Luận án Tiến sĩ Lịch sử: Quan hệ Singapore - Hoa Kỳ từ năm 1990 đến năm 2012

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:214

Thêm vào BST

Báo xấu

13
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bố cục của luận án gồm phần Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo, Phụ lục, luận án có 4 chương: Chương 1 - Tổng quan tình hình nghiên cứu; Chương 2 - Những nhân tố tác động đến quan hệ Singapore – Hoa Kỳ từ năm 1990 đến năm 2012; Chương 3 - Những nội dung chủ yếu trong quan hệ Singapore – Hoa Kỳ từ năm 1990 đến năm 2012; Chương 4 - Một số nhận xét, đánh giá về quan hệ Singapore – Hoa Kỳ từ năm 1990 đến năm 2012. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Lịch sử: Quan hệ Singapore - Hoa Kỳ từ năm 1990 đến năm 2012

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐẠI HỌC HUẾ VÕ THỊ KIM THẢO QUAN HỆ SINGAPORE - HOA KỲ TỪ NĂM 1990 ĐẾN NĂM 2012 LUẬN ÁN TIẾN SĨ LỊCH SỬ HUẾ - 2021
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐẠI HỌC HUẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC VÕ THỊ KIM THẢO QUAN HỆ SINGAPORE - HOA KỲ TỪ NĂM 1990 ĐẾN NĂM 2012 Ngành: Lịch sử thế giới Mã số: 62.22.03.11 LUẬN ÁN TIẾN SĨ LỊCH SỬ Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. Hoàng Văn Hiển 2. PGS.TS. Hoàng Thị Minh Hoa HUẾ - 2021
MỤC LỤC PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài ................................................................................................ 1 2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu ...................................................................... 3 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ...................................................................... 3 4. Nguồn tư liệu ..................................................................................................... 4 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu ................................................. 5 6. Đóng góp của luận án ......................................................................................... 6 7. Bố cục của luận án ............................................................................................. 6 CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU 1.1. Tình hình nghiên cứu ở Việt Nam .................................................................. 7 1.2. Tình hình nghiên cứu ở nước ngoài ................................................................ 9 1.3. Nhận xét chung về tình hình nghiên cứu và những vấn đề luận án cần tập trung giải quyết .............................................................................................................. 23 CHƯƠNG 2. NHỮNG NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN QUAN HỆ SINGAPORE – HOA KỲ TỪ NĂM 1990 ĐẾN NĂM 2012 2.1. Bối cảnh quốc tế và khu vực....................................................................... 26 2.1.1. Bối cảnh quốc tế ......................................................................................... 26 2.1.2. Bối cảnh khu vực ....................................................................................... 28 2.1.3. Nhân tố Trung Quốc................................................................................... 32 2.2. Tình hình của hai nước Singapore và Hoa Kỳ ......................................... 35 2.2.1. Tình hình Singapore ................................................................................... 35 2.2.2. Tình hình Hoa Kỳ....................................................................................... 38 2.3. Quan hệ Singapore – Hoa Kỳ trước năm 1990 ........................................ 43 2.4. Chính sách đối ngoại của Singapore, Hoa Kỳ và vị trí mỗi nước trong chính sách đối ngoại của nhau ..................................................................................... 47 Tiểu kết chương 2 ............................................................................................... 53 CHƯƠNG 3. NHỮNG NỘI DUNG CHỦ YẾU TRONG QUAN HỆ SINGAPORE – HOA KỲ TỪ NĂM 1990 ĐẾN NĂM 2012 3.1. Trên lĩnh vực chính trị - ngoại giao ........................................................... 56
3.1.1. Giai đoạn 1990 – 2001 ............................................................................... 56 3.1.2. Giai đoạn 2001 – 2012 ............................................................................... 61 3.2. Trên lĩnh vực an ninh - quốc phòng ......................................................... 69 3.2.1. Diễn biến một số lĩnh vực hợp tác chủ yếu ................................................ 69 3.2.2. Các sáng kiến an ninh trong cuộc chiến chống khủng bố .......................... 74 3.2.3. Hiệp định khung chiến lược SFA ............................................................... 77 3.3. Trên lĩnh vực kinh tế................................................................................... 80 3.3.1. Thương mại ................................................................................................ 80 3.3.2. Đầu tư ......................................................................................................... 89 Tiểu kết chương 3 ............................................................................................. 102 CHƯƠNG 4. MỘT SỐ NHẬN XÉT, ĐÁNH GIÁ VỀ QUAN HỆ SINGAPORE – HOA KỲ TỪ NĂM 1990 ĐẾN NĂM 2012 VÀ MỘT SỐ VẤN ĐỀ GỢI MỞ CHO VIỆT NAM 4.1. Thành tựu và hạn chế ............................................................................... 104 4.1.1. Thành tựu ................................................................................................. 104 4.1.2. Hạn chế..................................................................................................... 109 4.2. Đặc điểm quan hệ ...................................................................................... 112 4.3. Tác động của quan hệ ............................................................................... 125 4.3.1. Đối với Singapore .................................................................................... 125 4.3.2. Đối với Hoa Kỳ ........................................................................................ 128 4.3.3. Đối với khu vực Đông Nam Á ................................................................. 129 4.4. Một số vấn đề gợi mở cho Việt Nam........................................................ 132 KẾT LUẬN ....................................................................................................... 135 CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ................................................................................................ 139 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................... 140 PHỤ LỤC
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nghiên cứu nêu trong luận án là trung thực. Những kết luận của luận án chưa từng được công bố trong bất cứ công trình nào khác. Huế, ngày 26 tháng 07 năm 2021 Tác giả Võ Thị Kim Thảo
Lời Cảm Ơn Trong quá trình thực hiện luận án tiến sĩ, tôi đã nhận được sự hỗ trợ quý báu từ nhiều cá nhân, cơ quan và đơn vị. Trước hết tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến PGS. TS Hoàng Văn Hiển và PGS.TS. Hoàng Thị Minh Hoa, thầy cô giáo hướng dẫn khoa học và PGS.TS. Nguyễn Văn Tận đã luôn ủng hộ và tận tâm giúp đỡ tôi trong suốt thời gian thực hiện đề tài này. Tôi chân thành cảm ơn Ban Giám đốc, Ban Đào tạo Đại học Huế, Ban Giám hiệu, Phòng Đào tạo Sau đại học, Ban Chủ nhiệm và quý thầy cô Khoa Lịch sử và Bộ môn Lịch sử thế giới của Trường Đại học Khoa học - Đại học Huế đã tạo mọi điều kiện thuận lợi giúp đỡ tôi trong quá trình nghiên cứu, thực hiện đề tài và hoàn thành luận án. Tôi cũng trân trọng cảm ơn Ban lãnh đạo và cán bộ Viện Nghiên cứu Đông Nam Á, Viện Nghiên cứu châu Mỹ, Học viện Ngoại giao, Thông tấn xã Việt Nam, Thư viện Quốc gia Việt Nam, bạn bè, học trò và đối tác của tôi ở Singapore và ở Mỹ đã hỗ trợ tôi trong quá trình tìm kiếm và sưu tầm tư liệu liên quan luận án. Cuối cùng, tôi xin bày tỏ lời cảm ơn đặc biệt đến gia đình thân yêu đã luôn lo lắng, động viên và đồng hành bên tôi xuyên suốt thời gian học tập. Đây chính là nguồn động lực to lớn giúp tôi vượt qua mọi trở ngại để nỗ lực phấn đấu đạt những kết quả nhất định trong học tập, công tác và cuộc sống. Huế, tháng 07 năm 2021 Tác giả Võ Thị Kim Thảo Nguồn ảnh: dreamtimes.com
DANH MỤC CÁC BẢNG SỬ DỤNG TRONG LUẬN ÁN Bảng 1. Tổng hợp so sánh tình hình hai nước Singapore và Hoa Kỳ……………….40 Bảng 2. Các cuộc viếng thăm của lãnh đạo Singapore đến Mỹ.……………………68 Bảng 3. Tóm tắt các trung tâm huấn luyện và diễn tập quân sự chính của Singapore tại Hoa Kỳ………………………………………………………………………....72 Bảng 4. Thống kê kim ngạch thương mại hàng hoá của Hoa Kỳ với Singapore…..80 Bảng 5. Tỷ trọng giá trị xuất khẩu Singapore đi Mỹ trong tổng giá trị xuất khẩu Singapore.…………………………………………………………………………84 Bảng 6. Nhóm sản phẩm xuất khẩu chủ lực của Mỹ đi Singapore năm 1999…..…85 Bảng 7. Nhóm sản phẩm xuất khẩu chủ lực của Singapore đi Mỹ năm 1999….….85 Bảng 8. Đầu tư của Hoa Kỳ tại Singapore……………………………………...…90 Bảng 9. FDI của Hoa Kỳ tại Singapore theo ngành nghề trong tương quan với tổng FDI tại Singapore……………………………………………………………...…..94 Bảng 10. Cam kết đầu tư của Mỹ vào lĩnh vực sản xuất tại Singapore……………95 Bảng 11. Đầu tư của Singapore vào Hoa Kỳ…………………………………...…96 Bảng 12. FDI của Singapore tại Hoa Kỳ theo ngành nghề trong tương quan với tổng FDI Singapore tại nước ngoài………………………………………………….…99
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT AFL-CIO American Federation of Labor Liên đoàn Lao động và Đại hội and Congress of Industrial các Công đoàn Công nghiệp Hoa Organizations Kỳ AFTA ASEAN Free Trade Area Khu vực thương mại tự do ASEAN AIS Automatic Identification System Hệ thống tự động nhận dạng AMOU the Protocol of Amendment to the Nghị định thư sửa đổi Bản ghi 1990 Memorandum of nhớ năm 1990 Understanding APEC Asia - Pacific Economic Diễn đàn Hợp tác kinh tế châu Á Cooperation - Thái Bình Dương ARF ASEAN Regional Forum Diễn đàn Khu vực ASEAN ASC American Studies Center Trung tâm nghiên cứu Hoa Kỳ/Trung tâm Hoa Kỳ học ASEAN Association of Southeast Asian Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Nations Á CARAT Cooperation Afloat Readiness Huấn luyện và Sẵn sàng phối and Training hợp trên biển CENS Center of Excellence for Trung tâm chuyên trách an ninh National Security quốc gia COMLOG Commander, Logistics Group Bộ Chỉ huy hậu cần Tây Thái WESTPAC Western Pacific Bình Dương CREATE Campus for Research Excellence Khu nghiên cứu cao cấp và kinh and Technological Enterprise doanh công nghệ CSCAP The Council for Security Hội đồng hợp tác an ninh châu Á Cooperation in the Asia Pacific – Thái Bình Dương CSI Container Security Initiative Sáng kiến về an ninh container DCA (Enhanced) Defense Cooperation Thoả thuận hợp tác quốc phòng Agreement nâng cao
DCC Defence Cooperation Committee Uỷ ban Hợp tác Quốc phòng EDB Singapore Economic Uỷ ban Phát triển kinh tế Development Board Singapore FATCA Foreign Account Tax Compliance Đạo luật Tuân thủ thuế đối với tài Act khoản ở nước ngoài FDI Foreign Direct Invesment Đầu tư trực tiếp nước ngoài FTA Free Trade Agreement Hiệp định thương mại tự do GATT General Agreement on Tariffs Hiệp định chung về Thuế quan và and Trade Mậu dịch GDP Gross Domestic Product Tổng sản phẩm quốc nội IMF International Monetary Fund Quỹ Tiền tệ quốc tế IS Islamic State Nhà nước Hồi giáo (tự xưng) JSF Joint Strike Fighter Dự án phát triển máy bay tiêm kích bom phối hợp MIT Massachusetts Institute of Viện Công nghệ Massachusetts Technology MNC Multinational Company Công ty đa quốc gia MOU Memorandum of Understanding Biên Bản Ghi nhớ NAFTA North American Free Trade Hiệp định Thương mại Tự do Bắc Agreement Mỹ NAM Non-Aligned Movement Phong trào Không Liên kết NATO North Atlantic Treaty Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Organization Dương NEI The National Export Initiative Sáng kiến xuất khẩu quốc gia NIE Newly Industrialising Economies Nền kinh tế mới công nghiệp hoá NTU Nanyang Technlogical University Đại học Công nghệ NanYang NTUC National Trades Union Congress Công đoàn lao động Singapore NUS National University of Singapore Đại học Quốc gia Singapore PAP People's Action Party Đảng Hành động nhân dân PSI Proliferation Security Initiative Sáng kiến an ninh phổ biến
R&D Research and Development Nghiên cứu và phát triển RMSI Regional Maritime Security Sáng kiến về an ninh biển khu Initiative vực SAF Singapore Armed Forces Lực lượng vũ trang Singapore SFA Strategic Framework Agreement Hiệp định chiến lược khung SMART Liên minh nghiên cứu và công Singapore - MIT Alliance for nghệ Singapore - MIT Research and Technology SMU Singapore Management Đại học Quản lý Singapore University SPD The United States-Singapore Đối thoại Đối tác Chiến lược Hoa Strategic Partnership Dialogue Kỳ - Singapore SUTD Singapore University of Đại học Công nghệ và Thiết kế Technology and Design Singapore TCTP Third Country Training Chương trình đào tạo cho nước Programme thứ ba TNC Transnational Company Công ty xuyên quốc gia USD United States dollar Đô la Mỹ USSFTA United States-Singapore Free Hiệp định thương mại tự do Hoa Trade Agreement Kỳ - Singapore WB World Bank Ngân hàng thế giới WTO World Trade Organization Tổ chức Thương mại Thế giới ZOPFAN Zone of Peace, Freedom and Khu vực hoà bình, tự do và trung Neutrality lập
PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Sự thành công của Singapore trong việc chuyển mình từ một đảo quốc nhỏ bé với nhiều hạn chế về diện tích, dân số, tài nguyên thiên nhiên để “hoá rồng” và nâng tầm vị thế trong khu vực cũng như trên trường quốc tế là những chủ đề thu hút sự quan tâm của nhiều ngành, nhiều giới nghiên cứu. Với diện tích vỏn vẹn khoảng 700 km2, chỉ tương đương bằng diện tích đảo Phú Quốc của Việt Nam, tài nguyên gần như không có, thậm chí nước ngọt sinh hoạt hằng ngày cũng phải nhập khẩu, Singapore đã “cất cánh thần kỳ” trở thành một trong số các quốc gia phát triển bậc nhất khu vực châu Á với mức thu nhập bình quân đầu người cao, và là trung tâm tài chính – dịch vụ, thương cảng của thế giới với các chỉ số phát triển hàng đầu. Kỳ tích của Singapore trở thành mô hình cho các quốc gia khác, đặc biệt là ở châu Á, học tập. Để lý giải cho sự thành công này, có những nguyên nhân được nhiều nghiên cứu đề cập như: chính sách công hiệu quả, nhân tố con người, tầm nhìn và quyết sách của lãnh đạo… Trong đó, một nhân tố quan trọng đưa đến sự thành công của Singapore là Singapore đã áp dụng một chính sách đối ngoại rất khôn khéo và thực dụng, thiết lập quan hệ ngoại giao sâu rộng và tận dụng tốt các yếu tố bên ngoài làm động lực để phát triển. Đặc biệt, dựa trên việc phát huy lợi thế địa chiến lược hợp lý, Singapore đã tận dụng những mưu cầu địa chính trị, kinh tế của Hoa Kỳ tại Đông Nam Á, từ đó thực hiện hiệu quả chiến lược vay mượn sức mạnh chính trị, quân sự của cường quốc này để tạo bệ phóng cho sự cất cánh của Singapore. Bài học hoá rồng của Singapore cũng như quan hệ Singapore – Hoa Kỳ qua các thời kỳ lịch sử… luôn thôi thúc các nhà nghiên cứu tìm hiểu, tuy nhiên hầu hết mới chỉ dừng lại ở một số bài viết đăng báo, tạp chí tìm hiểu từng khía cạnh của mối quan hệ, đến nay vấn đề này chưa được nghiên cứu có hệ thống ở Việt Nam, nhất là về cách ứng xử của Singapore trong quan hệ với Hoa Kỳ. Trong bối cảnh mới, những nhân tố nào tác động đến mối quan hệ hai nước? Mục tiêu chiến lược của Singapore và Hoa Kỳ trong mối quan hệ song phương này là gì? Diễn biến quan hệ Singapore – Hoa Kỳ từ năm 1990-2012 trên các lĩnh vực và những thành tựu, hạn chế? Bản chất, đặc điểm của mối quan hệ? Tác động của mối quan hệ Singapore – Hoa Kỳ đối với từng nước và đối với khu vực Đông Nam Á như thế nào?... là những câu hỏi lớn được đặt ra cho các nhà chính trị, kinh tế, khoa học. Nghiên cứu quan hệ Singapore – Hoa Kỳ từ năm 1990 đến năm 2012, 1
trong khuôn khổ của một Luận án Tiến sĩ, sẽ góp phần cung cấp một cách nhìn tương đối hệ thống và toàn diện về quan hệ giữa hai chủ thể có vai trò, vị trí quan trọng ở khu vực châu Á - Thái Bình Dương sau Chiến tranh lạnh và góp phần giải đáp các câu hỏi trên. Việc nghiên cứu này không chỉ để hiểu động cơ, sự lựa chọn, cách thức triển khai của cặp quan hệ này, mà quan trọng hơn là hiểu thêm chính sách đối ngoại của Singapore và Mỹ - hai đối tác hàng đầu của Việt Nam, điều đó có ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn vô cùng sâu sắc. Về phía Hoa Kỳ, sau Chiến tranh lạnh, Hoa Kỳ trở thành siêu cường duy nhất của thế giới. Để thực hiện chiến lược toàn cầu mới và đặc biệt để duy trì sự hiện diện ở Đông Nam Á, Hoa Kỳ cần những đối tác chiến lược như Singapore. Quan hệ Singapore – Hoa Kỳ là quan hệ đối tác chiến lược điển hình giữa một siêu cường thế giới cả trong và sau thời kỳ Chiến tranh lạnh với một quốc gia nhỏ nhưng phát triển (tính từ thập niên 90 của thế kỷ XX) và có vị trí chiến lược ở Đông Nam Á. Singapore là đối tác an ninh chiến lược của Hoa Kỳ nhưng không phải là đồng minh. Mối quan hệ song phương này có nhiều nét đặc trưng riêng biệt thú vị cần nhiều phân tích, luận giải. Đồng thời, các đối sách của Singapore trong quan hệ với Hoa Kỳ cũng là những kinh nghiệm gợi mở cho các nhà hoạch định chính sách nhiều nước trong việc bảo vệ, mở rộng không gian an ninh và phát triển đất nước, cũng như trong quan hệ với các cường quốc. Đối ngoại với nước lớn, đặc biệt là siêu cường Mỹ, giữ vai trò vô cùng quan trọng trong chính sách đối ngoại của Việt Nam. Dựa trên những kết quả nghiên cứu, có thể rút ra những kinh nghiệm về thành công của Singapore và đưa ra một số gợi mở cho việc hoạch định, triển khai đường lối đối ngoại của Việt Nam. Nghiên cứu quan hệ Singapore – Hoa Kỳ, vì thế, có ý nghĩa khoa học, thực tiễn và cả tính thời sự. Mặc dù vậy, do nhiều nguyên nhân, đến nay vẫn chưa có nhiều công trình nghiên cứu chuyên sâu về quan hệ song phương Singapore – Hoa Kỳ sau Chiến tranh lạnh trong phạm vi Việt Nam. Mối quan hệ này mới chỉ được đề cập một phần nhỏ trong các công trình tổng thể và ở một số tạp chí chuyên ngành về quan hệ quốc tế, lịch sử… Xuất phát từ nhu cầu đó và cũng từ sự đam mê của người nghiên cứu, được sự gợi ý của người hướng dẫn khoa học, tôi mạnh dạn chọn vấn đề: Quan hệ Singapore – Hoa Kỳ từ năm 1990 đến năm 2012 làm đề tài Luận án Tiến sĩ, chuyên ngành Lịch sử thế giới. 2
2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục tiêu nghiên cứu Luận án làm rõ tiến trình vận động, phát triển cũng như bản chất của quan hệ Singapore – Hoa Kỳ giai đoạn 1990 – 2012 trong mối liên hệ so sánh, qua đó rút ra những nhận xét, đánh giá độc lập về mối quan hệ song phương khá đặc biệt này. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được những mục đích nêu trên, đề tài tập trung giải quyết các nhiệm vụ chủ yếu sau đây: - Làm rõ những nhân tố tác động hình thành mối quan hệ Singapore – Hoa Kỳ từ năm 1990 đến năm 2012. - Phân tích diễn biến nội dung quan hệ Singapore – Hoa Kỳ từ năm 1990 đến năm 2012 trên các lĩnh vực hợp tác cụ thể: Chính trị - ngoại giao; an ninh - quốc phòng; kinh tế. - Đánh giá thành tựu, hạn chế; phân tích tính chất, đặc điểm và tác động của mối quan hệ Singapore – Hoa Kỳ. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận án là quan hệ chính trị - ngoại giao, an ninh – quốc phòng, kinh tế giữa Singapore và Hoa Kỳ từ năm 1990 đến năm 2012, bao gồm các nhân tố tác động, tiến trình quan hệ, thành tựu, hạn chế đồng thời rút ra đặc điểm, tính chất và tác động của mối quan hệ này đối với từng chủ thể và khu vực. 3.2. Phạm vi nghiên cứu Về thời gian, đề tài giới hạn thời gian nghiên cứu quan hệ Singapore – Hoa Kỳ giai đoạn 1990 - 2012. Tuy nhiên, để đảm bảo tính logic của đề tài, giai đoạn trước năm 1990 cũng được tác giả nghiên cứu trong một phần nội dung chương 1. Sở dĩ lấy năm 1990 làm mốc khởi đầu cho việc nghiên cứu mối quan hệ Singapore – Hoa Kỳ bởi đây là mốc thời gian Chiến tranh lạnh đi đến hồi kết (sự kiện bức tường Berlin sụp đổ vào ngày 9/11/1989, Liên Xô tan rã vào năm 1991), thời điểm cuối năm 1989 đầu năm 1990 chứng kiến sự chuyển biến lớn trong quan hệ quốc tế. Đồng thời, về phía Singapore, năm 1990 đánh dấu cuộc chuyển giao quyền lực lần thứ nhất: ngày 28/11/1990, ông Lý Quang Diệu từ chức Thủ tướng sau 30 năm cầm quyền và ông Goh Chok Tong lên thay [53, tr.55]. Luận án dừng lại ở năm 2012 - năm kết thúc nhiệm kỳ thứ nhất của Tổng thống Mỹ Barrack Obama, nước Mỹ bước vào cuộc bầu 3
cử tổng thống tiếp theo. Đồng thời năm 2012, hai nước tổ chức Đối thoại Đối tác chiến lược Hoa Kỳ - Singapore cấp bộ trưởng lần đầu tiên, đánh dấu một bước phát triển mới trong quan hệ hai nước. Về không gian: Để việc nghiên cứu luận án “Quan hệ Singapore – Hoa Kỳ từ năm 1990 đến năm 2012” đạt kết quả tốt nhất, tác giả tập trung tìm hiểu quan hệ song phương về chính trị - ngoại giao, an ninh quốc phòng, kinh tế giữa Singapore và Hoa Kỳ - với tư cách là các thực thể chính trị - xã hội đơn nhất. Qua đó, chỉ ra đặc điểm, tính chất, và ảnh hưởng của mối quan hệ này đối với Singapore, Hoa Kỳ và khu vực Đông Nam Á. Về tên gọi: “Quan hệ Singapore – Hoa Kỳ từ năm 1990 đến năm 2012” hiểu một cách trọn vẹn là quan hệ giữa nước Cộng hoà Singapore và Hợp chúng quốc Hoa Kỳ hay Hợp chúng Quốc Mỹ. Trong luận án, tác giả gọi tắt Cộng hoà Singapore là Singapore và Hợp chúng quốc Hoa Kỳ là Hoa Kỳ hoặc Mỹ. Luận án chỉ tập trung nghiên cứu quan hệ Singapore và Hoa Kỳ trong khuôn khổ song phương, quan hệ theo cơ chế đa phương không nằm trong phạm vi nghiên cứu chủ yếu dù vẫn được đề cập khi nghiên cứu mối quan hệ trong tương quan hoặc bối cảnh chung. 4. Nguồn tư liệu Để thực hiện luận án, chúng tôi sử dụng chủ yếu các nguồn tư liệu sau: - Tài liệu gốc: + Các văn kiện chính thức của Chính phủ Singapore và Chính phủ Hoa Kỳ trong đó có đề cập chính sách đối ngoại, được tìm thấy nhiều nhất là về an ninh, chính trị. Các bài phát biểu, các Tuyên bố chung của các nhà lãnh đạo Singapore và Hoa Kỳ về hợp tác an ninh, chính trị. + Các Hiệp định, Thoả thuận được ký kết giữa hai bên: Hiệp định Thương mại Tự do Hoa Kỳ - Singapore (USSFTA), Hiệp định khung chiến lược (SFA). + Nghiên cứu thống kê lưu trữ của Phòng thương mại và công nghiệp Việt Nam (VCCI), Thông cáo báo chí của Chính phủ Singapore và Hoa Kỳ. - Tài liệu tham khảo: + Các sách chuyên khảo về lịch sử thế giới hiện đại, lịch sử quan hệ ngoại giao, lịch sử quan hệ quốc tế, lịch sử Singapore, lịch sử Hoa Kỳ có liên quan đến các vấn đề nghiên cứu của đề tài. + Các bài nghiên cứu được đăng tải trên các tạp chí chuyên ngành, kỷ yếu hội thảo trong nước và quốc tế. 4
+ Các nguồn tài liệu tham khảo đặc biệt của Thông tấn xã Việt Nam, tài liệu lưu trữ tại một số trường đại học lớn trên thế giới, Thư viện quốc gia, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam, Viện Nghiên cứu Đông Nam Á, Viện Nghiên cứu châu Mỹ, Học viện Ngoại giao… + Các luận án tiến sĩ, luận văn thạc sĩ trong nước và quốc tế. Ngoài các nguồn tài liệu nêu trên, người viết còn cố gắng tìm tòi, khai thác thông tin, nguồn tư liệu từ mạng internet, tại các trang web uy tín. Do tài liệu sử dụng để nghiên cứu phần lớn bằng tiếng Anh, nhiều từ ngữ, đặc biệt là tên các cơ quan công quyền, đảng phái, doanh nghiệp, nhân vật, địa danh... không có những khái niệm tương ứng giữa Singapore và Việt Nam, nên nhiều từ được tác giả chuyển ngữ sang tiếng Việt là chỉ để sử dụng trong luận án, mọi trích dẫn vào mục đích khác và ở nơi khác không liên quan đến tác giả. 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp luận: Để thực hiện luận án này, chúng tôi luôn tuân thủ phương pháp luận Sử học Macxit trong phân tích, đánh giá các sự kiện, hiện tượng, các nội dung và sự kiện lịch sử, đồng thời luôn quán triệt quan điểm của chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và đường lối, chủ trương của Đảng Cộng sản Việt Nam về quan hệ quốc tế và chính sách đối ngoại. 5.2. Phương pháp nghiên cứu: Đây là một đề tài lịch sử nghiên cứu về quan hệ quốc tế nên phương pháp lịch sử (lịch đại và đồng đại), phương pháp logic và sự kết hợp giữa chúng được sử dụng như dòng mạch chính trong đề tài này. Với phương pháp lịch sử, đề tài xem xét và trình bày quá trình phát triển quan hệ Singapore – Hoa Kỳ theo một trình tự liên tục về mặt thời gian, trong mối liên hệ với bối cảnh, các sự kiện quốc tế, khu vực và trong mỗi nước; làm rõ điều kiện, đặc điểm và biểu hiện của mối quan hệ. Với phương pháp logic, quan hệ của Singapore – Hoa Kỳ được xem xét, nghiên cứu dưới dạng tổng quát, nhằm tìm ra bản chất, khuynh hướng, quy luật vận động của các sự kiện trong mối quan hệ trên. Đi vào từng phần một, tác giả nghiên cứu sử dụng lập luận quy nạp để chọn lọc và tập hợp các thông tin cần thiết, từ đó rút ra những suy nghĩ và kết luận cá nhân. Ngoài ra, đề tài còn sử dụng một số phương pháp khoa học liên ngành như các phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh, đối chiếu, thống kê... khi trình bày một số nội dung cụ thể. Đặc biệt, tác giả áp dụng các lý thuyết về chủ nghĩa hiện thực và chủ 5
nghĩa tự do của chuyên ngành quan hệ quốc tế để nghiên cứu các lựa chọn chính sách đối ngoại của Singapore và Hoa Kỳ, cụ thể, chủ nghĩa hiện thực lý giải các vấn đề về sự tồn tại và an ninh của Singapore, việc theo đuổi lợi ích quốc gia, tối đa hoá quyền lực của cả hai quốc gia, hệ thống cân bằng quyền lực và xây dựng liên minh để duy trì trật tự thế giới. Chủ nghĩa tự do được áp dụng trong các vấn đề về tự do hoá thương mại và hợp tác hướng đến các mục tiêu chung, vì hoà bình khu vực và thế giới. Nhìn chung, cả Hoa Kỳ và Singapore đều có thiên hướng nghiên về chủ nghĩa hiện thực trong các chính sách đối ngoại của mình. 6. Đóng góp của luận án 6.1. Về mặt khoa học Qua những cứ liệu lịch sử chân thực, luận án góp phần cung cấp một cách nhìn khách quan khoa học để nhận xét, đánh giá một cách đầy đủ về mối quan hệ giữa Singapore và Hoa Kỳ trong thời gian 22 năm (1990 -2012). Trên cơ sở đó rút ra những đặc điểm, tác động của nó đối với hòa bình, an ninh và sự phát triển của khu vực. 6.2. Về mặt thực tiễn - Trên cơ sở nghiên cứu nội dung của luận án, có thể gợi mở một số đúc kết cho chính sách đối ngoại của Việt Nam trong quan hệ với các cường quốc cũng như các nước trong khu vực trong xu thế toàn cầu hóa hiện nay. Những kết quả của luận án trong chừng mực nhất định góp phần cung cấp các cứ liệu khoa học cho thực tiễn chính sách đối ngoại của Việt Nam, nhất là trong quan hệ với Hoa Kỳ và Singapore (đều là những đối tác quan trọng của Việt Nam). - Luận án là một tài liệu tham khảo có giá trị trong việc nghiên cứu, giảng dạy và học tập ở các trường đại học, viện, trung tâm nghiên cứu liên quan đến các lĩnh vực như Lịch sử thế giới hiện đại, quan hệ quốc tế ở châu Á – Thái Bình Dương nói chung, về chính sách đối ngoại và nền ngoại giao của Singapore, Hoa Kỳ nói riêng. 7. Bố cục của luận án Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo, Phụ lục, nội dung chính của luận án bao gồm 4 chương: Chương 1. Tổng quan tình hình nghiên cứu Chương 2. Những nhân tố tác động đến quan hệ Singapore – Hoa Kỳ từ năm 1990 đến năm 2012 Chương 3. Những nội dung chủ yếu trong quan hệ Singapore – Hoa Kỳ từ năm 1990 đến năm 2012 Chương 4. Một số nhận xét, đánh giá về quan hệ Singapore – Hoa Kỳ từ năm 1990 đến năm 2012. 6
CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU Trong khi thực hiện đề tài, tác giả luận án đã tiếp cận được những nguồn tài liệu phong phú về hình thức, đa dạng về nội dung, đa chiều về quan điểm, trong đó, số lượng các nghiên cứu ở nước ngoài chiếm phần lớn. Để tiện cho việc nhận xét, tác giả trình bày theo tình hình nghiên cứu trong nước và ngoài nước. 1.1. Tình hình nghiên cứu ở Việt Nam Qua các tài liệu tiếp cận được, tác giả nhận thấy nghiên cứu ở trong nước về quan hệ Singapore – Hoa Kỳ còn khá khiêm tốn. Một số hướng nghiên cứu về sự thành công của Singapore trong phát triển kinh tế, quan hệ Singapore – Trung Quốc, chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ đối với Đông Nam Á (ĐNA), mặc dù không trực tiếp nghiên cứu quan hệ Singapore – Hoa Kỳ, nhưng đã đề cập hoặc khai thác một số khía cạnh, vấn đề luận án quan tâm, cụ thể như sau: Thứ nhất, nhóm nghiên cứu ít nhiều đề cập trực tiếp đến quan hệ Singapore – Hoa Kỳ: Tác giả Trần Khánh trong cuốn sách “Thành công của Singapore trong phát triển kinh tế”, 1993, khi phân tích các nguyên nhân thành công của nền kinh tế Singapore, đã nhấn mạnh vai trò của Hoa Kỳ trong hợp tác kinh tế, giúp Singapore trở thành “trung tâm tài chính quốc tế”, phát triển “ngành lọc dầu và chế biến thực phẩm” và “rảnh tay xây dựng kinh tế” nhờ “sử dụng cái ô che chở” về mặt an ninh của Mỹ (trang 62). Khi đề cập đến những thách thức và triển vọng của nền kinh tế Singapore trong thập niên 90, tác giả cũng cho thấy sự phụ thuộc sâu sắc của kinh tế Singapore vào yếu tố nước ngoài, đặc biệt về thị trường cung cấp nguyên liệu và tiêu thụ sản phẩm của Hoa Kỳ và Nhật Bản (trang 74-75). Nghiên cứu dừng lại ở năm 1993, cung cấp nền tảng cho tác giả luận án nghiên cứu cơ sở lịch sử của mối quan hệ này. Ngoài ra, tác giả Trần Khánh và Trịnh Hải Tuyến trong bài báo “Bàn về hành động địa chiến lược của Cộng hoà Singapore”, Tạp chí Nghiên cứu Đông Nam Á số 12/2020 đã phân tích những kế sách hành động của Singapore trong việc mở rộng không gian an ninh và phát triển, trong đó phần 2 tác giả nhấn mạnh chiến lược cân bằng giữa các nước lớn và Singapore coi trọng hàng đầu cặp quan hệ Mỹ - Trung. Cũng đăng trên tạp chí Nghiên cứu Đông Nam Á còn có các bài báo của Trịnh Hải 7
Tuyến với đề tài “Chiến lược cân bằng của Singapore trong quan hệ với Mỹ và Trung Quốc những năm 90 của thế kỷ XX” (số 4/2019) và “Quan hệ Singapore – Mỹ giai đoạn 2004 – 2017” (số 11/2019) đã tái hiện khái quát một số diễn biến chính của quan hệ hai nước trên các lĩnh vực chính trị - ngoại giao, an ninh – quốc phòng, kinh tế và phân tích chiến lược của Singapore cũng như vai trò của Hoa Kỳ trong chính sách đối ngoại của đảo quốc này. Tác giả Dương Văn Quảng (nguyên Đại sứ Việt Nam tại Singapore) trong cuốn sách “Singapore đặc thù và giải pháp”, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia (2007), đã phân tích nhiều mặt về đất nước Singapore từ những đặc thù về địa lý, diện tích, lịch sử, con người cho đến những giai đoạn phát triển, các thế hệ lãnh đạo, hệ thống chính trị, chiến lược phát triển kinh tế, chiến lược đối ngoại và nghiên cứu quan hệ với một số nước tiêu biểu. Đây là những tư liệu giúp người nghiên cứu hiểu rõ hơn về đất nước Singapore, về cơ sở để Singapore đề ra chiến lược đối ngoại trong quan hệ song phương với Hoa Kỳ. Đặc biệt, trong chương 6, từ trang 173 đến 192, tác giả đã có những phân tích bước đầu về quan hệ Singapore – Hoa Kỳ trong và sau Chiến tranh lạnh, bao gồm bối cảnh và nội dung mới của quan hệ Singapore – Hoa Kỳ (cuộc chiến chống khủng bố, quan hệ chiến lược, quan hệ kinh tế). Tuy nhiên, do phạm vi nghiên cứu của tác giả khá rộng nên phần phân tích về quan hệ Singapore – Hoa Kỳ khá khái lược, chưa có những kết luận đầy đủ về quan hệ hai nước. Mặc dầu vậy, công trình này đã giúp người nghiên cứu không chỉ về mặt tư liệu mà cả phương pháp nghiên cứu và quan điểm nhìn nhận, đánh giá vấn đề. Thứ hai, nhóm nghiên cứu các mối quan hệ song phương mà chủ thể là một trong hai nước Singapore/Hoa Kỳ với một nước thứ ba, tiêu biểu có: Luận án Tiến sĩ Lịch sử “Quan hệ Singapore – Trung Quốc từ năm 1990 đến 2010” (2016) của tác giả Tôn Nữ Hải Yến; Đề tài nghiên cứu độc lập cấp nhà nước “Quan hệ Việt Nam – Hoa Kỳ” (2007) của tác giả Nguyễn Mại và nhóm thực hiện đề tài của Văn phòng Chính phủ. Hai công trình trên là nguồn tư liệu đối sánh giúp luận án định hình góc nhìn tổng thể sâu sắc hơn về bối cảnh, chính sách, chiến lược mỗi nước, qua đó góp phần giải thích động cơ, bản chất, mục đích của Singapore, Hoa Kỳ trong mối quan hệ song phương giữa hai nước. Thứ ba, nhóm nghiên cứu khai thác một số vấn đề luận án quan tâm như nghiên cứu về Singapore nói chung, về chính sách đối ngoại, quan hệ Hoa Kỳ - ASEAN, tiêu biểu có: Ngô Thị Bích Lan (2018) với bài viết “Vai trò địa chính trị của 8
khu vực Đông Nam Á đối với Hoa Kỳ những năm đầu thế kỷ XXI” đăng trên Tạp chí Khoa học trường Đại học Cần Thơ; Hồ Sỹ Quý (2015), “Singapore: Nghịch lý phát triển”, Tạp chí Khoa học xã hội Việt Nam, số 7; Trần Khánh (2008), “Kinh nghiệm phát triển sức mạnh quốc gia của Cộng hoà Singapore”, Tạp chí Nghiên cứu Đông Nam Á; “Hồ Sơ Thị Trường Singapore” của Ban Quan hệ quốc tế Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam VCCI (2015); Trần Thị Hợi (2014), “Những kinh nghiệm của Singapore trong việc thực hiện chính sách và các biện pháp phòng chống tham nhũng", Tạp chí Khoa học và Công nghệ Trường Đại học Khoa học, Đại học Huế, số 2. Các công trình trên là nguồn tài liệu tham khảo hữu ích giúp tác giả luận án trong việc đi sâu tìm hiểu và đánh giá tổng thể về quan hệ Singapore – Hoa Kỳ. Nhìn từ phạm vi Việt Nam, tác giả chưa tìm thấy công trình nào đi sâu nghiên cứu một cách hệ thống và toàn diện về đề tài quan hệ Singapore – Hoa Kỳ từ năm 1990 đến năm 2012. Các nghiên cứu tuy có đề cập đến vấn đề, nhưng mới chỉ dừng lại ở một, hai lĩnh vực và thường trong một giai đoạn ngắn, chưa đi sâu phân tích, đánh giá. Mặc dù vậy, các công trình trên đã gợi mở một số vấn đề cần thiết, là nền tảng để tác giả luận án nghiên cứu các tài liệu tiếng Anh chuyên sâu, là nguồn tư liệu tham khảo quý giá đối với luận án. 1.2. Tình hình nghiên cứu ở nước ngoài Quan hệ Singapore – Hoa Kỳ đóng vai trò quan trọng trong chính sách đối ngoại mỗi nước cũng như trong quan hệ quốc tế, vì thế đề tài này thu hút sự quan tâm của nhiều nhà khoa học, học giả, và cả các nhà lãnh đạo, quan chức chính phủ Singapore. Tác giả đã khai thác được nhiều tài liệu ở các trường đại học ở Singapore và Mỹ, ngoài ra có một số công trình nghiên cứu tại các nước Malaysia, Australia, Canada, New Zealand. Phân loại tài liệu cũng bao gồm đa dạng các luận văn thạc sĩ, luận án tiến sĩ, sách chuyên khảo, bài viết trên các tạp chí. Nhiều vấn đề được gợi mở và nghiên cứu chuyên sâu của nhiều tác giả mang lại cách nhìn đa chiều, toàn diện cho tác giả luận án. Thứ nhất, các nghiên cứu có giá trị tham khảo về tình hình Singapore, Hoa Kỳ, và chính sách đối ngoại mỗi quốc gia: Carroll C.C. (2011) trong U.S.-ASEAN Relations under the Obama Administration, 2009-2011, Luận văn Thạc sĩ ngành Khoa học nhân văn, Georgetown University, Washington D.C., Mỹ, đã nghiên cứu mối quan hệ Hoa Kỳ - ASEAN dưới thời Tổng thống Obama từ năm 2009 đến 6 tháng đầu năm 2011. Chương 5 9
Luận văn nghiên cứu quan hệ Hoa Kỳ với từng nước trong ASEAN và phần 6 đánh giá tổng quan về chiến lược can dự sâu của Hoa Kỳ đối với khu vực ĐNA. Luận văn đã cung cấp nhiều cứ liệu quan trọng về mối quan hệ Hoa Kỳ với Singapore – quốc gia có vị trí quan trọng trong ASEAN. Tác giả John Wong với bài viết “Twelve Points on Singapore’s Foreign Policy” in trong cuốn sách The Rise of Singapore (2016) đã tổng hợp và phân tích 12 đặc điểm của chính sách đối ngoại Singapore – những điểm được xem là thiết yếu cho sự sống còn của đảo quốc nhỏ bé, đó là tôn trọng luật quốc tế, ổn định an ninh chính trị trong nước, cân bằng quyền lực, có giá trị đối với thế giới, khác biệt, không ảo tưởng, chủ nghĩa hiện thực, đón đầu toàn cầu hoá, sự lãnh đạo nhìn xa trông rộng, kết nối khu vực ASEAN, có khả năng cạnh tranh, dễ tổn thương nhưng không bao giờ bị quên lãng. Mỗi điểm, John Wong phân tích với các ví dụ thực tế, đặc biệt có những vấn đề trong quan hệ Singapore – Hoa Kỳ được tác giả dẫn chứng trong bài. Garry Rodan (1993), Singapore Changes Guard: Social, Political and Economic Directions in the 1990s, St. Martin’s Press, New York, Hoa Kỳ nghiên cứu sự thay đổi của Singapore trong những năm 1990 trên các phương diện chính trị - hệ tư tưởng (phần 1) và kinh tế - xã hội (phần 2). Trong đó, các phân tích về quyền công dân, tự do báo chí và sự hội nhập của Singapore vào nền kinh tế quốc tế là nguồn tư liệu tham khảo hữu ích đối với tác giả luận án. Ho Khai Leong (2003), Shared Responsibilities, Unshared Power: The Politics of Policy-Making in Singapore, Eastern Universities Press, Singapore nghiên cứu chính trị và sự hoạch định chính sách của Singapore, trong đó, chương 3 đã phân tích tình hình đất nước dưới thời Thủ tướng Lý Quang Diệu và Thủ tướng Goh Chok Tong, đặc biệt là chính sách sử dụng tiếng Anh, vấn đề tranh cử, đảng cầm quyền, chính sách xây dựng thành phố xanh… qua đó giải thích những điểm tương đồng và mâu thuẫn của Singapore – Hoa Kỳ. Ngoài ra, cùng với hướng tiếp cận này, có thể kể tên một số công trình tiêu biểu sau: Amitav Acharya (2008), Singapore’s Foreign Policy: The Search for Regional Order, World Scientific Publishing, Singapore; Alan Chong (2016), Lee Kuan Yew and Singapore’s Foreign Policy: A Productive Iconoclasm, Reflections – The Legacy of Lee Kuan Yew; Brandon J. Weichert (2017), The High Ground: The Case for US Space Dominance, Foreign Policy Research Institute; David Shambaugh and Michael Yahuda (2008), International Relations of Asia, Rowman & Littlefield 10