Luận án Tiến sĩ Quản lý công: Tổ chức thi hành pháp luật về phòng, chống bạo lực gia đình trên địa bàn các tỉnh Tây Bắc, Việt Nam

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:211

Thêm vào BST

Báo xấu

11
lượt xem 9
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án "Tổ chức thi hành pháp luật về phòng, chống bạo lực gia đình trên địa bàn các tỉnh Tây Bắc, Việt Nam" được hoàn thành với mục tiêu nhằm xây dựng những luận cứ khoa học nhằm đề xuất những giải pháp bảo đảm tổ chức thi hành pháp luật về phòng, chống bạo lực gia đình trên địa bàn các tỉnh Tây Bắc, Việt Nam.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Quản lý công: Tổ chức thi hành pháp luật về phòng, chống bạo lực gia đình trên địa bàn các tỉnh Tây Bắc, Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA CUNG THÚY QUỲNH TỔ CHỨC THI HÀNH PHÁP LUẬT VỀ PHÒNG, CHỐNG BẠO LỰC GIA ĐÌNH TRÊN ĐỊA BÀN CÁC TỈNH TÂY BẮC, VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN LÝ CÔNG HÀ NỘI, 2023
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA CUNG THÚY QUỲNH TỔ CHỨC THI HÀNH PHÁP LUẬT VỀ PHÒNG, CHỐNG BẠO LỰC GIA ĐÌNH TRÊN ĐỊA BÀN CÁC TỈNH TÂY BẮC, VIỆT NAM Chuyên ngành: Quản lý công Mã số: 9 34 04 03 LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN LÝ CÔNG NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: 1. PGS.TS. Nguyễn Hoàng Anh 2. TS. Lê Thị Hoa HÀ NỘI, 2023
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nghiên cứu trong luận án là trung thực, không sao chép, trùng lắp với bất kỳ công trình nào đã công bố, các số liệu nêu trong luận án có nguồn gốc rõ ràng, tài liệu tham khảo của các tác giả khác đều được chỉ dẫn nguồn theo quy định. TÁC GIẢ LUẬN ÁN
LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận án theo chương trình đào tạo Tiến sĩ Quản lý công do Học viện Hành chính Quốc gia tổ chức, tác giả đã nhận được sự giảng dạy, chỉ bảo, hướng dẫn, hỗ trợ tận tình của các thầy, cô giáo của Học viện. Nhờ vậy, tác giả đã có được vốn kiến thức quý báu để làm hành trang cho con đường nghiên cứu khoa học của bản thân. Tác giả xin được bày tỏ lòng biết ơn đến Ban Giám đốc Học viện, Phòng Quản lý đào tạo sau đại học - Ban Quản lý đào tạo, Khoa Nhà nước và pháp luật và các Quý thầy, cô. Đặc biệt, có được công trình khoa học này, tác giả xin được chân thành cảm ơn PGS.TS Nguyễn Hoàng Anh và TS. Lê Thị Hoa đã trực tiếp hướng dẫn và hết lòng hỗ trợ tác giả trong quá trình hoàn thiện luận án. Tác giả xin được cảm ơn Ban Giám hiệu trường Đào tạo cán bộ Lê Hồng Phong, thành phố Hà Nội và lãnh đạo khoa Nhà nước và pháp luật cùng các đồng nghiệp đã tạo mọi điều kiện cho tác giả trong thời gian thực hiện Luận án. Đồng gửi lời cảm ơn đến các địa phương, cơ quan, tổ chức và các cá nhân đã hỗ trợ cho tác giả trong quá trình thu thập tài liệu, số liệu. Tác giả cũng xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến gia đình, bạn bè luôn quan tâm, động viên và ủng hộ trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu – đây là động lực to lớn cho tác giả trong suốt chặng đường hoàn thiện luận án của mình. Mặc dù đã cố gắng, song trong quá trình hoàn thiện Luận án, tác giả không thể tránh được những thiếu sót. Kính mong Quý thầy, cô và các nhà khoa học góp ý, chỉ dẫn để Luận án thật sự là công trình khoa học có giá trị. Xin chân thành cảm ơn! TÁC GIẢ LUẬN ÁN Cung Thúy Quỳnh
MỤC LỤC DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT DANH MỤC CÁC BẢNG DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ MỞ ĐẦU……..………………………………………………………………... 1 Chương 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU............................... 13 1.1. Tình hình nghiên cứu liên quan đến tổ chức thi hành pháp luật..... 13 1.2. Tình hình nghiên cứu về bạo lực gia đình và PCBLGĐ.................... 18 1.3. Tình hình nghiên cứu về tổ chức thi hành pháp luật về PCBLGĐ... 24 1.4. Đánh giá những vấn đề đã được nghiên cứu và những vấn đề đặt ra đối với luận án............................................................................................... 28 Chương 2. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN TỔ CHỨC THI HÀNH PHÁP LUẬT VỀ PHÒNG, CHỐNG BẠO LỰC GIA ĐÌNH....................... 33 2.1. Pháp luật về phòng, chống bạo lực gia đình................................... 33 2.1.1. Khái niệm và đặc điểm pháp luật phòng, chống BLGĐ............. 33 2.1.2. Những nội dung cơ bản trong văn bản pháp luật quy định về tổ chức thi hành pháp luật và phòng, chống bạo lực gia đình....................... 40 2.2. Tổ chức thi hành pháp luật về phòng, chống bạo lực gia đình.......... 43 2.2.1. Khái niệm, đặc điểm của tổ chức thi hành pháp luật về PCBLGĐ 43 2.2.2. Chủ thể tổ chức thi hành pháp luật về phòng, chống bạo lực gia đình 50 2.2.3. Nội dung, phương thức tổ chức thi hành pháp luật về PCBLGĐ.... 53 2.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến tổ chức thi hành pháp luật về phòng, chống bạo lực gia đình....................................................................................... 58 2.3.1. Mức độ hoàn thiện của hệ thống pháp luật..................................... 58 2.3.2. Vùng văn hóa và những yếu tố đặc trưng........................................ 62 2.3.3. Nhận thức của các chủ thể về tổ chức thi hành pháp luật............... 66 2.3.4. Các nguồn lực phục vụ cho tổ chức thi hành pháp luật.................. 68 2.4. Tiêu chí đánh giá kết quả tổ chức thi hành pháp luật về phòng, chống bạo lực gia đình....................................................................................... 69
2.5. Tổ chức thi hành pháp luật về phòng, chống bạo lực gia đình ở một số quốc gia trên thế giới và một số địa phương ở Việt Nam. Bài học kinh nghiệm cho các tỉnh trên địa bàn Tây Bắc.............................................. 70 2.5.1. Trong xây dựng và hoàn thiện các quy định của pháp luật............... 70 2.5.2. Trong tổ chức thi hành pháp luật về phòng, chống bạo lực gia đình.... 72 Chương 3. THỰC TRẠNG TỔ CHỨC THI HÀNH PHÁP LUẬT VỀ PHÒNG, CHỐNG BẠO LỰC GIA ĐÌNH TRÊN ĐỊA BÀN CÁC TỈNH TÂY BẮC, VIỆT NAM..................................................................................... 80 3.1. Một số yếu tố ảnh hưởng đến tổ chức thi hành pháp luật về phòng, chống bạo lực gia đình trên địa bàn các tỉnh Tây Bắc....................... 80 3.1.1. Vị trí địa lý, điều kiện tự nhiên của địa phương............................... 80 3.1.2. Đặc trưng văn hóa và đời sống xã hội của địa phương.................. 83 3.1.3. Đặc trưng về dân cư và năng lực nhận thức pháp luật.................. 85 3.2. Thực tiễn tổ chức thi hành pháp luật về phòng, chống bạo lực gia đình trên địa bàn các tỉnh Tây Bắc............................................................ 91 3.2.1. Ban hành các văn bản pháp luật nhằm tổ chức thi hành pháp luật về phòng, chống bạo lực gia đình........................................................................... 91 3.2.2. Tổ chức bộ máy, sử dụng nguồn lực trong tổ chức thi hành pháp luật về phòng, chống bạo lực gia đình................................................................. 94 3.2.3. Tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật về PCBLGĐ............... 99 3.2.4. Thiết kế các biện pháp để đưa pháp luật về phòng, chống bạo lực gia đình vào thực tiễn.......................................................................................... 102 3.2.5. Theo dõi, kiểm tra việc thi hành pháp luật về PCBLGĐ............... 109 3.2.6. Sơ kết, tổng kết đánh giá thi hành pháp luật về PCBLGĐ.............. 114 3.3. Đánh giá thực tiễn tổ chức thi hành pháp luật về phòng, chống bạo lực gia đình trên địa bàn các tỉnh Tây Bắc............................................... 117 3.3.1. Những kết quả đạt được trong tổ chức thi hành pháp luật về phòng, chống bạo lực gia đình trên địa bàn các tỉnh Tây Bắc............................ 117
3.3.2. Những hạn chế và nguyên nhân trong tổ chức thi hành pháp luật về phòng, chống bạo lực gia đình trên địa bàn các tỉnh Tây Bắc....................... 122 Chương 4. QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP BẢO ĐẢM TỔ CHỨC THI HÀNH PHÁP LUẬT VỀ PHÒNG, CHỐNG BẠO LỰC GIA ĐÌNH TRÊN ĐỊA BÀN CÁC TỈNH TÂY BẮC, VIỆT NAM.................................. 131 4.1. Quan điểm bảo đảm tổ chức thi hành pháp luật về phòng, chống bạo lực gia đình trên địa bàn các tỉnh Tây Bắc............................................... 131 4.1.1. Tổ chức thi hành pháp luật về phòng, chống bạo lực gia đình phải phù hợp với định hướng, mục tiêu của Đảng....................................................... 131 4.1.2. Đảm bảo quyền con người, quyền công dân trong nhà nước pháp quyền.................................................................................................................... 133 4.1.3. Tạo chuyển biến trong nhận thức của các chủ thể về phòng, chống bạo lực gia đình................................................................................................... 135 4.1.4. Xây dựng gia đình văn hóa vừa là mục tiêu, vừa là động lực của sự phát triển bền vững đất nước............................................................................... 137 4.2. Các giải pháp bảo đảm tổ chức thi hành pháp luật về phòng, chống bạo lực gia đình....................................................................................... 139 4.2.1. Nhóm giải pháp chung......................................................................... 139 4.2.2. Nhóm giải pháp đảm bảo tổ chức thi hành pháp luật về phòng, chống bạo lực gia đình trên địa bàn các tỉnh Tây Bắc........................................ 155 KẾT LUẬN......................................................................................................... 166 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO CÁC PHỤ LỤC
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT BCV Báo cáo viên CLB Câu lạc bộ CTV Cộng tác viên GD&ĐT Giáo dục đào tạo HCSN Hành chính sự nghiệp HCNN Hành chính nhà nước BLGĐ Bạo lực gia đình KTXH Kinh tế xã hội LĐ, TB-XH Lao động, thương binh và xã hội NGO Tổ chức phi Chính phủ NN&PTNT Nông nghiệp và Phát triển nông thôn PCBLGĐ Phòng chống bạo lực gia đình QLNN Quản lý nhà nước QPPL Quy phạm pháp luật TTYT Trung tâm y tế UBDT Ủy ban Dân tộc UBND Ủy ban nhân dân UN Liên hiệp quốc VHTTDL Văn hóa, thể thao, du lich XHCN Xã hội chủ nghĩa
DANH MỤC BẢNG BIỂU NỘI DUNG TRANG Bảng 3.1. Khái quát về đơn vị hành chính và dân cư vùng Tây Bắc............. 80 Bảng 3.2. Đặc trưng tính cách qua tự đánh giá của các tộc người thiểu số... 86 Bảng 3.3. Đặc trưng tính cách qua sự đánh giá của các tộc người thiểu số về nhau........................................................................................................... 87 Bảng 3.4. Số liệu thống kê số lượng văn bản được ban hành về phòng, chống BLGĐ trên địa bàn các tỉnh Tây Bắc (giai đoạn 2018 – 2022)…….. 91 Bảng 3.6. Số liệu khảo sát tỷ lệ CBCC được đào tạo, bồi dưỡng về công tác gia đình ở địa phương năm 2021……………………………………….. 96 Bảng 3.7. Số liệu khảo sát đội ngũ CBCC về tình hình phân bổ và sử dụng ngân sách phục vụ cho công tác phòng, chống BLGĐ trên địa bàn các tỉnh Tây Bắc………………………………………………….............. 98 Bảng 3.8. Số liệu khảo sát nguyên nhân chính dẫn đến vẫn còn tình trạng bạo lực gia đình…………………………………………………………….. 100 Bảng 3.9. Số liệu tổng hợp nội dung tuyên truyền về phòng, chống bạo lực gia đình được triển khai trên địa bàn………………………………………. 102 Bảng 3.10. Bảng thống kê tỷ lệ xây dựng và tổ chức thực hiện mô hình Trung tâm tư vấn tiền hôn nhân và hỗ trợ gia đình ở 04 địa phương............ 103 Bảng 3.11. Số liệu khảo sát mức độ hiểu biết của người dân về cơ sở trợ giúp nạn nhân sau bạo lực gia đình ở địa phương......................................... 106 Bảng 3.12. Số liệu thống kê kết quả hoạt động của cộng tác viên trong PCBLGĐ trên địa bàn các tỉnh Tây Bắc trong năm 2021.............................. 107 Bảng 3.13. Số liệu tổng hợp mức độ phối hợp giữa các chủ thể trong quá trình tổ chức thi hành pháp luật về phòng, chống bạo lực gia đình trên địa bàn năm 2021................................................................................................. 111 Bảng 3.14. Tỷ lệ trung bình giới tính và độ tuổi người gây ra hành vi và nạn nhân của bạo lực gia đình trên địa bàn Tây Bắc giai đoạn hiện nay... 113 Bảng 3.15. Số liệu thống kê việc áp dụng các biện pháp xử lý đối với hành vi bạo lực gia đình trên địa bàn Tây Bắc giai đoạn 2018-2022........ 113 Bảng 3.18. Số liệu tổng hợp bạo lực gia đình trên địa bàn các tỉnh Tây Bắc từ 2009 (sau khi Luật phòng, chống bạo lực gia đình có hiệu lực) đến nay.. 120
DANH MỤC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ, HÌNH VẼ NỘI DUNG TRANG Sơ đồ 3.5. Sơ đồ cơ cấu tổ chức bộ máy quản lý trong thi hành pháp luật về PCBLGĐ………………………………………………………………… 94 Biểu đồ 3.16. Số liệu khảo sát mức độ đánh giá quá trình tổ chức thi hành pháp luật và thực hiện hoạt động quản lý nhà nước trong PCBLGĐ của hệ thống cơ quan có thẩm quyền………………………………………………. 118 Biểu đồ 3.17. Biểu đồ tổng hợp tỷ lệ đánh giá mức độ hiệu quả trong áp dụng các biện pháp xử lý trong phòng, chống bạo lực gia đình……………. 119
1 MỞ ĐẦU 1. Sự cần thiết nghiên cứu đề tài Bạo lực gia đình từ lâu đã là vấn nạn bị lên án không chỉ ở các quốc gia phát triển, quốc gia đang phát triển mà cả ở những nước còn kém phát triển. Nhiều tổ chức có uy tín trên thế giới như Ủy ban nhân quyền liên hiệp quốc (Human Rights Committee); Quỹ nhi đồng Liên hiệp quốc (United Nation Children’s Fund - UNICEF) đã không ngừng lên tiếng về vấn đề này với mong muốn đảm bảo sự an toàn cho con người trong những môi trường sống đáng phải được coi là an toàn nhất. Một trong những nỗ lực của hầu khắp các quốc gia trước vấn nạn này là ban hành và hoàn thiện hệ thống văn bản pháp luật về phòng, chống bạo lực gia đình để điều chỉnh hành vi của các thành viên trong gia đình theo những chuẩn mực nhất định nhằm đảm bảo quyền con người được Hiến định trong Hiến pháp của nhiều quốc gia. Không chỉ vậy, rất nhiều công trình khoa học đã được nghiên cứu, nghiệm thu và triển khai trong thực tiễn về công tác phòng, chống bạo lực gia đình. Song, vì nhiều lý do như: đặc điểm địa lý, văn hóa và dân cư, đặc trưng của các vùng miền khác nhau; hướng tiếp cận vấn đề và giải pháp đưa ra còn khu trú ở những phạm vi hẹp, một số quy định, một số đề tài còn thiên về lý luận… Chính vì vậy, đến nay vấn đề bạo lực gia đình vẫn đang là vấn đề cần phải được tiếp tục nghiên cứu và tiếp cận đa diện hơn. Vậy, nguyên nhân sâu xa của vấn nạn này trong xu thế phát triển hiện nay là gì? Cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền cần phải làm gì để những biện pháp và chế tài xử lý đối với bạo lực gia đình được kiểm soát và có sức răn đe…Đây là những câu hỏi cần có lời giải và đặt ra cho quá trình phát triển xã hội những vấn đề cần phải kịp thời giải quyết. Thứ nhất, bạo lực gia đình – vấn nạn xâm phạm quyền con người cần được nhận diện và triệt tiêu trong xã hội hiện đại, đặc biệt trong giai đoạn hội nhập và phát triển Theo báo cáo phát triển con người (HDR – Human Development Report), công bố lần đầu tiên năm 1990 trong Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP – United Nations Development Programme) nêu rõ: “Của cải đích thực của một quốc
2 gia là con người của quốc gia đó. Và mục đích của phát triển là để tạo ra một môi trường thuận lợi cho phép con người được hưởng cuộc sống dài lâu, mạnh khỏe và sáng tạo”. Với quan điểm này, UNDP đã khẳng định tầm quan trọng của nguồn nhân lực trong tiến trình phát triển của mỗi quốc gia và theo đó, tất cả tác nhân tác động không tích cực đến chất lượng nguồn nhân lực đều cần được nghiêm túc xem xét, nghiên cứu và có biện pháp kịp thời ngăn chặn. Biện pháp đề cao quyền con người mà nhiều quốc gia tiến hành đó là hoàn thiện hệ thống pháp luật, cụ thể: trong Hiến pháp nước CHXHCN Việt Nam năm 2013 đã lần đầu tiên khẳng định việc bảo vệ nhân phẩm như là một quyền bất khả xâm phạm của con người (tại Điều 20): “Mọi người có quyền bất khả xâm phạm về thân thể […] và nhân phẩm; không bị tra tấn, bạo lực, truy bức, nhục hình hay bất kỳ hình thức đối xử nào khác xâm phạm thân thể, sức khỏe, xúc phạm danh dự, nhân phẩm”. Như vậy, đây chính là việc thừa nhận nhân phẩm là quyền bất khả xâm phạm của tất cả mọi người. Điều này cho thấy sự nhận thức mới của Đảng và Nhà nước Việt Nam trong việc tôn trọng và bảo vệ các quyền con người dựa trên quan điểm của Liên hợp quốc và các chuẩn mực quốc tế. Quy định như vậy, song trong thực tiễn ở nhiều quốc gia, nhiều vùng lãnh thổ thậm chí nhiều địa phương trên đất nước Việt Nam hiện nay, bạo lực gia đình vẫn còn diễn ra khá nhiều, cá biệt nhiều nơi, tình trạng này còn trở nên phổ biến. Điều này tác động rất lớn đến sự phát triển xã hội, đến chất lượng nguồn nhân lực, đặc biệt là sự ổn định của mỗi gia đình – nơi luôn được coi là tế bào của xã hội, là hình thức thu nhỏ của xã hội. Vì vậy, việc giảm thiểu thậm chí triệt tiêu được các hành vi bạo lực để xây dựng một quốc gia văn minh, hiện đại là khát vọng, là nỗ lực, là mục tiêu của hàng triệu gia đình, hàng trăm quốc gia hiện nay. Thứ hai, Tổ chức thi hành pháp luật về phòng, chống bạo lực gia đình là một yêu cầu cấp thiết trong giai đoạn hiện nay Đối với nhiều quốc gia, nỗ lực hoàn thiện và ban hành văn bản luôn đồng hành với nỗ lực đưa văn bản vào thực tiễn đời sống xã hội để điều chỉnh hiệu quả các quan hệ xã hội. Việc đưa văn bản vào thực tiễn cần đảm bảo quy trình và phải được các
3 chủ thể có thẩm quyền, có trách nhiệm thực hiện. Đây là một bước quan trọng để biến những quy định trên giấy tờ đảm bảo giá trị sống của nó trong thực tiễn. Với kỹ thuật lập pháp ngày càng tiến bộ, nhiều quốc gia phát triển đã hoàn thiện hệ thống pháp luật đảm bảo đáp ứng được nhu cầu thực tiễn, song vẫn gặp khó khăn trong việc đưa pháp luật vào đời sống cũng như thi hành pháp luật một cách hiệu quả. Để thực hiện điều này, Hiến pháp năm 2013 của nước CHXHCN Việt Nam đã đặc biệt đưa thuật ngữ “Tổ chức thi hành pháp luật” vào quy định trong nhiều điều luật. Việc quy định như vậy có ý nghĩa vô cùng quan trọng trong việc đưa Hiến pháp và pháp luật đi vào đời sống nhà nước và xã hội, làm cho pháp luật được thực hiện trong thực tiễn để qua đó đánh giá sự tác động trở lại của hoạt động thi hành pháp luật đối với hoạt động lập pháp, góp phần nâng cao chất lượng của hoạt động lập pháp. Đây được xem là nhân tố đảm bảo thực hiện nguyên tắc pháp quyền trong tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước và trong đời sống xã hội. Trên thực tế tổ chức thi hành pháp luật ở Việt Nam đôi khi chưa thực sự tốt, có nhiều nguyên nhân được chỉ ra, đầu tiên phải kể đến đó là một số văn bản pháp luật còn chưa sát với thực tiễn, còn không ít chủ thể thi hành pháp luật chưa đáp ứng yêu cầu về năng lực và đặc biệt là tỷ lệ không nhỏ người dân thiếu kiến thức pháp luật. Nghiên cứu về tổ chức thi hành pháp luật – nghiên cứu về hoạt động để hiện thực hóa kết quả hoạt động lập pháp, lập quy trong thực tiễn cũng như hoạt động hàng đầu của cơ quan thực hiện quyền hành pháp, đảm bảo cho Hiến pháp, luật giữ địa vị thống trị trong nhà nước pháp quyền có thể coi là một hướng tiếp cận mới và có vai trò vô cùng quan trọng cho tình trạng BLGĐ hiện nay. Thứ ba, tổ chức thi hành pháp luật về PCBLGĐ có tầm quan trọng đặc biệt ở vùng miền núi các tỉnh Tây Bắc, Việt Nam – nơi cái nôi gia đình chịu sự chi phối nhiều từ các tập tục truyền thống đã lạc hậu và đời sống kinh tế cũng như thiết chế thực thi pháp luật còn nhiều khó khăn Trên địa bàn các tỉnh Tây Bắc, Việt Nam, đặc biệt khu vực miền núi với mật độ dân cư đa phần là đồng bào dân tộc thiểu số, trong những năm trở lại đây, mặc dù hệ thống văn bản pháp luật với các quy định về phòng, chống bạo lực gia đình đã ngày một hoàn thiện và được triển khai rộng khắp; chất lượng đội ngũ cán bộ, công chức cũng được chuẩn hóa, trình độ dân trí cũng được nâng lên, đời sống người dân
4 được đảm bảo….Song, với địa hình miền núi, đời sống phần lớn người dân phụ thuộc vào núi đồi và các sản phẩm nông nghiệp, ngư nghiệp giản đơn thì chất lượng cuộc sống còn chưa được cải thiện nhiều, đặc biệt mô hình gia đình văn hóa vẫn còn chịu tác động rất lớn từ các tập tục truyền thống. Bên cạnh đời sống còn nhiều thiếu thốn là những hủ tục đã quá lạc hậu nhưng vẫn còn được duy trì, như: tục bắt vợ của người H’Mông (Lào Cai, Lai Châu…). Điều này ảnh hưởng không nhỏ đến tâm sinh lý người phụ nữ bị bắt về làm vợ và tập tục này trong xã hội hiện đại đã bộc lộ sự bất lực của người phụ nữ yếu thế trong phần lớn tình huống là chấp nhận cuộc hôn nhân mà mình bị bắt về, giá trị cuộc sống gia đình cũng từ đó ít nhiều kéo theo hệ lụy. Việc duy trì hủ tục và nếp sinh hoạt văn hóa của bà con vùng miền núi Tây Bắc nhìn từ chiều ngược lại sẽ nhận thấy điều này không những tác động tiêu cực đến trật tự xã hội mà còn kìm hãm và đẩy lùi tiến trình phát triển. Từ những vấn đề đặt ra ở trên, tác giả nhận thấy vấn đề tổ chức thi hành pháp luật về phòng, chống bạo lực gia đình trên địa bàn các tỉnh Tây Bắc là vấn đề cần được bàn thảo, nghiên cứu. Đặc biệt, năm 2018, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định 242/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ ngày 26/2/2018 về việc phê duyệt Đề án “Đổi mới, nâng cao hiệu quả công tác tổ chức thi hành pháp luật giai đoạn năm 2018 – 2022”, điều này đặt ra yêu cầu cho các chủ thể thực thi hoạt động quản lý nhà nước cần làm gì để công tác tổ chức thi hành pháp luật được đổi mới và nâng cao. Trước những yêu cầu đó, sau khi nghiên cứu, tìm tòi và khảo sát thực tiễn, tác giả đã mạnh dạn lựa chọn đề tài: “Tổ chức thi hành pháp luật về phòng, chống bạo lực gia đình trên địa bàn các tỉnh Tây Bắc, Việt Nam” để nghiên cứu trong luận án của mình với mong muốn chọn một hướng tiếp cận mới cho một vấn đề vẫn đang là vấn đề thời sự mặc dù đã có rất nhiều công trình khảo cứu trước đó. 2. Mục đích nghiên cứu và nhiệm vụ của luận án 2.1. Mục đích nghiên cứu Xây dựng những luận cứ khoa học nhằm đề xuất những giải pháp bảo đảm tổ chức thi hành pháp luật về phòng, chống bạo lực gia đình trên địa bàn các tỉnh Tây Bắc, Việt Nam.
5 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để hoàn thành mục đích đặt ra, luận án tập trung giải quyết các nhiệm vụ: - Tổng quan các công trình trong và ngoài nước có liên quan đến tổ chức thi hành pháp luật về phòng, chống bạo lực gia đình. - Hệ thống hóa và bổ sung lý luận về tổ chức thi hành pháp luật phòng, chống bạo lực gia đình; khái niệm, đặc điểm, chủ thể, nội dung…. - Phân tích chức năng, nhiệm vụ của các chủ thể thi hành pháp luật phòng, chống bạo lực gia đình. Trình bày những nội dung tổ chức thi hành pháp luật phòng, chống bạo lực gia đình. - Tổng hợp số liệu khảo sát xã hội học nhằm luận chứng, phân tích, đánh giá thực trạng của tổ chức thi hành pháp luật phòng, chống bạo lực gia đình trên địa bàn các tỉnh Tây Bắc. Chỉ ra các nguyên nhân dẫn đến thực trạng đó cũng như các yếu tố ảnh hưởng đến tổ chức thi hành pháp luật về PCBLGĐ trong giai đoạn hiện nay. - Trên cơ sở quán triệt các quan điểm có tính chất chỉ đạo, luận giải tính khả thi, hiệu quả của các giải pháp cơ bản, đề xuất các phương hướng trong tổ chức thi hành pháp luật về PCBLGĐ trên địa bàn các tỉnh Tây Bắc trong giai đoạn tới. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận án 3.1. Đối tượng nghiên cứu - Các quan điểm khoa học liên quan đến tổ chức thi hành pháp luật về phòng, chống bạo lực gia đình. - Những quy định của pháp luật về phòng, chống bạo lực gia đình và tổ chức thi hành pháp luật về phòng, chống bạo lực gia đình. - Bộ máy thi hành pháp luật về phòng, chống bạo lực gia đình. - Thực trạng tổ chức thi hành pháp luật về phòng, chống bạo lực gia đình trên địa bàn các tỉnh Tây Bắc, Việt Nam - Kinh nghiệm của các nước và một số địa phương ở Việt Nam trong tổ chức thi hành pháp luật về PCBLGĐ.
6 3.2. Phạm vi nghiên cứu: - Nội dung nghiên cứu: Nghiên cứu tổ chức thi hành pháp luật về phòng, chống bạo lực gia đình trên địa bàn các tỉnh miền núi Tây Bắc dưới góc độ quản lý công, chủ thể tổ chức thi hành pháp luật là cơ quan hành chính nhà nước. - Không gian nghiên cứu: Trên phạm vi các tỉnh Tây Bắc, cụ thể: Sơn La, Điện Biên, Lai Châu, Hòa Bình. - Thời gian nghiên cứu: Đề tài tập trung nghiên cứu tổ chức thi hành pháp luật về phòng, chống bạo lực gia đình trên địa bàn các tỉnh Tây Bắc, đánh giá từ năm 2007 khi có Luật phòng, chống bạo lực gia đình và thống kê số liệu từ 2018 – nay, đề xuất giải pháp đảm bảo tổ chức thi hành pháp luật về phòng, chống bạo lực gia đình thời gian tới. 4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu của luận án 4.1. Phương pháp luận Luận án được thực hiện trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh (vận dụng tổng hợp các phương pháp duy vật biện chứng, duy vật lịch sử...). Và tiếp cận dưới góc độ khoa học liên ngành của khoa học quản lý công với khoa học pháp lý. Trong quá trình nghiên cứu luận án đã sử dụng những phương pháp nghiên cứu cụ thể: Phân tích, tổng hợp, tổng kết thực tiễn, tiếp cận hệ thống... 4.2. Phương pháp nghiên cứu Đề tài vận dụng các phương pháp nghiên cứu sau: - Phương pháp nghiên cứu tài liệu: Tác giả nghiên cứu các tài liệu tham khảo như đề tài Luận án Tiến sỹ, sách chuyên khảo, các chuyên đề, các bài báo… để xây dựng khung lý thuyết về tổ chức thi hành pháp luật và công tác quản lý nhà nước trong việc tổ chức thi hành pháp luật về phòng, chống bạo lực gia đình. Tác giả nghiên cứu hệ thống văn bản pháp luật Việt Nam và hệ thống văn bản của các cơ quan nhà nước trong lĩnh vực liên quan. Thông qua việc nghiên cứu các văn bản này, tác giả có thể hiểu thấu đáo hơn nội hàm khái niệm cũng như thực tiễn triển khai của công tác này. Từ đó, tác giả có thể nhận thức được sâu sắc hơn ý nghĩa đề tài mà tác giả lựa chọn, tìm được nguyên nhân của những bất cập, vướng mắc và đề xuất giải pháp cho đề tài nghiên cứu.
7 - Phương pháp thống kê: Tác giả thực hiện thống kê số liệu về tình hình bạo lực gia đình và vai trò của các chủ thể trong việc tổ chức thi hành pháp luật về phòng, chống bạo lực gia đình; Trên cơ sở thống kê số liệu về số lượng và kết quả xử lý, tác giả sẽ có cơ sở để đánh giá hiệu quả tổ chức thi hành pháp luật về phòng, chống bạo lực gia đình của địa phương. Từ đó, chỉ ra nguyên nhân khách quan, chủ quan của từng số liệu thu thập được. - Phương pháp điều tra, khảo sát thực tế: Phương pháp điều tra xã hội học được dùng để thu thập thông tin về tổ chức thi hành pháp luật PCBLGĐ trong thực tiễn xã hội và khảo sát tính hiệu lực, hiệu quả của một số giải pháp đề xuất trong luận án. Tác giả tiến hành khảo sát thực tiễn quá trình tổ chức thi hành pháp luật về phòng, chống bạo lực gia đình trên địa bàn các tỉnh Tây Bắc, Việt Nam, cụ thể: ❖ Khảo sát định lượng (điều tra qua bảng hỏi) - Đối tượng thu thập thông tin Thực trạng tổ chức thi hành pháp luật về phòng, chống bạo lực gia đình trên địa bàn các tỉnh Tây Bắc từ năm 2018 - 2022 được đánh giá qua kết quả khảo sát điều tra ý kiến đối với các nhóm đối tượng liên quan như: Đối tượng là các nhà quản lý, lãnh đạo làm việc trong các cơ quan Đảng, chính quyền, các tổ chức chính trị-xã hội ở trung ương và địa phương; nạn nhân bị bạo lực gia đình và người dân (những thành viên khác trong gia đình có bạo lực). + Phát phiếu khảo sát: Với phương pháp này, tác giả xây dựng 02 mẫu phiếu khảo sát với 02 đối tượng là người dân (trong gia đình có bạo hành, trong cộng đồng) và cán bộ, công chức (cấp tỉnh, huyện, xã). Với các nhóm đối tượng: tác giả sẽ lựa chọn mẫu và phát phiếu khảo sát đến người dân của cả 04 tỉnh trên địa bàn các tỉnh Tây Bắc. Tổng số phiếu khảo sát là 200 phiếu/nhóm đối tượng; mỗi tỉnh khoảng 50 phiếu/nhóm đối tượng. + Phỏng vấn sâu: Trên cơ sở bảng câu hỏi phỏng vấn sâu, tác giả tiến hành phỏng vấn 03 đối tượng: là người dân trong gia đình có bạo hành, người dân trong cộng đồng và CBCC (cơ quan hành chính nhà nước, tòa án nhân dân, hội phụ nữ).
8 + Phương pháp so sánh: Trên cơ sở số liệu từ thực tiễn khảo sát, tác giả sẽ đối chiếu, so sánh tình trạng bạo hành gia đình và công tác tổ chức thi hành pháp luật giữa các địa phương qua các năm. Từ đó, tác giả có thể đánh giá được mức độ, điểm chung và điểm khác biệt trong hành vi, quy luật tâm lý và năng lực tổ chức thi hành pháp luật của từng địa phương. Đây là cơ sở để tác giả đề xuất giải pháp nhằm thực hiện hiệu quả công tác tổ chức thi hành pháp luật về phòng, chống bạo lực gia đình trên địa bàn tỉnh Tây Bắc trong thời gian tới. Phương pháp so sánh, đối chiếu được sử dụng trong chương 2 và chương 3 để tìm hiểu tính thống nhất, đồng bộ trong các quy định của pháp luật liên quan đến các chủ thể thi hành pháp luật phòng, chống bạo lực gia đình, từ đó đưa ra các đánh giá làm cơ sở đề xuất giải pháp đảm bảo tổ chức thi hành pháp luật phòng chống bạo lực gia đình ở chương 4. - Địa bàn nghiên cứu và mẫu nghiên cứu Địa bàn được tác giả sử dụng phương pháp điều tra xã hội học là 04 địa phương trên địa bàn Tây Bắc thông qua thực hiện khảo sát bằng bảng hỏi. Mẫu ngẫu nhiên được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện với số lượng 200 người, tỉ lệ bằng nhau giữa các địa bàn khảo sát. - Thời gian và cách thức thu thập thông tin Thời gian tiến hành điều tra khảo sát là thời gian triển khai các lớp học về chương trình bồi dưỡng nâng cao năng lực lãnh đạo quản lý đối với Chủ tịch, phó Chủ tịch UBND cấp xã; bồi dưỡng lãnh đạo cấp phòng tại Trường Chính trị các tỉnh (tháng 12/2021 và tháng 5/2022), cán bộ, công chức trực tiếp tham gia công tác gia đình ở địa phương. Ngoài việc lấy ý kiến thông qua phát phiếu khảo sát trực tiếp ở các lớp học, trên địa bàn một số xã vùng cao, vùng sâu, khảo sát còn được áp dụng thông qua phương pháp gọi điện, phỏng vấn trực tiếp và trao đổi thông qua email… - Phương pháp phân tích, xử lý số liệu Luận án sử dụng phần mềm SPSS kết hợp với phần mềm Excel xử lý số liệu sơ cấp thu thập được để có được các kết quả phân tích nhằm phản ánh được thực trạng vấn đề nghiên cứu.
9 ❖ Khảo sát định tính - Phương pháp phỏng vấn sâu đối với nhóm đối tượng là cán bộ, công chức, trong cơ quan tổ chức thi hành pháp luật về PCBLGĐ Nhằm tìm hiểu chi tiết hơn về nhận thức và đánh giá của các cá nhân trong việc triển khai các hoạt động QLNN về PCBLGĐ ở Việt Nam hiện nay cũng như những thách thức, khó khăn gặp phải và đề xuất hướng giải quyết trong thời gian tiếp theo, tác giả đã thực hiện các cuộc phỏng vấn sâu theo phương pháp trực tiếp và gián tiếp. Đối tượng phỏng vấn là cán bộ, công chức, viên chức trong các cơ quan thực thi pháp luật về PCBLGĐ tại các tỉnh khảo sát;…với số lượng 10 cuộc phỏng vấn. Mỗi cuộc phỏng vấn trực tiếp diễn ra từ 10 đến 15 phút, bao gồm 06 cán bộ, công chức, viên chức trực tiếp thực hiện công tác phòng, chống bạo lực gia đình ở cấp tỉnh, huyện, xã và 04 người dân ở địa phương thường xuyên xảy ra tình trạng BLGĐ. - Phương pháp chuyên gia Tác giả đã trực tiếp trao đổi, tham khảo ý kiến của các nhà khoa học, các nhà quản lý thuộc lĩnh vực nghiên cứu, những người có kinh nghiệm về các vấn đề liên quan tới đề tài luận án, đặc biệt là các cán bộ trong cơ quan quản lý nhà nước về công tác gia đình, PCBLGĐ. Việc tiến hành lấy ý kiến các chuyên gia giúp tác giả tập hợp được các quan điểm, nhận định thực tế thực thi pháp luật về PCBLGĐ ở các góc nhìn khác nhau. Từ đó, tác giả phân tích, nghiên cứu theo định hướng hợp lý, khoa học để đề xuất các giải pháp tổ chức thi hành pháp luật về PCBLGĐ. - Phương pháp phân tích, tổng hơp: Trong quá trình nghiên cứu, tác giả sử dụng đa dạng các phương pháp để có thể đánh giá được đối tượng và phạm vi nghiên cứu trong thực tiễn. Tuy nhiên, để có được kết quả tối ưu, tác giả phải xây dựng các tiêu chí cụ thể trên cơ sở phân tích hướng đi và đích đến của đề tài nghiên cứu. Vì lẽ đó, song song với việc phân tích kết quả là quá trình tổng hợp một cách cẩn thận, nghiêm túc, trung thực kết quả thu thập được. Đây chính là cơ sở quan trọng trong việc gắn được lý luận với thực tiễn, gắn những vấn đề đặt ra với những kết quả thu về để đề xuất giải pháp. Phương pháp phân tích tổng hợp được sử dụng trong tất cả các chương của Luận án nhằm tìm hiểu,
10 trình bày các nhận thức, quan điểm về bạo lực gia đình, trách nhiệm của chủ thể có thẩm quyền trong tổ chức thi hành pháp luật về bạo lực gia đình, trên cơ sở đó khái quát và chỉ ra bản chất của các hiện tượng vi phạm, các quy định của pháp luật và tổ chức thi hành pháp luật về phòng, chống BLGĐ trong thực tiễn. - Phương pháp dự báo: Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và đánh giá thực trạng, tác giả cũng chủ quan dự báo những sự thay đổi tích cực của công tác tổ chức thi hành pháp luật về phòng, chống bạo lực gia đình trong thời gian tới. - Phương pháp hệ thống hóa được sử dụng trong toàn bộ các chương của luận án nhằm trình bày các vấn đề, các nội dung trong luận án theo một trình tự, bố cục hợp lý, chặt chẽ, có sự gắn kết, kế thừa và phát triển các vấn đề, các nội dung để đạt được mục đích, yêu cầu đã được xác định. Ngoài ra, tác giả cũng thực hiện nghiên cứu thực địa tại một số đơn vị hành chính cấp huyện, cấp xã để tiến hành thu thập các thông tin cần thiết về tổ chức thi hành pháp luật về phòng, chống bạo lực gia đình. Đồng thời, tác giả đã tham gia và sử dụng các tài liệu tại các Hội thảo với sự tham gia của các học giả, các tổ chức (tổ chức chính trị, tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức xã hội nghề nghiệp...) và nhà hoạch định chính sách. 5. Giả thuyết khoa học và câu hỏi nghiên cứu 5.1. Câu hỏi nghiên cứu - Tổ chức thi hành pháp luật về phòng, chống bạo lực gia đình đã được một số công trình tập trung nghiên cứu nhưng còn nhiều quan điểm chưa thống nhất? - Tổ chức thi hành pháp luật về phòng, chống bạo lực gia đình chịu sự tác động từ nhiều yếu tố và cần nhiều điều kiện đảm bảo cho hoạt động này được thực hiện một cách hiệu quả? - Thực trạng tổ chức thi hành pháp luật về phòng, chống bạo lực gia đình trên địa bàn các tỉnh Tây Bắc, Việt Nam gặp nhiều khó khăn do những đặc thù của yếu tố vùng miền dẫn đến nhận thức về mục tiêu, bản chất, vai trò của tổ chức thi hành pháp luật về phòng, chống bạo lực gia đình chưa đáp ứng được mục tiêu mà Việt Nam đang hướng đến?