Luận án Tiến sĩ Quản lý công: Quản lý nhà nước về phát triển đội ngũ giảng viên các trường đại học công lập ở Việt Nam

Chia sẻ: Bình Nguyễn | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:250

Thêm vào BST

Báo xấu

55
lượt xem 12
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Nội dung của luận án trình bày thực trạng quản lý nhà nước về phát triển đội ngũ giảng viên các trư ng đại học công lập ở Việt Nam; quan điểm và giải pháp hoàn thiện quản lý nhà nước về phát triển đội ngũ giảng viên các trường đại học công lập ở Việt Nam.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Quản lý công: Quản lý nhà nước về phát triển đội ngũ giảng viên các trường đại học công lập ở Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA NGUYỄN VĂN PHONG QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỀ PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ GIẢNG VIÊN CÁC TRƢỜNG ĐẠI HỌC CÔNG LẬP Ở VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN LÝ CÔNG HÀ NỘI, 2019
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA NGUYỄN VĂN PHONG QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỀ PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ GIẢNG VIÊN CÁC TRƢỜNG ĐẠI HỌC CÔNG LẬP Ở VIỆT NAM Chuyên ngành: Quản lý công Mã số: 9 34 04 03 LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN LÝ CÔNG Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. Nguyễn Thị Hồng Hải 2. PGS.TS. Nguyễn Minh Phƣơng HÀ NỘI, 2019 2
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các số liệu nêu trong luận án là trung thực và có nguồn gốc, xuất xứ rõ ràng. Các kết quả nghiên cứu của luận án chưa được công bố trong bất cứ công trình khoa học nào. Tác giả luận án i
DANH MỤC KÝ HIỆU CÁC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Viết đầy đủ CNH –HĐH Công nghiệp hóa, hiện đại hóa ĐHCL Đại học công lập ĐNGV Đội ngũ giảng viên GD&ĐT Giáo dục và Đào tạo GDĐH Giáo dục đại học GS.TS. Giáo sư tiến sĩ GV Giảng viên GVĐH Giảng viên đại học NCKH Nghiên cứu khoa học UBND Ủy ban nhân dân NNL Nguồn nhân lực PGS.TS. Phó Giáo sư tiến sĩ QLNN Quản lý nhà nước XHCN Xã hội chủ nghĩa NCS Nghiên cứu sinh VBQPPL Văn bản quy phạm pháp luật ii
DANH MỤC SƠ ĐỒ BẢNG BIỂU DANH MỤC SƠ ĐỒ Sơ đồ 2.1. Sơ đồ tổ chức bộ máyquản lý nhà nước về GDĐH Mỹ...........................63 Sơ đồ 2.2. Sơ đồ quản lý nhà nước về GDĐH của Trung Quốc ...............................66 Sơ đồ3.1. Sơ đồ tổ chức bộ máy quản lý nhà nước về giáo dục đại học ..................90 DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 3.1. Số lượng trư ng đại học, sinh viên và giảng viêncác trư ng đại học công lập 30 năm (1986 - 2016) .................................................................................74 Biểu đồ 3.2.Trình độ đội ngũ giảng viên từ 1986 - 2016 ..........................................75 Biểu đồ 3.3. Quy mô trư ng, giảng viên sinh viên đại học công lập 1986 - 2016 ...79 Biểu đồ 3.4. Số phó giáo sư, giáo sư đạt tiêu chuẩn được phong qua các năm ......100 DANH MỤC BẢNG Bảng 3.1. Trình độ đội ngũ giảng viên đại học công lập giai đoạn 2006 - 2015 ......76 Bảng 3.2. Số lượng trư ng đại học công lập, giảng viênvà sinh viên 2006 - 2016 ..78 iii
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................................... I DANH MỤC KÝ HIỆU CÁC CHỮ VIẾT TẮT .................................................. II DANH MỤC SƠ ĐỒ BẢNG BIỂU ....................................................................... III MỤC LỤC ............................................................................................................... IV MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1 1. Lý do chọn đề tài .................................................................................................1 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ......................................................................3 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .......................................................................3 4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu ..................................................4 5. Giả thuyết nghiên cứu của đề tài .........................................................................5 6. Đóng góp mới của luận án ...................................................................................6 7. Ý nghĩa của luận án .............................................................................................6 8. Kết cấu của luận án ..............................................................................................7 CHƢƠNG 1. TỔNG QUAN VỀ TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI ..............................................................................................................8 1.1. Tổng quan các công trình nghiên cứu trong và ngoài nước có liên quan đến đề tài .........................................................................................................................8 1.1.1. Các công trình nghiên cứu về quản lý, phát triển và quản lý nhà nước nguồn nhân lực nói chung ...................................................................................................8 1.1.2. Các công trình nghiên cứu về quản lý, phát triển giảng viên các trư ng đại học công lập ...........................................................................................................15 1.1.3. Các công trình nghiên cứu quản lý nhà nước về phát triển giảng viên các trư ng đại học công lập .........................................................................................22 1.2. Nhận xét về các công trình nghiên cứu đã tổng quan .....................................26 1.2.1. Những vấn đề đã được đề cập và làm rõ .....................................................26 1.2.2. Những vấn đề chưa được đề cập hoặc được đề cập nhưng chưa được làm rõ .27 1.2.3. Hướng nghiên cứu của luận án ....................................................................28 Kết luận chương 1 ..................................................................................................30 CHƢƠNG 2. CƠ SỞ KHOA HỌC QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỀ PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ GIẢNG VIÊN CÁC TRƢỜNG ĐẠI HỌC CÔNG LẬP Ở VIỆT NAM .........................................................................................................................32 2.1. Đội ngũ giảng viên trư ng đại học công lập và phát triển đội ngũ giảng viên đại học công lập .....................................................................................................32 iv
2.1.1. Đội ngũ giảng viên trư ng đại học công lập ...............................................32 2.1.1.1. Khái niệm giảng viên trư ng đại học công lập.........................................32 2.1.1.2. Khái niệm đội ngũ giảng viên trư ng đại học công lập ...........................33 2.1.1.3. Đặc điểm của đội ngũ giảng viên trư ng đại học công lập ......................34 2.1.2. Khái niệm và yêu cầu phát triển đội ngũ giảng viên các trư ng đại học công lập...........................................................................................................................36 2.1.2.1. Khái niệm phát triển đội ngũ giảng viên đại học công lập .......................36 2.1.2.2. Yêu cầu phát triển đội ngũ giảng viên các trư ng đại học công lập ........37 2.2. Khái niệm, đặc điểm và nội dung quản lý nhà nước về phát triển đội ngũ giảng viên đại học công lập ...................................................................................39 2.2.1. Khái niệm quản lý nhà nước về phát triển đội ngũ giảng viên ....................39 2.2.2. Đặc điểm quản lý nhà nước về phát triển đội ngũ giảng viên các trư ng đại học công lập ...........................................................................................................40 2.2.3. Nội dung quản lý nhà nước về phát triển đội ngũ giảng viên các trư ng đại học công lập ...........................................................................................................43 2.2.3.1. Xây dựng quy hoạch, kế hoạch phát triển đội ngũ giảng viên các trư ng đại học công lập .....................................................................................................43 2.2.3.2. Xây dựng và tổ chức thực hiện văn bản pháp luật về phát triển đội ngũ giảng viên các trư ng đại học công lập .................................................................44 2.2.3.3. Tổ chức bộ máy quản lý nhà nước về phát triển đội ngũ giảng viên .......47 2.2.3.4. Ban hành chính sách về phát triển đội ngũ giảng viên các trư ng đại học công lập ..................................................................................................................48 2.2.3.5. Thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm quy định về phát triển đội ngũ giảng viên các trư ng đại học công lập ...........................................................................51 2.2.3.6. Hợp tác quốc tế để phát triển đội ngũ giảng viên các trư ng đại học công lập...........................................................................................................................52 2.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý nhà về phát triển đội ngũ giảng viên các trư ng đại học công lập .........................................................................................54 2.3.1. Yếu tố thuộc về nhà nước ............................................................................54 2.3.2. Nguồn lực tài chính và cơ sở vật chất..........................................................55 2.3.3. Hội nhập quốc tế và toàn cầu hóa ................................................................56 2.3.4. Sự phát triển mạnh mẽ của khoa học công nghệ, đặc biệt là công nghệ thông tin .................................................................................................................57 2.3.5. Năng lực của đội ngũ công chức quản lý.....................................................58 v
2.3.6. Các điều kiện kinh tế, xã hội .......................................................................59 2.3.7. Các yếu tố thuộc về đội ngũ giảng viên.......................................................60 2.4. Kinh nghiệm quản lý nhà nước về phát triển đội ngũ giảng viên của các quốc gia trên thế giới và giá trị tham khảo cho Việt Nam .............................................63 2.4.1. Kinh nghiệm quản lý nhà nước về phát triển đội ngũ giảng viên của một số quốc gia trên thế giới .............................................................................................63 2.4.1.1. Xây dựng và tổ chức thực hiện văn bản quy phạm pháp luật về đội ngũ giảng viên ...............................................................................................................63 2.4.1.2.Tổ chức bộ máy quản lý nhà nước về phát triển đội ngũ giảng viên các trư ng đại học ........................................................................................................64 2.4.1.3. Thực hiện chế độ, chính sách về phát triển đội ngũ giảng viên các trư ng đại học ....................................................................................................................66 2.4.1.4. Đào tạo, bồi dưỡng và hợp tác quốc tế về phát triển đội ngũ giảng viên đại học ....................................................................................................................68 2.4.2. Một số giá trị thảm khảo đối với quản lý nhà nước về phát triển đội ngũ giảng viên các trư ng đại học công lập ở Việt Nam .............................................69 Kết luận chương 2 ..................................................................................................71 CHƢƠNG 3. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỀ PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ GIẢNG VIÊN CÁC TRƢỜNG ĐẠI HỌC CÔNG LẬP Ở VIỆT NAM ..73 3.1. Khái quát đội ngũ giảng viên các trư ng đại học công lâp ............................73 3.1.1. Về số lượng đội ngũ giảng viên các trư ng đại học công lập .....................74 3.1.2. Về chất lượng đội ngũ giảng viên các trư ng đại học công lập ..................75 3.1.3. Về tỷ lệ, cơ cấu đội ngũ giảng viên các trư ng đại học công lập ................77 3.2. Phân tích thực trạng quản lý nhà nước về phát triển đội ngũ giảng viên các trư ng đại học công lập ở Việt Nam .....................................................................79 3.2.1. Vê xây dựng quy hoạch, kế hoạch phát triển đội ngũ giảng viên các trư ng đại học công lập .....................................................................................................79 3.2.2. Về xây dựng và tổ chức thực hiện văn bản quy phạm pháp luật về phát triển đội ngũ giảng viên các trư ng đại học công lập ....................................................85 3.2.3. Về tổ chức bộ máy quản lý nhà nước về phát triển đội ngũ giảng viên các trư ng đại học công lập .........................................................................................90 3.2.4. Ban hành, thực hiện chính sách về phát triển đội ngũ giảng viên các trư ng đại học công lập .....................................................................................................96 vi
3.2.5. Thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm quy định về phát triển đội ngũ giảng viên các trư ng đại học công lập .........................................................................101 3.2.6. Hợp tác quốc tế phát triển đội ngũ giảng viên các trư ng đại học công lập ..106 3.3. Đánh giá chung thực trạng quản lý nhà nước về phát triển đội ngũ giảng viên các trư ng đại học công lập ở Việt Nam .............................................................110 3.3.1. Những kết quả đạt được .............................................................................110 3.3.2. Một số hạn chế và nguyên nhân ................................................................112 3.3.2.1. Một số hạn chế trong quản lý nhà nước về phát triển đội ngũ giảng viên các trư ng đại học công lập .................................................................................112 3.3.2.2. Nguyên nhân của những hạn chế, bất cập ..............................................117 Kết luận chương 3 ................................................................................................120 CHƢƠNG 4. QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ GIẢNG VIÊN CÁC TRƢỜNG ĐẠI HỌC CÔNG LẬP Ở VIỆT NAM ..................................................................................122 4.1. Quan điểm hoàn thiện quản lý nhà nước về phát triển đội ngũ giảng viên các trư ng đại học công lập ở Việt Nam ...................................................................122 4.1.1. Hoàn thiện quản lý nhà nước về phát triển đội ngũ giảng viên các trư ng đại học công lập cần quán triệt các quan điểm của Đảng, Nhà nước về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục đại học .....................................................................122 4.1.2. Hoàn thiện quản lý nhà nước về phát triển đội ngũ giảng viên các trư ng đại học công lập phải căn cứ vào bối cảnh và các yêu cầu đặt ra........................124 4.1.3. Hoàn thiện quản lý nhà nước về phát triển đội ngũ giảng viên các trư ng đại học công lập phải trên cơ sở sắp xếp lại các đơn vị sự nghiệp công lập .......124 4.1.4. Hoàn thiện quản lý nhà nước về phát triển đội ngũ giảng viên các trư ng đại học công lập phải trên cơ sở đẩy mạnh tự chủ đại học theo tiến trình hội nhập và phát triển .........................................................................................................125 4.1.5. Hoàn thiện quản lý nhà nước về phát triển đội ngũ giảng viên các trư ng đại học công lập phải trên cơ sở hệ thống các giải pháp đồng bộ, thực hiện có lộ trình thích hợp ......................................................................................................126 4.2. Giải pháp hoàn thiện quản lý nhà nước về phát triển đội ngũ giảng viên các trư ng đại học công lập ở Việt Nam ...................................................................127 4.2.1. Đổi mới vai trò quản lý của Nhà nước kết hợp với mở rộng quyền tự chủ và trách nhiệm xã hội của các trư ng đại học công lập ...........................................127 vii
4.2.2. Hoàn thiện hệ thống pháp luật về phát triển đội ngũ giảng viên các trư ng đại học công lập ...................................................................................................132 4.2.3. Hoàn thiện quy hoạch, kế hoạch phát triển đội ngũ giảng viên các trư ng đại học công lập ...................................................................................................135 4.2.4. Hoàn thiện bộ máy quản lý nhà nước về phát triển đội ngũ giảng viên các trư ng đại học công lập .......................................................................................136 4.2.5. Tiếp tục xây dựng và hoàn thiện chính sách liên quan đến đội ngũ giảng viên các trư ng đại học công lập .........................................................................138 4.2.5.1. Chính sách thu hút, tuyển dụng giảng viên ............................................138 4.2.5.2. Chính sách sử dụng và đánh giá giảng viên ...........................................140 4.2.5.3. Chính sách đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ giảng viên ................................141 4.2.5.4. Chính sách đãi ngộ và tôn vinh đội ngũ giảng viên................................143 4.2.6. Nâng cao chất lượng đội ngũ công chức làm công tác quản lý nhà nước về phát triển đội ngũ giảng viên các trư ng đại học công lập ..................................146 4.2.7. Tăng cư ng công tác thanh tra, kiểm tra, xử lý vi phạm quy định pháp luật về phát triển đội ngũ giảng viên các trư ng đại học công lập .............................147 4.2.8. Đẩy mạnh hợp tác quốc tế về phát triển đội ngũ giảng viên các trư ng đại học công lập .........................................................................................................150 Kết luận chương 4 ................................................................................................153 KẾT LUẬN ............................................................................................................154 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN ..........................................................................156 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................157 PHỤ LỤC ...............................................................................................................167 viii
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Một là, cách mạng công nghiệp 4.0 không chỉ mang đến sự thay đổi lớn về phương thức sản xuất kinh doanh mà còn kéo theo sự biến chuyển mạnh mẽ ở các vấn đề lao động, việc làm. Đào tạo NNL nhằm đáp ứng sự phát triển và đòi hỏi ngày càng cao của thị trư ng lao động trong kỷ nguyên số là một thách thức lớn với các trư ng đại học hiện nay. Đứng trước bối cảnh đó, sự phát triển của mỗi quốc gia ngày càng phụ thuộc vào tri thức, tri thức của con ngư i là nền tảng, là động lực thúc đẩy kinh tế, xã hội ngày càng phát triển. Khác với nguồn tài nguyên thiên nhiên, càng khai thác càng cạn kiệt, tài nguyên tri thức càng sử dụng hợp lý và hiệu quả càng tăng trưởng mạnh mẽ. Trong đó, GDĐH có vai trò đặc biệt quan trọng, là nền tảng để phát triển kinh tế, xã hội của mỗi quốc gia. Muốn đào tạo NNL có chất lượng cao đáp ứng yêu cầu phát triển của đất nước, mỗi cơ sở GDĐH phải là trung tâm tri thức, không chỉ truyền bá mà còn kiến tạo, định hướng các tri thức mới cho thế hệ hiện tại và tương lai. Muốn vậy, các cơ sở GDĐH phải đủ mạnh, phải có ĐNGV đảm bảo về mặt số lượng, chất lượng, cơ cấu hợp lý. Hai là, Nghị quyết Đại hội lần thứ XII của Đảng, đặc biệt Nghị quyết số 29- NQ/TW ngày 04/11/2013 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng đã chỉ rõ cần phải đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục Việt Nam theo hướng chuẩn hóa, hiện đại hóa, xã hội hóa, dân chủ hóa và hội nhập quốc tế. Trong đó đã chỉ rõ mục tiêu cụ thể “Đối với GDĐH, tập trung đào tạo nhân lực trình độ cao, bồi dưỡng nhân tài, phát triển phẩm chất và năng lực tự học, tự làm giàu tri thức, sáng tạo của ngư i học. Hoàn thiện mạng lưới các cơ sở GDĐH, cơ cấu ngành nghề và trình độ đào tạo phù hợp với quy hoạch phát triển nhân lực quốc gia; trong đó, có một số trư ng và ngành đào tạo ngang tầm khu vực và quốc tế”. Nghị quyết số 29-NQ/TW đề ra các giải pháp, trong đó “Xây dựng quy hoạch, kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục gắn với nhu cầu phát triển kinh tế-xã hội, bảo đảm an ninh, quốc phòng và hội nhập quốc tế. Thực hiện chuẩn hóa đội ngũ nhà giáo theo từng cấp học và trình độ đào tạo. Giảng viên cao đẳng, đại học có trình độ từ thạc sỹ trở lên và phải được đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ sư phạm”. Để góp phần thực hiện mục tiêu đổi mới căn bản, toàn diện GDĐH hiện nay, một trong những nhiệm vụ hàng đầu là phải QLNN về phát triển ĐNGV đại học cả về số lượng và chất lượng với cơ cấu tỷ lệ hợp lý. Ba là, ĐNGV đại học là “lực lượng sản xuất đặc biệt” đóng vai trò quan trọng trong hệ thống GDĐH, là nhân tố quyết định chất lượng, hiệu quả giáo dục. Chất lượng ĐNGV không chỉ thể hiện ở trình độ chuyên môn và năng lực giảng dạy, ngoại 1
ngữ, tin học… không chỉ đào tạo ngành, nghề, mà còn ở khả năng giáo dục nhân cách cho ngư i học. Giảng viên phải đáp ứng những chuẩn mực cao về trình độ, chuyên môn nghiệp vụ, xã hội và đạo đức, là tấm gương mẫu mực cho sinh viên học tập, noi theo. Chính vì vậy, QLNN về phát triển ĐNGV các trư ng ĐHCL là một trong những nội dung chủ yếu của QLNN về GDĐH, là yếu tố quan trọng hàng đầu và có vai trò quyết định đối với sự phát triển ĐNGV, góp phần phát triển các trư ng đại học. Một hệ thống VBQPPL, quy hoạch, kế hoạch, tổ chức triển khai văn bản pháp luật, tổ chức bộ máy QLNN với chế độ, chính sách để phát triển ĐNGV phù hợp, đồng bộ sẽ có tác động thúc đẩy mạnh mẽ sự phát triển ĐNGV, góp phần quyết định nâng cao chất lượng công tác đào tạo, nghiên cứu khoa học và ngược lại. Bốn là, thực hiện các Nghị quyết của Đảng về giáo dục nói chung và GDĐH nói riêng, trong những năm qua công tác QLNN về phát triển ĐNGV các trư ng ĐHCL đã đạt được nhiều kết quả quan trọng như: ban hành được hệ thống VBQPPL để quản lý và phát triển ĐNGV các trư ng đại học, tạo điều kiện, môi trư ng pháp lý thuận lợi cho việc tổ chức, thực hiện có hiệu quả các hoạt động giáo dục, đào tạo. Vì vậy, đã góp phần không nhỏ vào việc thu hút NNL chất lượng cao, tăng quy mô, chất lượng, cơ cấu, tỷ lệ ĐNGV đại học. Năm là, tuy nhiên, do nhiều nguyên nhân chủ quan và khách quan như: hệ thống VBQPPL quản lý nhà nước về phát triển ĐNGV đại học nằm rải rác trong nhiều văn bản khác nhau. Quy hoạch, kế hoạch phát triển ĐNGV chưa sát với tình hình thực tiễn đặt ra. Việc hướng dẫn triển khai thực hiện các VBQPPL về phát triển ĐNGV đại học còn chậm chễ. Tổ chức bộ máy QLNN về phát triển ĐNGV chưa thống nhất còn nhiều đầu mối dẫn đến sự mẫu thuẫn và chồng chéo, thiếu thống nhất. Chế độ, chính sách thu hút và phát triển ĐNGV đại học chưa đủ mạnh, hấp dẫn để họ yên tâm cống hiến, chưa tạo thành động lực mạnh mẽ để thu hút giảng viên nước ngoài, các nhà doanh nghiệp thành đạt có đủ điều kiện, tiêu chuẩn về làm công tác giảng dạy, đồng th i chưa đủ sức “răn đe”, sàng lọc, chấm dứt hợp đồng đối với những giảng viên không đủ trình độ, năng lực và phẩm chất. Chưa có quy hoạch tổng thể phát triển ĐNGV đại học công lập trong quy hoạch và kế hoạch phát triển của ngành, các địa phương và cả nước. Hoạt động QLNN về phát triên ĐNGV còn nặng về hành chính, chưa tập trung định hướng, kiến tạo và phát huy tính tự chủ, trách nhiệm xã hội, “quyền tự trị” của các trư ng đại học, chưa tạo môi trư ng tự do học thuật để phát huy dân chủ, tự do sáng tạo, tự khẳng định về phẩm chất, năng lực… của ĐNGV. Có nhiều nguyên nhân, lý do dẫn đến sự bất cập, yếu kém trên, trong đó nguyên nhân chưa có một văn bản riêng quy định về phát triển ĐNGV đại học; quy hoạch, kế hoạch phát triển ĐNGV chưa phù hợp; tổ chức bộ máy QLNN còn chồng chéo, chưa 2
thống nhất; chế độ, chính sách chưa đủ hấp dẫn; hoạt động tổ chức thanh tra, kiểm tra phát triển ĐNGV đại học chưa được thực hiện thư ng xuyên và nghiêm túc. Đây là vấn đề cần nghiên cứu về lý luận và thực tiễn, chưa có công trình nào nghiên cứu một cách đầy đủ, toàn diện QLNN về phát triển ĐNGV đại học. Từ đó đề xuất quan điểm, giải pháp hoàn thiện QLNN về phát triển ĐNGV các trư ng ĐHCL ở Việt Nam. Việc nghiên cứu đề tài: “Quản lý nhà nước về phát triển đội ngũ giảng viên các trường đại học công lập ở Việt Nam” làm đề tài luận án tiến sĩ quản lý công có ý nghĩa lý luận và thực tiễn cấp thiết hiện nay. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục đích nghiên cứu Luận án làm rõ cơ sở lý luận và thực trạng QLNN về phát triển ĐNGV các trư ng ĐHCL ở Việt Nam, từ đó đề xuất các quan điểm và giải pháp hoàn thiện QLNN về phát triển ĐNGV các trư ng ĐHCL ở Việt Nam hiện nay. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án; - Hệ thống hóa những vấn đề lý luận liên quan đến QLNN về phát triển ĐNGV các trư ng ĐHCL; - Đánh giá thực trạng QLNN về phát triển ĐNGV các trư ng ĐHCL lập ở Việt Nam hiện nay, chỉ ra những kết quả, hạn chế và nguyên nhân trong QLNN về phát triển ĐNGV các trư ng ĐHCL; - Đề xuất các quan điểm, giải pháp hoàn thiện QLNN về phát triển ĐNGV các trư ng ĐHCL ở Việt Nam. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu là QLNN về phát triển ĐNGV các trư ng ĐHCL ở Việt Nam. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Về không gian: Luận án tập trung vào các trư ng ĐHCL trực thuộc các Bộ, các trư ng thuộc Đại học Quốc gia, Đại học vùng trên phạm vi cả nước. Không nghiên cứu đối với các trư ng ĐHCL trực thuộc Bộ Quốc phòng và Bộ Công an, các trư ng ĐHCL trực thuộc UBND các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương. - Về th i gian: Khảo sát, đánh giá thực trạng QLNN về phát triển ĐNGV các trư ng ĐHCL ở Việt Nam từ năm 2005 đến năm 2017. Đề xuất quan điểm, giải pháp hoàn thiện QLNN về phát triển ĐNGV các trư ng ĐHCL đến năm 2025. - Về nội dung: Luận án tập trung nghiên cứu nội dung QLNN về phát triển ĐNGV các trư ng ĐHCL gồm: (1) Xây dựng quy hoạch, kế hoạch phát triển ĐNGV; 3
(2) Xây dựng, ban hành và tổ chức thực hiện VBQPPL về phát triển ĐNGV; (3) Tổ chức bộ máy QLNN về phát triển ĐNGV; (4) Thực hiện chế độ, chính sách về phát triển ĐNGV; (5) Thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm quy định về phát triển ĐNGV; (6) Hợp tác quốc tế về phát triển ĐNGV. 4. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu 4.1. Phương pháp luận nghiên cứu Luận án tiếp cận dựa trên cơ sở những nguyên lý và phương pháp luận duy vật biện chứng của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm, chủ trương của Đảng và chính sách, pháp luật của Nhà nước về ĐNGV các trư ng ĐHCL Trên cơ sở lý luận của khoa học quản lý công, luận án tiếp cận QLNN về phát triển ĐNGV các trư ng ĐHCL trên các nội dung: (1) Xây dựng quy hoạch, kế hoạch phát triển ĐNGV; (2) Xây dựng, ban hành và tổ chức thực hiện VBQPPL về phát triển ĐNGV; (3) Tổ chức bộ máy QLNN về phát triển ĐNGV; (4) Thực hiện chế độ, chính sách về phát triển ĐNGV; (5) Thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm quy định về phát triển ĐNGV; (6) Hợp tác quốc tế về phát triển ĐNGV. 4.2. Phương pháp nghiên cứu 4.2.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu tài liệu Phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh, hệ thống hóa, khái quát hóa các tài liệu, sách, báo, tạp chí, các thông tin khoa học về kết quả nghiên cứu cụ thể có liên quan đến đề tài đã được công bố trên các ấn phẩm và báo cáo khoa học; các văn bản chủ yếu về chủ trương, đư ng lối của Đảng và các VBQPPL của Nhà nước về phát triển ĐNGV các trư ng ĐHCL, làm cơ sở nghiên cứu, luận giải những vấn đề của luận án. 4.2.2. Nhóm phương pháp điều tra, khảo sát - Phương pháp điều tra xã hội học: Xây dựng các phiếu điều tra, khảo sát thực tế; điều tra bằng bảng hỏi và phỏng vấn sâu. - Phương pháp chuyên gia: Trao đổi, thảo luận, xin ý kiến các nhà khoa học, quản lý, chuyên gia về GDĐH. Phiếu điều tra, xin ý kiến đối với: Công chức lãnh đạo, quản lý nhà nước về giáo dục và đào tạo; Ban Giám hiệu, Trưởng, Phó phòng khoa và tương đương; ĐNGV các trư ng ĐHCL (10 trường ĐHCL tại ba miền: Bắc, Trung, Nam). Cụ thể: * Về khảo sát đối với công chức QLNN về GDĐH (Văn phòng Quốc hội, Văn phòng Chính phủ, Bộ Giáo dục và Đào tạo, Bộ Nội vụ…). Tổng số tham gia khảo sát là 50 ngư i. Kết quả thu về 46 phiếu, trong đó có 12 ngư i ở ngạch chuyên viên, 20 ngư i ở ngạch chuyên viên chính, 14 ngư i ở ngạch chuyên viên cao cấp. 4
* Về khảo sát đối với công chức lãnh đạo, quản lý trư ng ĐHCL. Tổng số tham gia khảo sát là 150 ngư i. Kết quả thu về 140 phiếu, trong đó: Ban Giám hiệu 16 phiếu; Trưởng, Phó khoa/phòng: 50 phiếu; Trưởng, phó bộ môn 74 phiếu. Trình độ: Tiến sĩ 63 ngư i(trong đó Phó Giáo sư 21 người); Thạc sĩ 77 ngư i Chức danh: Giảng viên cao cấp 24 ngư i; Giảng viên chính 30 ngư i; Giảng viên 86 ngư i. Thâm niên giảng dạy: Trên 16 năm là 39 ngư i; Từ 11 - 15 năm là 41 ngư i; Từ 6 - 10 năm là 60 ngư i. Thâm niên lãnh đạo, quản lý: Trên 16 năm là 10 ngư i; Từ 11 - 15 năm 25 ngư i; Từ 6 - 10 năm là 47 ngư i; Từ 1 - 5 năm là 58 ngư i. * Về khảo sát xin ý kiến đối với ĐNGV các trư ng ĐHCL. Tổng số giảng viên tham gia khảo sát là 300 ngư i. Kết quả thu về 282 phiếu trong đó: - Giảng viên cơ hữu 259 ngư i. - Giảng viên thỉnh giảng 23 ngư i. Trình độ: Tiến sĩ 80 ngư i, (trong đó Giáo sư 05 người, Phó Giáo sư 23 người) - Thạc sĩ 173 ngư i. - Đại học 29 ngư i. Chức danh: Giảng viên cao cấp 34 ngư i. - Giảng viên chính 72 ngư i. - Giảng viên 147 ngư i. - Trợ giảng 29 ngư i. Thâm niên giảng dạy: Trên 16 năm là 56 ngư i. - Trên 10 năm là 78 ngư i. - Từ 5 - 10 năm là 119 ngư i. - Dưới 5 năm là 29 ngư i. 5. Giả thuyết nghiên cứu của đề tài Nghiên cứu dựa trên những giả thuyết sau: - QLNN về phát triển ĐNGV còn nhiều hạn chế trên các mặt: quy hoạch, kế hoạch; xây dựng và tổ chức thực hiện VBQPPL về phát triển ĐNGV; tổ chức bộ máy quản lý nhà nước; ban hành chính sách; thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm pháp luật về phát triển ĐNGV; hợp tác quốc tế về phát triển ĐNGV. - ĐNGV các trư ng ĐHCL hiện nay chưa đảm bảo về số lượng, chất lượng và cơ cầu so với số lượng sinh viên, chất lượng đào tạo nguồn nhân lực, cơ cấu giữa các ngành nghề và chuẩn với thế giới. - Từ 5 đến 10 năm nữa ĐNGV các trư ng ĐHCL chịu sự cạnh tranh mạnh mẽ của ĐNGV ngoài công lập, nhà nước có vai trò như thế nào trong th i gian tới. 5
- Nếu thực hiện đồng bộ các quan điểm, giải pháp hoàn thiện QLNN về phát triển ĐNGV các trư ng ĐHCL trong th i gian tới có thể đảm bảo phát triển ĐNGV đủ về số lượng, đảm bảo về chất lượng và cơ cấu. 6. Đóng góp mới của luận án 6.1. Về lý luận Luận án tập trung nghiên cứu khái quát và hệ thống những vấn đề lý luận cơ bản, bổ sung học thuật các khái niệm về giảng viên, ĐNGV, phát triển ĐNGV, QLNN, QLNN về phát triển ĐNGV, nội dung QLNN về phát triển ĐNGV các trư ng ĐHCL, vai trò, các yếu tố ảnh hưởng đến QLNN về phát triển ĐNGV các trư ng ĐHCL. Phân tích, đánh giá thực trạng QLNN về phát triển ĐNGV các trư ng ĐHCL. Dựa trên quan điểm, định hướng về phát triển ĐNGV của Đảng, luận án xây dựng quan điểm, giải pháp hoàn thiện QLNN về phát triển ĐNGV các trư ng ĐHCL phù hợp với thực tiễn hiện nay; cung cấp cơ sở khoa học cho việc hoạch định chính sách để quản lý và phát triển ĐNGV phù hợp với chủ trương đổi mới căn bản, toàn diện GDĐH và xu thế phát triển của GDĐH trên thế giới. 6.2. Về thực tiễn Cung cấp thông tin về thực trạng phát triển ĐNGV các trư ng ĐHCL ở Việt Nam từ năm 2005 đến 2017 trên các nội dung: số lượng, chất lượng và cơ cấu ĐNGV, trên cơ sở đó tổng hợp kết quả, hạn chế… cần quan tâm, chú trọng việc hoàn thiện QLNN về phát triển ĐNGV các trư ng ĐHCL. Phân tích, đánh giá thực trạng QLNN về phát triển ĐNGV trên cơ sở khách quan, toàn diện: xác định các bất hợp lý và “lỗ hổng, khoảng trống” của QLNN. Đánh giá các yếu tố ảnh hưởng và các vấn đề đặt ra cần giải quyết của QLNN về phát triển ĐNGV các trư ng ĐHCL hiện hành. Từ quan điểm, định hướng của Đảng và Nhà nước QLNN phát triển ĐNGV các trư ng ĐHCL ở Việt Nam, chọn lọc kinh nghiệm từ một số nước trên thế giới, đề xuất các nhóm giải pháp hoàn thiện QLNN nhằm phát triển ĐNGV các trư ng ĐHCL ở Việt Nam, đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ đào tạo đại học trong giai đoạn hiện nay và tầm nhìn đến năm 2025. 7. Ý nghĩa của luận án - Luận án làm rõ lý luận và thực tiễn QLNN về phát triển ĐNGV các trư ng ĐHCL ở Việt Nam; trên cơ sở tổng hợp và hệ thống hóa QLNN đối với ĐNGV và các số liệu thực tiễn về ĐNGV các trư ng ĐHCL, luận án phân tích, đánh giá thực trạng QLNN, chỉ ra những nguyên nhân chủ quan và khách quan, đề xuất các giải pháp hoàn 6
thiện QLNN về phát triển ĐNGV các trư ng ĐHCL trong th i gian tới hợp lý hơn, sát thực hơn. - Kết quả nghiên cứu của luận án có thể làm tài liệu tham khảo cho các nhà hoạch định chính sách khi xây dựng QLNN về phát triển ĐNGV các trư ng ĐHCL ở Việt Nam. Hệ thống lý luận và thực tiễn của luận án cũng có ý nghĩa thiết thực trong quá trình nghiên cứu và giảng dạy chuyên đề QLNN về phát triển ĐNGV các trư ng ĐHCL của Học viện Hành chính Quốc gia. 8. Kết cấu của luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận, luận án chia thành 4 chương: Chương 1: Tổng quan về tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài; Chương 2: Cơ sở khoa học quản lý nhà nước về phát triển đội ngũ giảng viên các trư ng đại học công lập ở Việt Nam; Chương 3: Thực trạng quản lý nhà nước về phát triển đội ngũ giảng viên các trư ng đại học công lập ở Việt Nam; Chương 4: Quan điểm và giải pháp hoàn thiện quản lý nhà nước về phát triển đội ngũ giảng viên các trư ng đại học công lập ở Việt Nam. 7
Chƣơng 1 TỔNG QUAN VỀ TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI 1.1. Tổng quan các công trình nghiên cứu trong và ngoài nƣớc có liên quan đến đề tài 1.1.1. Các công trình nghiên cứu về quản lý, phát triển và quản lý nhà nước nguồn nhân lực nói chung Phạm Thành Nghị (2006), Nâng cao hiệu quả quản lý nguồn nhân lực trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước , Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội. Tác giả đã hệ thống hóa những vấn đề lý luận cơ bản, những nhận thức mới và hiện đại về quản lý NNL như vấn đề vốn con ngư i và phát triển vốn con ngư i; các mô hình quản lý NNL; các yếu tố tác động đến quản lý NNL và các chính sách vĩ mô tác độ ng đến quản lý NNL; Các tác giả trình bày những kinh nghiệm quản lý NNL của các nước phát triển như Hoa Kỳ, Thụy Điển, kinh nghiệm của các nước Đông Á và các nước có nền kinh tế chuyển đổi. Đặc biệt, tác giả đã phân tích những khác biệt trong quản lý NNL ở một số lĩnh vực: hành chính nhà nước, sự nghiệp và sản xuất kinh doanh qua kết quả điều tra xã hội học. Đây là những số liệu khá lý thú, phản ánh những khác biệt về tuyển dụng, sử dụng, đánh giá và phát triển NNL trong các khu vực khác nhau của nền kinh tế; Các tác giả đã kiến nghị áp dụng những mô hình quản lý NNL phù hợp thay thế cho các mô hình đã lạc hậu. Đồng th i cuốn sách cũng đề xuất hệ thống những quan điểm và giải pháp đồng bộ nhằm nâng cao hiệu quả quản lý NNL trong ba khu vực: hành chính nhà nước, sự nghiệp và sản xuất kinh doanh. Vậy làm như thế nào để quản lý tốt và hiệu quả nguồn nhân lực trong 3 khu vực đó là một vấn đề còn bỏ ngỏ mà cuốn sách chưa đề cập đến, rồi các tiêu chí đánh giá chất lượng nguồn nhân lực trong 3 khu vực đó như thế nào[65]. Phát triển nguồn nhân lực trong các tổ chức quy mô nhỏ- nghiên cứu và thực tiễn do Jim Stewart và Graham Beaver chủ biên (2004). Cuốn sách gồm có 3 phần: Phần I gồm các nghiên cứu về đặc điểm của các tổ chức quy mô nhỏ và những gợi ý trong việc thiết kế và thực hiện nghiên cứu về PTNNL. Phần 2 gồm những bài trình bày kết quả nghiên cứu về các cách tiếp cận để phát triển nguồn nhân lực trong các tổ chức quy mô nhỏ. Phần 3 đề cập đến các phương pháp PTNNL mà các tổ chức quy mô nhỏ thư ng áp dụng và thực hành. Hạn chế của cuốn sách là không đề cập đến thực trạng nguồn nhân lực trong tổ chức vừa và nhỏ. Từ hạn chế đó mà cuốn sách cũng không đưa ra các biện pháp để phát triển nguồn nhân lực trong các tổ chức quy mô nhỏ[118]. 8
Thẩm Vinh Hoa - Ngô Quốc Diện (chủ biên) (1996), Tôn trọng trí thức, tôn trọng nhân tài kế lớn trăm năm chấn hưng đất nước, viết về tư tưởng nhân tài của Đặng Tiểu Bình - nhà lãnh đạo, tổng công trình sư của công cuộc cải cách, mở cửa xây dựng hiện đại hóa xã hội chủ nghĩa của Trung Quốc, là ngư i đã kết hợp những nguyên lý cơ bản của Chủ nghĩa Mác - Lênin với thực tiễn Trung Quốc, sáng lập ra lý luận xây dựng mô hình chủ nghĩa xã hội mang màu sắc Trung Quốc[123]. Kelly D.J., trong một kết quả nghiên cứu về phát triển NNL của nhóm công tác nghiên cứu phát triển thuộc Tổ chức Hợp tác kinh tế Thái bình dương công bố năm 2001 trên tạp chí Human Resource Development Outlook đã đưa ra những khái niệm về phát triển NNL. Theo quan điểm phát triển, nhóm nghiên cứu cho rằng phát triển NNL là một phạm trù nằm trong tổng thể quá trình thuộc về sự nghiệp phát triển con ngư i. Tuy nhiên tác giả chỉ rừng lại ở việc bàn luận xung quanh vấn đề phát triển nguồn nhân lực chứ chưa đưa ra được phát triển nguồn nhân lực chịu sự ảnh hưởng, chi phối của những yếu tố nào? Phát triển nguồn nhân lực cần tập trung vào những nội dung nào[119]. Phạm Tất Dong (2001), Định hướng phát triển đội ngũ trí thức Việt Nam trong công nghiệp hóa, hiện đại hóa, đã có những luận giải xác đáng về vai trò của trí thức trong phát triển lực lượng sản xuất, trong sáng tạo văn hóa, phát huy bản sắc dân tộc, trong lãnh đạo, quản lý và điều hành sự nghiệp CNH, HĐH đất nước. Với thái độ tôn trọng trí thức, tác giả khẳng định, trong nền kinh tế thị trư ng, “sản phẩm lao động của trí thức là một loại hàng hóa đặc biệt, nó có thể mất đi hoặc bị chiếm đoạt mà không ai biết, song nó cũng có thể được lưu thông và trả giá xứng đáng như bao thứ hàng quý hiếm khác”. Đây chính là khởi nguồn cho sự đổi mới tư duy khi xem tiền lương và các loại phụ cấp của trí thức như những chính sách đầu tư có lợi nhất để mua lại “chất xám” - một loại sản phẩm đặc biệt trong nền kinh tế thị trư ng[16]. Phạm Hồng Tung (2008), Lược khảo về kinh nghiệm phát hiện, đào tạo và sử dụng nhân tài trong lịch sử Việt Nam, Nxb CTQG, Hà Nội. Qua khảo sát thực tiễn việc phát hiện, đào tạo và sử dụng nhân tài trong lịch sử Việt Nam, cuốn sách giúp chúng ta đánh giá một cách tương đối toàn diện và súc tích về những mặt tốt và những hạn chế của thực tiễn đào tạo và sử dụng nhân tài của ông cha ta trong các th i kỳ lịch sử. Cuốn sách của tác giả đề cập đến các vấn đề như: Nhân tài đất Việt trong th i dựng nước; Sự hình thành của tầng lớp tinh hoa bản địa và cuộc đấu tranh khẳng định bản sắc dân tộc Việt trong th i kỳ Bắc thuộc; Việc đào tạo và sử dụng nhân tài ở nước ta trong buổi đầu 9
xây dựng Nhà nước quân chủ độc lập từ thế kỷ X đến thế kỷ XIV; Việc tuyển chọn nhân tài trong lịch sử trung đại Việt Nam; Hồ Chí Minh và việc đào tạo thế hệ nhân tài dựng Đảng - cứu quốc. Những bài học kinh nghiệm được rút ra trong việc phát triển và sử dụng nhân tài trong xã hội hiện nay như thế nào thì lại chưa được tác giả đề cập đến[95]. Nguyễn Văn Khánh (2010), Xây dựng và phát huy nguồn lực trí tuệ Việt Nam, bằng cách tiếp cận liên ngành, công trình mong muốn góp phần nhận thức, lý giải một số vấn đề cơ bản về trí tuệ, nguồn lực trí tuệ. Đặc biệt, tác giả đã đưa ra một số các giải pháp quan trọng để xây dựng và phát huy nguồn lực trí tuệ Việt Nam, trong đó tác giả nhận mạnh đến giải pháp: đẩy mạnh cải cách, nâng cao chất lượng hệ thống giáo dục quốc dân. Nhưng trong nhóm giải pháp này, tác giả chỉ đề cập đến các giải các giải pháp cụ thể như: Phải đặc biệt coi trọng giáo dục tri thức khoa học nhân văn; Chính sách đầu tư cho giáo dục cần phải dựa trên nền tảng kinh tế học giáo dục; Cần phải đặc biệt coi trọng vai trò của giáo dục đại học trong việc xây dựng và phát huy nguồn lực trí tuệ. Để hiện thực hóa được các giải pháp trên thành hiện thực có một nguồn lực quan trọng mà thiếu nó không thể xây dựng và phát triển nguồn lực trí tuệ đó là đội ngũ giáo viên, giảng viên các trư ng đại học lại không được tác giả đưa ra[48]. Nguyễn Hữu Dũng (2003), Sử dụng hiệu quả nguồn lực con người ở Việt Nam, đã trình bày hệ thống một số vấn đề lý luận và thực tiễn có liên quan đến phát triển, phân bố và sử dụng nguồn lực con ngư i trong phát triển nền kinh tế thị trư ng định hướng XHCN ở Việt Nam; đánh giá thực trạng 15 năm đổi mới lĩnh vực NNL; giới thiệu kinh nghiệm của Mỹ, Nhật Bản và Trung Quốc về vấn đề này; từ đó đề xuất các giải pháp nhằm phát triển, phân bố hợp lý và sử dụng hiệu quả nguồn lực con ngư i trong quá trình phát triển kinh tế ở nước ta tới năm 2010. Mặc dù tác giả đã đưa ra được một số quan điểm về phát triển nguồn nhân lực, đánh giá được thực trạng hiệu quả sử dụng nguồn nhân lực. Vậy từ thực trạng đó, muốn sử dụng có hiệu quả thì ngư i lao động cần phải làm gì? Các tổ chức doanh nghiệp cần phải làm như thế nào? Nhà nước cần phải làm gì? Làm như thế nào để sử dụng có hiệu quả tổng thể nguồn nhân lực của quốc gia là vấn đề quan trọng cần phải làm rõ[12]. Lê Thị Ái Lâm (2003), Phát triển nguồn nhân lực thông qua giáo dục và đào tạo- Kinh nghiệm Đông Á của Viện Kinh tế Thế giới, đã phân tích một số luận giải lý thuyết về phát triển nguồn nhân lực thông qua giáo dục và đào tạo và vai trò phát triển nguồn nhân lực thông qua giáo dục và đào tạo ở Đông Á cũng như chiến lược công nghiệp hoá và sự phù hợp lẫn nhau với phát triển nguồn nhân lực thông qua giáo dục và đào tạo ở Đông Á; đồng th i phân tích việc điều chỉnh phát triển nguồn nhân lực thông 10