Luận án Tiến sĩ Quản lý công: Thực hiện dân chủ ở xã trên địa bàn thành phố Hà Nội

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:258

Thêm vào BST

Báo xấu

19
lượt xem 10
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trên cơ sở xây dựng khung lý thuyết về thực hiện dân chủ ở xã, phân tích đánh giá thực trạng thực hiện dân chủ ở xã trên địa bàn thành phố Hà Nội, luận án "Thực hiện dân chủ ở xã trên địa bàn thành phố Hà Nội" đề xuất giải pháp tăng cường thực hiện dân chủ ở xã trên địa bàn thành phố thời gian tới.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Quản lý công: Thực hiện dân chủ ở xã trên địa bàn thành phố Hà Nội

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ ........../.......... ...../..... HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA NGUYỄN THỊ THANH THỰC HIỆN DÂN CHỦ Ở XÃ TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HÀ NỘI LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN LÝ CÔNG HÀ NỘI - NĂM 2023
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ ........../.......... ...../..... HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA NGUYỄN THỊ THANH THỰC HIỆN DÂN CHỦ Ở XÃ TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HÀ NỘI CHUYÊN NGÀNH: QUẢN LÝ CÔNG MÃ SỐ: 9 34 04 03 LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN LÝ CÔNG Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. Nguyễn Văn Hậu 2. TS. Lê Văn Hoà HÀ NỘI – NĂM 2023
ii LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi. Các tài liệu được trích dẫn trong luận án là trung thực, có nguồn gốc và xuất xứ rõ ràng. Các kết quả nghiên cứu của luận án chưa được công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào khác. Hà Nội, ngày tháng năm 2023 Tác giả luận án Nguyễn Thị Thanh
iii LỜI CẢM ƠN Qua thời gian học tập và nghiên cứu tại Học viện Hành chính quốc gia, tôi đã hoàn thành luận án “Thực hiện dân chủ ở xã trên địa bàn thành phố Hà Nội”. Nghiên cứu sinh xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành và sâu sắc nhất tới tập thể nhà khoa học đã tận tình hướng dẫn trong suốt quá trình thực hiện nghiên cứu luận án: PGS.TS. Nguyễn Văn Hậu và TS. Lê Văn Hoà, Học viện Hành chính Quốc gia. Đồng thời, nghiên cứu sinh xin gửi lời cảm ơn trân trọng tới lãnh đạo Học viện Hành chính Quốc gia, lãnh đạo Ban Quản lý đào tạo Sau đại học, các thầy cô giáo tại Học viện Hành chính Quốc gia đã tạo điều kiện thuận lợi, tận tình giúp đỡ, góp ý về chuyên môn trong suốt quá trình nghiên cứu sinh học tập và nghiên cứu. Cảm ơn gia đình, bạn bè và các đồng nghiệp đã chia sẻ, hỗ trợ về tài liệu, động viên về tinh thần trong suốt quá trình tác giả nghiên cứu. Nội dung luận án có thể còn tồn tại những vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu, xem xét thêm nhằm ứng dụng phù hợp vào thực tiễn thực hiện dân chủ ở xã trên địa bàn thành phố Hà Nội. Nghiên cứu sinh mong muốn nhận được sự góp ý để tiếp tục nghiên cứu các vấn đề có liên quan. Hà Nội, ngày tháng năm 2023 Tác giả luận án Nguyễn Thị Thanh
iv MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................ ii LỜI CẢM ƠN .....................................................................................................iii MỤC LỤC ........................................................................................................... iv DANH MỤC BẢNG, BIỂU .............................................................................viii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT............................................................................. ix MỞ ĐẦU .............................................................................................................. 1 1. Tính cấp thiết của đề tài .................................................................................... 1 2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu........................................................................ 5 3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu......................................................................... 5 4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu................................................ 6 5. Đóng góp mới của luận án ................................................................................ 8 6. Câu hỏi nghiên cứu và giả thuyết nghiên cứu................................................... 9 7. Ý nghĩa của luận án......................................................................................... 10 8. Kết cấu của luận án ......................................................................................... 10 Chương 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN ............................................................................................ 11 1.1. Các công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài được công bố trong và ngoài nước ..................................................................................................................... 11 1.1.1. Nghiên cứu về dân chủ, thực hiện dân chủ ............................................... 11 1.1.2. Nghiên cứu về dân chủ ở xã ...................................................................... 22 1.1.3. Nghiên cứu về thực hiện dân chủ ở xã ...................................................... 26 1.2. Nhận xét, đánh giá về các công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài đã được công bố ....................................................................................................... 36 1.2.1. Những vấn đề đã được làm rõ................................................................... 36 1.2.2. Những vấn đề chưa được làm rõ............................................................... 36 1.2.3. Định hướng nghiên cứu của luận án......................................................... 37 Tiểu kết chương 1................................................................................................ 38 Chương 2 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ THỰC HIỆN DÂN CHỦ Ở XÃ .............. 39
v 2.1. Lý luận về dân chủ ở xã ............................................................................... 39 2.1.1. Khái niệm dân chủ..................................................................................... 39 2.1.2. Khái niệm dân chủ ở xã............................................................................. 42 2.1.3. Nội dung dân chủ ở xã .............................................................................. 44 2.2. Lý luận về thực hiện dân chủ ở xã ............................................................... 50 2.2.1. Khái niệm thực hiện dân chủ ở xã ............................................................ 50 2.2.2. Đặc điểm của thực hiện dân chủ ở xã....................................................... 51 2.2.3. Ý nghĩa của thực hiện dân chủ ở xã .......................................................... 54 2.2.4. Các chủ thể tham gia thực hiện dân chủ ở xã........................................... 56 2.2.5. Nội dung thực hiện dân chủ ở xã .............................................................. 59 2.2.6. Hình thức thực hiện dân chủ ở xã ............................................................. 65 2.2.7. Tiêu chí đánh giá thực hiện dân chủ ở xã................................................. 70 2.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến việc thực hiện dân chủ ở xã............................... 73 2.3.1. Thể chế về dân chủ .................................................................................... 73 2.3.2. Điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội, văn hoá địa phương .......................... 74 2.3.3. Năng lực của đội ngũ CBCC xã................................................................ 77 2.3.4. Năng lực thực hành dân chủ của người dân............................................. 79 2.3.5. Sự phát triển của khoa học công nghệ ...................................................... 81 Tiểu kết chương 2................................................................................................ 83 Chương 3: THỰC TRẠNG THỰC HIỆN DÂN CHỦ Ở XÃ TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HÀ NỘI ........................................................................... 84 3.1. Tổng quan về đơn vị hành chính xã trên địa bàn thành phố Hà Nội ................. 84 3.1.1. Khái quát kinh tế, văn hóa, xã hội của thành phố Hà Nội........................ 84 3.1.2. Khái quát về đơn vị hành chính xã và đặc điểm dân cư ở xã trên địa bàn thành phố Hà Nội ........................................................................................................... 87 3.2. Cơ sở chính trị, pháp lý để thực hiện dân chủ ở xã...................................... 91 3.2.1. Cơ sở chính trị........................................................................................... 91 3.2.2. Cơ sở pháp lý ............................................................................................ 93 3.3. Phân tích tình hình thực hiện dân chủ ở xã trên địa bàn thành phố Hà Nội 94 3.3.1. Ban hành văn bản hướng dẫn và kế hoạch tổ chức thực hiện .................. 94
vi 3.3.2. Phổ biến, tuyên truyền các quy định pháp luật về dân chủ ...................... 97 3.3.3. Tổ chức bộ máy và phân công phối hợp thực hiện dân chủ ở xã ........... 100 3.3.4. Thực hiện các nội dung dân chủ trực tiếp ở xã....................................... 103 3.3.5. Kiểm tra, giám sát và chỉ đạo thực hiện dân chủ ở xã ........................... 116 3.3.6. Sơ kết, tổng kết thực hiện dân chủ ở xã trên địa bàn thành phố............. 119 3.4. Phân tích yếu tố ảnh hưởng đến việc thực hiện dân chủ ở xã trên địa bàn thành phố Hà Nội .............................................................................................. 120 3.4.1. Yếu tố thể chế .......................................................................................... 120 3.4.2. Điều kiện kinh tế - xã hội của địa phương ............................................. 121 3.4.3. Năng lực của đội ngũ CBCC xã, Trưởng thôn........................................ 122 3.4.4. Năng lực thực hành dân chủ của người dân........................................... 125 3.4.5. Sự phát triển của khoa học công nghệ .................................................... 127 3.5. Đánh giá chung về tình hình thực hiện dân chủ trực tiếp ở xã trên địa bàn thành phố Hà Nội .............................................................................................. 129 3.5.1. Những kết quả đã đạt được ..................................................................... 129 3.5.2. Những hạn chế ........................................................................................ 132 3.5.3. Nguyên nhân của hạn chế ....................................................................... 138 Tiểu kết chương 3.............................................................................................. 142 Chương 4 ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG THỰC HIỆN DÂN CHỦ Ở XÃ TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HÀ NỘI ...................... 143 4.1. Định hướng tăng cường thực hiện dân chủ ở xã trên địa bàn thành phố Hà Nội .. 143 4.1.1. Quán triệt quan điểm của chủ nghĩa Mác, Lê-nin, tư tưởng Hồ Chí Minh về thực hiện dân chủ ở cấp cơ sở. ..................................................................... 143 4.1.2. Bám sát tình hình kinh tế - xã hội, nhiệm vụ chính trị của thành phố, của các xã để tăng cường thực hiện dân chủ phù hợp, hiệu quả. ........................... 144 4.1.3. Đổi mới hình thức thực hiện dân chủ phù hợp, tạo động lực thúc đẩy kinh tế -xã hội của từng xã và cả thủ đô phát triển ở tầm cao mới .......................... 146 4.1.4. Kết hợp chặt chẽ giữa thực hiện dân chủ với xây dựng và phát huy vai trò của hệ thống chính trị cấp xã ............................................................................ 147 4.2. Giải pháp tăng cường thực hiện dân chủ ở xã trên địa bàn thành phố Hà Nội. 149
vii 4.2.1. Đổi mới tư duy dân chủ và nâng cao quyết tâm chính trị của các đảng bộ xã về việc lãnh đạo, tổ chức thực hiện dân chủ ở xã ........................................ 149 4.2.2. Xây dựng, hoàn thiện hệ thống văn bản pháp luật về dân chủ ở cấp xã......... 152 4.2.3. Đổi mới hoạt động, nâng cao vai trò của hệ thống chính trị ở xã và các thiết chế xã hội khác trong tổ chức thực hiện dân chủ ở xã ............................. 154 4.2.4. Nâng cao năng lực, phẩm chất đạo đức của đội ngũ CBCC xã trong thực hiện dân chủ ở xã .............................................................................................. 162 4.2.5. Nâng cao năng lực thực hành dân chủ của người dân ở xã ................... 165 4.2.6. Tăng cường thực hiện các nội dung dân chủ trực tiếp ở xã trên địa bàn thành phố Hà Nội ......................................................................................................... 171 4.2.7. Đảm bảo các điều kiện, nguồn lực cần thiết để thực hiện dân chủ ở các xã trên địa bàn thành phố Hà Nội có hiệu quả...................................................... 180 4.2.8. Đẩy mạnh chuyển đổi cơ cấu kinh tế, phát triển nông nghiệp Thủ đô, giải quyết việc làm, nâng cao thu nhập cho người dân các xã trên địa bàn thành phố Hà Nội ............................................................................................................... 182 4.3. Một số đề xuất, kiến nghị........................................................................... 188 4.3.1. Đối với Quốc hội ..................................................................................... 188 4.3.2. Đối với Chính phủ ................................................................................... 189 Tiểu kết chương 4.............................................................................................. 191 KẾT LUẬN ....................................................................................................... 192 TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................................. 195 PHỤ LỤC ......................................................................................................... 208
viii DANH MỤC BẢNG, BIỂU Bảng 2.1. Hình thức thực hiện dân chủ ở xã....................................................... 69 Bảng 3.1. Tổng hợp và dự báo dân số đến năm 2030 của thành phố Hà Nội.... 87 Bảng 3.2. Thống kê văn bản hướng dẫn thực hiện dân chủ ở xã trên địa bàn thành phô Hà Nội (lựa chọn các văn bản điển hình) ..................................................... 94 Bảng 3.3. Kết quả phổ biến, tuyên truyền quy định pháp luật về dân chủ tại các xã trên địa bàn thành phố giai đoạn từ 2008 đến 2018...................................... 97 Biểu 3.1: Đánh giá mức độ hiệu quả của các hình thức phổ biến, tuyên truyền pháp luật dân chủ trên địa bàn xã ...................................................................... 99 Bảng 3.4. Kết quả tiếp công dân của các xã trên địa bàn thành phố năm 2020 .. 101 Biểu 3.1: Đánh giá mức độ hiệu quả của các hình thức phổ biến, tuyên truyền pháp luật dân chủ trên địa bàn xã ...................................................................... 99 Biểu 3.2: Đánh giá của người dân và CBCC về các nội dung cần công khai cho người dân biết ................................................................................................... 104 Biểu 3.3: Tỷ lệ người dân được mời đóng góp ý kiến về các vấn đề lớn của xã qua khảo sát CBCC và người dân..................................................................... 106 Biểu 3.4: Đánh giá kết quả thực hiện quyền tham gia bàn và biểu quyết của người dân để cấp có thẩm quyền quyết định..................................................... 111 Biểu 3.5: Đánh giá kết quả thực hiện quyền tự quyết của người dân trên địa bàn xã ....................................................................................................................... 113 Biểu 3.6: Mức độ thực hiện dân chủ ở xã theo tình trạng thu nhập ................. 121 Biểu 3.7: Trình độ học vấn của CBCC xã, trưởng thôn ảnh hưởng tới mức độ thực hiện chủ ở xã ............................................................................................. 123 Biểu 3.8: Lý do người dân không đóng góp ý kiến ........................................... 126
ix DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Từ viết tắt Nghĩa của từ CNXH Chủ nghĩa xã hội UBND Uỷ ban nhân dân HĐND Hội đồng nhân dân MTTQ Mặt trận tổ quốc CBCC Cán bộ, công chức ĐTH Đô thị hoá TTHC Thủ tục hành chính XĐGN Xoá đói giảm nghèo QLNN Quản lý nhà nước CQNN Cơ quan nhà nước Ban TTND Ban Thanh tra nhân dân Ban GSĐTCĐ Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng XHCN Xã hội chủ nghĩa HTX Hợp tác xã QLNN Quản lý nhà nước
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Lịch sử mấy ngàn năm của dân tộc Việt Nam đã chứng minh, muốn chiến thắng bất kỳ kẻ thù nào đều phải dựa vào dân. Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng định: “Dễ trăm lần không dân cũng chịu, khó vạn lần dân liệu cũng xong” [81, tr72]. Thấm nhuần lời dạy của Người, những năm qua Đảng và Nhà nước ta đã ban hành nhiều đường lối, chủ trương, quan điểm, chính sách đổi mới về kinh tế, chính trị, xã hội, không ngừng mở rộng và phát huy dân chủ XHCN, nhờ đó đã đạt được những thành tựu to lớn trong sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội và bảo vệ Tổ quốc. Ngày nay, với sự phát triển nhanh của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 đã tạo ra cơ hội nâng cao trình độ dân trí, tri thức xã hội, thúc đẩy mạnh hơn nhu cầu thực hiện dân chủ của nhân dân. Nghiên cứu về thực hiện dân chủ ở xã trên địa bàn thành phố Hà Nội xuất phát từ những lý do sau: Xuất phát từ vai trò quan trọng của dân chủ đối với sự phát triển của đất nước. Dân chủ không chỉ là mục tiêu cơ bản, là động lực quan trọng của cách mạng mà còn là yêu cầu khách quan của sự phát triển kinh tế - xã hội ở nước ta hiện nay. Dân chủ được xác định là bản chất của chế độ, dân là chủ, dân làm chủ, mọi quyền hành đều thuộc về nhân dân, do vậy, trong quá trình lãnh đạo cách mạng, Đảng ta luôn xác định dân chủ là vấn đề quan trọng và cơ bản của cách mạng Việt Nam; mọi chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước đều thể hiện lợi ích và nguyện vọng của nhân dân. Đảng và Nhà nước gắn bó chặt chẽ với nhân dân, phục vụ nhân dân và chịu sự giám sát của nhân dân. Trong thời kỳ đổi mới, bài học “lấy dân làm gốc” được xác định là cơ sở, xuất phát điểm, là động lực cho công cuộc đổi mới. Xuất phát từ tính chất và tầm quan trọng đó, dân chủ ngày càng có vị trí ưu tiên hơn trong các nội dung của mục tiêu đổi mới đất nước “dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”. Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Đảng ta nhấn mạnh: “Tôn trọng, bảo đảm, bảo vệ quyền làm chủ của nhân dân. Đề cao vai trò chủ thể, vị trí trung tâm của nhân dân trong chiến lược phát triển đất nước, trong toàn bộ
2 quá trình xây dựng và bảo vệ Tổ quốc” [47, tr6]. Đảng ta ngày càng nhận thức đầy đủ, sâu sắc, toàn diện hơn về dân chủ, quyền làm chủ trực tiếp của người dân, vai trò của người dân tham gia vào việc quyết định những vấn đề lớn của đất nước và địa phương. Xuất phát từ vai trò, vị trí quan trọng của cấp xã (xã, phường, thị trấn) và yêu cầu phải tăng cường thực hiện dân chủ ở xã đối với quá trình phát triển ở nước ta. Trong quá trình mở rộng và thực hiện quyền làm chủ của nhân dân, Đảng ta coi dân chủ ở cấp xã là khâu quan trọng nhất, bởi đây là cấp hành động, là nơi tổ chức thực hiện đường lối, chủ trương của Đảng, luật pháp, chính sách của Nhà nước, là địa bàn nhân dân sinh sống, lao động, sản xuất...; là nơi diễn ra sự tiếp xúc, mối quan hệ nhiều mặt giữa các tầng lớp nhân dân với Đảng bộ và chính quyền; đồng thời cấp xã cũng là nơi người dân trực tiếp tiếp cận và thực hiện quyền làm chủ, thể hiện ý chí, nguyện vọng chính đáng, hợp pháp của mình. Một nền dân chủ muốn có được nền tảng chắc chắn thì phải được thực hiện từ cấp thấp nhất để xác định vị thế của người lao động, bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của mỗi người dân. Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định “cấp xã là nền tảng của hệ thống hành chính, cấp xã làm được thì mọi việc đều xong xuôi” [81, tr36]. Chỉ thị số 30-CT/TW của Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa VIII) “Về xây dựng và thực hiện Quy chế dân chủ ở cơ sở”, nhấn mạnh: “Khâu quan trọng và cấp bách trước mắt là phát huy quyền làm chủ của Nhân dân ở cơ sở, là nơi trực tiếp thực hiện mọi chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước, là nơi cần thực hiện quyền dân chủ của Nhân dân một cách trực tiếp và rộng rãi nhất”. Do đó, muốn phát triển phải bắt đầu ổn định từ cơ sở, phải xuất phát từ cơ sở thì mới bảo đảm cho sự gắn kết, thống nhất bền vững giữa Nhà nước với nhân dân. Tổng kết những năm đổi mới đất nước, Nghị quyết Đại hội X của Đảng chỉ rõ: “Dân chủ ở nhiều nơi bị vi phạm, kỷ cương phép nước chưa nghiêm. Quan liêu, tham nhũng, lãng phí còn nghiêm trọng... Bộ máy chính quyền cấp cơ sở nhiều nơi còn yếu kém” [46, tr27]. Vì vậy, việc thực hiện dân chủ ở cấp xã có vai trò quan trọng trong việc mở rộng dân chủ, bảo đảm dân chủ được thực thi
3 nghiêm túc trên thực tế. Thực hiện dân chủ ở cấp xã vừa là điều kiện, vừa là yêu cầu nhằm kiện toàn và nâng cao chất lượng hoạt động của hệ thống chính trị ở cấp xã. Thông qua việc thực hiện dân chủ ở cấp xã mà hệ thống chính trị ngày càng nâng cao năng lực tổ chức triển khai nhiệm vụ, điều hòa và gắn kết các nhóm lợi ích, những vấn đề nảy sinh được phát hiện kịp thời, các khó khăn được tháo gỡ và ngày càng thu hút được sự tham gia rộng rãi của người dân vào các công việc quản lý nhà nước, quản lý xã hội, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội ở địa phương. Thực tiễn đã chứng minh, địa phương nào thực hiện tốt dân chủ ở cấp xã thì ở đó chính quyền trong sạch, vững mạnh, hạn chế tham nhũng, tiêu cực, tình hình an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội được bảo đảm. Trong điều kiện một Đảng cầm quyền, thực hiện dân chủ ở cấp xã là một giải pháp quan trọng góp phần “kiểm soát quyền lực nhà nước” [95, tr14]. Việt Nam kiên trì thực hiện mục tiêu độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội, do đó, việc xây dựng Nhà nước trong sạch, vững mạnh là yêu cầu cơ bản, cốt lõi của cách mạng nước ta. Xuất phát từ chính thực trạng thực hiện dân chủ ở xã trên địa bàn thành phố Hà Nội thời gian qua. Thành phố là địa phương có dân cư đông, địa bàn lớn và rất đa dạng về điều kiện tự nhiên, kinh tế, văn hóa-xã hội. Thành phố vừa là đô thị phát triển hàng đầu của cả nước, đồng thời vẫn còn là địa phương có tỷ lệ nông thôn, nông nghiệp và nông dân tương đối lớn. Các xã trên địa bàn thành phố là vùng dân cư khá rộng lớn như một vành đai bao quanh thành phố, đa dạng về địa hình, có đồng bằng, có đồi, núi, đồng ruộng, ao hồ, sông ngòi. Bên cạnh các xã thuần nông, gắn với sản xuất nông nghiệp; các xã có làng nghề truyền thống thì còn có các xã ngoại vi, các xã thuộc vùng ven đô, ven các khu công nghiệp tập trung chịu ảnh hưởng của quá trình đô thị hoá. Điều này đòi hỏi chính quyền thành phố trong quá trình thực hiện dân chủ ở xã cần xác định điểm đặc trưng, riêng biệt của từng xã, từng huyện để có cơ chế, chính sách cũng như cách thức tổ chức thực hiện phù hợp nhằm tháo gỡ các điểm nghẽn, thúc đẩy việc thực hiện dân chủ ở xã phù hợp với vị thế của một đô thị đặc biệt.
4 Hiện nay, dân chủ ở xã trên địa bàn thành phố vẫn chưa được phát huy đúng mức - xét cả ở góc độ nhận thức cũng như ở hiện thực của các hình thức và nội dung thực hiện quyền dân chủ của nhân dân đối với các vấn đề của địa phương và đất nước. Quá trình thực hiện dân chủ ở xã trên địa bàn thành phố vẫn căn bản dựa trên cơ sở chiêm nghiệm thực tế, vừa làm vừa đúc rút lý luận do vậy tính tổng thể, tính đồng bộ, tính phù hợp và hiệu quả còn bị hạn chế: Chính quyền còn lúng túng trong thực hiện, chưa nắm chắc nội dung của pháp luật về dân chủ nên việc chỉ đạo, lãnh đạo thực hiện còn mang tính hình thức, hiệu quả không cao. Một số chính quyền xã chưa hiểu được sự tham gia của người dân là một cách giúp chính quyền thúc đẩy sự phát triển cả về chiều rộng lẫn chiều sâu tại địa phương. Thêm vào đó, bản thân một bộ phận người dân cũng chưa quan tâm đúng mức hoặc chưa hiểu biết hết về quyền và lợi ích hợp pháp của mình, khiến cho dân chủ ở xã chưa phát huy được hết tác dụng trong thực tiễn. Mặt khác, tốc độ đô thị hoá của thành phố diễn ra nhanh chóng khiến một bộ phận không nhỏ nông dân không thích ứng kịp; nhiều nơi không gian sống của nông dân bị ô nhiễm nghiêm trọng, không gian sinh hoạt văn hóa, tâm linh bị xâm hại; những sai phạm kéo dài liên quan đến đất đai, đến các vấn đề an sinh xã hội… chậm được xử lý đã làm giảm sút niềm tin của nông dân với Đảng với chính quyền xã, đây cũng là nguyên nhân chính dẫn đến những điểm nóng chính trị - xã hội mà trên thực tế nó đã từng và có thể tiếp tục xảy ra trên địa bàn các xã thuộc thành phố Hà Nội, ảnh hưởng đến ổn định trật tự xã hội chung của cả nước. Chính vì vậy, việc tăng cường thực hiện dân chủ ở xã để hạn chế phát sinh, giải quyết dứt điểm các vấn đề phức tạp, ngăn ngừa trở thành điểm nóng, để quyền dân chủ của người dân đi vào chiều sâu, thực chất, tạo đà cho sự phát triển bền vững là một đòi hỏi tất yếu của thành phố Hà Nội; đặc biệt là hiện nay khi thành phố đang thực hiện thí điểm tổ chức mô hình chính quyền đô thị. Từ những luận giải trên cho thấy việc nghiên cứu chuyên sâu về thực hiện dân chủ ở xã tại thành phố Hà Nội nhằm làm sáng tỏ những vấn đề lý luận và thực tiễn để từ đó đề xuất các giải pháp tăng cường thực hiện dân chủ ở xã trên địa bàn thành phố trong thời gian tới có ý nghĩa cả về mặt lý luận và thực tiễn. Đó là những lý do nghiên cứu sinh lựa chọn đề tài "Thực hiện dân chủ ở xã trên địa bàn thành phố Hà Nội" để nghiên cứu.
5 2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở xây dựng khung lý thuyết về thực hiện dân chủ ở xã, phân tích đánh giá thực trạng thực hiện dân chủ ở xã trên địa bàn thành phố Hà Nội, luận án đề xuất giải pháp tăng cường thực hiện dân chủ ở xã trên địa bàn thành phố trong thời gian tới. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục đích trên, Luận án tập trung thực hiện các nhiệm vụ sau: - Tổng quan tình hình nghiên cứu trong nước và ngoài nước liên quan đến đề tài, đánh giá những giá trị của các công trình nghiên cứu trước đó để làm rõ những khoảng trống về khoa học mà luận án cần tiếp tục nghiên cứu. - Hệ thống hoá và xây dựng khung lý thuyết về thực hiện dân chủ ở xã. - Phân tích, đánh giá thực trạng thực hiện dân chủ ở xã trên địa bàn thành phố Hà Nội. - Đề xuất quan điểm và giải pháp tăng cường thực hiện dân chủ ở xã trên địa bàn thành phố Hà Nội trong thời gian tới. 3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Luận án nghiên cứu hoạt động thực hiện dân chủ ở xã trên địa bàn Thành phố Hà Nội. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Về nội dung: + Về lý luận: Luận án tập trung nghiên cứu khung lý thuyết về thực hiện dân chủ ở xã từ góc độ quyền tham gia, giám sát hoạt động quản lý nhà nước của người dân (không nghiên cứu về quyền bầu ra các cơ quan đại diện cho người dân ở xã). + Về thực tiễn: Luận án phân tích thực trạng thực hiện dân chủ ở xã trên địa bàn thành phố Hà Nội dưới hình thức dân chủ trực tiếp, không nghiên cứu về hình thức dân chủ gián tiếp.
6 - Về không gian: Luận án nghiên cứu tình hình thực hiện dân chủ ở xã thuộc các huyện ngoại thành của thành phố Hà Nội. - Về thời gian: Luận án nghiên cứu thực trạng thực hiện dân chủ ở xã trên địa bàn thành phố Hà Nội trong giai đoạn từ năm 2007 (khi Pháp lệnh số 34/2007/PL-UBTVQH11 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội khóa XI về thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn có hiệu lực) đến hết năm 2021. 4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 4.1. Phương pháp luận Luận án được nghiên cứu dựa trên cơ sở phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác -Lênin, Tư tưởng Hồ Chí Minh và đường lối, quan điểm của Đảng, pháp luật của Nhà nước về dân chủ, thực hiện thực hiện dân chủ. Đồng thời, sử dụng phương pháp luận của các ngành khoa học quản lý công, khoa học chính trị, xã hội. 4.2. Về phương pháp nghiên cứu Để thực hiện nhiệm vụ nghiên cứu, luận án sử dụng các phương pháp nghiên cứu cụ thể sau: - Phương pháp phân tích tài liệu thứ cấp: Được sử dụng để thu thập, phân tích và khai thác thông tin từ các nguồn tư liệu liên quan đến đề tài luận án, gồm các văn bản pháp luật; các văn bản của Đảng có liên quan; các báo cáo kết luận của cơ quan có thẩm quyền; các công trình khoa học đã công bố như: sách chuyên khảo, bài báo, các đề tài khoa học, luận án, các hội thảo trong nước, quốc tế có liên quan đến dân chủ, dân chủ ở cấp xã, thực hiện dân chủ ở xã. - Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi: Được sử dụng để thu thập thông tin sơ cấp về thực trạng thực hiện dân chủ trực tiếp ở xã trên địa bàn thành phố Hà Nội. Hiện nay, thành phố Hà Nội có 584 đơn vị hành chính cấp xã (xã, phường, thị trấn) có hơn 200 xã, tuy nhiên trong nghiên cứu này mẫu khảo sát lựa chọn đại diện 50 xã để tiến hành điều tra bằng bảng hỏi. Đối tuợng khảo sát gồm: Người dân; CBCC xã, trưởng thôn. Số lượng phiếu: Với đối tượng là người dân, thực hiện khảo sát trên phạm vi 50 xã, mỗi xã phát 60 phiếu, tổng số phiếu phát ra là 3000 phiếu, số phiếu hợp
7 lệ thu về và xử lý là 2812 phiếu. Với đối tượng là CBCC xã, trưởng thôn tổng số phiếu phát ra 250 phiếu, mỗi xã phát 5 phiếu (Lãnh đạo UBND xã, công chức xã phụ trách và trưởng thôn), số phiếu hợp lệ thu về và xử lý là 250 phiếu. Các đơn vị được lựa chọn khảo sát mang tính đại diện theo tiêu chí: đặc thù về vị trí địa lý, điều kiện kinh tế xã hội; xã có nhiều vấn đề phức tạp về an ninh, chính trị, thành phần dân tộc. Lựa chọn người dân tham gia khảo sát mang tính chủ đích theo các tiêu chí đại diện về: giới tính, nhóm lứa tuổi, trình độ học vấn, mức sống, nghề nghiệp và mức độ tham gia thực hiện dân chủ ở xã trên địa bàn Thành phố Hà Nội. Phiếu trả lời được thu thập, xử lý và sử dụng vào phân tích, đánh giá các nội dung nghiên cứu để có được các kết quả chính xác, phục vụ cho đề tài. Đây là nguồn thông tin sơ cấp rất quan trọng được phân tích trên cơ sở kết hợp các thông tin thứ cấp để có bức tranh toàn cảnh về thực trạng thực hiện dân chủ ở xã trên địa bàn thành phố Hà Nội. - Phương pháp phỏng vấn sâu: Đề tài thực hiện 30 cuộc phỏng vấn sâu với 3 đối tượng: chuyên gia, nhà khoa học đã và đang nghiên cứu về vấn đề dân chủ ở cấp xã, thực hiện dân chủ ở cấp xã; CBCC giữ chức vụ lãnh đạo, quản lý ở các huyện và thành phố; CBCC xã - người trực tiếp tham gia vào quá trình thực hiện dân chủ ở cấp xã. - Phương pháp tổng hợp: Luận án sử dụng phương pháp này ở cả 4 chương để tóm lược nội dung sau mỗi phần luận giải, phân tích nhằm đánh giá tổng quan những nội dung đã được làm rõ trong các công trình nghiên cứu có liên quan đế đề tài; khái quát hóa về lý luận, xác định những nội dung cơ bản của thực hiện dân chủ ở xã. Ngoài ra, phương pháp tổng hợp được sử dụng trong tóm lược nội dung của từng mục, các tiểu kết chương, đặc biệt là phần kết luận. - Phương pháp so sánh: Luận án sử dụng phương pháp so sánh để đối chiếu những nội dung dân chủ ở xã trong chính quyền đô thị với chính quyền nông thôn; giữa các xã trên địa bàn thành phố Hà Nội với các xã trên cả nước. Từ đó, xác định những nét tương đồng và điểm đặc thù về thực hiện dân chủ ở xã trên địa bàn thành phố Hà Nội.
8 - Phương pháp thống kê, mô tả: Luận án dùng để tổ chức, trình bày thông tin theo cách trực tiếp và khái quát nhất. Các số liệu sẽ được tổ chức, tóm tắt, mô tả thông qua tỉ lệ %, tần số, biểu đồ, bảng, đồ thị. Phương pháp này được luận án sử dụng tập trung nhất ở chương 3, giúp luận án phân tích được số liệu từ cả khảo sát thực tiễn (số liệu sơ cấp) và số liệu thứ cấp, cụ thể: + Thống kê, mô tả số liệu khảo sát: Thông qua kết quả khảo sát bảng hỏi với 2812 người dân và 250 CBCC xã, trưởng thôn, luận án sử dụng phần mềm thống kê trong nghiên cứu xã hội là SPSS 22.0. Sau khi nhập dữ liệu từ 2 mẫu phiếu khảo sát, luận án đã thống kê, mô tả được các kết quả nghiên cứu theo từng mục tiêu và trình bày dưới dạng bảng, biểu, số liệu, để luận giải và phân tích theo những lát cắt khác nhau, kết hợp với phương pháp phân tích, so sánh, tổng hợp để giải quyết vấn đề nghiên cứu. + Thống kê, mô tả từ số liệu thứ cấp: Phương pháp này giúp luận án thống kê những số liệu có sẵn về điều kiện kinh tế - xã hội tại thành phố Hà Nội; về các nội dung cụ thể trong thực hiện dân chủ ở xã trên địa bàn thành phố Hà Nội trên cơ sở các tài liệu thứ cấp, nhất là báo cáo tổng kết 20 năm thực hiện Chỉ thị số 30-CT/TW ngày 18/02/1998 của Bộ Chính trị (Khóa VIII) về xây dựng và thực hiện Quy chế dân chủ ở cơ sở trên địa bàn thành phố Hà Nội; báo cáo kết quả xây dựng và thực hiện QCDC ở cơ sở của các huyện trên địa bàn thời gian qua để chứng minh cho các lập luận trong phần thực trạng. 5. Đóng góp mới của luận án Đây là công trình đầu tiên nghiên cứu về thực hiện dân chủ ở xã trên địa bàn Thành phố Hà Nội, vì vậy luận án có những đóng góp mới như sau: - Trên cơ sở kế thừa lý luận về dân chủ, dân chủ ở xã; luận án đã xây dựng khung lý thuyết về thực hiện dân chủ ở xã gồm: khái niệm thực hiện dân chủ ở xã; nội dung thực hiện dân chủ ở xã; các yếu tố ảnh hưởng đến thực hiện dân chủ ở xã; tiêu chí đánh giá thực hiện dân chủ ở xã. - Phân tích, đánh giá thực trạng thực hiện dân chủ trực tiếp ở xã trên địa bàn thành phố Hà Nội. Xác định những vấn đề đặt ra trong thực hiện dân chủ ở xã và nguyên nhân của vấn đề.
9 - Các giải pháp luận án đề xuất phù hợp với đặc thù của thành phố Hà Nội trong quá trình thực hiện chính quyền đô thị vì vậy đây sẽ là nghiên cứu có ích trực tiếp cho chính quyền thành phố Hà Nội trong thực hiện dân chủ ở xã thời gian tới để giải quyết các vấn đề chính trị tại các xã trên địa bàn. 6. Câu hỏi nghiên cứu và giả thuyết nghiên cứu 6.1. Câu hỏi nghiên cứu Luận án trả lời những câu hỏi nghiên cứu sau: - Thực hiện dân chủ ở xã bao gồm những nội dung gì? Chủ thể chính trực tiếp triển khai thực hiện dân chủ ở xã là ai? - Thực hiện dân chủ trực tiếp ở xã trên địa bàn thành phố Hà Nội đang được triển khai như thế nào? Có những hạn chế nào đặt ra trong quá trình tổ chức thực hiện? Nguyên nhân của hạn chế là gì? - Cần những giải pháp nào để tăng cường thực hiện dân chủ ở xã trên địa bàn thành phố Hà Nội trong thời gian tới? 6.2. Giả thuyết nghiên cứu - Thực hiện dân chủ ở xã là toàn bộ quá trình hiện thực hóa các quyền tham gia, giám sát của người dân đối với hoạt động quản lý nhà nước tại xã bằng những hình thức nhất định phù hợp với các nguyên tắc và quy định của pháp luật. Thực hiện tốt dân chủ ở xã góp phần phát huy quyền làm chủ của Nhân dân, xây dựng nền dân chủ XHCN, bảo đảm quyền lực thực sự thuộc về Nhân dân, thúc đẩy kinh tế xã hội của địa phương phát triển. - Thực hiện dân chủ ở xã trên địa bàn thành phố Hà Nội kể từ khi Pháp lệnh số 34/2007/PL-UBTVQH11 có hiệu lực đến hết năm 2021 đã đạt những kết quả nhất định, tuy nhiên hoạt động này vẫn còn nhiều hạn chế, chưa đảm bảo quyền làm chủ thực sự của người dân. Nguyên nhân chủ yếu là do công tác phổ biến, tuyên truyền pháp luật về dân chủ chưa hiệu quả; hoạt động của bộ máy thực hiện dân chủ ở xã còn nhiều yếu kém; năng lực của một bộ phận CBCC xã còn nhiều hạn chế; mức độ hiểu biết pháp luật về dân chủ của người dân ở các xã còn thấp …
10 - Để tăng cường thực hiện dân chủ ở xã trên địa bàn thành phố trong thời gian tới, cần thực hiện đồng bộ các giải pháp như: Đổi mới tư duy dân chủ và nâng cao quyết tâm chính trị của các đảng bộ xã về việc lãnh đạo, tổ chức thực hiện dân chủ ở xã; Hoàn thiện hệ thống pháp luật về thực hiện dân chủ ở cấp cơ sở; Đổi mới hoạt động, nâng cao vai trò của hệ thống chính trị cơ sở và các thiết chế xã hội khác trong tổ chức thực hiện dân chủ ở xã; Nâng cao năng lực, phẩm chất đạo đức của đội ngũ CBCC xã trong thực hiện dân chủ; Đẩy mạnh chuyển đổi cơ cấu kinh tế, giải quyết việc làm, nâng cao thu nhập cho người dân; Nâng cao năng lực thực hiện dân chủ của người dân; Giải pháp tăng cường thực hiện các nội dung dân chủ ở xã trên địa bàn thành phố… 7. Ý nghĩa của luận án 7.1. Ý nghĩa về mặt lý luận Luận án xây dựng được khung lý thuyết về thực hiện dân chủ ở xã, góp phần hoàn thiện hệ thống lý luận về thực hiện dân chủ ở xã. 7.2. Ý nghĩa về mặt thực tiễn Kết quả nghiên cứu của luận án góp phần bổ sung cơ sở khoa học cho các nhà lãnh đạo, quản lý trong bộ máy chính quyền các cấp thành phố Hà Nội khi tổ chức thực hiện dân chủ ở cấp xã nói chung và ở xã nói riêng. Mặt khác, luận án sẽ là nguồn tài liệu tham khảo cho hoạt động nghiên cứu và giảng dạy các chương trình thuộc chuyên ngành Quản lý công tại Học viện Hành chính Quốc gia. 8. Kết cấu của luận án Luận án gồm phần mở đầu, phần nội dung, phần kết luận, phần phụ lục. Phần nội dung được kết cấu thành 4 chương. Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài Chương 2: Cơ sở lý luận về thực hiện dân chủ ở xã Chương 3: Thực trạng thực hiện dân chủ ở xã trên địa bàn thành phố Hà Nội Chương 4: Quan điểm và giải pháp tăng cường thực hiện dân chủ ở xã trên địa bàn thành phố Hà Nội.