.2 Chọn mẫu nghiên cứu sơ bộ định tính ......................................................64 3.2.3 Quá trình thực hiện và kết quả của nghiên cứu khám phá......................64 3.2.4 Quá trình thực hiện và kết quả điều chỉnh thang đo................................66 3.3 Nghiên cứu sơ bộ định lượng .................................................................................74 3.3.1 Phương pháp đánh giá thang đo sơ bộ ......................................................74 3.3.2 Thu thập dữ liệu sơ bộ định lượng ............................................................76 3.3.3 Đánh giá độ tin cậy của thang đo các khái niệm trong nghiên cứu sơ bộ định lượng ..................................................................................................................76 3.3.4 Phân tích nhân tố khám phá EFA trong nghiên cứu sơ bộ định lượng .83 3.4 Giới thiệu nghiên cứu chính thức ..........................................................................89 3.4.1 Mẫu chính thức ............................................................................................89 3.4.2 Công cụ thu thập dữ liệu – Bảng câu hỏi .................................................90 3.4.3 Phương pháp thu thập dữ liệu trong nghiên cứu định tính .....................91 3.4.4 Phân tích dữ liệu ..........................................................................................92 CHƯƠNG 4 : KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU .....................................................................96 4.1 Mô tả mẫu nghiên cứu ............................................................................................96 4.2 Phân tích độ tin cậy và nhân tố khám phá trong nghiên cứu chính thức ........97 4.2.1 Phân tích hệ số tin cậy Cronbach’s alpha trong nghiên cứu chính thức ... ........................................................................................................................97 4.2.2 Phân tích nhân tố khám phá EFA trong nghiên cứu chính thức ............99 4.3 Kết quả kiểm định thang đo bằng CFA............................................................... 104 4.3.1 Kiểm định các thang đo đa hướng ....................................................... 105
v 4.3.2 Kiểm định tổng thể các thang đo ......................................................... 110 4.4 Điều chỉnh mô hình .............................................................................................. 115 4.5 Kiểm định mô hình lý thuyết và giả thuyết ..................................................... 116 4.5.1 Kết quả kiểm định mô hình lý thuyết .................................................. 116 4.5.2 Kiểm định giả thuyết .............................................................................. 118 4.5.3 Kiểm định ước lượng mô hình lý thuyết bằng Bootstrap ................. 122 CHƯƠNG 5 : KẾT LUẬN............................................................................................ 129 5.1 Kết quả nghiên cứu chính .................................................................................... 129 5.1.1 Kết quả đo lường và mô hình nghiên cứu ............................................. 129 5.1.2 Thảo luận kết quả nghiên cứu ................................................................. 130 5.2 Ý nghĩa của nghiên cứu ....................................................................................... 133 5.2.1 Ý nghĩa về mặt lý thuyết.......................................................................... 133 5.2.2 Ý nghĩa thực tiễn ...................................................................................... 134 5.3 Hạn chế và hướng nghiên cứu tiếp theo .............................................................. 137 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ............................................................................. 139 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................. 140 PHỤ LỤC 1B: KỊCH BẢN THẢO LUẬN NHÓM TẬP TRUNG ĐỂ ĐIỀU CHỈNH BỔ SUNG THANG ĐO ..................................................................................................... 3 PHỤ LỤC 1C: ĐẶC ĐIỂM CỦA ĐỐI TƯỢNG THAM GIA NGHIÊN CỨU ĐỊNH TÍNH ..................................................................................................................................... 9 PHỤ LỤC 2A: PHIẾU CÂU HỎI KHẢO SÁT SƠ BỘ...............................................19 PHỤ LỤC 2B: PHIẾU CÂU HỎI KHẢO SÁT CHÍNH THỨC .................................25 PHỤ LỤC 3: KẾT QUẢ CFA MÔ HÌNH ĐO LƯỜNG TỚI HẠN...........................30 PHỤ LỤC 4: KẾT QUẢ SEM MÔ HÌNH LÝ THUYẾT ...........................................38 PHỤ LỤC 5: KẾT QUẢ KIỂM ĐỊNH MÔ HÌNH LÝ THUYẾT BẰNG BOOTSTRAP ....................................................................................................................46 PHỤ LỤC 6: PHÂN TÍCH ĐA NHÓM .........................................................................54
vi CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT CĐTH: chuyển đổi thương hiệu CSR: trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp EFA: phân tích nhân tố khám phá CFA: phân tích nhân tố khẳng định SEM: phân tích mô hình cấu trúc tuyến tính TLN: thảo luận nhóm TP: thành phố WTO: tổ chức Thương mại thế giới
vii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1: Số lượng siêu thị ở Việt Nam qua các năm .................................................... 3 Bảng 2.1: Các quan điểm về thành phần CSR ...............................................................29 Bảng 2.2: Nhân tố tác động lên chất lượng mối quan hệ .............................................40 Bảng 2.3: Kết quả của chất lượng mối quan hệ.............................................................41 Bảng 2.4: Tổng hợp các giả thuyết nghiên cứu .............................................................58 Bảng 3.1: Thang đo CSR ..................................................................................................70 Bảng 3.2: Thang đo nhận dạng thương hiệu ..................................................................72 Bảng 3.3: Thang đo chất lượng mối quan hệ thương hiệu - khách hàng....................73 Bảng 3.4: Thang đo ý định chuyển đổi thương hiệu.....................................................74 Bảng 3.5: Kết quả cronbach’s alpha trách nhiệm kinh tế.............................................77 Bảng 3.6: Kết quả cronbach’s alpha trách nhiệm xã hội ..............................................78 Bảng 3.7: Kết quả cronbach’s alpha trách nhiệm môi trường .....................................79 Bảng 3.8: Kết quả cronbach’s alpha nhận dạng thương hiệu ......................................80 Bảng 3.9: Kết quả cronbach’s alpha niềm tin ................................................................81 Bảng 3.10: Kết quả cronbach’s alpha sự hài lòng .........................................................82 Bảng 3.11: Kết quả cronbach’s alpha của thang đo cam kết .......................................82 Bảng 3.12: Kết quả phân tích cronbach’s alpha ý định chuyển đổi thương hiệu ......83 Bảng 3.13: Kết quả phân tích EFA khái niệm bậc 1 .....................................................84 Bảng 3.14: Kết quả EFA của thang đo CSR ..................................................................85 Bảng 3.15: Kết quả EFA của thang đo chất lượng mối quan hệ thương hiệu - khách hàng .....................................................................................................................................86 Bảng 3.16: Kết quả EFA các khái niệm nghiên cứu .....................................................88 Bảng 4.1: Đặc điểm mẫu nghiên cứu chính thức...........................................................96 Bảng 4.2: Kết quả Cronbach’s alpha trong nghiên cứu chính thức ............................98 Bảng 4.3: Kết quả phân tích nhân tố khám phá các khái niệm đơn hướng ................99 Bảng 4.4: Trọng số nhân tố CSR .................................................................................. 100 Bảng 4.5: Trọng số nhân tố chất lượng mối quan hệ thương hiệu - khách hàng.... 101 Bảng 4.6: EFA các khái niệm trong mô hình nghiên cứu ......................................... 103
viii Bảng 4.7: Hệ số tương quan của các thành phần của CSR .................................... 106 Bảng 4.8: Kết quả kiểm định độ tin cậy các thang đo CSR .................................. 107 Bảng 4.9: Hệ số tương quan của các thành phần thang đo chất lượng mối quan hệ thương hiệu - khách hàng ............................................................................................ 109 Bảng 4.10: Kết quả kiểm định độ tin cậy các thang đo chất lượng mối quan hệ thương hiệu - khách hàng ............................................................................................ 109 Bảng 4.11: Hệ số tương quan của các khái niệm đơn và đa hướng ......................... 113 Bảng 4.12: Hệ số tin cậy tổng hợp, phương sai trích của khái các khái niệm ... 114 Bảng 4.13: Kiểm định thang đo mô hình t ới hạn..................................................... 115 Bảng 4.14: Kết quả kiểm định mối quan hệ giữa các khái niệm trong mô hình nghiên cứu (chưa chuẩn hóa) ...................................................................................... 117 Bảng 4.15: Tác động trực tiếp và gián tiếp của các yếu tố (chuẩn hóa).................. 121 Bảng 4.16: Kết quả ước lượng bằng bootstrap với N = 1500 ................................... 122 Bảng 4.17: Sự khác biệt các chỉ tiêu tương thích bất biến và khả biến từng phần theo giới tính ................................................................................................................... 124 Bảng 4.18: Ước lượng cho mô hình khả biến nhóm nữ............................................ 124 Bảng 4.19: Ước lượng cho mô hình khả biến nhóm nam......................................... 124 Bảng 4.20: Sự khác biệt các chỉ tiêu tương thích bất biến và khả biến từng phần theo độ tuổi...................................................................................................................... 125 Bảng 4.21: Ước lượng cho mô hình khả biến nhóm thu nhập dưới 10 triệu ......... 126 Bảng 4.22: Ước lượng cho mô hình khả biến nhóm thu nhập trên 10 triệu........... 126 Bảng 4.23: Sự khác biệt các chỉ tiêu tương thích bất biến và khả biến từng phần theo độ tuổi...................................................................................................................... 127
ix DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, ĐỒ THỊ Hình 1.1: Tỷ trọng hàng tiêu dùng Việt Nam trong giai đoạn 2007 - 2016 ................. 2 Hình 2.1: Mô hình TBL ....................................................................................................22 Hình 2.2: Mô hình các bên liên quan của doanh nghiệp ..............................................24 Hình 2.3: Thuyết hành động hợp lý TRA.......................................................................43 Hình 2.4: Mô hình hành vi lý luận rút gọn .....................................................................44 Hình 2.5: Mô hình nghiên cứu lý thuyết đề nghị...........................................................58 Hình 3.1: Quy trình nghiên cứu .......................................................................................61 Hình 4.1: Kết quả CFA (chuẩn hóa) của CSR ......................................................... 106 Hình 4.2: Kết quả CFA (chuẩn hóa) các thang đo chất lượng mối quan hệ thương hiệu - khách hàng .......................................................................................................... 108 Hình 4.3: Kết quả CFA (chuẩn hóa) mô hình .......................................................... 111 Hình 4.4: Kết quả SEM của mô hình lý thuyết (chuẩn hóa) ................................. 116
x TÓM TẮT Nghiên cứu này áp dụng lý thuyết bộ ba cốt lõi bền vững (TBL), lý thuyết nhận dạng xã hội, lý thuyết tiếp thị mối quan hệ trong việc đo lường tác động của CSR đối với nhận diện thương hiệu, chất lượng mối quan hệ khách hàng và kết quả của các mối quan hệ: ý định chuyển chuyển thương hiệu trong nền kinh tế chuyển đổi Việt Nam. Nghiên cứu này đã chứng minh tác động tích cực của CSR đến chất lượng mối quan hệ thương hiệu khách hàng. Đồng thời, nó đã chỉ ra vai trò của chất lượng mối quan hệ thương hiệu - khách hàng đối với sự tương tác giữa CSR và ý định chuyển đổi thương hiệu trong thị trường tiêu dùng tại Việt Nam. Nó cũng giúp các nhà quản lý và tiếp thị hiểu rõ lợi ích của các hoạt động CSR. CSR làm cho khách hàng tự tin hơn, hài lòng hơn, cam kết hơn và giảm thiểu ý định thương hiệu. Đồng thời, kết quả cũng cho thấy nhận thức của khách hàng về CSR. Từ đó, doanh nghiệp sẽ đưa ra các kế hoạch, chương trình và hành động phù hợp của CSR để giảm bớt ý định chuyển đổi thương hiệu. Từ khóa: CSR, nhận dạng thương hiệu, chất lượng mối quan hệ thương hiệu - khách hàng, ý định chuyển đổi thương hiệu.
xi ABSTRACT In this study, with the aim of applying triple-bottom line theory (TBL), social identity theory, relationship marketing theory in measuring the impact of CSR on brand identification, brand - customer relationship quality and the results of these relationships which are brand switching intention in the transition economies of Vietnam. This research has demonstrated the positive impact of CSR on brand-customer relationship quality. At the same time, it has indicated the role of brand-customer relationship quality in the interaction between CSR and brand switching behavior in the consumer market in Vietnam. Since, It also helps managers and marketers understand clearly the benefits of CSR activiti es. It makes customers more confident, more satisfied, more committed and less switching brand intention. As well as, the results have also shown customers’ perception of CSR. From there, corporate would set out the appropriate plans, programs, and actions of CSR to reduce switching brand intention. Keywords: CSR, brand identification, brand-customer relationship quality, switching brand intention.
1 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU Chương 1 nhằm mục đích chỉ ra cơ sở tiến hành nghiên cứu: những vấn đề đặt ra từ thực tiễn, tình hình nghiên cứu quốc tế và Việt Nam về trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp (CSR), nhận dạng thương hiệu (BI) và chất lượng mối quan hệ thương hiệu – khách hàng (BRQ) và ý định chuyển đổi thương hiệu để xác định khe hổng cần khám phá. Bên cạnh đó, chương 1 cũng nêu ra vấn đề, mục tiêu, đối tượng, phạm vi, tính mới và những đóng góp về lý thuyết và thực tế cũng như cấu trúc luận án. 1.1 Cơ sở thực hiện nghiên cứu 1.1.1 Cơ sở từ thực tế Việt Nam chuyển qua nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa từ năm 1986 đã có sự thay đổi rõ rệt. Kinh nghiệm chuyển đổi của Việt Nam đã rất khác với kinh nghiệm của hầu hết các quốc gia ở Đông và Trung Âu. Những thay đổi trong hành vi kinh tế có xu hướng đi trước những điều chỉnh trong khuôn khổ thể chế. Sự ổn định được duy trì trong các thể chế, và cách tiếp cận dần dần cải cách thể chế là một lý do quan trọng của sự thành công trong quá trình chuyển đổi của Việt Nam (Barslund và cộng sự, 2008). Với nền kinh tế thị trường dưới sự quản lý của nhà nước , nền kinh tế Việt Nam đã có những thành tựu đáng kể; Đặc biệt trong thị trường hàng tiêu dùng có nhiều chuyển biến tích cực đáng được ghi nhận. Điển hình như: thị trường hàng tiêu dùng giai đoạn từ 2007 – 2016, lĩnh vực bán lẻ chiếm tỷ trọng rất lớn, dao động từ 73,5% - 79,4%; Trong khi đó các loại hình dịch vụ lưu trú và ăn uống chiếm trên dưới 12%, dịch vụ và du lịch chiếm từ 9,3 – 13,6%. Điều này được thể hiện rõ trong hình 1.1 dưới đây:
2 Biểu đồ tỷ trọng hàng tiêu dùng Việt Nam 90.0% 80.0% 70.0% 60.0% 50.0% 40.0% 30.0% 20.0% 10.0% 0.0% 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Bá n l ẻ Dịch vụ lưu trú, ăn uống Dị ch vụ và du lịch Hình 1.1: Tỷ trọng hàng tiêu dùng Việt Nam trong giai đoạn 2007 - 2016 (Nguồn: Tổng cục thống kê - 2016) Việt Nam được đánh giá là một trong những thị trường bán lẻ năng động và hấp dẫn. Trong khoảng thời gian từ 2007 đến 2016, tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ tiêu dùng Việt Nam tăng trung bình khoảng 20%/năm (gần 7 lần từ khi Việt Nam vào WTO). Trong năm 2017, doanh số bán lẻ tại Việt Nam đạt xấp xỉ 129 tỷ USD, tăng trưởng 11% so với năm trước đó. Theo quy hoạch, đến năm 2020, Việt Nam sẽ có khoảng 1.200 - 1.500 siêu thị (theo Viện kinh tế thương mại, Bộ Công thương). Sau khi Việt Nam gia nhập WTO, thị trường bán lẻ đã hoàn toàn mở cửa, những thay đổi tích cực của thị trường đã tác động lớn đến tiêu dùng của người dân cũng như phương thức phân phối sản phẩm của các nhà sản xuất, cung cấp. Điều này được thể hiện trong Chỉ số phát triển bán lẻ toàn cầu (GRDI) được ghi nhận bởi tập đoàn Tư vấn thị trường AT Kearney (Mỹ) - Nghiên cứu xếp hạng 30 thị trường bán lẻ hấp dẫn nhất thế giới, dựa trên cơ sở điều tra, khảo sát các nhà phân phối, bán lẻ hàng đầu thế giới. Theo đó, Việt Nam là thị trường bán lẻ cuốn hút nhất trong các thị trường mới nổi vào năm 2008, sau đó tụt xuống vị trí thứ 6 vào năm 2009, thứ 14 năm 2010, vị trí 23 năm 2011, vị trí 28 năm 2014 và vị trí thứ 6 trong năm 2017.
3 Các doanh nghiệp chiếm phần lớn thị trường bán lẻ Việt Nam như: hệ thống kinh doanh tổng hợp có Co.op Mart, Big C, Aeon Mall, Vinmart, Fivimart, SaigonCoop, SatraMart, Hapromart, Aeon,..Số lượng các siêu thị tăng khá mạnh từ 385 siêu thị năm 2005 lên 869 siêu thị năm 2016, điều này được được thể hiện cụ thể ở bảng 1.1. Bảng 1.1: Số lượng siêu thị ở Việt Nam qua các năm Năm 2005 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Số lượng siêu thị 385 451 571 638 659 724 762 812 869 (Nguồn: Tổng cục thống kê) Trong xu thế hội nhập và hợp tác quốc tế, ngày càng nhiều các nhà bán lẻ lớn trên thế giới đầu tư vào Việt Nam. Bên cạnh đó, Việt Nam đã ký Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) và Hiệp định thương mại tự do với EU (EVFTA). Theo nghiên cứu của Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), cạnh tranh từ các nhà đầu tư CPTPP, EU trên thị trường bán lẻ Việt Nam có thể sẽ gay gắt hơn. Cam kết của CPTPP và EVFTA về mở cửa thị trường hàng hóa và thương mại điện tử cũng hứa hẹn những nguồn cung mới, “hấp dẫn và hiệu quả” cho thị trường bán lẻ hàng hóa Việt Nam. Theo nghiên cứu của Masso Group – chuyên tư vấn và đưa ra các giải pháp về Marketing thì “trong các mô hình bán lẻ hiện đại, các mô hình giá thấp như siêu thị dường như thích hợp với hiện trạng tiêu dùng Việt Nam hơn các mô hình giá cao như trung tâm thương mại…”. Đặc biệt, với cơ cấu dân số trẻ, trình độ cao, có thói quen đi mua sắm tại các siêu thị và sự phát triển mạnh mẽ của các hệ thống siêu thị bán lẻ tổng hợp (sau đây gọi tắt là siêu thị) ở TP.Hồ Chí Minh tạo nên sự cạnh tranh mạnh mẽ. Vì thế, chiến lược xây dựng thương hiệu đã nổi lên như là lợi thế cạnh tranh để tăng thị phần và giảm ý định chuyển đổi thương hiệu. Với trình độ dân trí ngày càng cao, các chương trình marketing ngày càng hấp dẫn thì để thành công và tồn tại trên thị trường như hiện nay, các thương hiệu siêu thị cần phải đẩy mạnh các hoạt động nhằm nâng cao chất lượng mối quan hệ với khách hàng của mình. Bên
4 cạnh đó, với sự phát triển của những chương trình marketing thương hiệu mạnh mẽ từ các tập đoàn đa quốc gia đã làm khách hàng Việt Nam thay đổi từ tiêu dùng hàng hóa sang tiêu dùng thương hiệu. Từ đó, vai trò của thương hiệu ngày càng được quan tâm (Nguyen và cộng sự, 2008). Bằng cách thiết lập mối quan hệ thân thiết thông qua cách chú trọng vào quyền lợi của khách hàng sẽ khiến họ hài lòng, CSR góp phần thực hiện vai trò nâng cao chất lượng mối quan hệ thương hiệu - khách hàng khá tốt. Đặc biệt trong thời gian gần đây, nghiên cứu CSR theo quan điểm nhận thức của khách hàng đang thu hút sự quan tâm của nhiều nhà nghiên cứu. Thêm vào đó, Việt Nam đang ngày càng hội nhập vào nền kinh tế thế giới, phải tôn trọng và tuân thủ luật pháp quốc tế trong cạnh tranh thì vấn đề CSR càng cần được phải được chú trọng hơn. Giờ đây, các thương hiệu không chỉ cạnh tranh bằng giá cả, chất lượng sản phẩm, dịch vụ mà còn phải cạnh tranh bằng những hoạt động đóng góp vào sự phát triển của cộng đồng, bảo vệ quyền lợi của khách hàng, bảo vệ môi trường để hướng đến sự phát triển bền vững. Thế nhưng, nh ận thức về CSR của các doanh nghiệp Việt Nam còn tương đ ối thấp gây nên những khủng hoảng về an toàn v ệ sinh thực phẩm, như: Vedan xả thải ra sô n g Thị Vải ở Đồng Nai, Formosa xả thải ra biển, Khải Sil k gi a n l ậ n v ề x u ất x ứ hàng hóa…Trong khi đó, vấn đề sức khỏe và an toàn th ực phẩm nghiêm trọn g mà người tiêu dùng Việt Nam phải đối mặt trong vài năm qua (s ữa nhiễm độc, nước tương, cúm gia cầm, bệnh heo tai xanh,...) đã thôi thúc h ọ x e m x é t t ầ m quan trọng của môi trường và yếu tố sức khỏe trong ý đ ịnh mua hàng và khách hàng dường như ngày càng chào đón các công ty CSR và các s ản p h ẩ m sạch, xanh (Bui, 2010). Thời gian gần đây, các doanh nghiệp xuất khẩu như công ty Dệt Phước Thịnh, công ty Coats Phong Phú, … tiên phong trong vi ệ c t h ự c h i ện CSR v ì các nước phát triển thường yêu cầu sản phẩm phải được sản xuất từ các doanh
5 nghiệp được cấp giấy chứng nhận về SA: 8000 (CSR đ ối với người lao động) , ISO - 14000 (CSR đ ối với môi trường),… Bên cạnh đó, với sự xâm nhập của các tập đoàn bán lẻ lớn, man g t h e o bề dày kinh nghiệm CSR quốc tế đã ảnh hưởng tích cực đến nhận thức v à c á c hoạt động CSR của các siêu th ị bán lẻ tổng hợp ở Việt Nam. Đi đầu là siêu th ị Vinmart, Big C, Coopmart, Megamall (Metro cũ) luôn tiên phong cho các hoạt động CSR. Trách nhiệm kinh tế đối với khách hàng th ể h i ệ n k h ả r õ q u a chính sách: “giá rẻ cho mọi nhà”; đưa hàng v ề nông thôn được thực hiện nghiêm túc và có trách nhiệm. Bên cạnh đó, các d ự án bảo vệ mô i t r ư ờ n g, s ử dụng hệ thống chiếu sáng tự nhiên, tiết kiệm năng l ư ợ n g, t r ở t h à n h m ộ t m ô hình trung tâm thương mại “xanh”; “tháng tiê u dùng xanh”; tổ chức huấn luyện cho nông dân s ản xuất sản phẩm sạch, giúp đ ỡ học sinh n gh è o, … . cũng được triển khai rộng khắp. Điển hình là BigC đã đ ầu tư hơn 11 tỷ đồng để l ắ p đặt hệ thống năng lượng mặt trời công suất 212 kWp tr ê n m á i b ã i đ ỗ x e c ủ a siêu thị Big C Dĩ An. Hệ thống sẽ kết nối trực tiếp với lưới điện c ủ a t ò a n h à, mỗi năm sản xuất lượng điện năng kho ảng 230. 000kW h /năm ( t ư ơ n g đ ư ơ n g 7% tổng lượng điện tiêu th ụ của TTTM), giảm phát th ải trên 150 tấn CO2/năm. Không nh ững tích cực thực hiện trách n h i ệm x ã h ộ i , c á c s i êu t h ị này đã tích c ực thông tin các chương trình CSR c ủa mì n h l ê n w e b s it e c h í nh thức và các phương ti ện thông tin đ ại chúng. Tóm lại, việc thực hiện trách nhiệm xã hội đang được các n h à b á n l ẻ , cụ thể là các siêu th ị bán lẻ tổng hợp ở Việt Nam ngày càng quan t â m v à p h ổ biến ra công chúng.Các doanh nghiệp bán lẻ, cụ thể hơn là các siêu th ị b á n l ẻ tổng hợp tại Việt Nam trong nh ững năm gần đây đã có s ự quan tâm thích đáng đến CSR; nhờ đó thương hiệu của họ càng được xã hội biết đến. Từ năm 200 5 -2012, nước ta đã có giải thưởng trách nhiệm xã hội của d o a nh n gh i ệp ( CSR Award) và chương trình x ếp hạng doanh n gh i ệp b ề n v ữ n g 2 0 1 8 n h ằ m m ụ c tiêu tôn vinh , truyền thông, ph ổ biến và đề cao những doanh nghiệp phát tri ển bền vững. Để góp phần nâng cao nh ận thức về CSR của các doanh nghiệp c ầ n
6 có những nghiên c ứu chỉ rõ tác dụng tích cực của CSR đến doanh nghiệp, s ả n phẩm, dịch vụ và thương hiệu của mình. Việc nghiên c ứu để tìm ra ảnh hưởng của CSR, nhận dạng thương hiệu, chất lượng mối quan h ệ thương hiệu - khách hàng và ý định c h uy ển đ ổ i thương hiệu sẽ giúp các siêu th ị ở thị trường mới nổi, điển h ì n h l à V i ệ t N a m quan tâm hơn đến các hoạt động trách nhiệm xã hội. 1.1.2 Tổng quan các nghiên cứu có liên quan 1.1.2.1 Tổng quan các nghiên cứu quốc tế Thương hiệu đã phát triển qua thời gian như một ưu tiên quản lý hàng đầu bởi các nhà nghiên cứu thị trường và họ ngày càng nhận ra thương hiệu đóng vai trò quan trọng, là nguồn lực có giá trị và chiến lược của c ông ty (Keller và Lehmann, 2006). Mô hình marketing quan hệ (Bejou, 1997) phát triển đòi hỏi việc thiết lập mối quan hệ chất lượng giữa thương hiệu và khách hàng được xem là yếu tố chính yếu khi đề cập đến việc thương hiệu thành công. Khách hàng ngày nay mong muốn các nhà marketing hiểu họ muốn gì trong mối quan hệ thương hiệu và có những phản ứng thích hợp, việc quản lý các mối quan hệ thương hiệu đã trở thành một trong những công cụ marketing hiệu quả nhất (Fournier và cộng sự, 2012). Đặc biệt, trong lĩnh vực dịch vụ với tính cạnh tranh cao thì điều quan trọng là các nhà cung cấp dịch vụ phải tạo ra sự khác biệt dựa trên thương hiệu để có được lợi thế cạnh tranh bền vững (Sreejesh và Roy, 2015). Trên thực tế, các nghiên cứu gần đây cho thấy khách hàng phân biệt thương hiệu dựa trên mối quan hệ mà họ phát triển. Vì thế, thiết lập mối quan hệ gắn bó với khách hàng là cần thiết trong chiến lược tiếp thị của doanh nghiệp (Veloutsou, 2015). Đồng quan điểm này, chất lượng mối quan hệ thương hiệu - khách hàng đã thu hút nhiều nhà nghiên cứu lưu tâm (Blackston, 1992a; Fournier, 1998; Pentina và cộng sự, 2013). Đặc biệt, thương hiệu dịch vụ là "một nhóm các giá trị chức năng và cảm xúc hứa hẹn một trải nghiệm độc đáo và được hoan nghênh" (De Chernatony 2010, trang 12) có thể đóng vai trò là người xây dựng mối quan hệ