Luận án Tiến sĩ Lý luận và phương pháp dạy học: Đánh giá kết quả học tập môn Tin học của học sinh trung học phổ thông theo tiếp cận năng lực

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:237

Thêm vào BST

Báo xấu

18
lượt xem 11
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài "Đánh giá kết quả học tập môn Tin học của học sinh trung học phổ thông theo tiếp cận năng lực" làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn về đánh giá KQHT theo tiếp cận năng lực trong dạy học môn Tin học ở THPT. Trên cơ sở đó, đề xuất bộ tiêu chí, quy trình, biện pháp và công cụ kiểm tra đánh giá KQHT theo tiếp cận năng lực trong dạy học môn Tin học 10 ở trường THPT nhằm nâng cao hiệu quả đánh giá KQHT môn Tin học tiếp cận năng lực, trên cơ sở đó nâng cao chất lượng dạy học.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Lý luận và phương pháp dạy học: Đánh giá kết quả học tập môn Tin học của học sinh trung học phổ thông theo tiếp cận năng lực

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐẠI HỌC BÁCH KHOA HÀ NỘI ĐẶNG NGỌC TUẤN ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ HỌC TẬP MÔN TIN HỌC CỦA HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC LUẬN ÁN TIẾN SĨ LÝ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC Hà Nội - 2023
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐẠI HỌC BÁCH KHOA HÀ NỘI ĐẶNG NGỌC TUẤN ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ HỌC TẬP MÔN TIN HỌC CỦA HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC Ngành: Lý luận và Phương pháp dạy học Mã số: 9140110 LUẬN ÁN TIẾN SĨ LÝ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC PGS.TS. Ngô Tứ Thành TS. Nguyễn Tương Tri Hà Nội - 2023
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan bản luận án là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Nội dung, các số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận án là trung thực, chưa được tác giả khác công bố. Tôi xin chịu trách nhiệm về những nội dung tôi đã cam đoan ở trên. Hà Nội, ngày tháng 9 năm 2023 Nghiên cứu sinh Đặng Ngọc Tuấn i
LỜI CẢM ƠN Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến PGS.TS. Ngô Tứ Thành, TS. Nguyễn Tương Tri, những người Thầy đã tận tình hướng dẫn, chỉ bảo để tôi có thể hoàn thành luận án. Tôi xin trân trọng cảm ơn phòng Đào tạo, tập thể Viện Sư phạm Kỹ thuật của Đại học Bách khoa Hà Nội đã tạo điều kiện thuận lợi giúp đỡ tôi trong suốt thời gian học tập, nghiên cứu. Tôi xin trân trọng cảm ơn tập thể cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh các trường THPT trên địa bàn tỉnh Quảng Bình, tỉnh Quảng Trị, tỉnh Thừa Thiên Huế và thành phố Đà Nẵng đã hỗ trợ để tôi thêm động lực phấn đấu hoàn thành nhiệm vụ được giao. Tôi xin trân trọng cảm ơn các chuyên gia đã dành thời gian đọc và góp ý luận án cho tôi. Xin được gửi lời cảm ơn tới gia đình, người thân, vợ, các con luôn bên cạnh, thông cảm và ủng hộ tôi bằng tình yêu thương vô điều kiện. Hà Nội, ngày tháng 9 năm 2023 Tác giả luận án Đặng Ngọc Tuấn ii
MỤC LỤC DANH MỤC VIẾT TẮT .................................................................................................... vi DANH MỤC CÁC HÌNH ẢNH ........................................................................................ vii MỞ ĐẦU ............................................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài .............................................................................................................. 1 1.1. Quan điểm chỉ đạo của Chính phủ, Bộ Giáo dục và Đào tạo về đổi mới đánh giá ........ 1 1.2. Lợi ích của việc đánh giá kết quả học tập theo tiếp cận năng lực .................................. 2 1.3. Thực tiễn về đánh giá kết quả học tập của học sinh hiện nay......................................... 5 2. Mục đích nghiên cứu ....................................................................................................... 6 2.1. Mục đích chung .............................................................................................................. 6 2.2. Các mục tiêu cụ thể ......................................................................................................... 6 3. Khách thể, đối tượng và phạm vi nghiên cứu ............................................................... 6 3.1. Khách thể nghiên cứu ..................................................................................................... 6 3.2. Đối tượng nghiên cứu ..................................................................................................... 7 3.3. Phạm vi nghiên cứu ........................................................................................................ 7 4. Giả thuyết khoa học ......................................................................................................... 7 5. Những đóng góp mới của luận án................................................................................... 7 6. Nhiệm vụ và nội dung nghiên cứu .................................................................................. 8 6.1. Nhiệm vụ và nội dung nghiên cứu lý luận ...................................................................... 8 6.2. Nhiệm vụ và nội dung nghiên cứu thực tiễn ................................................................... 8 6.3. Đề xuất các giải pháp hoặc phát triển các ý tưởng khoa học, mô hình mới. .................. 8 6.4. Thực nghiệm sư phạm và đánh giá ................................................................................. 8 7. Phương pháp luận và các phương pháp nghiên cứu .................................................... 9 7.1. Phương pháp luận nghiên cứu ........................................................................................ 9 7.2. Các phương pháp nghiên cứu ......................................................................................... 9 iii
8. Bố cục của luận án ......................................................................................................... 10 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ HỌC TẬP MÔN TIN HỌC THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC Ở CẤP TRUNG HỌC PHỔ THÔNG............................................................................................................................... 11 1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu ....................................................................................... 11 1.2. Một số khái niệm cơ bản về đánh giá trong giáo dục ................................................... 24 1.3. Kết quả học tập và đánh giá kết quả học tập ở trường trung học phổ thông ................ 29 1.4. Đánh giá kết quả học tập theo tiếp cận năng lực ở trường trung học phổ thông .......... 33 1.5. Đánh giá kết quả học tập môn Tin học ở trường trung học phổ thông theo tiếp cận năng lực................................................................................................................................ 38 1.6. Thực trạng đánh giá kết quả học tập môn Tin học ở trường trung học phổ thông theo tiếp cận năng lực .................................................................................................................. 45 Kết luận chương 1 .............................................................................................................. 57 Chương 2. QUY TRÌNH VÀ BIỆN PHÁP ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ HỌC TẬP MÔN TIN HỌC 10 CẤP TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC .... 59 2.1. Một số yêu cầu đối với đánh giá kết quả học tập của học sinh trong dạy học Tin học 10 theo tiếp cận năng lực .......................................................................................................... 59 2.2. Khung năng lực Tin học cấp Trung học phổ thông ...................................................... 62 2.3. Xây dựng tiêu chí, công cụ đánh giá kết quả học tập theo tiếp cận năng lực môn Tin học 10 ................................................................................................................................... 67 2.4. Đề xuất quy trình kiểm tra, đánh giá kết quả học tập theo tiếp cận năng lực ............... 80 2.5. Đề xuất các biện pháp đánh giá kết quả học tập môn tin học 10 theo tiếp cận năng lực87 2.6. Thiết kế bài kiểm tra đánh giá kết quả học tập môn Tin học 10 theo tiếp cận năng lực103 Kết luận chương 2 ............................................................................................................ 107 Chương 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM VÀ ĐÁNH GIÁ .......................................... 108 3.1. Mục đích thực nghiệm ................................................................................................ 108 3.2. Nội dung thực nghiệm ................................................................................................ 108 3.3. Đối tượng thực nghiệm ............................................................................................... 112 3.4. Phương pháp thực nghiệm .......................................................................................... 112 iv
3.5. Kết quả thực nghiệm ................................................................................................... 115 Kết luận chương 3 ............................................................................................................ 131 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ......................................................................................... 134 1. Kết luận ......................................................................................................................... 134 2. Kiến nghị ....................................................................................................................... 136 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................... 138 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ CỦA LUẬN ÁN ......................... 148 PHỤ LỤC 1- PHIẾU ĐIỀU TRA THỰC TRẠNG (dành cho giáo viên) ....................... 1 PHỤ LỤC 2 - CẤU TRÚC NĂNG LỰC VÀ TIÊU CHÍ ĐÁNH GIÁ MÔN HỌC THEO YÊU CẦU CẦN ĐẠT .............................................................................................. 4 PHỤ LỤC 3 - ĐỀ ĐÁNH GIÁ THƯỜNG XUYÊN ........................................................ 21 PHỤ LỤC 4- ĐẶC TẢ ĐỀ KIỂM TRA GIỮA HỌC KÌ I ............................................. 26 PHỤ LỤC 5 - ĐỀ KIỂM TRA, ĐÁP ÁN VÀ HƯỚNG DẪN CHẤM MINH HỌA ... 33 PHỤ LỤC 6 - MA TRẬN ĐẶC TẢ ĐỀ KIỂM TRA ĐỊNH KÌ ..................................... 38 PHỤ LỤC 7 - ĐỀ KIỂM TRA ĐỊNH KÌ ......................................................................... 45 PHỤ LỤC 8 - ĐỀ ĐÁNH GIÁ NĂNG LỰC C CHỦ ĐỀ F TIN HỌC 10 ..................... 52 PHỤ LỤC 9- ĐỀ ĐÁNH GIÁ THƯƠNG XUYÊN NĂNG LỰC E ............................... 54 PHỤ LỤC 10 - ĐÁNH GIÁ VỀ NĂNG LỰC CHUNG .................................................. 57 PHỤ LỤC 11 - MA TRẬN ĐỀ CUỐI KÌ 1(1) .................................................................. 63 PHỤ LỤC 12 - MA TRẬN ĐẶC TẢ CUỐI KÌ 1 (BGD)................................................ 65 PHỤ LỤC 13 -ĐỀ CUỐI KÌ 1........................................................................................... 72 v
DANH MỤC VIẾT TẮT STT TỪ VIẾT TẮT TỪ ĐẦY ĐỦ 1 HS Học sinh 2 DL Học vấn số hóa phổ thông 3 ICT Công nghệ thông tin và truyền thông 4 CS Khoa học máy tính 5 CPS cyber-physical system 6 AI Trí tuệ nhân tạo 7 CNTT Công nghệ thông tin 8 KQHT Kết quả học tập 9 THPT Trung học phổ thông 10 L2 Learning to Learn 11 GV Giáo viên 12 ĐH Đại học 13 NXB Nhà xuất bản 14 TCNL Tiếp cận năng lực 15 QL Quản lý 16 QLGD Quản lý giáo dục 17 NL Năng lực 18 THCS Trung học cơ sở 19 BGDĐT Bộ Giáo dục và đào tạo 20 CT GDPT Chương trình Giáo dục phổ thông 21 TT Thông tư 22 GD Giáo dục 23 KT&ĐGKQHT Kiểm tra và đánh giá kết quả học tập 24 CNTT&TT Công nghệ thông tin và truyền thông 25 YCCĐ Yêu cầu cần đạt 26 KTĐG Kiểm tra đánh giá 27 PPCT Phân phối chương trình 28 GDĐT Giáo dục đào tạo 29 KTKN Kiến thức kĩ năng 30 CSVC Cơ sở vật chất 31 LMS Learning Management Systems 32 TN Thực nhiệm 33 ĐC Đối chứng 34 TX Thường xyên 35 GK Giữa kì 36 CK Cuối kì 37 TCTH Tự chủ tự học 38 GQVĐ Giải quyết vấn đề 39 GTHT Giao tiếp hợp tác 40 PPDH Phương pháp dạy học vi
DANH MỤC CÁC HÌNH ẢNH Hình 1. 1. Các thành tố của quá trình dạy học .................................................................... 11 Hình 1. 2. Các thành tố của quá trình dạy học .................................................................... 20 Hình 1. 3. Tháp quan điểm hiện đại về đánh giá ................................................................. 36 Hình 1. 4. Khung tích hợp về đánh giá [Crossouard, 2011][106] ...................................... 38 Hình 1. 5. Sơ đồ mô hình lí thuyết đánh giá KQHT mô tin học lớp 10 THPT..................... 40 Hình 1. 6. Mô hình triển khai thực tế tại địa phương .......................................................... 42 Hình 1. 7. Cấu trúc hoạt động đánh giá .............................................................................. 44 Hình 1. 8. Cấu trúc của mô hình.......................................................................................... 44 Hình 2. 1. Khung năng lực Tin học ở trường phổ thông……………………………………...62 Hình 2. 2. Mối liên hệ của 3 mạch kiến thức hoà quyện, 5 thành phần năng lực và........... 63 Hình 2. 3. Khung năng lực Tin học 10................................................................................. 64 Hình 2. 4. Quy trình xây dựng bộ công cụ đánh giá năng lực Tin học ............................... 69 Hình 2. 5. Robot di chuyển qua mê cung ............................................................................. 73 Hình 2. 6. Sử dung Moodle trong kiểm tra đánh giá trực tuyến .......................................... 77 Hình 2. 7. Bản đặc tả đề kiểm tra ........................................................................................ 78 Hình 2. 8. Tiến trình đánh giá KQHT .................................................................................. 80 vii
DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 1. 1. Tầm quan trọng của Kiểm tra, đánh giá KQHT của HS ................................ 47 Biểu đồ 1. 2. Mức độ quan tâm của Thầy/Cô đến việc phát triển năng lực cho HS thông qua đánh giá KQHT .......................................................................................... 47 Biểu đồ 1. 3. Tần suất sử dụng các loại hình đánh giá để kiểm tra, đánh giá HS............... 48 Biểu đồ 1. 4. Tần suất lập kế hoạch kiểm tra, đánh giá HS................................................. 48 Biểu đồ 1. 5. Quan điểm/Triết lí của Thầy/Cô về kiểm tra, đánh giá HS ............................ 49 Biểu đồ 1. 6. Vai trò của Kiểm tra, đánh giá KQHT của HS............................................... 49 Biểu đồ 1. 7. Mục đích kiểm tra, đánh giá KQHT của HS .................................................. 51 Biểu đồ 1. 8. Hình thức để kiểm tra đánh giá HS ................................................................ 51 Biểu đồ 1. 9. Nội dung của đánh giá KQHT ........................................................................ 52 Biểu đồ 1. 10. Loại hình kiểm tra, đánh giá HS .................................................................. 52 Biểu đồ 1. 11. Phương pháp kiểm tra, đánh giá .................................................................. 53 Biểu đồ 1. 12. Loại hình đánh giá được sử dụng trong phương pháp kiểm tra viết để đánh giá HS................................................................................................................ 53 Biểu đồ 1. 13 Công cụ kiểm tra, đánh giá HS ................................................................... 54 Biểu đồ 1. 14 kỹ thuật đánh giá HS .................................................................................... 54 Biểu đồ 1. 15. Mức độ ra đề kiểm tra, đánh giá HS ............................................................ 55 Biểu đồ 2. 1. Mức độ sử dụng các loại hình KT&ĐGKQHT………………………………….79 Biểu đồ 3. 1. Đồ thị tần suất hội tụ tiến của các lớp TN và ĐC………………………….121 Biểu đồ 3. 2. Biểu đồ đánh giá mức độ hài lòng của HS sau kiểm tra đánh giá ............... 128 viii
DANH MỤC SƠ ĐỒ Sơ đồ 2. 1. Mục đích của kiểm tra đánh giá đến việc điều chỉnh quản lí và dạy học .......... 68 Sơ đồ 2. 2. Sơ đồ mối quan hệ của đánh giá ....................................................................... 86 Sơ đồ 2. 3. Sơ đồ cấu trúc trang đánh giá trực tuyến ........................................................ 102 Sơ đồ 2. 4. Sơ đồ chức năng hoạt động HS tự giải bài tập trực tuyến .............................. 103 i
DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 1. 1. Bảng so sánh giữa đánh giá KQHT, đánh giá vì sự phát triển học tập và đánh giá như một quá trình học tập........................................................................... 35 Bảng 1. 2. Các trường THPT ............................................................................................... 46 Bảng 1. 3. Phân bổ mức đánh giá........................................................................................ 46 Bảng 2. 1. Bảng thể hiện yêu cầu cần đạt của chủ đề E ...................................................... 59 Bảng 2. 2. Rubric theo hàng và cột...................................................................................... 70 Bảng 2. 3. Minh hoạ rubric cho đánh giá sản phẩm ........................................................... 71 Bảng 2. 4. Cấu trúc chung của rubic ................................................................................... 76 Bảng 2. 5. Ví dụ minh họa cấu trúc chung của rubic .......................................................... 76 Bảng 2. 6. Thang đánh giá hoạt động.................................................................................. 79 Bảng 2. 7. Nội dung/chủ đề, năng lực, tiêu chí/chỉ báo và yêu cầu cần đạt cần đánh giá .. 83 Bảng 2. 8. Phiếu hướng dẫn tự đánh giá sản phẩm nhóm................................................... 84 Bảng 2. 9. Bảng kiểm kết hợp tự đánh giá sản phẩm nhóm ................................................ 85 Bảng 2. 10. Phiếu hướng dẫn tự đánh giá hoạt động nhóm ................................................ 85 Bảng 2. 11. Bảng tự đánh giá trong nhóm........................................................................... 85 Bảng 2. 12. Nội dung biện pháp .......................................................................................... 98 Bảng 3. 1. Các chủ đề và bài học thực nghiệm (Theo sách Kết nối tri thức và cuộc sống)………………………………………………………………………...109 Bảng 3. 2. Các tiêu chí đánh giá (yêu cầu cần đạt) và mức độ đạt được thực nghiệm ..... 111 Bảng 3. 3. Yêu cầu cần đạt và mức độ nhận thức cần đánh giá ........................................ 112 Bảng 3. 4. Các cặp lớp TN-ĐC .......................................................................................... 112 Bảng 3. 5. Tỉ lệ Nam và Nữ trong hai nhóm thực nghiệm và đối chứng của cả 6 lớp ...... 115 Bảng 3. 6. Kết quả kiểm định T-test năng lực của HS các lớp TN, ĐC ............................. 116 Bảng 3. 7. Kết quả giá trị trung bình của hai lớp TN1-ĐC1 ............................................. 117 Bảng 3. 8. Kết quả kiểm định T- Test độc lập TN-ĐC qua hai bài kiểm tra ..................... 117 Bảng 3. 9. Kết quả giá trị trung bình của hai lớp TN1GK-ĐC1GK .................................. 118 Bảng 3. 10. Kết quả kiểm định T-Test độc lập TN-ĐC qua bài kiểm tra giữa kì .............. 118 Bảng 3. 11. Kết quả giá trị trung bình của hai lớp TN1CK-ĐC1CK ................................ 119 Bảng 3. 12. Kết quả kiểm định TN-ĐC qua bài kiểm tra cuối kì ....................................... 119 Bảng 3. 13. Kết quả kiểm định T-test năng lực của HS các lớp TN, ĐC ........................... 120 Bảng 3. 14. Ý kiến GV về giải pháp đánh giá KQHT của HS............................................ 124 Bảng 3. 15. Ý kiến GV về bài đánh giá thường xuyên ....................................................... 125 Bảng 3. 16. Ý kiến GV về tác động của giải pháp đánh giá KQHT đến HS ...................... 126 Bảng 3. 17. Ý kiến của GV về đánh giá năng lực Tự chủ và tự học đạt được của HS ...... 126 ii
Bảng 3. 18. Ý kiến của GV về đánh giá năng lực Giải quyết vấn đề và sáng tạo của HS . 127 Bảng 3. 19. Ý kiến của GV về đánh giá năng lực Giao tiếp và hợp tác của HS ................ 127 Bảng 3. 20. Mức độ hài lòng của HS sau kiểm tra đánh giá ............................................. 129 iii
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài 1.1. Quan điểm chỉ đạo của Chính phủ, Bộ Giáo dục và Đào tạo về đổi mới đánh giá Quan điểm chỉ đạo đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục phổ thông là chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học. Đổi mới phương pháp dạy học cần gắn liền với đổi mới về đánh giá quá trình dạy học cũng như đổi mới việc kiểm tra và đánh giá thành tích học tập của HS. Đánh giá KQHT là quá trình thu thập thông tin, phân tích và xử lý thông tin, giải thích thực trạng việc đạt mục tiêu giáo dục, tìm hiểu nguyên nhân, ra những quyết định sư phạm giúp HS học tập ngày càng tiến bộ. Chương trình hành động của Chính phủ thực hiện Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 14/11/2013 đã nêu: “Đổi mới hình thức, phương pháp thi, kiểm tra và đánh giá kết quả giáo dục theo hướng đánh giá năng lực người học; kết hợp đánh giá cả quá trình với đánh giá cuối học kỳ, cuối năm học theo mô hình của các nước có nền giáo dục phát triển”. Vậy, thế nào là đánh giá theo hướng tiếp cận năng lực HS? Công tác khảo thí và kiểm định chất lượng giáo dục cần có những đổi mới như thế nào để đạt được mục tiêu đổi mới căn bản theo hướng đó? Nhận thức được tầm quan trọng của việc tăng cường đổi mới kiểm tra đánh giá thúc đẩy đổi mới phương pháp dạy học, trong những năm qua, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã tập trung chỉ đạo đổi mới các hoạt động này nhằm tạo ra sự chuyển biến cơ bản về tổ chức hoạt động dạy học, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục trong các trường trung học. Đánh giá KQHT của HS là một mắt xích quan trọng trong quá trình dạy học. Đánh giá có hệ thống, bám sát mục tiêu dạy học sẽ cung cấp kịp thời những thông tin cần thiết giúp HS tự điều chỉnh hoạt động học và GV có thông tin phản hồi để điều chỉnh hoàn thiện hoạt động dạy, từ đó nâng cao chất lượng dạy học trong nhà trường phổ thông. Định hướng đổi mới chương trình, sách giáo khoa phổ thông ở Việt Nam cũng khẳng định phát triển năng lực và phẩm chất người học là yếu tố quan trọng nhất. Tiếp cận theo định hướng năng lực cần xuất phát từ những năng 1
lực cần thiết cho hiện tại và tương lai gắn với từng lĩnh vực. Vì vậy, việc đánh giá KQHT theo định hướng năng lực phải gắn với từng môn học cụ thể, phải xác định rõ những năng lực cần thiết trong lĩnh vực môn học. Thực hiện Nghị quyết số 88/2014/QH13 ngày 28/11/2014 của Quốc Hội, Quyết định số 404/QĐ-TTg ngày 27/3/2015 của Thủ tướng Chính phủ về đổi mới chương trình sách giáo khoa giáo dục phổ thông, ngày 26/12/2018 Bộ Giáo dục và Đào tạo đã có Thông tư Ban hành Chương trình giáo dục phổ thông; theo đó, chương trình Tin học 10 được bắt đầu triển khai từ năm học 2022-2023 cùng với các môn học khác. Cũng như các môn Toán, Lý, Hóa, Sinh, Công nghệ…. môn Tin học là môn học bắt buộc cho học sinh ở các trường Phổ Thông. Tin học (Informatics) là ngành khoa học nghiên cứu các phương pháp, công nghệ, kỹ thuật lưu trữ và xử lý thông tin tự động. Công cụ chủ yếu của Tin học là máy tính điện tử và các thiết bị truyền tin. 1.2. Lợi ích của việc đánh giá kết quả học tập theo tiếp cận năng lực Giáo dục dựa vào năng lực (hay giáo dục theo tiếp cận năng lực như cách gọi của luận án) đã có một lịch sử phát triển 100 năm, khởi nguồn tại Hoa Kỳ, trong nửa đầu thể kỷ 20 bắt đầu từ cách chia nhỏ một nhiệm vụ lớn thành các công việc nhỏ tại nơi làm việc [1]. Việc chia nhỏ một nhiệm vụ lớn thành các công việc nhỏ, sau đó lập trình tự và sắp xếp hợp lí sẽ giúp cho người hành nghề dễ dàng đạt được sự thành thạo. Từ cuối những năm 1960, người ta chứng kiến sự chuyển đổi mạnh mẽ chương trình giáo dục theo hướng tiếp cận năng lực tại Hoa Kỳ và sau đó lan tỏa ra toàn thế giới để đảm bảo sự thành công của mỗi đứa trẻ và tạo niềm tin rằng tất cả học sinh đều có thể học với sự hỗ trợ phù hợp hướng đến sự thành thạo [2]. Các chương trình giáo dục dựa vào năng lực được thiết kế để đảm bảo rằng tất cả người học được chuẩn bị với kiến thức, kĩ năng và khả năng để trở thành những người học thành công suốt đời [3]. Nó đặt kỳ vọng mong muốn rằng những người học của họ được trang bị năng lực để đáp ứng tốt nhất trong một thế giới thay đổi nhanh chóng. Giáo dục dựa vào năng lực hay giáo dục dựa vào kết quả hay giáo dục dựa trên thành thạo hoặc giáo dục dựa trên thành tích, bắt đầu bằng việc định nghĩa rõ ràng về điểm cuối của mong muốn của giáo dục, bao gồm mục tiêu dạy học, tuyên bố kết quả, khung năng lực, phân tích công việc, danh sách các kĩ năng về 2
khả năng được tuyển dụng, bảng kiểm hiệu suất thực hiện [1].Việc đánh giá là dựa trên các tiêu chí và chỉ số đại diện cho các hành vi điểm cuối được mong muốn ở người học. Bên cạnh những thừa nhận tích cực, giáo dục dựa vào năng lực cũng nhận về nhiều những chỉ trích. Nguyên nhân là bởi sự khởi nguồn, nó chủ yếu dựa vào chủ nghĩa hành vi (behaviourism) để dạy học và chỉ đo lường các kết quả có thể quan sát được, bỏ qua các mối liên hệ phức tạp giữa suy nghĩ, sự thực hiện và bối cảnh [1]. Nghiên cứu của Marie Barnard và cộng sự (2020) [4]: Nghiên cứu này cho thấy rằng phản hồi quá trễ (tức là sau khi học sinh đã hoàn thành bài kiểm tra) không có tác dụng tích cực đến sự cải thiện KQHT của học sinh. Thay vào đó, phản hồi ngay lập tức và liên tục trong quá trình học tập là cần thiết bằng cách sử dụng lớp học đảo ngược. Một mô hình năng lực đã được phát triển để đánh giá tác động của một chương trình dạy học ở trường THPT dành cho GV nhằm cải thiện khả năng của GV trong việc thực hiện hiệu quả các môn học có sử dụng công nghệ trong môi trường lớp học linh hoạt. Các năng lực được xác định thông qua các kỹ thuật đánh giá có sự tham gia và các đánh giá được điều chỉnh phù hợp với các năng lực của HS. Nâng cao chất lượng đánh giá theo năng lực thông qua hoạt động rèn luyện trên lớp của nhóm tác giả Ikhfan Haris và cộng sự, 2021 [5]. Nghiên cứu phản ánh hoạt động đào tạo trong lớp học như một phương pháp để cải thiện chất lượng đánh giá dựa trên năng lực trong các khóa học môn Toán và tiếng Bahasa Indonesia thông qua phân tích và tổng hợp bằng chứng bằng phương pháp quan sát và nhận dạng về học tập và đánh giá dựa trên năng lực. Nghiên cứu của Hilaire Adjibi và cộng sự (2017) [6]: Nghiên cứu này nhằm mục đích đánh giá vấn đề đánh giá kết quả học tập các môn khoa học vật lý, hóa học và công nghệ ở trường trung học phổ thông nước ta theo hướng tiếp cận năng lực. Nghiên cứu này cho thấy rằng khi HS nhận được phản hồi cụ thể về kiến thức và kỹ năng của mình trong quá trình học tập, họ có xu hướng cải thiện kết quả học tập của mình. Nghiên cứu của Esther Martínez Miguel và cộng sự (2018) [7]: Nghiên cứu này cho thấy rằng đánh giá theo tiếp cận năng lực tập trung vào quá trình học tập của 3
HS, không chỉ kết quả cuối cùng. Thay vì chỉ xem xét kiến thức kiểu hỏi đáp, kiểm tra theo tiếp cận năng lực thúc đẩy HS thể hiện khả năng sử dụng kiến thức và kỹ năng trong các tình huống thực tế đánh giá năng lực cần phải tập trung vào các mục tiêu học tập cụ thể, đo lường sự tiến bộ của HS trong quá trình học tập và phải bao gồm cả các mục tiêu học tập phát triển cá nhân. Nghiên cứu của Açıkgöz, Tacettin và Babadoğan, Mustafa Cem (2021) [8]: Nghiên cứu cho thấy rằng các chuyên gia áp dụng các định nghĩa cập nhật nhất về CBE, và khẳng định rằng phát triển năng lực tập trung vào việc thể hiện năng lực khi xem xét sự tiến bộ của HS và đo lường nó bằng các đánh giá quá trình qua các hoạt động học tập của HS bằng cách hỗ trợ họ ở từng giai đoạn. Ngoài ra, nghiên cứu này lợi ích của việc khuyến khích HS tham gia tích cực vào quá trình học tập. Thay vì chỉ cố gắng thu thập thông tin để đạt điểm cao, HS được khuyến khích tham gia vào các hoạt động thực tế, tìm hiểu sâu hơn và phát triển khả năng sáng tạo của mình cho thấy rằng đánh giá năng lực cần phải đo lường năng lực thực sự của HS, thay vì chỉ đo lường khả năng làm bài kiểm tra. Điều này có nghĩa là đánh giá năng lực cần phải đo lường sự hiểu biết thực sự của HS về kiến thức và kỹ năng, thay vì chỉ đo lường khả năng ghi nhớ thông tin trong bài kiểm tra. Do đó, đánh giá tiếp cận năng lực khác biệt so với kiểm tra truyền thống bởi vì nó đo lường khả năng thực sự của một người trong một tình huống cụ thể. Như vậy, nó có thể cung cấp cho nhà giáo dục và nhà quản lý thông tin chính xác về khả năng của học sinh hoặc nhân viên, giúp họ đưa ra quyết định tốt hơn. Đánh giá kết quả học tập nhằm đánh giá khả năng của HS trong các kỹ năng và kiến thức cụ thể, thay vì chỉ đánh giá thành tích của họ dựa trên điểm số. Đánh giá kết quả học tập của HS theo tiếp cận năng lực là rất cần thiết vì nó giúp đánh giá chính xác khả năng và thành tựu của mỗi HS. Thay vì chỉ tập trung vào kết quả cuối kỳ hay điểm số, tiếp cận năng lực giúp đánh giá khả năng của HS trong một lĩnh vực cụ thể. Ngoài ra, việc đánh giá theo tiếp cận năng lực cũng giúp học sinh có thể nhận ra được điểm mạnh và yếu của mình trong một lĩnh vực cụ thể, từ đó có thể tập trung vào phát triển và cải thiện kỹ năng của mình. Điều này cũng giúp tăng động lực học tập của học sinh và giúp họ phát triển thành công hơn trong tương lai. 4
1.3. Thực tiễn về đánh giá kết quả học tập của học sinh hiện nay Trước năm 2018, Tin học phổ thông là môn tự chọn. Từ năm 2018, Tin học là môn bắt buộc đối với cấp tiểu học và THCS, có vị trí bình đẳng với các môn khác như Vật lý, Hóa học, Sinh học, Lịch sử, Địa lý... và có những đặc thù riêng hoàn toàn khác biệt với các môn học khác. Sự khác biệt của môn Tin học trong chương trình GDPT 2018 so với 2006 ở cách đặt vấn đề và phương pháp thiết kế chương trình tiếp thu những thay đổi mới nhất của môn tin học trên thế giới, có 3 sự khác biệt chính được cho trong bảng 1.1 dưới đây: Chương trình Chương trình môn STT Các yếu tố khác biệt môn tin học 2006 tin học 2018 1 Chương trình dựa trên Được thiết kế dựa Chương trình được năng lực trên nội dung thiết kế thành 5 năng thông qua các lực đặc thù Nla; mạch kiến thức NLb, NLc, NLd, Nle. 2 Phân biệt 3 định hướng Không có sự phân Có sự phân biệt 3 chính: CS (Khoa học máy biệt nội dung theo mạch kiến thức hòa tính); ICT (Ứng dụng 3 định hướng quyện CNTT&TT); DL (Học vấn số hóa phổ thông) 3 Các mạch kiến thức xuyên Được thiết kế theo Được thiết kế theo suốt các mạch kiến thức các mạch kiến thức rời rạc xuyên suốt từ lớp 3 đến lớp 12 Như vậy, chương trình môn Tin học năm 2018 được thiết kế dựa trên các yêu cầu năng lực. Nói cách khác, chương trình được thiết kế không bắt đầu từ nội dung cần học, cần dạy mà bắt đầu từ yêu cầu năng lực đầu ra của HS ở các cấp. Dựa trên năng lực đầu ra để người thiết kế chương trình sẽ đưa ra các nội dung, mạch kiến thức cần học để đạt được các năng lực đó. Đã có nhiều công trình nghiên cứu của các tác giả Việt Nam và nước ngoài về đánh giá KQHT và giáo dục HS, SV. Tuy nhiên, như phân tích ở trên, do cấu trúc chương trình của môn Tin học khác về bản chất với các môn học khác nên rất cần một công trình nghiên cứu về đánh giá KQHT môn Tin học theo tiếp cận năng lực. Với những đặc thù môn tin học như đã phân tích trên, cho đến nay (tháng 4/2023) 5
chưa có công trình nghiên cứu về đánh giá KQHT theo tiếp cận năng lực trong dạy học môn Tin học của HS phổ thông. Từ những lí do trên, đề tài nghiên cứu “Đánh giá kết quả học tập môn Tin học của học sinh trung học phổ thông theo tiếp cận năng lực” được đặt ra. 2. Mục đích nghiên cứu 2.1. Mục đích chung Làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn về đánh giá KQHT theo tiếp cận năng lực trong dạy học môn Tin học ở THPT. Trên cơ sở đó, đề xuất bộ tiêu chí, quy trình, biện pháp và công cụ kiểm tra đánh giá KQHT theo tiếp cận năng lực trong dạy học môn Tin học 10 ở trường THPT nhằm nâng cao hiệu quả đánh giá KQHT môn Tin học tiếp cận năng lực, trên cơ sở đó nâng cao chất lượng dạy học. 2.2. Các mục tiêu cụ thể - Nghiên cứu cơ sở lý luận và đánh giá rõ thực trạng kiểm tra đánh giá KQHT theo năng lực trong dạy học môn Tin học 10 ở THPT. - Xác định được các năng lực cốt lõi và xây dựng bộ tiêu chí đánh giá KQHT theo các năng lực cốt lõi trong dạy học môn Tin học 10 ở THPT. - Xây dựng qui trình đánh giá KQHT môn Tin học 10 theo tiếp cận năng lực, trên cơ sở đó xây dựng quy trình thiết kế bài kiểm tra đánh giá bằng tự luận và trắc nghiệm khách quan theo năng lực. - Xây dựng được quy trình thiết kế câu hỏi/bài tập đánh giá KQHT theo tiếp cận năng lực trong dạy học môn Tin học 10 THPT. - Xác định cấu trúc đề đánh giá KQHT theo tiếp cận năng lực trong dạy học môn Tin học 10. - Thiết kế và thử nghiệm có kết quả bộ bài thi/kiểm tra đánh giá KQHT theo tiếp cận năng lực của HS trong dạy học môn Tin học 10. - Lựa chọn và ứng dụng phần mềm thích hợp cho tổ chức kiểm tra đánh giá KQHT của HS theo năng lực trong dạy học môn Tin học 10 ở THPT. 3. Khách thể, đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Quá trình dạy học môn Tin học 10 ở trường THPT. 6
3.2. Đối tượng nghiên cứu Hoạt động đánh giá KQHT theo tiếp cận năng lực trong dạy học môn Tin học 10 ở trường THPT 3.3. Phạm vi nghiên cứu - Môn Tin học 10 THPT (Chương trình GDPT 2018). - Khảo sát thực tiễn đánh giá KQHT của GV THPT một số trường THPT trong phạm vi cả nước. - Về phạm vi nội dung thực nghiệm: Thiết kế và thử nghiệm bài đánh giá minh họa và hỏi ý kiến chuyên gia, các thầy, cô đang trực tiếp giảng dạy môn học. - Về địa bàn nghiên cứu: Một số trường THPT ở các tỉnh Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên Huế và thành phố Đà Nẵng. - Về phạm vi đối tượng thực nghiệm: GV trong dạy học môn Tin học lớp 10 và HS đang học lớp 10 theo chương trình GDPT 2018. - Về thời gian nghiên cứu: Từ năm 2020 đến năm 2023. 4. Giả thuyết khoa học Đánh giá kết quả học tập môn Tin học của học sinh THPT theo tiếp cận năng lực đã đưa đến những thông tin chính xác và khách quan về KQHT của học sinh so với các yêu cầu cần đạt của chương trình giáo dục. Đánh giá KQHT môn Tin học 10 của học sinh THPT có thể cung cấp các thông tin phản hồi tích cực đến việc giảng dạy của giáo viên và việc học tập của học sinh nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục. 5. Những đóng góp mới của luận án 1. Về lý luận - Góp phần làm sáng tỏ cơ sở lý luận về đánh giá, đánh giá KQHT của HS THPT theo năng lực trong dạy học Tin học 10, bổ sung và làm phong phú thêm lý luận kiểm tra đánh giá KQHT theo tiếp cận năng lực. - Xây dựng bộ tiêu chí, quy trình chung để thiết kế câu hỏi/bài tập, bài thi/kiểm tra đánh giá theo năng lực trong dạy học Tin học 10 ở THPT. - Đề xuất các biện pháp đánh giá KQHT theo tiếp cận năng lực trong dạy học Tin học 10 THPT. 2. Về mặt thực tiễn 7