Luận án Tiến sĩ Quản lý kinh tế: Liên kết kinh tế giữa doanh nghiệp và nông hộ trong sản xuất cây công nghiệp dài ngày trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:208

Thêm vào BST

Báo xấu

43
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án góp phần hệ thống hóa hệ thống cơ sở lý luận và thực tiễn về liên kết kinh tế giữa doanh nghiệp và nông hộ trong sản xuất cây công nghiệp dài ngày. Phân tích, đánh giá thực trạng liên kết kinh tế giữa doanh nghiệp và nông hộ trong sản xuất cây công nghiệp dài ngày trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk giai đoạn 2014-2018, chỉ ra được những thành công, hạn chế và nguyên nhân.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Quản lý kinh tế: Liên kết kinh tế giữa doanh nghiệp và nông hộ trong sản xuất cây công nghiệp dài ngày trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN THANH PHƯƠNG LIÊN KẾT KINH TẾ GIỮA DOANH NGHIỆP VÀ NÔNG HỘ TRONG SẢN XUẤT CÂY CÔNG NGHIỆP DÀI NGÀY TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH ĐẮK LẮK LUẬN ÁN TIẾN SỸ HÀ NỘI, NĂM 2020 1
VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN THANH PHƯƠNG LIÊN KẾT KINH TẾ GIỮA DOANH NGHIỆP VÀ NÔNG HỘ TRONG SẢN XUẤT CÂY CÔNG NGHIỆP DÀI NGÀY TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH ĐẮK LẮK Chuyên ngành: Quản lý kinh tế Mã số: 934 04 10 LUẬN ÁN TIẾN SỸ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: GVHD 1: PGS.TS Vũ Hùng Cường GVHD 2: TS. Tuyết Hoa Niê Kdăm Hà Nội, Năm 2020 2
LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan đây là công trình nghiên cứu của bản thân tôi, các kết quả nghiên cứu trong luận án là xác thực và chưa từng được công bố trong kỳ bất công trình nào khác trước đó. Tác giả Nguyễn Thanh Phương i
LỜI CẢM ƠN Trong suốt thời gian nghiên cứu và học tập tại Học viện Khoa học xã hội, dưới sự chỉ dạy tận tình của các Thầy, Cô, em đã nghiên cứu và tiếp thu được nhiều kiến thức bổ ích để vận dụng vào công việc hiện tại nhằm nâng cao trình độ năng lực năng lực của bản thân. Luận án “Liên kết kinh tế giữa doanh nghiệp và nông hộ trong sản xuất cây công nghiệp dài ngày trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk” là kết quả của quá trình nghiên cứu trong những năm học vừa qua. Em xin dành lời cảm ơn trân trọng nhất tới PGS. TS Vũ Hùng Cường, TS. Tuyết Hoa Niê Kđăm, những người đã tận tình hướng dẫn và giúp đỡ em về mọi mặt trong quá trình học tập và thực hiện luận án. Em cũng xin chân thành cảm ơn các Thầy, Cô đã thu xếp, hướng dẫn, giảng dạy, giúp đỡ em trong suốt quá trình học tập và làm luận án tại học Học viện Khoa học xã hội. Em cũng xin cảm ơn gia đình, các đồng nghiệp và bạn bè đã giúp đỡ, động viên, tạo điều kiện cho em trong quá trình học tập và hoàn thành bản luận án này. Hà Nội, ngày 27 tháng 07 năm 2020 Tác giả Nguyễn Thanh Phương ii
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Từ viết tắt Diễn giải ADB Ngân hàng phát triển Châu Á BVTV Bảo vệ thực vật CB Chế biến CNDN Công nghiệp dài ngày Chỉ tiêu phản ánh sự cải thiện lợi ích của nông hộ so với doanh CT LI NH/DN nghiệp CƯ Cung ứng DN Doanh nghiệp GIZ Tổ chức Hợp tác Phát triển Đức HĐND Hội đồng nhân dân HTX Hợp tác xã IFAD Quỹ phát triển nông nhiệp quốc tế KHKTNLN Khoa học kỹ thuật nông lâm nghiệp LKKT Liên kết kinh tế MTV Một thành viên NH Nông hộ NMTĐ Nhà máy thủy điện PTNT Phát triển nông thôn QH Quy hoạch SX Sản xuất SXNN Sản xuất nông nghiệp TĐB Trên địa bàn TH Thu hoạch TKNN Thiết kế nông nghiệp TLDTLKKT Tỷ lệ diện tích liên kết kinh tế TNHH Trách nhiệm hữu hạn TSXCCNDN Trong sản xuất cây công nghiệp dài ngày TT Tiêu thụ TTBQ Tăng trưởng bình quân UBND Ủy ban nhân dân iii
MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................. ii PHẦN MỞ ĐẦU ......................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu ........................................................................ 1 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ........................................................................... 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ............................................................................ 3 4. Cơ sở phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu............................................. 4 5. Dự kiến những kết quả nghiên cứu cần đạt được..................................................... 8 6. Kết cấu luận án ......................................................................................................... 8 CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN CHỦ ĐỀ LUẬN ÁN .......................................................................................... 9 1.1. Các công trình trên thế giới ................................................................................... 9 1.2. Các công trình tại Việt Nam................................................................................ 16 Tiểu kết chương 1....................................................................................................... 28 CHƯƠNG 2. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ LIÊN KẾT KINH TẾ GIỮA DOANH NGHIỆP VÀ NÔNG HỘ TRONG SẢN XUẤT CÂY CÔNG NGHIỆP DÀI NGÀY ............................................................................................... 29 2.1. Khái niệm và đặc trưng cơ bản về sản xuất cây công nghiệp dài ngày .............. 29 2.2. Một số lý luận cơ bản về liên kết kinh tế giữa doanh nghiệp và nông hộ trong sản xuất cây công nghiệp dài ngày ................................................................................... 30 2.2.1. Khái niệm và đặc trưng liên kết kinh tế ................................................... 30 2.2.2. Khái niệm, đặc trưng và nội hàm cơ chế hoạt động của liên kết kinh tế giữa doanh nghiệp và nông hộ trong sản xuất cây công nghiệp dài ngày ................ 32 2.2.3. Lý thuyết cơ bản làm cơ sở cho nghiên cứu về liên kết kinh tế giữa doanh nghiệp và nông hộ trong sản xuất cây công nghiệp dài ngày .................................... 33 2.3. Nội dung nghiên cứu liên kết kinh tế giữa doanh nghiệp và nông hộ trong sản xuất cây công nghiệp dài ngày ................................................................................... 35 2.3.1. Quy mô, hình thức và mô hình liên kết kinh tế giữa doanh nghiệp và nông hộ trong sản xuất cây công nghiệp dài ngày ............................................................. 35 2.3.2. Vai trò và vị thế của các chủ thể trong liên kết kinh tế giữa doanh nghiệp và nông hộ trong sản xuất cây công nghiệp dài ngày ................................................ 38 2.3.3. Động lực của các chủ thể khi tham gia liên kết kinh tế giữa doanh nghiệp và nông hộ trong sản xuất cây công nghiệp dài ngày ................................................ 39 2.3.4. Tổ chức thực hiện liên kết kinh tế giữa doanh nghiệp và nông hộ trong sản xuất cây công nghiệp dài ngày ............................................................................ 40 2.3.5. Hiệu quả và các chỉ tiêu phản ánh hiệu quả liên kết kinh tế giữa doanh nghiệp và nông hộ trong sản xuất cây công nghiệp dài ngày .................................... 42 2.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến liên kết kinh tế giữa doanh nghiệp và nông hộ ........ 44 2.4.1. Các yếu tố khách quan ............................................................................. 44 2.4.2. Các yếu tố chủ quan................................................................................. 50 2.5. Kinh nghiệm quốc tế và trong nước về liên kết kinh tế giữa doanh nghiệp và nông hộ trong sản xuất cây công nghiệp dài ngày và gợi mở cho tỉnh Đắk Lắk ....... 52 2.5.1. Kinh nghiệm của một số quốc gia trên thế giới ....................................... 52 2.5.2. Kinh nghiệm của một số địa phương trong nước .................................... 55 2.5.3. Một số bài học kinh nghiệm gợi mở cho tỉnh Đắk Lắk ............................ 58 2.6. Khung phân tích của luận án ............................................................................... 61 iv
Tiểu kết chương 2....................................................................................................... 62 CHƯƠNG 3. THỰC TRẠNG LIÊN KẾT KINH TẾ GIỮA DOANH NGHIỆP VÀ NÔNG HỘ TRONG SẢN XUẤT CÂY CÔNG NGHIỆP DÀI NGÀY TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH ĐẮK LẮK .................................................................................... 63 3.1. Đặc điểm điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội và tình hình sản xuất cây công nghiệp dài ngày trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk ................................................................ 63 3.1.1. Điều kiện tự nhiên .................................................................................... 63 3.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội ......................................................................... 64 3.1.3. Những đặc thù của vùng Tây Nguyên và tỉnh Đắk Lắk có ảnh hưởng đến liên kết kinh tế giữa doanh nghiệp và nông hộ trong sản xuất cây công nghiệp dài ngày ............................................................................................................................ 67 3.1.4. Tình hình sản xuất cây công nghiệp dài ngày trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk 67 3.2. Tình hình liên kết kinh tế giữa doanh nghiệp và nông hộ trong sản xuất cây công nghiệp dài ngày trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk ................................................................ 70 3.2.1. Quy mô, hình thức và mô hình liên kết kinh tế giữa doanh nghiệp và nông hộ trong sản xuất cây công nghiệp dài ngày trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk .......... 70 3.2.2. Vai trò và vị thế của các chủ thể trong liên kết kinh tế giữa doanh nghiệp và nông hộ trong sản xuất cây công nghiệp dài ngày trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk ..... 78 3.2.3. Động lực của các chủ thể khi tham gia liên kết kinh tế giữa doanh nghiệp và .................................................................................................................... 83 3.2.4. Tổ chức thực hiện liên kết kinh tế giữa doanh nghiệp và nông hộ trong sản .............................................................................................................................. 84 3.2.5. Hiệu quả liên kết kinh tế giữa doanh nghiệp và nông hộ trong sản xuất cây .............................................................................................................................. 94 3.4. Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến liên kết kinh tế giữa doanh nghiệp và nông hộ trong sản xuất cây công nghiệp dài ngày trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk thời gian qua .................................................................................................................................... 97 3.4.1. Các yếu tố khách quan ........................................................................... 97 3.4.2. Các yếu tố chủ quan ............................................................................. 110 3.3. Đánh giá chung về liên kết kinh tế giữa doanh nghiệp và nông hộ trong sản xuất cây công nghiệp dài ngày trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk thời gian qua ......................... 115 3.3.1. Thành công ........................................................................................... 115 3.3.2. Hạn chế và nguyên nhân ...................................................................... 117 Tiểu kết chương 3..................................................................................................... 122 CHƯƠNG 4. QUAN ĐIỂM, ĐỊNH HƯỚNG, GIẢI PHÁP THÚC ĐẨY LIÊN KẾT KINH TẾ GIỮA DOANH NGHIỆP VÀ NÔNG HỘ TRONG SẢN XUẤT CÂY CÔNG NGHIỆP DÀI NGÀY TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH ĐẮK LẮK ......... 123 4.1. Bối cảnh trong nước, quốc tế đối với sản xuất nông nghiệp tỉnh Đắk Lắk ...... 123 4.2. Dự báo về các yếu tố ảnh hưởng đến sản xuất cây dài ngày của Đắk Lắk ....... 125 4.2.1. Dự báo về biến đổi khí hậu ảnh hưởng đến sản xuất nông nghiệp ...... 125 4.2.2. Dự báo về quy mô đất nông nghiệp ...................................................... 125 4.2.3. Dự báo thị trường và nhu cầu tiêu thụ ................................................. 125 4.2.4. Dự báo về các tiến bộ khoa học và công nghệ có thể áp dụng ............ 127 4.3. Quan điểm, định hướng phát triển liên kết kinh tế giữa doanh nghiệp và nông hộ trong sản xuất cây công nghiệp dài ngày tại Đắk Lắk ............................................. 128 v
4.3.1. Quan điểm phát triển liên kết kinh tế giữa doanh nghiệp và nông hộ trong sản xuất cây công nghiệp dài ngày ................................................................ 128 4.3.2. Định hướng thúc đẩy liên kết kinh tế giữa doanh nghiệp và nông hộ trong sản xuất cây công nghiệp dài ngày ở Đắk Lắk............................................... 128 4.4. Một số giải pháp cơ bản để thúc đẩy liên kết kinh tế giữa doanh nghiệp và nông hộ trong sản xuất cây công nghiệp dài ngày của Đắk Lắk thời gian tới .................. 129 4.4.1. Giải pháp chung đối với doanh nghiệp và nông hộ ............................. 129 4.4.2. Giải pháp đối với nông hộ .................................................................... 132 4.4.3. Giải pháp đối với doanh nghiệp ........................................................... 136 4.4.4. Giải pháp về chính sách ....................................................................... 139 4.5. Kiến nghị đối với cơ quan quản lý nhà nước cấp Trung ương và chính quyền địa phương...................................................................................................................... 142 4.5.1. Kiến nghị đối chính quyền địa phương ................................................ 142 4.5.2. Kiến nghị đối với các cơ quan quản lý nhà nước cấp Trung ương ...... 146 Tiểu kết chương 4..................................................................................................... 148 KẾT LUẬN ............................................................................................................. 149 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................. 151 PHỤ LỤC ................................................................................................................ 170 vi
DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 0.1. Phân bổ mẫu điều tra theo loại cây, nông hộ - doanh nghiệp – tác nhân trung gian và huyện ...................................................................................................... 6 Bảng 3.1. Quy mô liên kết kinh tế (DN&NH) trong sản xuất cây công nghiệp dài ngày tại tỉnh Đắk Lắk ................................................................................................. 71 Bảng 3.2. Mô hình liên kết kinh tế giữa doanh nghiệp và nông hộ trong sản xuất cây công nghiệp dài ngày tại Đắk Lắk.............................................................................. 73 Bảng 3.3. Tóm tắt ưu, nhược điểm và hu hướng phát triển của các mô hình liên kết kinh tế giữa DN và NH trong SX cây CNDN tại Đắk Lắk ........................................ 78 Bảng 3.4. Số lượng doanh nghiệp, hợp tác xã tại tỉnh Đắk Lắk giai đoạn 2014-2017 .................................................................................................................................... 79 Bảng 3.5. Đám phán trong liên kết kinh tế giữa doanh nghiệp và nông hộ trong sản xuất cây CNDN tại Đắk Lắk ...................................................................................... 82 Bảng 3.6. Lựa chọn khu vực đối với liên kết kinh tế trong sản xuất cây công nghiệp dài ngày tại tỉnh Đắk Lắk ........................................................................................... 85 Bảng 3.7. Tuyên truyền, vận động và lựa chọn đối tác trong liên kết kinh tế trong sản xuất cây công nghiệp dài ngày tại tỉnh Đắk Lắk ........................................................ 87 Bảng 3.8. Hiệu quả liên kết kinh tế giữa doanh nghiệp và nông hộ trong sản xuất cây công nghiệp dài ngày tại Đắk Lắk.............................................................................. 95 Bảng 3.9. Hiệu quả liên kết kinh tế giữa doanh nghiệp và nông hộ trong sản xuất cây công nghiệp dài ngày tại Đắk Lắk.............................................................................. 97 Bảng 3.10. Chi phí giải quyết tranh chấp và tính hợp lý các phán quyết của Tòa án .................................................................................................................................. 103 Bảng 3.11. Tác động của yếu tố “khoa học – công nghệ” đến hiệu quả liên kết kinh tế .................................................................................................................................. 108 Bảng 3.12. Mô hình liên kết kinh tế giữa doanh nghiệp và nông hộ trong sản xuất cây công nghiệp dài ngày tại Đắk Lắk............................................................................ 112 Bảng 3.13. Tác động của yếu tố “chất lượng cam kết” đến hiệu quả liên kết kinh tế .................................................................................................................................. 114 Bảng 3.14. Tác động của yếu tố “tuân thủ các cam kết” đến hiệu quả liên kết kinh tế .................................................................................................................................. 115 Bảng P.1. Hình thức liên kết kinh tế (DN&NH) trong sản xuất cây công nghiệp dài ngày trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk ................................................................................ 187 Bảng P.2. Động lực của các chủ thể khi tham gia liên kết kinh tế trong sản xuất cây công nghiệp dài ngày tại Đắk Lắk............................................................................ 188 Bảng P.3. Ràng buộc giữa doanh nghiệp và nông hộ trong liên kết kinh tế đối với sản xuất cây công nghiệp dài ngày ở Đắk Lắk ............................................................... 189 Bảng P.4. Thực hiện nội dung cam kết và xử lý phát sinh đối với liên kết kinh tế trong sản xuất cây công nghiệp dài ngày tại Đắk Lắk ............................................. 191 Bảng P.5. Cơ chế chia sẻ lợi ích của các chủ thể tham gia liên kết kinh tế trong sản xuất cây công nghiệp dài ngày tại tỉnh Đắk Lắk ...................................................... 192 Bảng P.6. Vai trò của các chủ thể trong LKKT giữa doanh nghiệp và nông hộ trong sản xuất cây công nghiệp dài ngày ở Đắk Lắk phân theo hình thức liên kết ........... 195 Bảng P.7. Diện tích cây công nghiệp dài ngày tại tỉnh Đắk Lắk ............................. 197 Bảng P.8. Năng suất cây công nghiệp dài ngày tại tỉnh Đắk Lắk ............................ 197 vii
Bảng P.9. Sản lượng cà phê, hồ tiêu tại tỉnh Đắk Lắk ............................................. 197 Bảng P.10. Hiệu quả kinh tế của các mô hình liên kết kinh tế với cây công nghiệp dài ngày .......................................................................................................................... 197 Bảng P.11. Vai trò của các chủ thể trong liên kết kinh tế giữa doanh nghiệp và nông hộ trong SX cây CNDN tại Đắk Lắk phân theo mô hình liên kết ........................... 198 Bảng P.12. Tính bền vững của liên kết kinh tế giữa doanh nghiệp và nông hộ trong sản xuất cây công nghiệp dài ngày tại Đắk Lắk ....................................................... 199 viii
DANH MỤC SƠ ĐỒ Sơ đồ 1.1. Khung phân tích vấn đề nghiên cứu .......................................................... 61 ix
DANH MỤC HÌNH VẼ Hình 3.1. Diện tích cà phê có chứng nhận tại tỉnh Đắk Lắk giai đoạn 2014-2018 ...106 Hình 3.2. Diện tích liên kết sản phẩm cây công nghiệp dài ngày có chứng nhận tại tỉnh Đắk Lắk giai đoạn 2014-2018 ...........................................................................110 Hình 3.3. Năng lực của nông hộ và hiệu quả liên kết kinh tế trong sản xuất cây công nghiệp dài ngày tại tỉnh Đắk Lắk ..............................................................................113 x
PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu Liên kết kinh tế nói chung, liên kết kinh tế giữa doanh nghiệp và nông hộ nói riêng có thể tạo ra nhiều tác động tích cực đến sản xuất nông nghiệp. Nhiều quan điểm, kết quả nghiên cứu đã chỉ ra rằng, nếu được thực hiện thành công thì liên kết kinh tế giữa doanh nghiệp và nông hộ không chỉ giúp thay đổi cách thức tổ chức sản xuất nông nghiệp theo hướng tiến bộ (áp dụng đồng nhất quy trình sản xuất trên quy mô lớn), mà còn đẩy nhanh quá trình cơ giới hóa trong sản xuất nông nghiệp, nâng cao chất lượng sản phẩm nông nghiệp, tăng năng suất, giảm giá thành... từ đó giúp tăng sức cạnh tranh, hiệu quả, vị thế của ngành nông nghiệp trên thị trường, đặc biệt là thị trường quốc tế. Bên cạnh đó, trong bối cảnh kinh tế mới hiện nay, với sự hạn chế về nguồn lực và năng lực, nông hộ ở Việt Nam đang đối diện với nhiều thách thức có thể làm cho họ bị tụt hậu xa hơn mà bản thân họ không thể tự giải quyết được nếu không có sự hợp tác với doanh nghiệp, đặc biệt là việc áp dụng KHKT hiện đại trong các công đoạn sản xuất, chế biến để nâng cao giá trị gia tăng của sản phẩm nông nghiệp, tiếp cận được cả thị trường đầu vào và đầu ra theo chuỗi sản xuất. Cách đây hơn 10 năm, Dương Đình Giám (2007) [25] đã nhận định rằng, trong bối cảnh toàn cầu hóa về kinh tế như hiện nay, liên kết kinh tế đang ngày càng trở thành nhu cầu bức thiết. Đắk Lắk là một tỉnh nằm ở trung tâm khu vực Tây Nguyên, với nhiều lợi thế để phát triển nhiều loại cây công nghiệp dài ngày có giá trị kinh tế cao như cà phê, hồ tiêu, cao su, điều... Hiện nay, giá trị sản xuất cây công nghiệp dài ngày đã chiếm hơn 60% tổng giá trị ngành trồng trọt của tỉnh (Niên giám thông kê tỉnh Đắk Lắk, 2018). Sản xuất cây công nghiệp dài ngày đang là sinh kế chính của nhiều bộ phận dân cư đang sinh sống ở các khu vực nông thôn trong tỉnh, là nguồn xuất khẩu mang lại ngoại tệ, “cũng như tạo nguồn đóng góp trên 60%1 tổng thu ngân sách hàng năm của tỉnh” (UBND tỉnh Đắk Lắk, 2016). Được sự quan tâm, đầu tư nguồn lực từ nhà nước và người dân, liên kết kinh tế giữa doanh nghiệp và nông hộ trong các chuỗi giá trị cây công nghiệp dài ngày tại Đắk Lắk trong thời gian qua đã có nhiều điểm phát triển đáng ghi nhận. Liên kết kinh tế để sản xuất, tiêu thụ các nông sản chất lượng cao tiếp tục được hình thành ở hầu hết các vùng sản xuất cây công nghiệp dài ngày của tỉnh; Nhiều mô hình liên kết kinh tế đã góp phần làm tăng thu nhập, lợi ích cho người dân tham gia liên kết 1 Theo Đề án Phát triển cà phê bền vững tỉnh Đắk Lắk đến năm 2020 và định hướng đến năm 2030 1
(chiếm 82,10%); Liên kết kinh tế đã góp phần không nhỏ trong việc nâng cao chất lượng nông sản (chiếm 19,05%), hay nâng cao hiệu quả của các chuỗi giá trị cây công nghiệp dài ngày (chiếm 94,37%)2… Bên cạnh những điểm tích cực đã đạt được, thì liên kết kinh tế giữa doanh nghiệp và nông hộ trong các chuỗi giá trị cây công nghiệp dài ngày hiện nay cũng còn nhiều tồn tại và hạn chế. Phần lớn diện tích liên kết kinh tế giữa doanh nghiệp và nông hộ trong sản xuất cây công nghiệp dài ngày là liên kết đơn giản (chiếm 80,65%), mức độ hỗ trợ hay bù đắp sự thiếu hụt nguồn lực, kỹ năng cho nhau giữa các chủ thể tham gia liên kết còn hạn chế. Nhiều chủ thể liên kết vẫn chưa xem trọng việc sử dụng hợp đồng văn bản để thể hiện các nội dung liên kết, tỷ lệ số trường hợp liên kết sử dụng hợp đồng văn bản chỉ chiếm có 10,61%. Hay vai trò của liên kết kinh tế trong việc thay đổi cách thức tổ chức sản xuất, ứng dụng khoa học – công nghệ của nông hộ chưa đáp ứng được kỳ vọng của xã hội… Ngoài ra, mặc dù các nhà nghiên cứu đi trước đã xây dựng được nhiều khía cạnh liên quan đế nội dung cơ sở lý luận về liên kết kinh tế giữa doanh nghiệp và nông hộ trong sản xuất cây công nghiệp dài ngày, tạo nền tảng cơ sở lý luận vững chắc cho những nhà nghiên cứu sau kế thừa và vận dụng. Tuy nhiên, hệ thống cơ sở lý luận về liên kết kinh tế giữa doanh nghiệp và nông hộ trong sản xuất cây công nghiệp dài ngày vẫn còn những khoảng trống có thể tiếp tục phát triển. Trước thực trạng trên, nghiên cứu “Liên kết kinh tế giữa doanh nghiệp và nông dân trong sản xuất cây công nghiệp dài ngày trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk” được xem là hoạt động cần thiết, có thể mang lại nhiều ý nghĩa trong việc thúc đẩy hoạt động liên kết kinh tế giữa doanh nghiệp và nông hộ trong sản xuất cây công nghiệp dài ngày trong thời gian tới, từ đó góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động của các chuỗi giá trị cây công nghiệp dài ngày và cải thiện đời sống cho nhiều cộng đồng dân cư đang sinh sống tại các khu vực nông thôn trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu Mục đích nghiên cứu tổng quát của đề tài: Trên cơ sở khung lý thuyết, đề tài phân tích, đánh giá thực trạng liên kết kinh tế giữa doanh nghiệp và nông hộ trong sản xuất cây công nghiệp dài ngày trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk giai đoạn 2014- 2018, chỉ ra những thành công, hạn chế và nguyên nhân, xác định các nhân tố ảnh hưởng, từ đó đề xuất các giải pháp thúc đẩy liên kết giữa doanh nghiệp và nông hộ trong sản xuất cây công nghiệp dài ngày trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk đến năm 2030. 2 Nguồn: Tổng hợp số liệu điều tra 2
Nhiệm vụ nghiên cứu cụ thể: + Góp phần hệ thống hóa hệ thống cơ sở lý luận và thực tiễn về liên kết kinh tế giữa doanh nghiệp và nông hộ trong sản xuất cây công nghiệp dài ngày. + Phân tích, đánh giá thực trạng liên kết kinh tế giữa doanh nghiệp và nông hộ trong sản xuất cây công nghiệp dài ngày trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk giai đoạn 2014-2018, chỉ ra được những thành công, hạn chế và nguyên nhân. + Xác định và phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến liên kết kinh tế giữa doanh nghiệp và nông hộ trong sản xuất cây công nghiệp dài ngày trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk. + Đề xuất các giải pháp thúc đẩy liên kết kinh tế giữa doanh nghiệp và nông hộ trong sản xuất cây công nghiệp dài ngày trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk trong thời gian tới. Các câu hỏi nghiên cứu: Câu hỏi 1: Hệ thống cơ sở lý luận để xây dựng khung phân tích liên kết kinh tế giữa doanh nghiệp và nông hộ trong sản xuất cây công nghiệp dài ngày gồm những nội dung gì? Câu hỏi 2: Liên kết kinh tế giữa doanh nghiệp và nông hộ trong sản xuất cây công nghiệp dài ngày trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk thời gian qua đạt được những thành tựu gì, còn những tồn tại, hạn chế nào, nguyên nhân của những tồn tại, hạn chế đó? Câu hỏi 3: Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến liên kết kinh tế giữa doanh nghiệp và nông hộ trong sản xuất cây công nghiệp dài ngày trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk như thế nào? Câu hỏi 4: Cần có những giải pháp gì để thúc đẩy liên kết kinh tế giữa doanh nghiệp và nông hộ trong sản xuất cây công nghiệp dài ngày tại tỉnh Đắk Lắk đến năm 2030? 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu của đề tài: Liên kết kinh tế giữa doanh nghiệp và nông hộ trong sản xuất cây công nghiệp dài ngày. - Phạm vi nghiên cứu: + Phạm vi nội dung:  Cụm từ “sản xuất cây công nghiệp dài ngày” trong đề tài được hiểu theo nghĩa rộng của chuỗi, bao gồm từ khâu sản xuất cho đến khâu tiêu thụ nông sản.  Đề tài sẽ nghiên cứu liên kết kinh tế giữa doanh nghiệp xuất khẩu, doanh nghiệp chế biến, doanh nghiệp trung gian thương mại, doanh nghiệp cung ứng yếu 3
tố đầu vào với nông hộ sản xuất cây công nghiệp dài ngày tại Đắk Lắk. Tuy nhiên trong các doanh nghiệp cung ứng các yếu tố đầu vào chỉ giới hạn nghiên cứu ở các doanh nghiệp cung ứng phân bón, thuốc bảo vệ thực vật, giống, còn các doanh nghiệp cung ứng yếu đầu vào khác như máy móc, thiết bị, bao bì... sẽ không nghiên cứu, vì tiềm năng phát triển liên kết giữa các doanh nghiệp này với nông hộ thấp.  Cây công nghiệp dài ngày của Đắk Lắk hiện nay bao gồm: Cà phê, cao su, hồ tiêu, điều, chè, mắc ca... Tuy nhiên, đề tài chỉ giới hạn nghiên cứu ở các loại cây công nghiệp dài ngày chính là cà phê, cao su, hồ tiêu và điều. Đề tài không nghiên cứu trên cây chè và cây mắc ca bởi vì: 1) Diện tích chè chỉ khoảng 90 ha, chiếm chưa được 1 phần nghìn tổng diện tích cây công nghiệp trên địa bàn tỉnh và ít có tiềm năng được mở rộng; 2) Hoạt động trồng cây mắc ca vẫn trong giai đoạn thử nghiệm, chưa xác định được tiềm năng phát triển loại cây này tại tỉnh Đắk Lắk. + Phạm vi thời gian: Đánh giá thực trạng giai đoạn 2014-2018, đề xuất định hướng và giải pháp đến 2030. + Phạm vi không gian: Tỉnh Đắk Lắk. 4. Cơ sở phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 4.1. Tiếp cận nghiên cứu Có nhiều cách tiếp cận nghiên cứu về liên kết kinh tế giữa doanh nghiệp và nông hộ. Trong luận án, tác giả thực hiện nghiên cứu theo cách tiếp cận chuỗi giá trị. Cơ sở thực hiện nghiên cứu theo tiếp cận chuỗi giá trị của luận án là: + Doanh nghiệp cung ứng vật tư, nông hộ, doanh nghiệp sơ chế - chế biến nông sản, doanh nghiệp thương mại hay doanh nghiệp xuất khẩu nông sản đều là những tác nhân trong chuỗi giá trị. + Liên kết kinh tế giữa doanh nghiệp và nông hộ là một dạng quan hệ kinh tế giữa các nhóm tác nhân trong chuỗi giá trị nông sản (quan hệ kinh tế giữa các doanh nghiệp cung ứng vật tư đầu vào và nông hộ; quan hệ kinh tế giữa nông hộ và các doanh nghiệp tiêu thụ nông sản). + Phát triển liên kết kinh tế giữa doanh nghiệp và nông hộ sẽ góp phần phát triển chuỗi giá trị nông sản. Quá trình thực hiện nghiên cứu, tác giả tiếp cận trên “góc nhìn” quản lý kinh tế của các cơ quan quản lý nhà nước. 4.2. Phương pháp nghiên cứu 4.2.1. Phương pháp thu thập tài liệu, số liệu a. Phương pháp phân tích nội dung các dữ liệu, văn bản thứ cấp 4
Được sử dụng để thu thập các tài liệu thứ cấp phục vụ xây dựng luận án. Thông tin dự kiến có thể thu thập được từ các tài liệu thứ cấp bao gồm: + Thông tin phục vụ xây dựng nội dung tổng quan các công trình nghiên cứu có liên quan. + Thông tin phục vụ hệ thống hóa cơ sở lý thuyết. + Thông tin phản ánh nội dung vai trò của Nhà nước về liên kết kinh tế giữa doanh nghiệp và nông hộ trong sản xuất cây công nghiệp dài ngày tại tỉnh Đắk Lắk. + Thông tin về kinh nghiệm thực tiễn các nước và một số địa phương về liên kết kinh tế giữa doanh nghiệp và nông dân trong sản xuất nông nghiệp. + Số liệu về quy mô, sản lượng, năng suất cây công nghiệp dài ngày của tỉnh Đắk Lắk. - Dạng tài liệu thứ cấp: Niên giám thống kê tỉnh Đắk Lắk; Sách, nghiên cứu khoa học có liên quan đến liên kết kinh tế; Chính sách có liên quan của Đảng và Nhà nước, các báo cáo, số liệu có liên quan đến vấn đề nghiên cứu của UBND tỉnh Đắk Lắk, Sở Nông nghiệp và PTNT tỉnh Đắk Lắk, Sở Kế hoạch và Đầu tư tỉnh Đắk Lắk, Các phòng kinh tế, Phòng Nông nghiệp & PTNT các đơn vị cấp huyện của tỉnh Đắk Lắk.... - Nơi thu thập tài liệu thứ cấp: Thư viện khoa học xã hội, thư viện Quốc gia Việt Nam, thư viện Học viện Khoa học xã hội, Chi cục thống kê tỉnh Đắk Lắk, UBND tỉnh Đắk Lắk, sở Nông nghiệp và PTNT tỉnh Đắk Lắk, sở Kế hoạch và Đầu tư tỉnh Đắk Lắk, các phòng Kinh tế, Phòng Nông nghiệp & PTNT thuộc UBND các huyện, thị xã và thành phố của tỉnh Đắk Lắk, nhà sách, internet.... b. Phương pháp sử dụng bảng hỏi thu thập thông tin sơ cấp - Được sử dụng để thu thập các thông tin sơ cấp phục vụ xây dựng luận án. Nội dung số liệu sơ cấp cần thu thập bao gồm: + Số liệu phản ánh thực trạng liên kết kinh tế giữa doanh nghiệp và nông hộ trong sản xuất cây công nghiệp dài ngày tại Đắk Lắk. + Số liệu phản ánh một phần nội dung vai trò Nhà nước về liên kết kinh tế giữa doanh nghiệp và nông hộ trong sản xuất cây công nghiệp dài ngày tại tỉnh Đắk Lắk. + Số liệu phản ánh các yếu tố ảnh hưởng đến liên kết kinh tế giữa doanh nghiệp và nông hộ trong sản xuất cây công nghiệp dài ngày tại Đắk Lắk... - Đối tượng thực hiện khảo sát thu thập số liệu sơ cấp bao gồm: Doanh nghiệp, nông hộ và tác nhân trung gian (hợp tác xã). 5
- Cách thức thu thập số liệu sơ cấp: Các số liệu sơ cấp sẽ được thu thập thông qua phỏng vấn dựa trên các bảng hỏi được thiết kế sẵn. - Số lượng mẫu thu thập: Theo công thức thống kê tính số lượng mẫu cần z 2 pq khảo sát n1  2 , (n: là số mẫu cần khảo sát, z: là độ tin cậy,  : là sai số cho x phép, p: là tỷ lệ xuất hiện của đặc điểm cần nghiên cứu, q = 1-p), với độ sai số cho phép là 5,15%, độ tin cậy 95%, tỷ lệ diện tích cây công nghiệp dài ngày tại Đắk Lắk có liên kết kinh tế giữa doanh nghiệp và nông hộ là 74,57%, ta tính được số mẫu 2 cần khảo sát là: n  1,96 * 0,74282 * 0,2572  275 mẫu. 0,05 - Phân tổ và cách thức chọn mẫu: + Lượng mẫu kháo sát theo từng loại cây được xác định theo tỷ lệ diện tích từng loại cây công nghiệp dài ngày trong tổng diện tích cây công nghiệp dài ngày của tỉnh. + Lượng mẫu khảo sát theo chủ thể tham gia liên kết được xác định như sau: Do số lượng các doanh nghiệp, tác nhân trung gian tham gia liên kết còn ít nên thực hiện khảo sát tất cả các doanh nghiệp và tác nhân trung gian này. Lượng mẫu cần khảo sát còn lại sẽ được phân bổ cho các nông hộ. + Các địa phương chọn khảo sát là những khu vực sản xuất cây công nghiệp dài ngày chính của tỉnh. + Mẫu khảo sát được chọn ngẫu nhiên tại các khu vực có sản xuất cà phê, hồ tiêu, điều vào cao su. Bảng 0.1. Phân bổ mẫu điều tra theo loại cây, nông hộ - doanh nghiệp – tác nhân trung gian và huyện Đơn vị tính: Mẫu khảo sát Doanh nghiệp – Hợp tác Nông hộ xã Huyện Tổng Cà Hồ Cao Cà Hồ Cao Điều Điều phê tiêu su phê tiêu su Buôn Ma Thuột 2 0 0 0 29 0 0 0 31 Cư M'gar 22 5 5 2 8 3 1 2 48 Ea H'leo 17 3 6 6 12 7 2 7 60 Cư Kuin 29 0 1 0 0 0 0 0 30 Krông Năng 24 5 7 7 0 0 0 0 43 Krông Búk 11 3 1 0 0 0 0 0 15 Krông Pắk 38 3 7 0 0 0 0 0 48 Tổng 143 19 27 15 49 10 3 9 275 6
c. Phương pháp phỏng vấn sâu Số liệu sơ cấp dự kiến được thu thập bằng phương pháp phỏng vấn sâu là một phần số liệu phản ánh thực trạng liên kết kinh tế giữa doanh nghiệp và nông hộ trong sản xuất cây công nghiệp dài ngày tại tỉnh Đắk Lắk. - Cách thức thu thập số liệu: Phỏng vấn trực tiếp các cán bộ quản lý nhà nước, doanh nghiệp, nông hộ, tác nhân trung gian có liên quan đến liên kết kinh tế giữa doanh nghiệp và nông hộ trong sản xuất cây công nghiệp dài ngày tại Đắk Lắk. (Danh sách phỏng vấn sâu được trình bày chi tiết ở phụ lục). 4.2.2. Phương pháp phân tích - Phương pháp tổng hợp, phân tích số liệu: + Phương pháp tổng hợp, phân tích dùng để: 1) tổng hợp các công trình nghiên cứu có liên quan đến đề tài đã được công bố ở chương 1; 2) tổng hợp một số cơ sở lý luận và lý thuyết cơ bản, kinh nghiệm thực tiễn ở chương 2; 3) tổng hợp và phân tích tình hình thực trạng ở chương 3; 4) tổng hợp các căn cứ, cơ sở khoa học và thực tiễn từ chương 2 và 3 để đề xuất các giải pháp ở chương 4. + Phương pháp tổng hợp số liệu: Dựa trên các số liệu thu thập được từ tài liệu thứ cấp, từ các bảng hỏi và phỏng vấn sâu, phương pháp này được sử dụng để tổng hợp các chỉ tiêu cần thiết phục vụ cho việc xây dựng báo cáo. Phần mềm sử dụng là Microsoft Office. + Phương pháp phân tích số liệu: Bao gồm thống kê mô tả và thống kê so sánh.  Phương pháp thống kê mô tả: Thông qua các chỉ tiêu, thông tin tổng hợp được từ số liệu thứ cấp và số liệu sơ cấp, phương pháp này được dùng để: 1) Mô tả một phần nội dung đánh giá thực trạng liên kết kinh tế giữa doanh nghiệp và nông hộ trong sản xuất cây công nghiệp dài ngày tại tỉnh Đắk Lắk ở chương 3; 2) Mô tả một phần nội dung các yếu tố ảnh hưởng đến liên kết kinh tế giữa doanh nghiệp và nông hộ trong sản xuất cây công nghiệp dài ngày trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk ở chương 3...  Phương pháp thống kê so sánh: Thông qua các chỉ tiêu và thông tin tổng hợp được từ số liệu thứ cấp và sơ cấp, phương pháp thống kê so sánh được sử dụng để phản ánh sự khác biệt về thực trạng liên kết kinh tế giữa doanh nghiệp và nông hộ giữa các loại cây công nghiệp dài ngày, giữa các hình thức và mô hình liên kết kinh tế ở chương 3. 7
5. Dự kiến những kết quả nghiên cứu cần đạt được Những kết quả nghiên cứu đề tài dự kiến cần đạt được gồm: - Thông qua hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về liên kết kinh tế giữa doanh nghiệp và nông hộ trong sản xuất cây công nghiệp dài ngày, xây dựng được khung phân tích của luận án. - Qua phân tích, đánh giá thực trạng liên kết kinh tế giữa doanh nghiệp và nông hộ trong sản xuất cây công nghiệp dài ngày tại tỉnh Đắk Lắk giai đoạn 2014- 2018, chỉ ra được những thành công, hạn chế và nguyên nhân, làm cơ sở cho các đề xuất giải pháp cơ chế chính sách có căn cứ khoa học và thực tiễn. - Qua phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến liên kết kinh tế giữa doanh nghiệp và nông hộ trong sản xuất cây công nghiệp dài ngày tại Đắk Lắk để làm cơ sở cụ thể hóa hơn các đề xuất giải pháp cơ chế chính sách có căn cứ khoa học và thực tiễn. - Các quan điểm, định hướng, các giải pháp đề xuất thúc đẩy phát triển liên kết kinh tế giữa doanh nghiệp và nông hộ trong sản xuất cây công nghiệp dài ngày tại tỉnh Đắk Lắk đến năm 2030 có căn cứ khoa học và giá trị thực tiễn. Các kết quả nghiên cứu của luận án có giá trị tham khảo trong nghiên cứu, hoạch định và triển khai chính sách đối với các cơ quan quản lý nhà nước, chính quyền địa phương, tổ chức nghiên cứu và đào tạo liên quan đến chủ đề của luận án. 6. Kết cấu luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, phụ lục, kết cấu của luận án bao gồm các phần chính như sau: Chương 1. Tổng quan các công trình nghiên cứu liên quan đến chủ đề luận án Chương 2. Cơ sở lý luận và thực tiễn về liên kết kinh tế giữa doanh nghiệp và nông hộ trong sản xuất cây công nghiệp dài ngày Chương 3. Thực trạng liên kết kinh tế giữa doanh nghiệp và nông hộ trong sản xuất cây công nghiệp dài ngày trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk Chương 4. Quan điểm, định hướng, giải pháp thúc đẩy liên kết kinh tế giữa doanh nghiệp và nông hộ trong sản xuất cây công nghiệp dài ngày trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk 8