Luận án Tiến sĩ Ngữ văn: Con người Trung nghĩa trong văn học nhà nho Nam Bộ nửa sau thế kỷ XIX

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO<br /> TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH<br /> <br /> NGUYỄN NGỌC PHÚ<br /> <br /> CON NGƯỜI TRUNG NGHĨA<br /> TRONG VĂN HỌC NHÀ NHO NAM BỘ<br /> NỬA SAU THẾ KỶ XIX<br /> <br /> LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGỮ VĂN<br /> <br /> NGHỆ AN - 2018<br /> <br /> BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO<br /> TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH<br /> <br /> NGUYỄN NGỌC PHÚ<br /> <br /> CON NGƯỜI TRUNG NGHĨA<br /> TRONG VĂN HỌC NHÀ NHO NAM BỘ<br /> NỬA SAU THẾ KỶ XIX<br /> <br /> Chuyên ngành: Văn học Việt Nam<br /> Mã số: 9220121<br /> <br /> LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGỮ VĂN<br /> <br /> NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:<br /> PGS.TS. BIỆN MINH ĐIỀN<br /> <br /> NGHỆ AN - 2018<br /> <br /> i<br /> <br /> LỜI CAM ĐOAN<br /> Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả<br /> nêu trong luận án là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công<br /> trình nào khác.<br /> Nghệ An, ngày tháng năm 2018<br /> Tác giả luận án<br /> <br /> Nguyễn Ngọc Phú<br /> <br /> ii<br /> <br /> MỤC LỤC<br /> Trang<br /> LỜI CAM ĐOAN...................................................................................................................i<br /> MỞ ĐẦU.................................................................................................................... 1<br /> 1. Lý do chọn đề tài .................................................................................................... 1<br /> 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ......................................................................... 2<br /> 3. Đối tượng nghiên cứu ............................................................................................. 3<br /> 4. Phạm vi nghiên cứu ................................................................................................ 3<br /> 5. Phương pháp nghiên cứu ........................................................................................ 3<br /> 6. Đóng góp của luận án ............................................................................................. 4<br /> 7. Cấu trúc luận án ...................................................................................................... 5<br /> Chương 1. TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ THUYẾT<br /> CỦA ĐỀ TÀI ............................................................................................................. 6<br /> 1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu .......................................................................... 6<br /> 1.1.1. Vấn đề nghiên cứu văn học nhà nho và văn học nhà nho Nam Bộ nửa sau thế<br /> kỷ XIX.......................................................................................................................................6<br /> 1.1.2. Vấn đề nghiên cứu con người trung nghĩa trong văn học nhà nho Nam Bộ<br /> nửa sau thế kỷ XIX ................................................................................................... 18<br /> 1.2. Cơ sở lý thuyết của đề tài ................................................................................ 25<br /> 1.2.1. Các lý thuyết nghiên cứu, tìm hiểu về con người trong văn học ......................25<br /> 1.2.2. Nho giáo và sự ảnh hưởng, chi phối đến tư tưởng nhà nho và văn học nhà nho...27<br /> 1.2.3. Truyền thống tư tưởng của con người Việt Nam nói chung, Nam Bộ nói riêng ...29<br /> 1.2.4. Một số lý thuyết về nghiên cứu, phê bình văn học ..............................................31<br /> Tiểu kết Chương 1 .................................................................................................. 33<br /> Chương 2. CƠ SỞ HÌNH THÀNH VÀ VAI TRÒ, VỊ THẾ CỦA VĂN HỌC<br /> NHÀ NHO NAM BỘ NỬA SAU THẾ KỶ XIX TRONG LỊCH SỬ VĂN HỌC<br /> DÂN TỘC ................................................................................................................ 34<br /> 2.1. Văn học Việt Nam nói chung và văn học nhà nho nói riêng giai đoa ̣n nửa<br /> sau thế kỷ XIX ........................................................................................................ 34<br /> 2.1.1. Văn ho ̣c nử a sau thế kỷ XIX trong lịch sử văn học dân tộc ..............................34<br /> 2.1.2. Văn học nhà nho giai đoa ̣n nử a sau thế kỷ XIX ..................................................44<br /> 2.2. Văn học nhà nho Nam Bộ nửa sau thế kỷ XIX............................................. 49<br /> 2.2.1. Mô ̣t số giớ i thuyế t về văn học nhà nho Nam Bộ nửa sau thế kỷ XIX .............49<br /> <br /> iii<br /> <br /> 2.2.2. Cá c khuynh hướng tư tưởng và nghê ̣ thuâ ̣t trong văn ho ̣c nhà nho Nam Bô ̣<br /> nử a sau thế kỷ XIX ...............................................................................................................57<br /> 2.2.3. Vấ n đề con ngườ i trung nghi a trong văn ho ̣c nhà nho Nam Bô ̣ nử a sau<br /> ̃<br /> thế kỷ XIX .............................................................................................................................63<br /> Tiểu kết Chương 2 .................................................................................................. 66<br /> Chương 3. ĐẶC ĐIỂM CỦA CON NGƯỜI TRUNG NGHĨA TRONG VĂN<br /> HỌC NHÀ NHO NAM BỘ NỬA SAU THẾ KỶ XIX........................................ 67<br /> 3.1. Quan niệm về trung nghĩa và con người trung nghĩa .................................. 67<br /> 3.1.1. Quan niệm về trung nghĩa, con người trung nghĩa trong ho ̣c thuyế t Nho giá o<br /> và Nho giáo triều Nguyễn ...................................................................................................67<br /> 3.1.2. Quan niệm về trung nghĩa và con người trung nghĩa trong truyền thống tư<br /> tưởng dân tô ̣c .........................................................................................................................72<br /> 3.1.3. Quan niệm về trung nghĩa và con người trung nghĩa trong văn ho ̣c Viê ̣t Nam<br /> trung đa ̣i ..................................................................................................................................76<br /> 3.1.4. Tư tưởng trung nghĩa và nhận thức về con người trung nghĩa trong văn ho ̣c<br /> nhà nho Nam Bô ̣ nử a sau thế kỷ XIX ...............................................................................81<br /> 3.2. Con người trung nghĩa trong văn học nhà nho Nam Bộ nửa sau thế kỷ<br /> XIX giữa các mố i quan hê ̣ phưc ta ̣p ..................................................................... 87<br /> ́<br /> 3.2.1. Con người trung nghĩa trong mố i quan hê ̣ vớ i lý tưởng trung quân ................87<br /> 3.2.2. Con người trung nghĩa trong mố i quan hê ̣ vớ i lý tưởng ái quố c ......................92<br /> 3.2.3. Con người trung nghĩa trong mố i quan hê ̣ vớ i lợi ích dân tô ̣c và cô ̣ng đồ ng ...95<br /> 3.2.4. Con người trung nghĩa trước cá c “bài toá n” củ a lich sử giai đoa ̣n nử a sau<br /> ̣<br /> thế kỷ XIX..............................................................................................................................98<br /> 3.3. Con người trung nghĩa - một hình tượng thẩm mỹ độc đáo, vừa mang vẻ<br /> đẹp của con người “Lục tỉnh”, vừa mang vẻ đẹp thời đại ................................ 101<br /> 3.3.1. Vẻ đẹp của lý tưởng và tâm hồn, nhân cách ...................................................... 101<br /> 3.3.2. Vẻ đẹp của bản linh và sự lựa chọn ứng xử trước các thử thách lịch sử ...... 103<br /> ̃<br /> 3.3.3. Sức khái quát nghệ thuật củ a mẫu hình con người trung nghĩa trong văn học<br /> nhà nho Nam Bộ giai đoạn nửa sau thế kỷ XIX .......................................................... 105<br /> Tiểu kết Chương 3 ................................................................................................ 109<br /> Chương 4. PHƯƠNG THỨC THỂ HIỆN CON NGƯỜI TRUNG NGHĨA<br /> TRONG VĂN HỌC NHÀ NHO NAM BỘ NỬA SAU THẾ KỶ XIX ............ 111<br /> 4.1. Sự lựa chọn thể loại ....................................................................................... 111<br /> 4.1.1. Cá c thể thơ ............................................................................................................... 111<br /> 4.1.2. Các thể loại biền văn .............................................................................................. 116<br /> <br />