Luận án Tiến sĩ Ngữ văn: Nghệ thuật miêu tả tâm lý nhân vật trong tiểu thuyết tự lực văn đoàn

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO<br /> TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI<br /> <br /> DƢƠNG THỊ HƢƠNG<br /> <br /> NGHỆ THUẬT MIÊU TẢ TÂM LÝ<br /> NHÂN VẬT TRONG TIỂU THUYẾT<br /> TỰ LỰC VĂN ĐOÀN<br /> <br /> Chuyên ngành: Văn học Việt Nam<br /> Mã số: 5. 04. 33<br /> <br /> LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGỮ VĂN<br /> <br /> Ngƣời hƣớng dẫn khoa học:<br /> PGS. TS. TRẦN ĐĂNG XUYỀN<br /> <br /> Hà Nội - 2001<br /> <br /> LỜI CAM ĐOAN<br /> Tôi xin cam đoan là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu kết quả nêu trong<br /> Luận án là trung thực và chƣa từng đƣợc ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác.<br /> Tác giả luận án<br /> <br /> Dƣơng Thị Hƣơng<br /> <br /> MỤC LỤC<br /> <br /> PHẦN MỞ ĐẦU ....................................................................................................................... 1<br /> CHƢƠNG 1: NGHỆ THUẬT MIÊU TẢ TÂM LÝ NHÂN VẬT TRONG TIỂU THUYẾT<br /> TRƢỚC TỰ LỰC VĂN ĐOÀN .............................................................................................. 16<br /> 1.1. Nghệ thuật miêu tả tâm lý trong văn học truyền thống Việt Nam ................................ 16<br /> 1.2. Nghệ thuật miêu tả tâm lý trong văn chƣơng quốc ngữ buổi giao thời ........................ 25<br /> CHƢƠNG 2: TÂM LÝ NHÂN VẬT TRONG TIỂU THUYẾT LUẬN ĐỀ .......................... 42<br /> 2.1. Tự lực văn đoàn và cuộc cách tân văn học ................................................................... 42<br /> 2.2. Những thành tựu miêu tả tâm lý trong tiểu thuyết luận đề ........................................... 46<br /> CHƢƠNG 3: TÂM LÝ NHÂN VẬT TRONG TIỂU THUYẾT TÂM LÝ ............................ 96<br /> 3.1. Quan niệm về tiểu thuyết tâm lý ................................................................................... 96<br /> 3.2. Cuộc hành trình từ những vấn đề xã hội đến thế giới nội tâm .................................... 100<br /> 3.3. Khám phá "con ngƣời bên trong con ngƣời" .............................................................. 103<br /> 3.4. Những hạn chế ............................................................................................................ 147<br /> KẾT LUẬN ........................................................................................................................... 151<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................................... 154<br /> <br /> 1<br /> <br /> PHẦN MỞ ĐẦU<br /> 1.1. Lý do chọn đề tài<br /> 1.1. Tự lực văn đoàn có vị trí quan trọng trong nền văn họcViệt Nam hiện đại, có ảnh<br /> hƣởng sâu rộng, đã từng "làm mƣa làm gió trên văn đàn", làm thay đổi thị hiếu văn học<br /> những năm 30. Vì vậy khi nghiên cứu văn học Việt Nam, không thể bỏ qua hiện tƣợng văn<br /> học này. Có thể nói, Tự lực văn đoàn đƣợc coi là một tổ chức sáng tác đi tiên phong trong<br /> trào lƣu hiện đại hóa văn học đầu thế kỷ XX. Vị trí tiên phong đó không chỉ đƣợc thể hiện ở<br /> tôn chỉ mục đích của văn đoàn mà còn đƣợc thể hiện chủ yếu qua những cách nghệ thuật.<br /> Trong đó, một trong những đóng góp đáng ghi nhận nhất là nghệ thuật miêu tả tâm lý nhân<br /> vật. Đây cũng chính là một tiêu chí quan trọng để đánh giá những yếu tố tiến bộ cũng nhƣ<br /> hạn chế về tƣ tƣởng và nghệ thuật của văn đoàn này.<br /> 1.2. Tuy vậy, từ trƣớc tới nay, những nhận xét đánh giá về Tự lực văn đoàn còn có<br /> nhiều điểm chƣa thật thỏa đáng, chƣa thống nhất, thậm chí đối lập nhau. Nếu nhƣ trong thời<br /> cực thịnh của nó, nhiều nhà văn lấy việc đƣợc in sách ở nhà xuất bản Đời nay, đƣợc viết cho<br /> báo Phong hóa và báo Ngày nay là niềm tự hào, thì một thời gian dài mấy chục năm sau, kể<br /> từ cách mạng tháng Tám năm 1945, thái độ đánh giá về văn chƣơng Tự lực văn đoàn có<br /> nhiều thay đổi. Nhất là đến thời điểm sau năm 1954, khi đất nƣớc bị chia cắt trong khi ở miền<br /> Nam sách của văn đoàn này vẫn đƣợc tái bản, các cây bút phê bình vẫn tiếp tục thái độ trân<br /> trọng, thì ở miền Bắc, ngƣời ta ngại nhắc đến Tự lực văn đoàn (nếu có nhắc đến thì thƣờng<br /> dành cho nó những lời lẽ phê bình rất gay gắt, thậm chí rất thiếu thiện chí, một phần lớn tác<br /> phẩm của nó bị xếp vào loại sách cấm). Hơn một thập kỷ trở lại đây, trong trào lƣu đổi mới<br /> của thời mở cửa, vấn đề xem xét đánh giá lại một số hiện tƣợng văn học quá khứ đã đƣợc đặt<br /> ra trong giới nghiên cứu. Tự lực văn đoàn là một hiện tƣợng nổi bật trong số đó. Vì vậy, các<br /> tác phẩm của nó đã đƣợc nhìn nhận với<br /> <br /> 2<br /> một thái độ khách quan hơn. Vị trí của các nhà tiểu thuyết Tự lực văn đoàn cũng đƣợc đánh<br /> giá một cách thỏa đáng hơn.<br /> 1.3. Một văn đoàn có tính chất phức tạp và đa dạng, gây nhiều tranh cãi trong giới<br /> nghiên cứu phê bình nhƣ vậy quả là một đối tƣợng thú vị hấp dẫn ngƣời nghiên cứu. Đến với<br /> tiểu thuyết Tự lực văn đoàn, chúng tôi muốn góp thêm một tiếng nói khẳng định vai trò của<br /> các tác giả trong lĩnh vực đổi mới nghệ thuật tiểu thuyết. Đặc biệt, khi coi nghệ thuật miêu tả<br /> tâm lý nhân vật trong tiểu thuyết Tự lực văn đoàn là đối tƣợng nghiên cứu chính, chúng tôi<br /> muốn nhấn mạnh rằng nó chính là một trong những yếu tố quan trọng trong việc hình thành<br /> và phát triển nền văn học hiện đại Việt Nam.<br /> <br /> 2. Lịch sử vấn đề<br /> Nhƣ phần trên đã đề cập, những ý kiến đánh giá Tự lực văn đoàn nói chung, về tiểu<br /> thuyết và nghệ thuật miêu tả tâm lý trong tiểu thuyết Tự lực văn đoàn nói riêng, khá phong<br /> phú. Trong khuôn khổ của vấn đề mình quan tâm nghiên cứu, chúng tôi chủ yếu khảo sát các<br /> ý kiến trực tiếp liên quan tới nghệ thuật miêu tả tâm lý trong tiểu thuyết Tự lực văn đoàn (đạc<br /> biệt là ở hai cây bút chủ chốt: Nhất Linh, Khái Hƣng), sắp xếp chúng theo trình tự thời gian<br /> nhằm tái hiện một cách khách quan những quan điểm đánh giá ấy. Từ đó, chúng tôi đi tìm<br /> những gợi ý quý báu cho công việc nghiên cứu của mình, đồng thời cùng tranh luận với<br /> những ý kiến mà chúng tôi cho là chƣa thật thỏa đáng.<br /> Để cho vấn đề đƣợc tâp trung, chúng tôi chỉ xin giới thiệu những nhận định tiêu biểu,<br /> theo hệ thống sau:<br /> 2.1. Các ý kiến trước năm 1945<br /> Là những ngƣời sống cùng thời với các tác giả Tự lực văn đoàn, đƣợc chứng kiến tận<br /> mắt thái độ của độc giả đối với tiểu thuyết của nhóm này, các nhà nghiên cứu nhƣ Trƣơng<br /> Tửu (với các bài viết về Nửa chừng xuân, Đoạn tuyệt trên báo Loa năm 1935; về Hồn bướm<br /> mơ tiên, Đời mưa gió, Lạnh lùng trên báo Ích hữu năm 1937), Trƣơng Chính (tác giả Dưới<br /> mắt tôi - 1939), Dƣơng Quảng Hàm (tác giả Việt Nam văn học sử yếu - 1941), Vũ Ngọc<br /> <br />