Luận văn:Nghiên cứu tác động và đề xuất một số giải pháp thích ứng với biến đổi khí hậu cho thành phố Hội An - Tỉnh Quảng Nam

Chia sẻ: Nguyen Vang | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:26

Thêm vào BST

Báo xấu

199
lượt xem 43
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo luận văn - đề án 'luận văn:nghiên cứu tác động và đề xuất một số giải pháp thích ứng với biến đổi khí hậu cho thành phố hội an - tỉnh quảng nam', luận văn - báo cáo, thạc sĩ - tiến sĩ - cao học phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn:Nghiên cứu tác động và đề xuất một số giải pháp thích ứng với biến đổi khí hậu cho thành phố Hội An - Tỉnh Quảng Nam

1 B GIÁO D C VÀ ĐÀO T O Đ I H C ĐÀ N NG LÝ TH THANH TH Y NGHIÊN C U TÁC Đ NG VÀ Đ XU T M T S GI I PHÁP THÍCH NG V I BI N Đ I KHÍ H U CHO THÀNH PH H I AN – T NH QU NG NAM CHUYÊN NGÀNH: CÔNG NGH MÔI TRƯ NG MÃ S : 60 85 06 TÓM T T LU N VĂN TH C SĨ K THU T Đà N ng – Năm 2012
2 CÔNG TRÌNH ĐƯ C HOÀN THÀNH T I Đ I H C ĐÀ N NG Ngư i hư ng d n khoa h c: TS. Hoàng H i Ph n bi n 1: PGS.TS. Tr n Cát Ph n bi n 2: TS. Mai Tu n Anh Lu n văn s ñư c b o v trư c H i ñ ng ch m Lu n văn t t nghi p th c sĩ K thu t h p t i Đ i h c Đà N ng vào ngày 18 tháng 11 năm 2012 Có th tìm hi u lu n văn t i: - Trung tâm Thông tin-H c li u, Đ i h c Đà N ng - Trung tâm H c li u, Đ i h c Đà N ng
3 M Đ U 1. Tính c p thi t c a ñ tài Bi n ñ i khí h u (BĐKH) và nư c bi n dâng (NBD) là m t trong nh ng thách th c l n nh t ñ i v i nhân lo i trong th k 21. Theo ñánh giá c a Ngân hàng th gi i (WB) Vi t Nam là 1 trong 5 qu c gia s ch u nh hư ng nghiêm tr ng c a BĐKH và NBD. Ph c H i An, t nh Qu ng Nam - di s n văn hóa th gi i - là khu v c b tác ñ ng rõ r t nh t b i BĐKH. Vi c nghiên c u m c ñ tác ñ ng, t ñó ñ ra các gi i pháp thích ng có hi u qu v i BĐKH là v n ñ c p thi t ñ i v i chính quy n và nhân dân TP. H i An. Xu t phát t lý do ñó, tôi th c hi n ñ tài: “Nghiên c u tác ñ ng và ñ xu t m t s gi i pháp thích ng v i bi n ñ i khí h u cho thành ph H i An – t nh Qu ng Nam”. 2. M c ñích nghiên c u Nghiên c u các tác ñ ng c a BĐKH và kh năng b t n thương c a c ng ñ ng ñ a phương, t ñó ñ xu t các gi i pháp thích ng có tính kh thi cao ñ i v i nh ng tác ñ ng c p bách và ti m tàng lâu dài c a BĐKH cho TP. H i An. 3. Đ i tư ng và ph m vi nghiên c u Đ i tư ng và ph m vi nghiên c u c a ñ tài bao g m các tác ñ ng c a BĐKH ñ n môi trư ng t nhiên, KTXH và t i ñ i s ng, sinh k c a ngư i dân trên toàn ñ a bàn TP. H i An. 4. N i dung và phương pháp nghiên c u 4.1. N i dung nghiên c u - Xem xét các bi u hi n c a BĐKH t i TP. H i An trong th i gian qua và các tác ñ ng c a BĐKH ñ n môi trư ng t nhiên, KTXH TP. H i An.
4 - Xác ñ nh các sinh c nh và các sinh k ph thu c vào sinh c nh t i ñ a phương. Đánh giá r i ro t các áp l c hi n t i và tương l i ngu n nư c ñ n các sinh c nh và sinh k ph thu c; ñánh giá kh năng thích ng c a c ng ñ ng ñ a phương, t ñó xác ñ nh kh năng d b t n thương v i các tác ñ ng c a BĐKH cho H i An. - Trên cơ s các tác ñ ng c a BĐKH và kh năng d b t n thương c a c ng ñ ng ñ a phương, ñ xu t các gi i pháp thích ng thi t th c và có tính kh thi cho TP. H i An. 4.2. Phương pháp nghiên c u 4.2.1. Phương pháp ñánh giá nhanh t ng h p tính d b t n thương và kh năng thích ng S d ng phương pháp ti p c n t ng h p d a vào r i ro và năng l c thích ng ñ xác ñ nh tính d b t n thương cho TP. H i An.
5 Đánh giá r i ro Đánh giá t dư i lên Đánh giá t trên xu ng Xác ñ nh các sinh c nh chính Các m c tiêu Các k ch b n và m c ñ quan tr ng phát tri n chính BĐKH Xác ñ nh các sinh k ph Tương lai tài nguyên thu c vào sinh c nh nư c (ch t lư ng, s lư ng, dòng ch y Các áp l c hi n t i và các tác ñ ng lên h sinh thái Tác ñ ng t ng h p lên h sinh và các sinh c nh thái và các sinh c nh T ng h p các tác ñ ng lên sinh k và c ng ñ ng X p h ng r i ro cho t ng sinh Kh năng thích ng c a sinh c nh: c nh. Đánh giá r i ro c a c ng th ch và chính sách qu n lý các ñ ng: các h u qu ñ i v i sinh k h sinh thái và tài nguyên; Các c a c ng ñ ng hành ñ ng ng phó hi n t i và ngu n l c c ng ñ ng Đánh giá tính t n thương Hình 1. Khung ñánh giá tính d b t n thương do BĐKH
6 4.2.2. Phương pháp thu th p s li u 4.2.3. Phương pháp x lý s li u 5. Ý nghĩa khoa h c và ý nghĩa th c ti n c a ñ tài 5.1. Ý nghĩa khoa h c K t qu nghiên c u là tài li u giúp cho các nhà qu n lý có cơ s trong vi c ho ch ñ nh chính sách, k ho ch hành ñ ng, gi i pháp thích ng hi u qu v i BĐKH. B sung ngu n tài li u nghiên c u ñánh giá tác ñ ng c a BĐKH và NBD cho các ñ a phương. 5.2. Ý nghĩa th c ti n c a ñ tài Cung c p các thông tin v th c tr ng KTXH, môi trư ng t i H i An; kh năng và m c ñ nh hư ng c a BĐKH ñ i v i tài nguyên, môi trư ng và KTXH H i An; tính d b t n thương và kh năng thích ng v i BĐKH H i An. Đ xu t các gi i pháp thích ng v i BĐKH có tính kh thi cao cho H i An. 6. B c c c a lu n văn Ngoài ph n m ñ u, k t lu n và ki n ngh , tài li u tham kh o, ph l c, ph n n i dung c a lu n văn g m có 5 chương trong ñó: Chương 1. T ng quan v BĐKH, các k ch b n BĐKH Vi t Nam Chương 2. T ng quan v TP. H i An Chương 3. Nghiên c u tác ñ ng c a BĐKH ñ n H i An Chương 4. Đánh giá nhanh t ng h p tính d b t n thương và kh năng thích ng v i BĐKH t i H i An Chương 5. Đ xu t các gi i pháp thích ng. CHƯƠNG 1 - T NG QUAN BI N Đ I KHÍ H U, CÁC K CH B N BI N Đ I KHÍ H U VI T NAM 1.1. Khái ni m v BĐKH và các nguyên nhân chính gây ra BĐKH 1.1.1. Khái ni m v BĐKH 1.1.2. BĐKH và các nguyên nhân chính gây ra BĐKH
7 1.1.2.1. BĐKH trong quá kh 1.1.2.2. BĐKH trong giai ño n hi n t i 1.2. T ng quan v BĐKH, NBD t i Vi t Nam 1.2.1. T ng quan v BĐKH Vi t Nam 1.2.2. K ch b n BĐKH c a Vi t Nam 1.2.2.1. Các k ch b n BĐKH toàn c u trong th k 21 1.2.2.2. K ch b n BĐKH Vi t Nam K ch b n BĐKH, NBD Vi t Nam do B TN&MT ch trì xây d ng cho 7 vùng khí h u c a Vi t Nam: Tây B c, Đông B c, Đ ng b ng B c B , B c Trung B , Nam Trung B , Tây Nguyên và Nam B ng v i ba k ch b n phát th i khác nhau: th p (B1), trung bình (B2), cao (A2) theo các m c th i gian c a th k 21. Th i kỳ dùng làm cơ s ñ so sánh là 1980-1999. Theo các k ch b n, khí h u trên t t c các vùng c a Vi t Nam s có nhi u bi n ñ i. Vào cu i th k 21, nhi t ñ trung bình năm nư c ta tăng kho ng 2,30C; t ng lư ng mưa năm và lư ng mưa mùa mưa tăng trong khi lư ng mưa mùa khô l i gi m; m c nư c bi n dâng kho ng 75cm so v i th i kì 1980 – 1999. CHƯƠNG 2 - T NG QUAN V THÀNH PH H I AN 2.1. Đi u ki n t nhiên 2.1.1. V trí ñ a lý 2.1.2. Đi u ki n ñ a hình 2.1.2.1. Đ a hình ñ ng b ng 2.1.2.2. Đ a hình h i ñ o 2.1.3. Đi u ki n khí h u, ñ a ch t, th y văn 2.1.3.1. Khí h u 2.1.3.2. Đ c ñi m th y văn 2.1.3.3. Đ c ñi m ñ a ch t
8 2.1.4. Tài nguyên thiên nhiên 2.1.4.1. Tài nguyên ñ t 2.1.4.2. Tài nguyên nư c 2.1.4.3. Tài nguyên r ng 2.1.4.4. Tài nguyên th y sinh 2.1.4.5. Tài nguyên khoáng s n 2.2. Th c tr ng kinh t xã h i và h t ng k thu t 2.2.1. Th c tr ng kinh t xã h i 2.2.2. Th c tr ng h t ng k thu t CHƯƠNG 3 - NGHIÊN C U TÁC Đ NG C A BĐKH Đ N H I AN 3.1. Bi u hi n BĐKH TP. H i An 3.1.1. Nhi t ñ Qua phân tích s li u nhi t ñ th i kỳ 1980 – 2009 c a các ñ a phương lân c n H i An như Trà My, Tam Kỳ, Đà N ng, ñ o Lý Sơn ñ u có xu hư ng tăng t 0,3 – 0,6 0C. 3.1.2. Lư ng mưa Lư ng mưa trung bình năm và t ng lư ng mưa mùa mưa và mùa khô cũng có xu hư ng tăng ñ u. 3.1.3. Gia tăng m c nư c bi n S li u quan tr c t i các tr m h i văn mi n Trung ghi nh n ñư c m c nư c bi n nhìn chung ñang tăng lên v i t c ñ không gi ng nhau. 3.1.4. Xâm nh p m n Tình tr ng xâm nh p m n vào mùa khô trên các tuy n sông t i H i An ngày càng nghiêm tr ng. 3.1.5. Thiên tai
9 Các d ng thiên tai t i H i An như bão, lũ l t, h n hán có t n su t xu t hi n ngày càng tăng, di n bi n ph c t p, có s c tàn phá l n, xu t hi n ngày càng khác v i quy lu t trư c ñây. 3.2. K ch b n BĐKH TP. H i An 3.2.1. Nhi t ñ Vào cu i th k 21, nhi t ñ trung bình năm t i H i An có th ñ t: 280C, ng v i k ch b n phát th i trung bình B2. 3.2.2. Lư ng mưa Lư ng mưa trung bình năm t i H i An cu i th k 21 ng v i k ch b n phát th i trung bình B2 có th ñ t: 2341,2mm. 3.2.3. Ph m vi ng p l t c a TP. H i An K t qu k ch b n ng p l t TP. H i An (tr xã Tân Hi p) do tác ñ ng c a BĐKH và NBD k t h p v i lũ l t ñã ñư c t ch c UNHABITAT xây d ng cho 3 m c th i gian 2020, 2050, 2100. Theo k ch b n này, di n tích ng p l t c a thành ph H i An theo 3 m c th i gian trên l n lư t là: 2996,02ha; 3034ha; 3259,26ha. 3.2.4. S gia tăng các hi n tư ng th i ti t c c ñoan 3.2.4.1. Bão và ATNĐ 3.2.4.2. Lũ l t 3.2.4.3. H n hán 3.3. Các tác ñ ng do BĐKH lên môi trư ng và các ho t ñ ng KTXH 3.3.1. Tác ñ ng ñ n môi trư ng t nhiên 3.3.1.1. Tác ñ ng ñ n môi trư ng ñ t 3.3.1.2. Tác ñ ng ñ n môi trư ng nư c 3.3.1.3. Tác ñ ng ñ n h sinh thái và ña d ng sinh h c 3.3.1.4. Tác ñ ng ñ n quá trình b i t và xói l ven bi n H i An
10 3.3.2. Tác ñ ng ñ n kinh t 3.3.2.1. Tác ñ ng ñ n s n xu t nông nghi p 3.3.2.2. Tác ñ ng ñ n lâm nghi p 3.3.2.3. Tác ñ ng ñ n ngư nghi p, th y s n 3.3.2.4. Tác ñ ng ñ n công nghi p – ti u th công nghi p 3.3.2.5. Tác ñ ng ñ n giao thông v n t i – h t ng k thu t – xây d ng 3.3.3. Tác ñ ng ñ n con ngư i 3.3.3.1. Tác ñ ng ñ n s c kh e c ng ñ ng 3.3.3.2. Tác ñ ng ñ n ñ n ñ i s ng và sinh k c a ngư i dân 3.3.4. Tác ñ ng ñ n văn hóa – xã h i 3.3.4.1.Tác ñ ng ñ n xã h i do v n ñ nghèo ñói, di dân và an ninh xã h i 3.3.4.2. Tác ñ ng ñ n giáo d c CHƯƠNG 4 - ĐÁNH GIÁ NHANH T NG H P TÍNH D B T N THƯƠNG VÀ KH NĂNG THÍCH NG V I BĐKH T I H I AN 4.1. X p h ng r i ro cho t ng sinh c nh và ñánh giá r i ro c a c ng ñ ng 4.1.1. Tác ñ ng t các áp l c hi n t i ñ i v i các sinh c nh 4.1.1.1. Các sinh c nh và sinh k hi n h u t i H i An 4.1.1.2. Áp l c hi n t i tác ñ ng lên các sinh c nh a. Đ i v i r ng d a nư c b. Đ i v i m ng lư i sông ngòi c. Đ i v i r n san hô d. Đ i v i th m c bi n e. Đ i v i c n cát f. T ng h p k t qu x p h ng r i ro cho các sinh c nh
11 4.1.2. Các tác ñ ng ti m tàng t tương lai lên các lo i sinh c nh c a H i An 4.1.2.1. Tác ñ ng do các m c tiêu phát tri n KTXH 4.1.2.2. Tác ñ ng do BĐKH 4.1.3. X p h ng r i ro cho t ng sinh c nh và ñánh giá r i ro c ng ñ ng
B ng 4.14. X p h ng r i ro ñ i v i các sinh c nh t i H i An Các tác ñ ng ti m tàng t "Tương lai X p Các tác ñ ng t dư i lên Sinh c nh tài nguyên nư c" h ng Miêu t Miêu t X p h ng r i ro - Phá r ng d a nư c ñ l y di n tích nuôi tr ng Các hi n tư ng th i ti t c c th y s n; Th p ñoan như mưa bão, lũ l t,... và - Phá r ng d a nư c ñ – Th p – 12 R ng d a nư c NBD s làm gi m di n tích Cao xây d ng nhà c a và các Trung Cao r ng d a nư c. công trình ph c v phát bình tri n KTXH; - Ô nhi m ngu n nư c. - Ô nhi m ngu n nư c; - Ch t lư ng nư c sông ngòi - Khai thác ñánh b t th y Trung t i H i An s ch u tác ñ ng Trung M ng lư i s n; bình – tương ñ i m nh m b i ô Cao bình – sông ngòi - B i l ng, xói l dòng Cao nhi m do các ho t ñ ng phát Cao sông do mưa bão lũ l t; tri n KTXH;
- N o vét lòng sông; - Ch ñ th y văn và dòng - Xây d ng ñ p th y ch y c a sông ngòi cũng có s ñi n thư ng ngu n. thay ñ i do s thay ñ i lư ng nư c cũng như các tác ñ ng do BĐKH. R n san hô s ch u s tác ñ ng m nh m c a BĐKH; - Khai thác, ñánh b t Ho t ñ ng du l ch phát tri n 13 th y h i s n không b n s ti p t c tác ñ ng x u ñ n Th p Th p – R n san hô v ng; r n san hô; Cao – Cao Cao - Ô nhi m ngu n nư c; Ngu n nư c ô nhi m do các - Ho t ñ ng du l ch. ho t ñ ng phát tri n KTXH cũng làm suy gi m ñáng k di n tích san hô. - Khai thác th y s n Các th m c bi n s ti p t c Th m c bi n không b n v ng; Cao suy gi m di n tích do các ho t Cao Cao - Ô nhi m ngu n nư c ñ ng phát tri n KTXH như:
và l ng ñ ng tr m tích; n o vét, khai thông lu ng - N o vét lòng sông. tuy n,... và ô nhi m ngu n nư c. Các c n n i s b tác ñ ng b i các ho t ñ ng n o vét, khai thông lu ng tuy n; Ho t ñ ng n o vét, hút Tác ñ ng t ng h p c a th y C nn i cát; Cao Cao 14 tri u dâng cao, mưa bão, lũ l t Phát tri n du l ch. tăng lên, s làm suy gi m di n Cao tích và d ch chuy n v trí các c n cát.
B ng 4.15. X p h ng r i ro các sinh k Các sinh c nh X p h ng r i ro Các tác ñ ng ti m tàng t T ng Sinh Các tác ñ ng ti m tàng t h tr cho sinh cu i cùng cho các m c tiêu phát tri n h pr i k BĐKH k m i sinh c nh KTXH ro Nông - M ng lư i Trung bình – BĐKH làm tăng t n s , Vi c xây d ng các khu dân cư, Cao nghi p sông ngòi Cao cư ng ñ , tính bi n ñ ng và các khu d ch v du l ch cũng tính c c ñoan c a các hi n như các công trình ph c v 15 tư ng th i ti t nguy hi m phát tri n KTXH làm gi m như bão, t , l c, các thiên tai di n tích ñ t nông nghi p. Bên liên quan ñ n nhi t ñ và c nh ñó vi c chuy n d ch cơ mưa như th i ti t khô nóng, c u kinh t theo hư ng thương lũ l t, ng p úng, hay h n m i, d ch v s làm cho di n hán, rét h i, xâm nh p m n, tích nông nghi p ti p t c gi m sâu b nh, làm gi m năng m nh trong nh ng năm t i. su t và s n lư ng c a cây
tr ng và v t nuôi. NBD gây nguy cơ thu h p di n tích ñ t nông nghi p. Nuôi - M ng lư i Trung bình – - Tăng nhi t ñ , tăng cư ng Các ho t ñ ng phát tri n Cao tr ng sông ngòi Cao ñ và lư ng mưa, NBD và KTXH s làm ch t lư ng nư c th y - R ng d a Th p – Trung xâm nh p m n s t o ra sông ngòi ngày càng suy gi m s n nư c bình nh ng thay ñ i trong ñ m n n u không có bi n pháp x lý; 16 - Th m c bi n Cao c a nư c sông và gây ra Các ho t ñ ng n o vét, khai bùng phát d ch b nh trong thông lu ng tuy n,… s h y các ao nuôi tr ng th y s n, ho i các di n tích c bi n; gi m s n lư ng nuôi tr ng; Di n tích các ao nuôi ngày - Các hi n tư ng th i ti t c c càng gi m do hi u qu kinh t ñoan như mưa bão, lũ l t s mang l i không cao và ch làm phá h ng các ao nuôi. trương chuy n ñ i cơ c u kinh t theo hư ng thương m i d ch v . Các khu tái ñ nh cư chi m
d ng, chuy n ñ i các vùng nuôi cho các m c ñích khác. Đánh - R ng d a Th p – Trung - BĐKH có th làm gi m - Các ho t ñ ng phát tri n Cao b t nư c bình ngu n l i ñánh b t do nhi t KTXH s làm suy gi m ch t g nb - C bi n Cao ñ tăng làm cho ngu n th y lư ng nư c do x nhi u ch t - C nn i Cao h i s n b phân tán. Cá các th i chưa qua x lý. - M ng lư i Trung bình – r n san hô ña ph n b tiêu - Ho t ñ ng nào vét, khai 17 sông ngòi Cao di t. thông lu ng tuy n, nâng c p - R n san hô Th p – Cao - NBD, xâm nh p m n làm các tuy n sông s làm t n h i thay ñ i môi trư ng s ng nghiêm tr ng các th m c bi n c a các loài th y h i s n, và c n n i. làm thay ñ i c u trúc và thành ph n, tr lư ng gi m sút. - Ho t ñ ng du l ch và ñánh - Các hi n tương th i ti t c c b t tác ñ ng x u ñ n r n san ñoan như mưa bão, lũ hô.
l t,...làm hư h ng ngư c và Ngu n l i th y h i s n g n các phương ti n h tr khác. b s suy gi m. Đánh -M ng lư i Trung bình – Các hi n tư ng th i ti t c c Suy gi m ch t lư ng nư c; Cao b t sông ngòi Cao ñoan như mưa bão, lũ l t,... Suy gi m di n tích th m c trên - C bi n Cao làm hư h ng ngư c . bi n; S thu h p d n c a các sông - R ng d a Th p – Trung NBD và xâm nh p m n làm c n n i s nh hư ng ñ n nư c bình thay ñ i môi trư ng s ng ngu n l i th y s n trên sông. 18 -C nn i Cao c a các loài th y s n, d n ñ n gi m sút tr lư ng. D ch D ch v du l ch là m t th m nh Các hi n tư ng th i ti t c c D ch v du l ch s ñư c hư ng Trung v du hi n t i c a H i An và s còn ti p ñoan như mưa bão, lũ l i t vi c ñ u tư xây d ng cơ bình l ch t c phát tri n trong tương lai g n. l t,...s làm hư h ng các s h t ng. Hi n nay, các bãi bi n, r ng d a công trình, di tích l ch s c a Đ nh hư ng phát tri n kinh t nư c, r n san hô ñ u ñư c gi gìn ph c H i An, làm suy theo hư ng thương m i d ch v tương ñ i t t. Tuy nhiên, ph i gi m di n tích các r n san hô s t o ñi u ki n t t ñ ngành
nhìn nh n r ng, d ch v du l ch là và r ng d a nư c. du l ch H i An ti p t c phát m t trong nh ng nguyên nhân t o NBD làm nh hư ng ñ n các tri n. ra áp l c ñ i v i các sinh c nh t i bãi t m ven bi n, m t s bãi ñ a phương do x nhi u ch t th i có th m t ñi, m t s khác b chưa qua x lý. ñ y sâu vào ñ t li n. 19
20 4.2. Kh năng thích ng v i BĐKH c a thành ph H i An 4.2.1. Tài nguyên thiên nhiên 4.2.2. Sinh k và tài chính 4.2.3. Cơ s h t ng 4.2.4. Ngu n l c xã h i 4.2.5. Y u t con ngư i T ng h p 5 y u t thích ng cho TP. H i An, chúng tôi ñư c b ng 4.22. B ng 4.22. Kh năng thích ng v i BĐKH c a ngư i dân H i An Kh năng TT Y u t thích ng Ghi chú thích ng Chưa hi u bi t nhi u v 1 Y u t con ngư i Th p BĐKH Sinh k các h dân v n còn ph thu c nhi u vào ngu n Y u t sinh k và 2 Th p tài nguyên thiên nhiên. tài chính H th ng tín d ng ho t ñ ng chưa hi u qu . Cơ s h t ng còn thi u và Y u t cơ s h 3 Th p còn y u ñ c bi t t i các xã t ng vùng ven và h i ñ o. Ngu n tài nguyên thiên nhiên t i ñ a phương ñang d n c n Y u t tài nguyên ki t. 4 Th p thiên nhiên Các bi n pháp qu n lý c a chính quy n ñ a phương chưa ñ m nh, không phát huy tác