Luận án Tiến sĩ Lịch sử: Quan hệ chính trị, kinh tế Ấn Độ - Myanmar từ năm 1991 đến năm 2017

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:240

Thêm vào BST

Báo xấu

20
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu của Luận án nhằm làm rõ những chuyển biến trong quan hệ Ấn Độ - Myanmar trên các lĩnh vực chính trị, kinh tế từ năm 1991 đến năm 2017. Trên cơ sở đó, luận án phân tích tác động của mối quan hệ này đối với mỗi nước, khu vực và rút ra các các đặc điểm của mối quan hệ Ấn Độ - Myanmar trong giai đoạn này. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Lịch sử: Quan hệ chính trị, kinh tế Ấn Độ - Myanmar từ năm 1991 đến năm 2017

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯ PHAN THỊ CHÂU QUAN HỆ CHÍNH TRỊ, KINH TẾ ẤN ĐỘ - MYANMAR TỪ NĂM 1991 ĐẾN NĂM 2017 LUẬN ÁN TIẾN SĨ LỊCH SỬ NGHỆ AN, 2020
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯ PHAN THỊ CHÂU QUAN HỆ CHÍNH TRỊ, KINH TẾ ẤN ĐỘ - MYANMAR TỪ NĂM 1991 ĐẾN NĂM 2017 Chuyên ngành: Lịch sử thế giới Mã số: 9229011 LUẬN ÁN TIẾN SĨ LỊCH SỬ Cán Cán bộ hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. VĂN NGỌC THÀNH 2. TS. LÊ THẾ CƯỜNG bộ hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. VĂN NGỌC THÀNH 2. TS. LÊ THẾ CƯỜNG NGHỆ AN, 2020
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả được công bố trong luận án là trung thực, khách quan và chưa từng được công bố trong công trình nào khác. Nếu có sai sót tôi xin chịu hoàn toàn trách nhiệm. Nghiên cứu sinh Phan Thị Châu
MỤC LỤC Trang LỜI CAM ĐOAN MỤC LỤC DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT DANH MỤC BẢNG, BIỂU MỞ ĐẦU .........................................................................................................................1 Chương 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU ...........................................7 1.1. Tình hình nghiên cứu ở nước ngoài ................................................................ 7 1.1.1. Các công trình nghiên cứu chính sách đối ngoại của Ấn Độ và Myanmar....................................................................................................................7 1.1.2. Các công trình nghiên cứu đề cập đến quan hệ chính trị, kinh tế Ấn Độ - Myanmar .................................................................................................................9 1.2. Tình hình nghiên cứu ở Việt Nam ................................................................ 11 1.2.1. Những công trình đề cập đến chính sách đối ngoại của Ấn Độ và Myanmar..................................................................................................................11 1.2.2. Những công trình đề cập trực tiếp đến quan hệ chính trị, kinh tế Ấn Độ - Myanmar ...............................................................................................................15 1.3. Nhận xét về tình hình nghiên cứu và các vấn đề luận án cần tập trung giải quyết .................................................................................................................18 1.3.1. Những vấn đề đã được nghiên cứu ................................................................ 18 1.3.2. Những vấn đề luận án cần tập trung giải quyết .............................................19 Chương 2. NHỮNG NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN QUAN HỆ CHÍNH TRỊ, KINH TẾ ẤN ĐỘ - MYANMAR TỪ NĂM 1991 ĐẾN NĂM 2017 .......................21 2.1. Bối cảnh quốc tế và khu vực ..........................................................................21 2.1.1. Bối cảnh quốc tế ............................................................................................ 21 2.1.2. Bối cảnh khu vực ...........................................................................................23 2.1.3. Sự tác động của nhân tố Trung Quốc ............................................................ 29 2.2. Khái quát quan hệ Ấn Độ - Myanmar trước năm 1991 ............................. 32 2.3. Tình hình chính trị, kinh tế, xã hội Ấn Độ và vị trí của Myanmar trong chính sách đối ngoại của Ấn Độ (1991 - 2017) ..........................................35 2.3.1. Khái quát tình hình chính trị, kinh tế, xã hội Ấn Độ trước năm 2017 ..........35 2.3.2. Myanmar trong chính sách đối ngoại của Ấn Độ..........................................38
2.4. Tình hình chính trị, kinh tế, xã hội ở Myanmar và vị trí của Ấn Độ trong chính sách đối ngoại của Myanmar (1991-2017) ......................................44 2.4.1. Tình hình chính trị, kinh tế, xã hội ở Myanmar trước năm 2017 ..................44 2.4.2. Vị trí của Ấn Độ trong chính sách đối ngoại của Myanmar .........................50 Chương 3. THỰC TRẠNG QUAN HỆ ẤN ĐỘ - MYANMAR TRÊN CÁC LĨNH VỰC CHÍNH TRỊ, KINH TẾ TỪ NĂM 1991 ĐẾN NĂM 2017 ..................58 3.1. Quan hệ chính trị, an ninh .............................................................................58 3.1.1. Quan hệ chính trị - ngoại giao .......................................................................58 3.1.2. Quan hệ an ninh quốc phòng .........................................................................76 3.2. Quan hệ kinh tế............................................................................................... 85 3.2.1. Những chuyển biến về cơ chế hợp tác kinh tế ..............................................85 3.2.2. Quan hệ thương mại ......................................................................................87 3.2.3. Đầu tư ............................................................................................................96 Chương 4. TÁC ĐỘNG, ĐẶC ĐIỂM QUAN HỆ CHÍNH TRỊ, KINH TẾ ẤN ĐỘ - MYANMAR TỪ NĂM 1991 ĐẾN NĂM 2017 .......................................104 4.1. Tác động của quan hệ chính trị, kinh tế Ấn Độ - Myanmar đối với mỗi nước, khu vực ...............................................................................................104 4.1.1. Đối với Ấn Độ .............................................................................................104 4.1.2. Đối với Myanmar ........................................................................................115 4.1.3. Đối với khu vực ...........................................................................................121 4.2. Những đặc điểm của quan hệ chính trị, kinh tế Ấn Độ - Myanmar từ năm 1991 đến năm 2017 ......................................................................................128 KẾT LUẬN ................................................................................................................156 TÀI LIỆU THAM KHẢO.........................................................................................161 TÊN CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ...............................................................................................................................180 PHỤ LỤC .......................................................................................................................1 1. PHỤ LỤC BẢNG BIỂU .......................................................................................1 2. PHỤ LỤC VĂN BẢN ...........................................................................................5 3. PHỤ LỤC ẢNH ..................................................................................................48
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Tiếng Anh STT Từ viết tắt Tiếng Anh Tiếng Việt 1 ARF ASEAN Regional Forum Diễn đàn Khu vực ASEAN Association of Southeast Asian Hiệp hội các quốc gia Đông 2 ASEAN Nations Nam Á 3 BJP Bharatiya Janata Party Đảng Nhân dân Ấn Độ Bay of Bengal Intiative for Sáng kiến Vịnh Bengal về hợp 4 BIMSTEC Multisectoral Technical and tác kinh tế kỹ thuật đa ngành Economic Cooperation Bangladesh India Myanmar Sri Hợp tác kinh tế Bangladesh, Ấn 5 BMIST-EC Lanka Thailand Economic Độ, Myanmar, Sri Lanka, và Copperation Thailand Burma Socialist Programme Đảng Cương lĩnh xã hội chủ 6 BSPP Party nghĩa Myanmar 7 EU European Union Liên minh Châu Âu 8 GDP Gross Domestic Product Tổng sản phẩm quốc nội Ganga - Mekong Cooperation Tổ chức Hợp tác sông Hằng - 9 GMC sông Mêkong 10 ICC Indian Chamber of Commerce Phòng Thương mại Ấn Độ Indo-Myanmar Chamber of Phòng Thương mại và công 11 IMCCI Commerce and Industry nghiệp Ấn Độ-Myanmar 13 JTC Joint Trade Committee Uỷ ban Thương mại hỗn hợp 14 JCC Joint Consult Committee Uỷ ban Tư vấn chung 15 MGC Mekong-Ganga Cooperation Hợp tác Mekong-sông Hằng 16 MOU Memorandum of understanding Bản ghi nhớ 17 NER North Eastern Region Khu vực Đông Bắc (Ấn Độ) 18 NLD National League for Democracy Liên minh quốc gia vì dân chủ 19 NSCN National Socialist Council of Hội đồng Quốc gia xã hội chủ nghĩa Nagaland
Nagaland National Socialist Council of Hội đồng Quốc gia xã hội chủ 20 NSCN-K Nagaland Khaplong nghĩa quốc gia Nagaland – Khaplong National Socialist Cuoncil of Hội đồng quốc gia xã hội chủ 21 NSCN Nagaland nghĩa Nagaland Oil and Natural Gas Corporation Tập đoàn Dầu mỏ và khí đốt 22 ONGC quốc gia Ấn Độ People’s Revolutionary Party of Đảng Nhân dân cách mạng 23 PREPAK Kangleipak Knagleipak 24 Rs Rupee Đơn vị tiền tệ của Ấn Độ South Asian Association for Hiệp hội Hợp tác khu vực Nam 25 SAARC Regional Cooperation Á The state Law and Order Hội đồng Khôi phục trật tự và 26 SLORC Restoration Council luật pháp Nhà nước The State Peace and Hội đồng Hòa bình và phát triển 27 SPDC Development Council Nhà nước United Nation Liberation Front Mặt trận Thống nhất giải phóng 28 ULFA of Asom Asom United Nation Liberation Front Mặt trận thống nhất giải phóng 29 UNLF dân tộc The Union Solidarity and Đảng Liên minh đoàn kết và 30 USDP Development Party phát triển Liên bang Tiếng Việt STT TỪ VIẾT TẮT NGHĨA ĐẦY ĐỦ 1 CNXH Chủ nghĩa xã hội 2 Nxb Nhà xuất bản 3 TTX VN Thông tấn xã Việt Nam 4 XHCN Xã hội chủ nghĩa
DANH MỤC BẢNG, BIỂU Trang Danh mục bảng Bảng 3.1. Thương mại song phương Ấn Độ - Myanmar (1990 - 2017) .......................88 Bảng 3.2. Tỷ trọng thương mại song phương Ấn Độ - Myanmar trong tổng thương mại của Ấn Độ (2008 - 2017) .........................................................89 Bảng 3.3. Vị trí của thương mại Ấn Độ đối với Myanmar (2008 - 2017) ....................90 Bảng 3.4. Các mặt hàng Ấn Độ xuất khẩu đến Myanmar (2008 - 2014) ......................91 Bảng 3.5. Các mặt hàng chính Ấn Độ xuất khẩu đến Myanmar (2014 - 2017) ............92 Bảng 3.6. Các mặt hàng Ấn Độ nhập khẩu từ Myanmar (2009 - 2014) (triệu USD) ............................................................................................................93 Bảng 3.7. Thống kê thương mại biên giới giữa hai nước (2005-2017) .........................95 Bảng 3.8. Các công ty Ấn Độ đầu tư vào ngành dầu khí ở Myanmar ..........................98 Bảng 3.9. Các nhà máy ở Myanmar được Ấn Độ xây dựng .......................................100 Bảng 3.10. Các quốc gia có vốn đầu tư nước ngoài hàng đầu ở Myanmar (1988/89 - 2014/15) ...................................................................................101 Bảng 3.11. Dòng vốn đầu tư FDI từ các nước ASEAN sang Ấn Độ (2000-2017) .....102 Danh mục biểu đồ Biểu đồ 4.1. Sơ đồ biểu thị tăng trưởng xuất nhập khẩu Ấn Độ - Myanmar giai đoạn 1990 - 2017 ....................................................................................142
1 MỞ ĐẦU 1. Lý do lựa chọn đề tài Ấn Độ và Myanmar là hai quốc gia láng giềng có mối quan hệ văn hóa, lịch sử, dân tộc từ lâu đời, có đường biên giới đất liền và trên biển ở Vịnh Bengal dài, mang tầm chiến lược đối với cả khu vực Đông - Nam Á. Myanmar là một quốc gia thuộc khu vực Đông Nam Á nhưng có đường biên giới với cả hai nước lớn Ấn Độ và Trung Quốc, án ngữ trên con đường bộ quan trọng tiến về phía Đông của Ấn Độ và con đường tiến về phía Ấn Độ Dương của Trung Quốc. Chính vì lẽ đó, lịch sử quốc gia này chịu ảnh hưởng sâu sắc bởi sự cạnh tranh chiến lược của các nước lớn. Nhìn nhận mối quan hệ Ấn Độ - Myanmar dưới góc độ một mối quan hệ có bề dày lịch sử văn hóa lâu đời, nhưng lại là quan hệ bất đối xứng giữa một nước lớn với một nước nhỏ, đan xen nhiều yếu tố lợi ích khác nhau thu hút sự quan tâm của nhiều nhà nghiên cứu về lịch sử quan hệ quốc tế. Mối quan hệ của Ấn Độ và Myanmar chính thức được thiết lập khi Hiệp ước hữu nghị được ký kết năm 1951. Đến năm 1991, trải qua 40 năm, quan hệ Ấn Độ - Myanmar dù trải qua nhiều thăng trầm nhưng cũng đã để lại nhiều dấu ấn trong sự phát triển của hai nước. Nghiên cứu mối quan hệ Ấn Độ - Myanmar từ năm 1991 đến năm 2017 nhằm tiếp tục tìm hiểu sâu hơn về một mối quan hệ láng giềng truyền thống, giữa một nước lớn với một nước nhỏ, phản ánh rõ nét sự đan xen giữa lợi ích quốc gia và các giá trị dân chủ nhân quyền… có ý nghĩa khoa học và thực tiễn sâu sắc. Chính sách đối với Myanmar của Ấn Độ đã có những thay đổi cơ bản kể từ sau cuộc đảo chính và thiết lập chế độ quân sự ở Myanmar ngày 8/8/1988. Ấn Độ cùng với các nước phương Tây lên án chế độ quân sự và thực hiện chính sách cấm vận đối với Myanmar. Tình hình chính trị xã hội ở Myanmar luôn bất ổn, chính sách đóng cửa cùng với tình trạng bị Mỹ và phương Tây cấm vận, trừng phạt khiến Myanmar tách biệt với thế giới, kể cả khi Myanmar được công nhận là thành viên của ASEAN năm 1997. Từ năm 2003, Myanmar bước vào quá trình cải cách dân chủ theo Lộ trình 7 bước và bước đầu đạt được những kết quả khả quan. Cộng đồng quốc tế đã bắt đầu chuyển sang ủng hộ Myanmar, tạo nên một cuộc cạnh tranh chiến lược giữa các nước
2 lớn ở đất nước này. Nghiên cứu quan hệ Ấn Độ - Myanmar trong bối cảnh những chuyển biến sâu rộng ở Myanmar và chính sách của Ấn Độ với tư cách là một cường quốc khu vực đối với Myanmar có ý nghĩa khoa học sâu sắc. Ảnh hưởng của Trung Quốc gia tăng tại Myanmar, đặc biệt là sau năm 1988, tạo nên mối lo ngại chiến lược đối với Ấn Độ. Do vậy, Chính phủ Ấn Độ qua các thời kỳ đã nỗ lực từng bước thay đổi chính sách với Myanmar từ sau năm 1991, xây dựng mối quan hệ toàn diện với Myanmar, trong đó có chính trị và kinh tế. Đối với Myanmar, quá trình cải cách dân chủ và phát triển đất nước rất cần sự ủng hộ của một nước lớn láng giềng quan trọng như Ấn Độ. Sự phụ thuộc ngày càng sâu vào Trung Quốc đòi hỏi giới cầm quyền Myanmar tìm kiếm một sự cân bằng trong quan hệ với các nước lớn. Nghiên cứu mối quan hệ này trên lĩnh vực chính trị, kinh tế nhằm hiểu rõ bản chất, nhu cầu lợi ích từ cả hai phía Ấn Độ và Myanmar, đặt trong bối cảnh sự trỗi dậy không hòa bình của Trung Quốc là hết sức cần thiết. Từ năm 1991, Ấn Độ chuyển hướng chính sách đối ngoại với những toan tính chiến lược mới với trọng tâm là Chính sách Hướng Đông, sau đó là Hành động phía Đông. Myanmar là một nước láng giềng có vị trí chiến lược quan trọng trên con đường tiến về phía Đông của Ấn Độ. Là thành viên ASEAN năm 1997 và gia nhập hầu hết các cơ chế hợp tác trong khu vực, Myanmar trở thành quốc gia cửa ngõ trên con đường tiến về khu vực Đông Nam Á và châu Á - Thái Bình Dương - khu vực phát triển năng động nhất thế giới trong thế kỷ XXI của Ấn Độ. Nghiên cứu mối quan hệ này từ năm 1991 đến năm 2017 nhằm hiểu rõ hơn về biểu hiện của Chính sách Hướng Đông/Hành động phía Đông của Ấn Độ trên một quốc gia cụ thể. Mặt khác, Myanmar có chung biên giới với các bang Đông Bắc nhạy cảm của Ấn Độ. Myanmar có đường biên giới tiếp giáp với Trung Quốc, Ấn Độ tạo ra một ngã ba luôn bất ổn về chính trị, an ninh. Mối quan hệ hai nước từ nhiều năm luôn luôn tiềm ẩn các nhân tố bất ổn liên quan đến các lực lượng chính trị phản động, tranh chấp biên giới, tội phạm ma túy… Nghiên cứu mối quan hệ Ấn Độ -Myanmar nhằm làm sáng rõ sự phát triển của quan hệ hai nước và cách thức giải quyết những những bất đồng để phát triển có ý nghĩa khoa học và thực tiễn cao. Trên cơ sở đó, nghiên cứu mối quan hệ giữa Ấn Độ và Myanmar từ 1991 đến 2017 nhằm rút ra được những bài học mang tính
3 gợi mở cho Việt Nam trong mối quan hệ giữa nước lớn. Xuất phát từ những lý do trên, chúng tôi chọn đề tài nghiên cứu của luận án là “Quan hệ chính trị, kinh tế Ấn Độ - Myanmar từ năm 1991 đến năm 2017”. 2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 2.1. Đối tượng nghiên cứu Luận án tái hiện một cách hệ thống và khách quan tiến trình quan hệ chính trị, kinh tế của Ấn Độ với Myanmar trong giai đoạn 1991 - 2017, qua đó rút ra những đặc điểm của mối quan hệ này. 2.2. Phạm vi nghiên cứu Về thời gian: Luận án tập trung nghiên cứu quan hệ chính trị, kinh tế Ấn Độ - Myanmar từ năm 1991 đến năm 2017, nghĩa là từ khi Ấn Độ điều chỉnh chính sách đối ngoại, trong đó có Chính sách Hướng Đông và sự chuyển biến bước đầu trong chính sách đối với Myanmar; đến chuyến thăm Myanmar của Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi vào tháng 9/2017 đánh dấu bước chuyển mạnh mẽ trong quan hệ hai nước trên nhiều lĩnh vực. Về không gian: Không gian nghiên cứu của luận án chủ yếu là hai chủ thể Ấn Độ và Myanmar. Tuy nhiên, do quan hệ chính trị, kinh tế của Ấn Độ - Myanmar giai đoạn 1991 - 2017 còn chịu tác động nhất định từ các chủ thể khác nên không gian nghiên cứu được đề cập đến là bối cảnh khu vực châu Á - Thái Bình Dương (được hiểu theo nghĩa rộng bao gồm các nước châu Á và các nước ven bờ Thái Bình Dương). Về nội dung: Luận án nghiên cứu quan hệ Ấn Độ - Myanmar từ năm 1991 đến năm 2017, trong đó chủ yếu tập trung nghiên cứu quan hệ song phương hai nước trên lĩnh vực chủ yếu là chính trị (chính trị ngoại giao, chính trị an ninh quốc phòng) và kinh tế (tập trung vào hai lĩnh vực chính: thương mại hàng hóa, đầu tư). Quan hệ hai nước trong các diễn đàn đa phương và quan hệ trên các lĩnh vực khác như xã hội, văn hóa… được đề cập dưới góc độ tham chiếu nhằm làm sáng rõ hơn các nhiệm vụ mà luận án đặt ra. Về sử dụng tên gọi “Myanmar” trong luận án: Năm 1989, Hội đồng quân sự nắm quyền đã đổi tên nước bằng tiếng Anh từ “Burma” (Miến Điện) thành “Myanmar”. Sự thay đổi này đến hiện nay vẫn không được nhiều nhóm người Myanmar chấp nhận vì
4 họ không chấp nhận tính hợp pháp của chính quyền quân sự. Hoa Kỳ, Australia, Ireland và Anh tiếp tục sử dụng tên "Burma", trong khi Liên minh châu Âu sử dụng cả hai. Liên Hợp Quốc sử dụng tên "Myanmar". Nhằm đảm bảo tính thống nhất, không mang ý nghĩa chính trị trong sử dụng tên gọi, Luận án sẽ sử dụng tên chính thức là Myanmar trong văn bản. Thuật ngữ Miến Điện (Burma) sẽ chỉ được viết trong một số bối cảnh lịch sử trước năm 1988 hoặc trong các trích dẫn. Ngoài đối tượng nghiên cứu, giới hạn về thời gian, không gian, nội dung nêu trên, những vấn đề khác không thuộc phạm vi nghiên cứu của Luận án. 3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục tiêu nghiên cứu Luận án được thực hiện để làm rõ những chuyển biến trong quan hệ Ấn Độ - Myanmar trên các lĩnh vực chính trị, kinh tế từ năm 1991 đến năm 2017. Trên cơ sở đó, luận án phân tích tác động của mối quan hệ này đối với mỗi nước, khu vực và rút ra các các đặc điểm của mối quan hệ Ấn Độ - Myanmar trong giai đoạn này. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Luận án xác định nhiệm vụ: - Phân tích các nhân tố tác động đến quan hệ Ấn Độ - Myanmar từ năm 1991 đến năm 2017. - Phục dựng toàn diện và có hệ thống về quan hệ chính trị, kinh tế Ấn Độ - Myanmar từ năm 1991 đến năm 2017. - Rút ra nhận xét về đặc điểm của quan hệ hai nước và tác động của nó đối với Ấn Độ, Myanmar nói riêng và khu vực nói chung. 4. Nguồn tài liệu sử dụng trong luận án Trong giới hạn và khả năng cho phép, luận án được nghiên cứu trên cơ sở nguồn tài liệu khách quan và tin cậy gồm: - Các tài liệu gốc gồm: các hiệp định, nghị định thư, tuyên bố chung, hiệp ước, hiệp định ký kết giữa Chính phủ, Bộ Ngoại giao Ấn Độ với Myanmar; các báo cáo thống kê, các báo cáo thường niên của Bộ Ngoại giao Ấn Độ, bài phát biểu, diễn văn của các nhà lãnh đạo cấp cao của Ấn Độ và Myanmar... về quan hệ Ấn Độ - Myanmar đăng trên các website chính thức của Chính phủ Ấn Độ, Chính phủ Myanmar.
5 - Các tài liệu tham khảo đặc biệt, trang tin của website chính thức của Bộ ngoại giao Ấn Độ và Myanmar, Đại sứ quán và lãnh sự quán hai nước, Thông tấn xã Việt Nam, các trang tin chính thức của Chính phủ Việt Nam,… - Các sách chuyên khảo và tham khảo nghiên cứu trong và ngoài nước về khu vực Đông Nam Á, Myanmar, Ấn Độ và quan hệ Ấn Độ - Myanmar đã được công bố. - Các công trình khoa học, các bài báo đăng trên các tạp chí chuyên ngành; kỷ yếu hội thảo khoa học; các luận án, luận văn có liên quan đến quan hệ Ấn Độ và Myanmar đã được công bố. 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu Luận án được thực hiện trên cơ sở phương pháp luận chủ nghĩa Mác - Lênin, quán triệt quan điểm của Đảng và Nhà nước về đường lối đối ngoại của Việt Nam. Luận án sử dụng phương pháp nghiên cứu chuyên ngành là phương pháp lịch sử kết hợp với phương pháp lôgic trên cơ sở cách tiếp cận từ phía Ấn Độ. Với các phương pháp này, quan hệ chính trị, kinh tế Ấn Độ - Myanmar sẽ được tái hiện thông qua việc phân tích các sự kiện cụ thể, qua từng thời kỳ một cách logic và có tính liên kết. Ngoài ra, đây là một đề tài vừa mang tính lịch sử vừa là nghiên cứu về quan hệ quốc tế, cho nên trong quá trình thực hiện, tác giả luận án còn vận dụng kết hợp nhiều phương pháp nghiên cứu khoa học liên ngành như: phương pháp tổng hợp, phân tích, đối chiếu, so sánh... và các phương pháp nghiên cứu quan hệ quốc tế nhằm tái hiện một cách khách quan, khoa học về mối quan hệ Ấn Độ - Myanmar từ năm 1991 đến năm 2017 và những đánh giá đa chiều và toàn diện về đối tượng nghiên cứu. 6. Đóng góp của luận án Luận án là công trình đi sâu nghiên cứu và phân tích một cách hệ thống quan hệ kinh tế, chính trị Ấn Độ - Myanmar từ năm 1991 đến 2017 theo các vấn đề trọng tâm: những nhân tố tác động; nội dung và diễn trình của quan hệ hai nước trên lĩnh vực kinh tế, chính trị; qua đó rút ra đặc trưng của quan hệ hai nước và tác động của nó đối với Ấn Độ, Myanmar nói riêng và khu vực nói chung. Trong bối cảnh hiện nay, Myanmar đang nắm giữ vị trí quan trọng trong quá trình thực hiện Chính sách Hướng Đông và Hành động phía Đông của Ấn Độ. Do vậy, việc tìm hiểu và phục dựng mối quan hệ chính trị, kinh tế Ấn Độ - Myanmar từ năm
6 1991 đến năm 2017 nhìn nhận rõ hơn chính sách và xu hướng đối ngoại, vị thế của Ấn Độ và Myanmar trong quan hệ quốc tế, bản chất của mối quan hệ này. Từ đó góp phần cung cấp cứ liệu khoa học cho thực tiễn đối ngoại của Việt Nam, nhất là trong bối cảnh biến động phức tạp của môi trường địa chính trị, kinh tế khu vực và thế giới. Luận án là tài liệu tham khảo trong giảng dạy và nghiên cứu về quan hệ quốc tế, chính sách đối ngoại có liên quan đến Ấn Độ và Myanmar. 7. Kết cấu của luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo và phụ lục, nội dung chính của luận án được chia làm 4 chương: Chương 1. Tổng quan tình hình nghiên cứu Chương 2. Những nhân tố tác động đến quan hệ chính trị, kinh tế Ấn Độ - Myanmar từ năm 1991 đến năm 2017 Chương 3. Quan hệ Ấn Độ - Myanmar trên lĩnh vực chính trị, kinh tế từ năm 1991 đến năm 2017 Chương 4. Tác động, đặc điểm của quan hệ chính trị, kinh tế Ấn Độ - Myanmar từ năm 1991 đến năm 2017.
7 Chương 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU Quan hệ chính trị, kinh tế Ấn Độ - Myanmar đã được các nhà nghiên cứu trong và ngoài nước quan tâm ở những mức độ khác nhau. Trên cơ sở những công trình và tài liệu tiếp cận được, chúng tôi nhận thấy vấn đề này đã được đề cập đến ở một số góc độ như sau: 1.1. Tình hình nghiên cứu ở nước ngoài Ở nước ngoài, trên cơ sở nguồn tài liệu chúng tôi tiếp cận được, luận án bước đầu nhìn nhận một số vấn đề liên quan với hai nhóm nội dung sau: 1.1.1. Các công trình nghiên cứu chính sách đối ngoại của Ấn Độ và Myanmar Là một nước lớn, có vai trò quan trọng ở châu Á và thế giới, từ đầu thập niên 90 của thế kỷ XX, chính sách đối ngoại của Ấn Độ, đặc biệt là Chính sách Hướng Đông đã thu hút sự quan tâm của các học giả nước ngoài. Trong những bài viết: India’s ‘Look East’ Policy - the Emerging Discourse (FPRC Journal, No.8, Foreign Policy Research Centre, New Delhi, India, 2011) của tác giả Khriezo Yhome; Look East Policy (International Journal of Advancements in Research and Technology Volume 2, Issue 5, 2013) của tác giả A.Sundaram; Some New Thoughts on India’s Look East Policy (IPCS Issue Brief, No.54, Institute of Peace and Conflict Studies, New Delhi, India, 2007) của tác giả Baladas Ghoshal, các nội dung của Chính sách Hướng Đông từ mục tiêu, đối tượng, chính sách và tác động, đã được đề cập khá chi tiết. Ở một số góc độ nghiên cứu, Myanmar được đề cập là một trong những quốc gia đóng vai trò quan trọng trong Chính sách Hướng Đông. Đây là nguồn tài liệu quan trọng cho chúng tôi trong quá trình nghiên cứu chính sách đối ngoại của Ấn Độ đối với Myanmar. Về Myanmar trong chính sách đối ngoại của Ấn Độ, có bài viết India’s Myanmar Policy: A Dilemma between Realism and Idealism (IPCS Speccial Report No.37, Institute of Peace and Conflict Studies, 2007) của học giả Yogendra Singh. Bài viết đã phân tích vị trí nước đệm của Myanmar giữa hai cường quốc châu Á là Ấn Độ và Trung Quốc; là đất nước có nguồn tài nguyên thiên nhiên phong phú, đặc biệt là tài nguyên năng lượng. Đó là những nhân tố khiến Ấn Độ cân nhắc, lựa chọn trong việc
8 thiết lập quan hệ với Myanmar. Một bài viết khác của tác giả Grareth Price, India’s Policy towards Burma (Asia ASP 2013/02, Chatham House, London, 2013) đã phân tích những lợi ích của Ấn Độ trong quan hệ với Myanmar và chính sách của Ấn Độ để phát triển mối quan hệ đó. Những bài viết này có góc nhìn đa dạng, nhấn mạnh nhân tố tác động và vị trí chiến lược của Myanmar trong quá trình thực thi Chính sách Hướng Đông của Ấn Độ. Đây là những yếu tố quan trọng, nhưng không phản ánh toàn diện bản chất của chính sách đối ngoại Ấn Độ đối với Myanmar và mối quan hệ song phương giữa hai nước. Cuốn sách Chính sách đối ngoại của Ấn Độ trong quan hệ với các nước láng giềng của tác giả J.N. Dixit được Nhà xuất bản Lý luận chính trị xuất bản năm 2015, đã phân tích chính sách đối ngoại của Ấn Độ sau Chiến tranh lạnh và mối quan hệ giữa Ấn Độ với các nước láng giềng. Tác giả đã phân tích, luận giải các nhân tố tác động đến mối quan hệ giữa Ấn Độ với các nước láng giềng, trong đó có Myanmar. Nội dung quan hệ Ấn Độ - Myanmar trình bày hết sức ngắn gọn, chủ yếu là chính sách của Ấn Độ đối với Myanmar đến năm 2012. Chính sách đối ngoại của Myanmar có liên quan đến quan hệ với Ấn Độ cũng đã được đề cập trong một số công trình. Công trình Burmar and Its Neighbours, (1998), các tác giả Lintner, Bertil đã trình bày chính sách đối ngoại của Miến Điện từ sau ngày độc lập, đồng thời nhấn mạnh cơ sở cho mối quan hệ Miến Điện với Ấn Độ là những tương đồng về văn hóa, lịch sử giữa hai nước. Chính sách của Myanmar đối với Ấn Độ trước năm 1998 được đề cập ngắn gọn, chưa phản ánh những chuyển biến về chất trong quan hệ hai nước. Cuốn sách Challenges to Democratization in Burma: Perspectives on Multilateral and Bilateral Responses, International Institute for Democracy and Electoral Assistance, Sweden, 2001 viết về chính sách đối ngoại của Myanmar. Cuốn sách đã phân tích quá trình dân chủ hóa ở Myanmar và chính sách của Myanmar đối với các nước láng giềng như Bangladesh, Trung Quốc, Thái Lan, Ấn Độ; các nước ASEAN; chính sách của Mỹ, Nhật Bản, EU… đối với nước này. Trong đó, quan hệ Myanmar - Ấn Độ cũng được đề cập khái lược trên một số lĩnh vực chủ yếu từ năm
9 1991 đến năm 2001. 1.1.2. Các công trình nghiên cứu đề cập đến quan hệ chính trị, kinh tế Ấn Độ - Myanmar Là hai quốc gia láng giềng có nhiều nét tương đồng về lịch sử, văn hóa, chính sách đối ngoại, mối quan hệ giữa Ấn Độ và Myanmar đã được đông đảo các học giả nước ngoài quan tâm nghiên cứu. Công trình India - Myanmar Relations: Changing Contours (Routledge Taylor and Francis Group, India, 2006) của tác giả R. Bhatia đã trình bày mối quan hệ giữa Ấn Độ với Myanmar từ những năm 90 của thế kỷ XX đến năm 2006, đồng thời phân tích và nhấn mạnh tầm quan trọng của mối quan hệ này như là một trong những động lực phát triển của khu vực. Công trình India - Myanmar Relations (2012) của tác giả Ashraf Fahmida (Institute of Strategic Studies, Islamabad) đã phân tích những nhân tố tác động, các giai đoạn phát triển của mối quan hệ giữa hai nước từ sau khi Myanmar giành được độc lập từ năm 1948 đến năm 2012. Công trình là một bức tranh khá toàn diện về mối quan hệ hai nước trong những năm sau khi hai nước giành được độc lập, nhưng chưa đi sâu vào quan hệ chính trị, kinh tế của hai nước từ sau năm 1991, chưa đề cập đến giai đoạn chuyển đổi mạnh mẽ sau năm 2012. Công trình India - Myanmar Connectivity: Current Status and Future Prospects (KW Publishers Pvt Ltd New Delhi, 2013) của tác giả Prabir De và Jayanta Kumar Ray phác họa mối quan hệ của hai nước trên các lĩnh vực thương mại và đầu tư trong giai đoạn 2000 - 2011. Với cách tiếp cận mang tính dự báo của chính trị học, công trình này phác thảo một bức tranh với những tồn tại, thách thức và triển vọng của mối quan hệ này trong giai đoạn chuyển đổi của Myanmar và sự điều chỉnh chính sách của Ấn Độ đến năm 2011. Quan hệ Ấn Độ - Myanmar cũng được đề cập trong các luận án tiến sĩ của nhiều học giả như: “India-Myanmar strategic relations: since independence” (Department of defence and Strategic Studies, University of Allahabad, 2017) của Yasharth Gautam; “Geo-Strategic importance of Myanmar and India’s Security” (Department of defence and Strategic Studies Maharshi Dayanand University of Haryana, 2016) của
10 tác giả Ruchika Singla; “India-Myanmar relations in the context of Emerging Asian Geo-Politcs” (Department of Political Science University of Allahabad, 2017) là nghiên cứu của tác giả Vinai Kumar… Vị trí chiến lược của Myanmar đối với Ấn Độ, vị trí của mối quan hệ này trong bàn cờ địa chính trị châu Á được nhìn nhận dưới góc độ chính trị học được phân tích tương đối chi tiết. Ngoài ra, quan hệ Ấn Độ - Myanmar còn được đề cập trong các bài viết như: India - Myanmar Relations (1998-2008): A Decade of Redefining Bilateral Ties (2009) của Khriezo Yhome trình bày mối quan hệ giữa Ấn Độ và Myanmar giai đoạn 1998 - 2008, trên các lĩnh vực chính trị, kinh tế, quân sự, đầu tư…; India - Myanmar Relations: Triumph of Pragmatism (2011) của tác giả Bibhu Prasad Routray đã phân tích mối quan hệ hai nước trên cơ sở sự tính toán trong chính sách đối ngoại của Ấn Độ giữa chủ nghĩa lý tưởng và chủ nghĩa thực dụng. Đồng thời tác giả cũng nêu lên năm lý do thúc đẩy Ấn Độ thiết lập quan hệ trở lại với Myanmar. Một số bài viết đi sâu vào nghiên cứu một số lĩnh vực riêng biệt trong quan hệ hai nước như: “Myanmar’s Security Cooperation with Myanmar: Prospect and Retrospect” (2013) của C.Raja Mohan; “India-Myanmar Economic Relations” (2013) của C.S. Kuppuswanmy; India and Myanmar: “Choices for Military Cooperation” (2012) của tác giả V.Sakhuja… Các bài viết trên hoặc là chú trọng phân tích vị trí của Myanmar trong chính sách đối ngoại của Ấn Độ từ năm 1991 đến trước năm 2012; hoặc là đi sâu nghiên cứu quan hệ hai nước trong các lĩnh vực kinh tế, an ninh - quốc phòng… Bên cạnh các công trình nghiên cứu trực tiếp, quan hệ Ấn Độ - Myanmar cũng được đề cập trong các công trình nghiên cứu quan hệ Ấn Độ - ASEAN. Ayoob Mohammed trong công trình India and Southeast Asia: Indian Perception and Policies (1990) đã phân tích cơ sở hoạch định chính sách đối ngoại của Ấn Độ, tầm quan trọng của khu vực Đông Nam Á trong chính sách đối ngoại của New Delhi. Đặc biệt tác giả đã tập trung phân tích mối liên kết mang tính lợi ích của Ấn Độ với Đông Nam Á, về chiến lược cũng như kinh tế và an ninh khu vực. Các bài viết khác như: India - ASEAN relations: Analysing Regional Implications (2009) của Mohit Anand; Economic and Political Cooperation between India and East Asia: The Emerging Perspective (2017) của A.Chakraborty và D.Chakraborty đã trình bày quan hệ Ấn Độ với khu vực Đông
11 Nam Á về kinh tế, chính trị và tác động của mối quan hệ này trong sự điều chỉnh chính sách đối ngoại của Ấn Độ, trong đó có đề cập tới quan hệ Ấn Độ - Myanmar. Sự cạnh tranh chiến lược giữa Ấn Độ và Trung Quốc tại Myanmar, mối quan hệ Myanmar với Trung Quốc và tác động của nó đối với Ấn Độ là chủ đề hấp dẫn thu hút sự quan tâm của các nhà nghiên cứu. Trong bài viết “India - Myanmar - China Relations” (2014) tác giả R. Hariharan đã phân tích vị trí chiến lược của Myanmar trong sự trỗi dậy của hai cường quốc lớn là Ấn Độ và Trung Quốc, cho rằng trong khi quan hệ Trung Quốc - Myanmar đã gắn bó chặt chẽ thì quan hệ Ấn Độ - Myanmar còn khá mờ nhạt. Bài viết cũng chỉ ra các phương cách mà Ấn Độ cần tiến hành để thắt chặt quan hệ với Myanmar trong bối cảnh cạnh tranh chiến lược với Trung Quốc. Trong bài viết China and India's competitive relations with Myanmar (2008), tác giả Hong Zhao đã đề cập cạnh tranh giữa Trung Quốc và Ấn Độ trong quan hệ với Myanmar trên tất cả các lĩnh vực. Đây là những tư liệu cần thiết cho luận án khi nghiên cứu tác động, vị trí của nhân tố Trung Quốc trong quan hệ Ấn Độ - Myanmar, lý giải các ưu tiên trong chính sách đối ngoại của mỗi nước trước nhân tố Trung Quốc. 1.2. Tình hình nghiên cứu ở Việt Nam Ở Việt Nam, việc nghiên cứu về quan hệ của Ấn Độ với Myanmar cũng đã được nhiều học giả quan tâm nghiên cứu với nhiều sách tham khảo, luận án và các bài viết đăng trên các tạp chí khoa học chuyên ngành. Trên cơ sở nguồn tài liệu tiếng Việt tập hợp được, chúng tôi chia thành các nhóm như sau: 1.2.1. Những công trình đề cập đến chính sách đối ngoại của Ấn Độ và Myanmar Thứ nhất, những công trình nghiên cứu về chính sách đối ngoại của Ấn Độ. Một trong những công trình đầu tiên nghiên cứu công phu về chính sách đối ngoại của Ấn Độ sau Chiến tranh lạnh là công trình Sự điều chỉnh chính sách của Cộng hòa Ấn Độ từ 1991 đến 2000 của tác giả Trần Thị Lý (Nxb Khoa học xã hội, 2002). Cuốn sách đã chỉ ra những điều chỉnh trong chính sách đối ngoại của Ấn Độ đối với khu vực, đối với các nước láng giềng và các nước lớn bắt đầu từ năm 1991; những thành tựu Ấn Độ đã đạt được sau 10 năm điều chỉnh chính sách đối ngoại. Đây là công trình nghiên cứu tổng thể về chính sách đối ngoại Ấn Độ đến trước năm 2000,
12 quan hệ Ấn Độ - Myanmar được đề cập rất ít, mờ nhạt. Cuốn Chính sách đối ngoại của Ấn Độ những năm đầu thế kỷ XXI của tác giả Nguyễn Thị Quế và Đặng Đình Tiến (Nxb Lý luận chính trị, 2017) tập trung vào ba nội dung chính: Cơ sở hình thành và nội dung chính chính sách đối ngoại của Ấn Độ những năm đầu thế kỷ XXI; Quá trình triển khai chính sách đối ngoại của Ấn Độ những năm đầu thế kỷ XXI; Những tác động chính sách đối ngoại của Ấn Độ đầu thế kỷ XXI đến quan hệ quốc tế và Việt Nam. Quan hệ Ấn Độ - Myanmar được đề cập ngắn gọn trong mối quan hệ Ấn Độ với khu vực Đông Nam Á. Dù vậy, chính sách đối ngoại của Ấn Độ trong công trình này là cơ sở để chúng tôi tiếp cận và xem xét trường hợp quan hệ Ấn Độ - Myanmar đầu thế kỷ XXI. Gần đây nhất là công trình Điều chỉnh chính sách đối ngoại của Ấn Độ dưới thời Thủ tướng Modi, của tác giả Ngô Xuân Bình (Nxb Khoa học xã hội, 2019). Nội dung chính của cuốn sách tập trung vào những vấn đề liên quan đến chính sách đối ngoại của Chính phủ Ấn Độ dưới thời cầm quyền của Thủ tướng N. Modi. Gồm ba vấn đề chính: Những yếu tố tác động đến sự điều chỉnh chính sách đối ngoại của Ấn Độ dưới thời Thủ tướng N. Modi; Nội dung điều chỉnh chính sách đối ngoại của Ấn Độ; Đánh giá và dự báo xu hướng phát triển chính sách đối ngoại của Ấn Độ đến năm 2030. Cuốn sách là tài liệu tham khảo quan trọng giúp chúng tôi phác họa một cách tổng thể những thay đổi chính sách đối ngoại của Ấn Độ từ năm 2014, từ đó hiểu rõ hơn về những ưu tiên của Thủ tướng N. Modi trong chính sách đối với các nước lớn và các nước láng giềng kề cận, trong đó có Myanmar. Công trình ASEAN trong Chính sách Hướng Đông của Ấn Độ (Nxb Khoa học xã hội, 2013) của tác giả Võ Xuân Vinh trình bày về Chính sách Hướng Đông của Ấn Độ, vị trí của ASEAN trong Chính sách Hướng Đông của Ấn Độ. Trong đó, tác giả chú trọng những nội dung của Chính sách Hướng Đông như mục tiêu, phạm vi, các giai đoạn phát triển chính, những lĩnh vực triển khai, vị trí của ASEAN trong chính sách đối ngoại của Ấn Độ đến năm 2012… Đây là công trình nghiên cứu công phu, có hệ thống về Chính sách Hướng Đông của Ấn Độ đến năm 2012, là cơ sở để xem xét mối quan hệ hai nước trong mối quan hệ tổng thể của Ấn Độ với ASEAN. Cùng viết về Chính sách Hướng Đông, không thể không nhắc đến ấn phẩm