Luận án Tiến sĩ Lịch sử: Quan hệ Attapeu (Lào) - Kon Tum (Việt Nam) từ năm 1991 đến năm 2017

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:222

Thêm vào BST

Báo xấu

8
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu của luận án "Quan hệ Attapeu (Lào) - Kon Tum (Việt Nam) từ năm 1991 đến năm 2017" là khôi phục lại một cách hệ thống, toàn diện tiến trình quan hệ hợp tác giữa tỉnh Attapeu và tỉnh Kon Tum trên các lĩnh vực từ năm 1991 đến năm 2017, trên cơ sở đó, rút ra những thành tựu, hạn chế, điểm nổi bật và chỉ ra được những tác động của quan hệ hợp tác Attapeu - Kon Tum.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Lịch sử: Quan hệ Attapeu (Lào) - Kon Tum (Việt Nam) từ năm 1991 đến năm 2017

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC VINH LÊ THANH HẢI QUAN HỆ ATTAPEU (LÀO) - KON TUM (VIỆT NAM) TỪ NĂM 1991 ĐẾN NĂM 2017 LUẬN ÁN TIẾN SĨ LỊCH SỬ NGHỆ AN - 2022
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC VINH LÊ THANH HẢI QUAN HỆ ATTAPEU (LÀO) - KON TUM (VIỆT NAM) TỪ NĂM 1991 ĐẾN NĂM 2017 Chuyên ngành: Lịch sử thế giới Mã số: 9229011 LUẬN ÁN TIẾN SĨ LỊCH SỬ Cán bộ hƣớng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. VĂN NGỌC THÀNH 2. TS. NGUYỄN VĂN TUẤN NGHỆ AN - 2022
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận án này là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nêu trong Luận án là trung thực và chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Nếu sai sót tôi xin chịu hoàn toàn trách nhiệm. Nghiên cứu sinh Lê Thanh Hải
ii LỜI CẢM ƠN Tôi xin được tỏ lòng kính trọng và lời cảm ơn sâu sắc nhất đến PGS.TS. Văn Ngọc Thành và TS. Nguyễn Văn Tuấn đã luôn hướng dẫn, giúp đỡ, động viên tôi trong suốt quá trình thực hiện đề tài. Tôi xin chân thành cảm ơn các thầy cô Khoa Lịch sử, Trường Sư phạm - Trường Đại học Vinh đã nhiệt tình giúp đỡ, góp ý cho tôi trong quá trình thực hiện Luận án. Tôi xin cảm ơn Chi cục Văn Thư - Lưu trữ tỉnh Kon Tum; Sở Ngoại vụ, Sở Kế hoạch - Đầu tư tỉnh Kon Tum, Bộ Chỉ huy Bộ đội Biên phòng tỉnh Kon Tum; Sở Ngoại vụ tỉnh Attapeu, Đoàn Thanh niên tỉnh Attapeu; các trung tâm thư viện... đã giúp đỡ tôi trong quá trình thực hiện Luận án. Tôi xin chân thành cảm ơn bạn bè, đồng nghiệp và gia đình đã luôn động viên, khích lệ và tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong suốt quá trình thực hiện Luận án này. Tác giả Luận án Lê Thanh Hải
iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN......................................................................................................................... i MỤC LỤC .................................................................................................................................. iii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ........................................................................................ vi DANH MỤC BIỂU ĐỒ, BẢNG............................................................................................... vii MỞ ĐẦU .................................................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ..................................................................................................................... 1 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ........................................................................................... 3 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận án......................................................................... 4 4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu ....................................................................... 5 5. Nguồn tài liệu........................................................................................................................... 5 6. Đóng góp của luận án .............................................................................................................. 6 7. Kết cấu của luận án .................................................................................................................. 7 Chƣơng 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU ....................................................... 8 1.1. Các công trình nghiên cứu có liên quan đến đề tài luận án ................................................... 8 1.1.1. Các công trình nghiên cứu ở Việt Nam ............................................................. 8 1.1.2. Các công trình nghiên cứu ở Lào..................................................................... 19 1.1.3. Các công trình nghiên cứu ở các nước khác .................................................... 21 1.2. Nhận xét về tình hình nghiên cứu và những vấn đề luận án cần tập trung giải quyết ......... 24 1.2.1. Nhận xét về tình hình nghiên cứu .................................................................... 24 1.2.2. Những vấn đề luận án cần tập trung giải quyết ................................................ 26 Chƣơng 2. CƠ SỞ VÀ NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN QUAN HỆ ATTAPEU - KON TUM (1991 - 2017) .................................................................................. 28 2.1. Địa lý, tự nhiên ......................................................................................................... 28 2.2. Dân cư, văn hóa ........................................................................................................ 33 2.2.1. Dân cư ............................................................................................................ 33 2.2.2. Văn hóa .......................................................................................................... 34 2.3. Quan hệ giữa Attapeu và Kon Tum trước năm 1991 ................................................. 37 2.3.1. Quan hệ giữa Attapeu và Kon Tum trước năm 1975 ........................................ 37 2.3.2. Quan hệ giữa Attapeu và Kon Tum từ năm 1975 đến năm 1991 ...................... 41 2.4. Nhu cầu hợp tác giữa Attapeu và Kon Tum (1991 - 2017) ........................................ 50 2.5. Quan hệ hữu nghị, hợp tác giữa Đảng, Nhà nước Lào và Việt Nam (1986 - 2017) .... 54
iv 2.6. Bối cảnh thế giới và khu vực .................................................................................... 57 Tiểu kết chương 2............................................................................................................ 60 Chƣơng 3. QUAN HỆ GIỮA TỈNH ATTAPEU VÀ TỈNH KON TUM TRÊN CÁC LĨNH VỰC (1991 - 2017) .................................................................................. 61 3.1. Chính trị - đối ngoại, an ninh - quốc phòng và công tác biên giới ........................................ 61 3.1.1. Chính trị - đối ngoại ........................................................................................ 61 3.1.2. An ninh - quốc phòng ..................................................................................... 69 3.1.3. Công tác biên giới ........................................................................................... 77 3.2. Kinh tế ................................................................................................................................ 86 3.2.1. Thương mại, đầu tư ......................................................................................... 86 3.2.2. Nông - lâm nghiệp ........................................................................................ 101 3.2.3. Giao thông vận tải ......................................................................................... 106 3.2.4. Du lịch .......................................................................................................... 111 3.3. Văn hóa - thể thao, giáo dục - đào tạo và các lĩnh vực khác ............................................. 115 3.3.1. Văn hóa - thể thao ......................................................................................... 115 3.3.2. Giáo dục - đào tạo ......................................................................................... 117 3.3.3. Các lĩnh vực khác ......................................................................................... 121 Tiểu kết Chương 3 ......................................................................................................... 131 Chƣơng 4. NHẬN XÉT VỀ QUAN HỆ ATTAPEU - KON TUM (1991 - 2017) ....... 132 4.1. Thành tựu và hạn chế........................................................................................................ 132 4.1.1. Thành tựu...................................................................................................... 132 4.1.2. Hạn chế ......................................................................................................... 139 4.2. Tác động của quan hệ hợp tác Attapeu - Kon Tum .......................................................... 145 4.2.1. Đối với tỉnh Attapeu...................................................................................... 145 4.2.2. Đối với tỉnh Kon Tum ................................................................................... 147 4.2.3. Đối với quan hệ Lào - Việt Nam ................................................................... 150 4.3. Những điểm nổi bật trong quan hệ giữa tỉnh Attapeu và tỉnh Kon Tum (1991 - 2017) ............................................................................................. 152 KẾT LUẬN ............................................................................................................................ 162 DANH MỤC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ..................................................................................................................... 166 TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................................... 167
v PHỤ LỤCI A. Bảng phụ lụcI B. Bản đồ VI C. Hình ảnh IX D. Phỏng vấn nguyên lãnh đạo tỉnh Kon Tum XXVII
vi DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Tiếng Anh TT Viết tắt Tiếng Anh đầy đủ Nghĩa tiếng Việt 1 ASEAN Association of South East Hiệp hội các quốc gia Đông Asian Nations Nam Á 2 GDP Gross Domestic Product Tổng sản ph m quốc nội 3 USD United States Dollar Đô la M 4 UNESCO United Nations Educational Tổ chức Giáo dục, Khoa học Scientific and Cultural và Văn hóa Liên hợp quốc Organization Tiếng Việt TT Viết tắt Nghĩa tiếng Việt 1 BCHQS Bộ chỉ huy quân sự 2 CHDCND Cộng hòa Dân chủ Nhân dân 3 CHXHCN Cộng hòa xã hội chủ nghĩa 4 CNXH Chủ nghĩa xã hội 5 CTQG Chính trị quốc gia 6 ĐCS Đảng Cộng sản 7 ĐNDCM Đảng Nhân dân Cách mạng 8 ĐHSP Đại học Sư phạm 9 ĐNA Đông Nam Á 10 KHXH Khoa học xã hội 11 NXB Nhà xuất bản 12 VNĐ Việt Nam đồng 13 Tr Trang 14 TNHH Trách nhiệm hữu hạn 15 UBCQ Ủy ban chính quyền 16 UBND Ủy ban nhân dân
vii DANH MỤC BIỂU ĐỒ, BẢNG Biểu đồ: Biểu đồ 3.1: Tình hình xuất, nhập kh u qua Cửa kh u Bờ Y giai đoạn 1992 - 1995 ……………….......……………….... 87 Biểu đồ 3.2: Giá trị kim ngạch xuất nhập kh u qua Cửa kh u Quốc tế Bờ Y (2010 - 2017) ……………....….… 94 Bảng: Bảng 3.1: Thống kê số biên bản ghi nhớ được ký kết giữa tỉnh Attapeu và tỉnh Kon Tum (2011 - 2017) …..………...… 65 Bảng 3.2: Hoạt động trao đổi đoàn giữa tỉnh Attapeu và tỉnh Kon Tum (2014 - 2017)………..…………...………... 66 Bảng 3.3: Hoạt động xuất, nhập cảnh qua Cửa kh u Quốc tế Bờ Y (2010 - 2017)................................................... 82 Bảng 3.4: Thống kê số người di cư tự do và kết hôn không giá thú trong khu vực biên giới Attapeu - Kon Tum (2015 - 2017) ...... 85 Bảng 3.5: Khối lượng một số mặt hàng xuất, nhập kh u qua Cửa kh u Quốc tế Bờ Y (2011 - 2013) ………………............. 95 Bảng 3.6: Thống kê lượt phương tiện xuất, nhập cảnh qua Cửa kh u Quốc tế Bờ Y (2010 - 2017) …................................ 108 Bảng 3.7: Các tuyến vận tải liên vận của Hợp tác xã vận tải cơ giới hàng hóa và hành khách Tây Nguyên ……...……….... 110 Bảng 3.8: Thống kê viện trợ của tỉnh Kon Tum cho tỉnh Attapeu (2010 - 2017) ………….………………….... 127 Bảng 3.9: Số lượng hài cốt quân tình nguyện Việt Nam tại Lào được đội K53 Kon Tum quy tập (1995 - 2017).…………...…..129
1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Lào và Việt Nam là hai quốc gia láng giềng cùng nằm trên bán đảo Đông Nam Á. Từ lâu, nhân dân hai nước đã gắn bó mật thiết với nhau, cùng vun đắp cho quan hệ láng giềng thân thiện, gần gũi và sẻ chia. Đặc biệt, từ khi ĐCS Đông Dương ra đời, quan hệ Lào - Việt Nam càng thêm khăng khít. Dưới sự dày công gắn kết của Chủ tịch Hồ Chí Minh và Chủ tịch Kaysone Phomvihane, cùng các thế hệ lãnh đạo, chiến s và nhân dân hai nước... quan hệ Lào - Việt Nam đã trở thành mối quan hệ hữu nghị đặc biệt, thể hiện tình đoàn kết mẫu mực, trong sáng và thủy chung. Chính quan hệ hữu nghị và hợp tác đặc biệt Lào - Việt Nam đã trở thành nhân tố hết sức quan trọng, góp phần vào thắng lợi của sự nghiệp cách mạng mỗi nước. Phát huy truyền thống hữu nghị của hai nước, giữa các địa phương dọc theo đường biên giới Lào - Việt Nam cũng luôn coi trọng và phát triển quan hệ hợp tác toàn diện trên các lĩnh vực. Trong đó, cùng tựa lưng vào dãy Trường Sơn, Attapeu và Kon Tum là hai tỉnh láng giềng, có nhiều điểm tương đồng về địa lý, lịch sử và văn hoá... đã thể hiện sự gần gũi và gắn bó với nhau theo suốt chiều dài lịch sử. Với đường biên giới chung dài hơn 75 km, Attapeu và Kon Tum có nhiều điều kiện thuận lợi để thúc đ y quan hệ, hợp tác trên các phương diện. Đặc biệt, hệ thống Đường 18B (Lào) và Quốc lộ 40, Quốc lộ 19 (Việt Nam), cùng với cặp Cửa kh u Quốc tế Phoukeua - Bờ Y được xem là cửa ngõ chính để ra biển của Attapeu cũng như các tỉnh phía nam của Lào; đồng thời là tuyến huyết mạch để giao tiếp với vùng Nam Lào của các tỉnh thành Nam Trung Bộ và Tây Nguyên của Việt Nam. Chính từ vị trí đó, giữa hai địa phương đã sớm có quan hệ qua lại, cùng hỗ trợ nhau trong xây dựng và phát triển kinh tế - xã hội. Về lịch sử, nằm trong dòng chảy chung của mối quan hệ khăng khít giữa hai dân tộc Lào - Việt Nam, quan hệ giữa Attapeu và Kon Tum cũng được hình thành từ rất sớm. Dưới thời phong kiến, trong mối bang giao hòa
2 hiếu giữa hai dân tộc, nhân dân ở hai địa phương cũng đã trở thành láng giềng hữu hảo và có mối quan hệ mật thiết với nhau. Trong thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp và chống đế quốc M , nhân dân hai tỉnh càng phát huy hơn nữa truyền thống đoàn kết, chung lưng đấu cật, góp phần cùng với nhân dân hai nước Lào - Việt Nam đánh bại các thế lực đế quốc xâm lược, giành độc lập cho dân tộc. Sau thắng lợi của cuộc kháng chiến chống M (1975), cùng với những chuyển biến sang giai đoạn mới trong quan hệ giữa hai nước Lào và Việt Nam, mối quan hệ giữa Attapeu và Kon Tum đã được củng cố và thắt chặt hơn. Đặc biệt, kể từ năm 1991 khi tỉnh Kon Tum được tái lập, với tư cách là hai địa phương giáp biên, Attapeu và Kon Tum đã có thêm nhiều điều kiện để thúc đ y hợp tác toàn diện và sâu sắc hơn. Xuất phát từ nhu cầu và lợi ích tự thân, hai địa phương đã đ y mạnh hợp tác trên tất cả các lĩnh vực chính trị, kinh tế - xã hội, văn hóa, giáo dục, quốc phòng - an ninh... Việc tăng cường hợp tác giữa Attapeu và Kon Tum đã đem lại những kết quả to lớn, đóng góp quan trọng cho sự phát triển kinh tế - xã hội của mỗi địa phương, đồng thời góp phần thắt chặt thêm tình đoàn kết hữu nghị của nhân dân hai nước nói chung. Tuy nhiên, nhìn một cách tổng thể, kết quả đạt được vẫn chưa thực sự tương xứng với tiềm năng của cả hai bên. Mặt khác, việc nghiên cứu về quan hệ hợp tác giữa tỉnh Attapeu và tỉnh Kon Tum vẫn còn một số khoảng trống cần được bổ sung, làm rõ. Do đó, đi sâu tìm hiểu những cơ sở, nhân tố tác động, làm rõ thực trạng của quan hệ hợp tác toàn diện giữa tỉnh Attapeu và tỉnh Kon Tum từ năm 1991 đến năm 2017, trên cơ sở đó rút ra những thành tựu, hạn chế, đánh giá tác động… có ý nghĩa cả về mặt khoa học và thực tiễn. Về mặt khoa học: nghiên cứu quan hệ giữa tỉnh Attapeu và tỉnh Kon Tum từ năm 1991 đến năm 2017 không chỉ làm sáng tỏ những nội dung quan trọng trong hợp tác giữa hai địa phương, mà còn góp phần làm phong phú thêm cho bức tranh về quan hệ hữu nghị đặc biệt, sự hợp tác chiến lược, toàn diện giữa hai nước Lào và Việt Nam trong thời kỳ đổi mới.
3 Về thực tiễn, nghiên cứu quan hệ giữa tỉnh Attapeu và tỉnh Kon Tum từ năm 1991 đến năm 2017 góp phần giúp nhân dân hai địa phương nhận thức sâu sắc về tình hữu nghị đặc biệt và sự hợp tác toàn diện giữa hai tỉnh, cũng như giữa hai nước Lào - Việt Nam. Đồng thời, kết quả nghiên cứu của luận án có thể dùng làm tài liệu tham khảo và tham vấn cho các cấp lãnh đạo của tỉnh Attapeu và tỉnh Kon Tum trong việc hoạch định chiến lược hợp tác giữa hai bên trong các giai đoạn tiếp theo. Ngoài ra, đây là nguồn tư liệu hữu ích để các nhà nghiên cứu, giáo viên, học sinh, sinh viên khai thác sử dụng trong quá trình nghiên cứu, giảng dạy, học tập về quan hệ Lào - Việt nói chung và quan hệ giữa hai tỉnh nói riêng. Với những ý nghĩa nêu trên, chúng tôi chọn vấn đề “Quan hệ Attapeu (Lào) - Kon Tum (Việt Nam) từ năm 1991 đến năm 2017” làm đề tài luận án tiến sĩ Sử học. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục đích Khôi phục lại một cách hệ thống, toàn diện tiến trình quan hệ hợp tác giữa tỉnh Attapeu và tỉnh Kon Tum trên các lĩnh vực từ năm 1991 đến năm 2017, trên cơ sở đó, rút ra những thành tựu, hạn chế, điểm nổi bật và chỉ ra được những tác động của quan hệ hợp tác Attapeu - Kon Tum. 2.2. Nhiệm vụ Từ mục đích nghiên cứu trên, nhiệm vụ của luận án được xác định như sau: - Phân tích những cơ sở và nhân tố tác động đến quan hệ hợp tác giữa tỉnh Attapeu và tỉnh Kon Tum giai đoạn 1991 - 2017. - Hệ thống một cách chân thực, khách quan, khoa học tiến trình triển khai và phát triển quan hệ hợp tác giữa tỉnh Attapeu và tỉnh Kon Tum từ năm 1991 đến năm 2017 trên các lĩnh vực.
4 - Đưa ra những nhận xét về thành tựu, hạn chế và lý giải nguyên nhân của những thành tựu, hạn chế đó trong quan hệ hợp tác giữa hai tỉnh; nêu lên những điểm nổi bật trong quan hệ giữa tỉnh Attapeu và tỉnh Kon Tum. - Làm rõ tác động của quan hệ Attapeu - Kon Tum đối với từng tỉnh và đối với quan hệ giữa hai nước (Lào, Việt Nam). 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của luận án 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận án là quan hệ giữa tỉnh Attapeu (Lào) và tỉnh Kon Tum (Việt Nam) từ năm 1991 đến năm 2017. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi thời gian: Luận án lấy mốc mở đầu là năm 1991 - năm tái lập tỉnh Kon Tum (ngày 12/8/1991, tỉnh Kon Tum tách ra từ tỉnh Gia Lai - Kon Tum). Mốc kết thúc là năm 2017- năm kỷ niệm 40 năm ngày ký Hiệp ước Hữu nghị và Hợp tác Việt Nam - Lào (ngày 18/7/2017) và 55 năm thiết lập quan hệ ngoại giao Việt Nam - Lào (ngày 5/9/2017). Đây là những sự kiện quan trọng, đánh dấu một chặng dài phát triển của quan hệ hợp tác giữa hai nước cũng như giữa Attapeu và Kon Tum. Tuy nhiên, để làm rõ hơn quá trình vận động và phát triển của mối quan hệ giữa hai tỉnh, ở một mức độ nhất định, luận án có đề cập đến những nội dung sự kiện trước và sau khoảng thời gian năm 1991 và năm 2017. - Phạm vi không gian: Đề tài nghiên cứu trong không gian chính là tỉnh Attapeu (Lào) và tỉnh Kon Tum (Việt Nam). Ngoài ra, để có cái nhìn bao quát hơn, đề tài cũng đề cập đến một số tỉnh khác của Lào, Việt Nam và Campuchia. - Phạm vi nội dung: Luận án tập trung nghiên cứu quan hệ hợp tác trên các lĩnh vực: chính trị - đối ngoại; an ninh - quốc phòng và công tác biên giới; kinh tế (thương mại, đầu tư, nông - lâm nghiệp, giao thông vận tải, du lịch); văn hóa; giáo dục - đào tạo và các lĩnh vực khác (y tế; hoạt động viện trợ, nhân đạo; tìm kiếm, quy tập hài cốt liệt sĩ) giữa tỉnh Attapeu và tỉnh Kon Tum từ năm 1991 đến năm 2017.
5 Ngoài phạm vi về mặt thời gian, không gian và nội dung nêu trên, những vấn đề nội dung khác không thuộc phạm vi nghiên cứu của đề tài. 4. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu 4.1. Phương pháp luận Luận án được thực hiện trên cơ sở vận dụng và quán triệt chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác - Lênin; vận dụng Tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối, chính sách đối ngoại của hai Đảng, hai Nhà nước Lào và Việt Nam về các vấn đề quốc tế và khu vực cũng như chủ trương đối ngoại của tỉnh Attapeu và tỉnh Kon Tum. 4.2. Phương pháp nghiên cứu Trong quá trình nghiên cứu, chúng tôi chủ yếu sử dụng phương pháp lịch sử và phương pháp logic. Phương pháp lịch sử được sử dụng nhằm phục dựng đầy đủ, khách quan quá trình phát triển của quan hệ hợp tác giữa tỉnh Attapeu và tỉnh Kon Tum theo chiều lịch đại từ năm 1991 đến năm 2017. Đó là sự phát triển liên tục và có tính kế thừa trong quá trình vận động của quan hệ hợp tác giữa hai tỉnh. Phương pháp logic được sử dụng trong luận án với những luận điểm khoa học nhằm xem xét, khái quát, lý giải các sự kiện trong quan hệ giữa hai địa phương; từ đó rút ra kết luận, chỉ ra những điểm nổi bật, đánh giá tác động của quan hệ hợp tác giữa tỉnh Attapeu và tỉnh Kon Tum từ năm 1991 đến năm 2017. Bên cạnh đó, chúng tôi còn sử dụng các phương pháp thống kê, tổng hợp, phân tích và so sánh, điền dã… để giải quyết các nhiệm vụ mà đề tài đặt ra. 5. Nguồn tài liệu Để hoàn thành luận án, chúng tôi đã sử dụng các nguồn tài liệu chủ yếu sau đây: - Tài liệu gốc: + Các báo cáo sơ kết, tổng kết quá trình hợp tác; các nghị quyết; các văn bản (biên bản ghi nhớ, biên bản hội đàm, biên bản làm việc giữa tỉnh
6 Attapeu và tỉnh Kon Tum từ năm 1991 đến năm 2017 được lưu tại Chi cục Văn Thư - Lưu trữ tỉnh Kon Tum, Sở Ngoại vụ tỉnh Kon Tum và một số sở, ban, ngành khác của tỉnh Kon Tum; các tài liệu lưu trữ (có liên quan) tại Sở Ngoại vụ tỉnh Attapeu và một số sở, ban, ngành khác của tỉnh Attapeu. + Văn kiện của ĐCS Việt Nam và ĐNDCM Lào; các bài viết, bài phát biểu của lãnh đạo Đảng, Nhà nước, Chính phủ hai nước Lào và Việt Nam; các văn kiện của Đảng bộ, chính quyền tỉnh Attapeu và tỉnh Kon Tum từ năm 1991 đến năm 2017. - Tài liệu tham khảo: Cùng với nguồn tài liệu gốc nêu trên, trong quá trình thực hiện luận án, chúng tôi đã khai thác các nguồn tài liệu bổ trợ khác như: sách, báo, tạp chí, các công trình nghiên cứu chuyên khảo và một số báo điện tử, báo in, website uy tín… có liên quan đến đề tài. - Các nguồn tài liệu khác: gồm phim ảnh, bản đồ, tài liệu điền dã qua chuyến đi khảo sát của tác giả tại Attapeu (tháng 7/2019) và khảo sát tại cặp Cửa kh u Quốc tế Bờ Y - Phoukeua. 6. Đóng góp của luận án - Đây là công trình nghiên cứu một cách toàn diện và hệ thống về mối quan hệ hợp tác giữa tỉnh Attapeu và tỉnh Kon Tum trong thời gian từ năm 1991 đến năm 2017 trên các lĩnh vực: chính trị - đối ngoại; an ninh - quốc phòng và công tác biên giới; kinh tế; văn hóa; giáo dục - đào tạo và một số lĩnh vực khác. - Luận án đã làm rõ những thành tựu, hạn chế và lý giải được những nguyên nhân căn bản đưa đến những thành tựu và hạn chế; chỉ ra được những điểm nổi bật và tác động của quan hệ hợp tác giữa tỉnh Attapeu và tỉnh Kon Tum từ năm 1991 đến năm 2017. Do đó, đây sẽ là nguồn tài liệu tham khảo có giá trị cho việc xây dựng định hướng hợp tác hoặc nghiên cứu, tìm hiểu về quan hệ giữa hai tỉnh trong các giai đoạn tiếp theo.
7 - Luận án góp phần bổ khuyết một số mảng còn trống trong nghiên cứu lịch sử địa phương Attapeu và Kon Tum, cũng như làm sáng tỏ, cụ thể hóa thêm lịch sử mối quan hệ Lào - Việt Nam giai đoạn 1991 - 2017. Vì vậy, luận án cũng là tài liệu quan trọng để tuyên truyền, giáo dục cho các tầng lớp nhân dân ở hai địa phương, nhất là giáo dục cho thế hệ trẻ về truyền thống đoàn kết, hữu nghị đặc biệt giữa hai tỉnh, hai nước. Đồng thời, luận án cũng là nguồn tài liệu tham khảo cho việc nghiên cứu, giảng dạy và học tập về lịch sử hai nước Lào - Việt nói chung, lịch sử địa phương Attapeu và Kon Tum nói riêng. 7. Kết cấu của luận án Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo và Phụ lục, nội dung chính của luận án được thể hiện trong 04 chương: Chương 1. Tổng quan tình hình nghiên cứu Chương 2. Cơ sở hình thành và những nhân tố tác động đến quan hệ Attapeu và Kon Tum (1991 - 2017) Chương 3. Quan hệ giữa tỉnh Attapeu và tỉnh Kon Tum trên các lĩnh vực (1991 - 2017) Chương 4. Nhận xét về quan hệ Attapeu - Kon Tum (1991 - 2017)
8 Chƣơng 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU 1.1. Các công trình nghiên cứu có liên quan đến đề tài luận án 1.1.1. Các công trình nghiên cứu ở Việt Nam 1.1.1.1. Về quan hệ giữa hai nước Lào và Việt Nam Quan hệ giữa các địa phương của hai nước nói chung, quan hệ Attapeu (Lào) - Kon Tum (Việt Nam) từ năm 1991 đến năm 2017 nói riêng, là một biểu hiện sinh động của quan hệ đặc biệt, toàn diện Lào - Việt Nam, nên cần phải được xem xét cả trên bình diện quan hệ chung giữa hai nước. Trong khi đó, quan hệ giữa Lào - Việt Nam, Việt Nam - Lào là một mảng nghiên cứu rất căn bản, đã thu hút sự quan tâm của nhiều học giả Việt Nam. Có thể kể đến những công trình tiêu biểu như sau: Năm 2006, nhóm tác giả Nguyễn Hùng Phi và Buasi Chalơnsúc đã công bố 2 tập cuốn sách Lịch sử Lào hiện đại do NXB CTQG xuất bản [127], [127]. Cuốn sách đã phục dựng lại quá trình đấu tranh giành độc lập, tự do của nhân dân Lào từ khi thực dân Pháp xâm lược năm (1893) cho đến giai đoạn hòa bình, xây dựng và phát triển đất nước. Trong đó, bằng những dẫn chứng cụ thể, các tác giả đã cho người đọc thấy được những thắng lợi và những thành tựu phát triển của đất nước Lào luôn có sự đoàn kết, kề vai sát cánh của đất nước láng giềng - Việt Nam. Sau Đại hội X của ĐCS Việt Nam (2006), Bộ Chính trị Trung ương ĐCS Việt Nam (khóa X) và Bộ Chính trị Trung ương ĐNDCM Lào (khóa VIII) đã thống nhất hợp tác cùng biên soạn bộ tổng tập công trình “Lịch sử quan hệ đặc biệt Việt Nam - Lào, Lào - Việt Nam (1930 - 2007)” và được công bố năm 2012 1. Đây được xem là công trình có quy mô lớn nhất từ trước 1 Bộ tổng tập gồm 6 sản ph m: Lịch sử quan hệ đặc biệt Việt Nam - Lào, Lào - Việt Nam (1930-2007)1; Lịch sử quan hệ đặc biệt Việt Nam - Lào, Lào - Việt Nam (1930-2007) - Văn kiện; Lịch sử quan hệ đặc biệt Việt Nam - Lào, Lào - Việt Nam (1930-2007) - Biên niên sự kiện; Lịch sử quan hệ đặc biệt Việt Nam - Lào, Lào - Việt Nam (1930-2007) - Hồi ký; Lịch sử quan hệ đặc biệt Việt Nam - Lào, Lào - Việt Nam (1930-2007) - Sách ảnh; bộ phim “Bản anh hùng ca quan hệ Việt - Lào”.
9 tới nay về mối quan hệ đặc biệt giữa hai nước. Công trình đã tái hiện sinh động lịch sử quan hệ đặc biệt Việt Nam - Lào, Lào - Việt Nam; làm sáng tỏ tính tất yếu, khách quan về sự đoàn kết, nương tựa vào nhau của hai dân tộc trong chiến tranh giải phóng dân tộc cũng như trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Công trình đã góp phần tổng kết, phân tích, đánh giá những đặc điểm của mối “quan hệ đặc biệt” và đúc kết những bài học kinh nghiệm, đồng thời gợi mở những vấn đề để vận dụng vào hiện tại và tương lai. Đặc biệt, trong bộ tổng tập nói trên, cuốn sách Lịch sử quan hệ đặc biệt Việt Nam - Lào, Lào - Việt Nam (1930 - 2007) [49] được xem là sản ph m chính yếu nhất. Đây là cuốn sách tiếp cận với nguồn tư liệu gốc, phản ánh một cách trung thực và toàn diện về quan hệ hai nước Lào - Việt Nam từ năm 1930 đến năm 2007. Tác ph m này đã phản ánh một cách khách quan, toàn diện, hệ thống về mối quan hệ đặc biệt giữa Lào - Việt Nam trên các lĩnh vực qua các giai đoạn lịch sử. Trong đó, cuốn sách đã làm rõ những cơ sở hình thành quan hệ đoàn kết đặc biệt Việt Nam - Lào, Lào - Việt Nam, sự đoàn kết, liên minh chiến đấu giữa nhân dân hai nước trong cuộc đấu tranh chống thực dân Pháp và đế quốc Mĩ từ năm 1930 đến năm 1975. Đồng thời, cuốn sách trình bày một cách hệ thống bức tranh quan hệ Lào - Việt Nam từ năm 1976 đến năm 2007 trên các phương diện kinh tế, chính trị, an ninh quốc phòng, văn hóa... Từ đó, các tác giả đã tổng kết những thành quả, rút ra những ý nghĩa, bài học kinh nghiệm và đánh giá triển vọng của mối quan hệ Lào - Việt Nam. Năm 2017, nhân kỷ niệm 40 năm ngày ký Hiệp ước hữu nghị và hợp tác Việt Nam - Lào (18/7/1977 - 18/7/2017) và 55 năm ngày thiết lập quan hệ ngoại giao Việt Nam - Lào (5/9/1962 - 5/9/2017), NXB Thông tin và Truyền thông phối hợp với các chuyên gia đã biên soạn bộ sách đặc biệt về quan hệ gắn bó Việt Nam - Lào (gồm 11 cuốn: Việt Nam - Lào: Sự gắn bó xuyên thời gian (Những nét tương đồng về chính trị, lịch sử, văn hóa từ cổ đại đến hiện đại) của tác giả Nguyễn Phương Liên [108]; Quan hệ đặc biệt, hợp tác toàn diện Việt Nam - Lào giai đoạn 1954 - 2017 của tác giả Lê Đình Chỉnh [39];
10 55 năm quan hệ ngoại giao Việt Nam - Lào: Nhìn lại và hướng tới của tác giả Lê Đình Chỉnh [40]; Tư tưởng Phật giáo trong văn hóa Lào - Việt Nam, một cơ sở kiến tạo tình đoàn kết của tác giả Nguyễn Phương Liên [106]; So sánh Xú-pha-xít Lào với ca dao Việt Nam của tập thể tác giả do Nguyễn Phương Liên chủ biên; Những câu chuyện về tình đoàn kết hữu nghị Việt - Lào của tác giả Hà Nguyễn [118]; Chung dãy Trường Sơn của Võ Đình Hường [89]; Lễ hội văn hóa truyền thống, những nét tương đồng Việt Nam - Lào của tập thể tác giả do Nguyễn Phương Liên chủ biên [104]; Những bước tiến trình tiến trình văn học để khẳng định độc lập dân tộc của Lào và Việt Nam của tập thể tác giả do Nguyễn Phương Liên chủ biên; Tìm hiểu văn hóa - lịch sử đất nước Lào của tác giả Hà Nguyễn [117]; Sự tương đồng về tư tưởng trong văn hóa dân gian Việt Nam - Lào do Nguyễn Phương Liên chủ biên [105]. Bộ sách này đã góp phần cung cấp thêm những sự kiện về quan hệ đặc biệt Việt Nam - Lào, đồng thời cho thấy những điểm tương đồng về văn hóa giữa Lào và Việt Nam - được xem là một trong những cầu nối để thúc đ y quan hệ hợp tác giữa hai nước cũng như giữa các địa phương của hai bên. Bên cạnh đó, thông qua các cuộc hội thảo khoa học, các diễn đàn trao đổi, những vấn đề liên quan đến quan hệ Lào - Việt Nam nói chung, đến quan hệ hợp tác trên các lĩnh vực giữa các địa phương của hai bên nói riêng đã được đề cập và làm rõ. Cụ thể: Năm 2002, nhân dịp kỷ niệm 25 năm Hiệp ước Hữu nghị và Hợp tác Việt - Lào (18/7/1977 - 18/7/2002), 40 năm quan hệ ngoại giao giữa hai nước (5/9/1962 - 5/9/2002), Trung tâm KHXH và Nhân văn Quốc gia phối hợp cùng UBND tỉnh Nghệ An đã tổ chức Hội thảo “40 năm quan hệ Việt - Lào, nhìn lại và triển vọng” [186]. Trong chương trình Hội thảo, nhiều bài viết đề cập về quan hệ hợp tác giữa hai nước trên các lĩnh vực đã được công bố. Tiêu biểu như: Quan hệ đoàn kết hợp tác Liên minh chiến đấu Việt Nam - Lào trong thế kỷ XX của tác giả Trần Công Hàm, Mối quan hệ giữa Việt Nam - Lào trong bối cảnh ĐNA của tác giả Nguyễn Hoàng Giáp, 25 năm hợp tác
11 kinh tế - văn hóa - khoa học - kỹ thuật Việt Nam - Lào của tác giả Vũ Công Quý, Hợp tác kinh tế Việt Nam - Lào 25 năm qua: thực trạng và triển vọng của tác giả Trương Duy Hòa, Hợp tác Việt - Lào trong lĩnh vực giao thông vận tải của tác giả Nguyễn Ngọc Lan, Hợp tác quốc phòng một lĩnh vực có ý nghĩa quan trọng trong quan hệ hợp tác toàn diện và đặc biệt Việt Nam - Lào của tác giả Nguyễn Kim Lân, Hợp tác Việt - Lào trong lĩnh vực văn hóa thông tin của tác giả Vũ Tuyết Lan... Nhân kỉ niệm 45 năm ngày thiết lập quan hệ ngoại giao (5/9/1962 - 5/9/2007) và 30 năm ký Hiệp ước Hữu nghị và Hợp tác Việt Nam - Lào (18/7/1977 - 18/7/2007), Viện KHXH Việt Nam và Viện KHXH Quốc gia Lào đã phối hợp tổ chức Hội thảo khoa học quốc tế về mối quan hệ Việt Nam - Lào tại Vientiane từ 28 - 29/6/2007. Ấn ph m quan trọng của Hội thảo là kỷ yếu với chủ đề “Tình đoàn kết đặc biệt, liên minh chiến đấu và sự hợp tác toàn diện giữa Việt Nam và Lào” [215]. Kỷ yếu được xuất bản song ngữ, dày 667 trang, tập hợp hơn 30 báo cáo (gồm các tác giả là Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương ĐNDCM Lào, lãnh đạo các bộ ngành, địa phương của Lào, các nhà khoa học công tác tại các viện nghiên cứu và trường đại học của hai nước Lào và Việt Nam) trình bày theo hai chủ đề chính: 1 - Tình đoàn kết đặc biệt, liên minh chiến đấu giữa Lào và Việt Nam; 2 - Sự hợp tác toàn diện giữa Lào và Việt Nam. Trong tập kỷ yếu này, các tác giả đã phân tích một cách sâu sắc về quan hệ hữu nghị đặc biệt giữa hai nước, cả trong thời kì đấu tranh giành độc lập trước đây cũng như trong công cuộc đổi mới, xây dựng và phát triển đất nước hiện nay. Các nhà nghiên cứu hai nước đều khẳng định: tình đoàn kết đặc biệt Lào - Việt Nam là mẫu mực hiếm có trong lịch sử quan hệ quốc tế và cần phải gìn giữ, phát triển. Năm 2017, nhân kỷ niệm 55 năm ngày thiết lập quan hệ ngoại giao (5/9/1962 - 5/9/2017) và 40 năm ngày ký Hiệp ước Hữu nghị và Hợp tác Việt Nam - Lào (18/7/1977 - 18/7/2017), ở Việt Nam đã diễn ra nhiều hoạt động khoa học hưởng ứng. Đáng chú ý, ngày 5/6/2017, Học viện CTQG Hồ Chí