LUẬN VĂN: Tăng cường công tác giáo dục đạo đức cho đối tượng học sinh phổ thông trung học

Chia sẻ: Nguyen Hai | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:65

Thêm vào BST

Báo xấu

323
lượt xem 134
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trong thời gian qua, vấn đề đạo đức xã hội ở nước ta đang diễn ra rất phức tạp, đạo đức xã hội có phần bị xuống cấp, điều đáng lo ngại hơn cả là "có một bộ phận học sinh, sinh viên có tình trạng suy thoái đạo đức, mờ nhạt về lý tưởng, theo lối sống thực dụng, thiếu hoài bão lập thân, lập nghiệp vì tương lai của bản thân và đất nước" [9, 21]. Hiện tượng thiếu trung thực trong học tập, gian lận trong thi cử, dùng tiền để "mua điểm", "mua bằng cấp",...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: LUẬN VĂN: Tăng cường công tác giáo dục đạo đức cho đối tượng học sinh phổ thông trung học

LUẬN VĂN: Tăng cường công tác giáo dục đạo đức cho đối tượng học sinh phổ thông trung học
Mở Đầu 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong thời gian qua, vấn đề đạo đức xã hội ở nước ta đang diễn ra rất phức tạp, đạo đức xã hội có phần bị xuống cấp, điều đáng lo ngại hơn cả là "có một bộ phận học sinh, sinh viên có tình trạng suy thoái đạo đức, mờ nhạt về lý tưởng, theo lối sống thực dụng, thiếu hoài bão lập thân, lập nghiệp vì t ương lai của bản thân và đất nước" [9, 21]. Hiện t ượng thiếu trung thực tr ong học tập, gian lận trong thi cử, dùng tiền để "mua điểm", "mua bằng cấp", hiện tượng đánh thầy chửi bạn... có nguy cơ trở thành một tệ nạn. Không những thế, những tệ nạn xã hội nh ư rượu chè, cờ bạc, ma túy... cũng đang có xu hướng du nhập vào nhà trường gây ảnh hưởng lớn đối với học sinh. Tại sao trong một bộ phận học sinh hiện nay lại có sự sa sút về mặt phẩm chất đạo đức? Hiện tượng đó bắt nguồn từ nhiều nguyên nhân, nh ưng phải thấy rằng nguyên nhân chủ yếu nhất là do trong thời gian qua chúng ta ít qu an tâm đến công tác giáo dục đạo đức cho những đối tượng này, gia đình và xã hội gần như "gửi gắm", thậm chí "khoán trắng" công việc giáo dục đạo đức con em mình cho nhà trường. Mặt khác, giáo dục trong nhà tr ường lại có xu hướng coi nhẹ, thậm chí buông lỏng giáo dục đạo đức, chạy theo giáo dục văn hóa đơn thuần vì mục đích thi cử. Để khắc phục tình trạng xuống cấp, suy thoái về đạo đức trong một bộ phận thanh niên học sinh, để đáp ứng những nhiệm vụ và mục tiêu giáo dục thế hệ trẻ, xây dựng con người cho thế kỷ XXI mà Hội nghị lần thứ hai Ban chấp hành Trung ương Đảng (khóa VIII) đã vạch ra, phải tăng cường hơn nữa công tác giáo dục đạo đức cho thanh niên, mà đặc biệt là thanh niên học sinh trong các trường phổ thông trung học. Tăng cường công tác giáo dục đạo đức cho đối tượng học sinh phổ thông trung học, đó là vấn đề bức xúc hiện nay, đề tài luận văn này mong muốn góp một phần nhỏ giải quyết vấn đề bức xúc đó.
2. Tình hình nghiên cứu - Xung quanh vấn đề đạo đức học sinh ở các trường phổ thông t rung h ọc đ ã c ó một số công trình nghiên cứu chuyên khảo và sách báo v.v... nhưng chưa có luận văn thạc sĩ nào đề cập đến vấn đề giáo dục đạo đức cho học sinh phổ thông trung học ở nước ta hiện nay. 3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu Mục đích: Trên cơ sở làm rõ vai trò nhân tố chủ quan trong công tác giáo dục đạo đức cho học sinh phổ thông trung học, và thực trạng của sự phát huy vai trò của nhân tố này trong những n ăm qua, luận văn chỉ ra tính cấp thiết và đề xuất những giải pháp chủ yếu, nhằm nâng cao vai trò nhân tố c hủ quan trong giáo dục đạo đức cho học sinh phổ thông trung học hiện nay. Nhiệm vụ: + Phân tích mối quan hệ điều kiện khách quan và nhân tố chủ quan trong giáo dục đạo đức cho học sinh phổ thông trung học. + Làm rõ tầm quan trọng của việc cao nhân tố chủ q uan trong giáo dục đạo đức cho học sinh phổ thông trung học hiện nay. + Đề xuất những giải pháp nâng cao vai trò nhân tố chủ quan, trong công tác giáo dục đạo đức cho học sinh phổ thông trung học hiện nay. 4. Phương pháp nghiên cứu - Vận dụng phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, đặc biệt là mối quan hệ giữa điều kiện khách quan và nhân tố chủ quan, đề tài được thực hiện theo phương pháp phân tích, t ổng hợp, lịch sử, lôgic... - Kết hợp sử dụng một số ph ương pháp nghiên cứu cụ thể như: khảo sát, điều tra, tọa đàm, phỏng vấn, so sánh, tiếp cận, thống kê v.v... 5. ý nghĩa của đề tài
- Làm tài liệu nghiên cứu cho trường phổ thông trung học. - Góp phần nâng cao vai trò nhân tố chủ quan trong công tác giáo dục đạo đức cho học sinh phổ thông trun g học tỉnh Kiên Giang. 6. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, luận văn gồm 2 chương 5 tiết.
Chương 1 Tầm QUAN Trọng Của Việc NÂNG CAO NHÂN Tố Chủ QUAN TRONG Giáo Dục Đạo Đức CHO Học SINH Phổ THÔNG TRUNG Học Hiện NAY 1.1. Điều kiện khách quan và nhân tố chủ quan trong giáo dục đạo đức cho học sinh phổ thông trung học 1.1.1. Đạo đức và vai trò giáo dục đạo đức cho học sinh phổ thông trung học Đạo đức là một hình thái ý thức xã hội sớm xuất hiện trong lị ch sử nhân loại. Con người là một sinh vật có tính xã hội, ngay từ thuở hoang s ơ nhất của mình, con người đã biết thiết lập các mối quan hệ với nhau, mặc dù những quan hệ đó lúc đầu còn mang tính "quần cư đơn thuần". Trong quá trình phát triển, con người từng bước ý thức được sự cần thiết phải hợp tác, t ương trợ nhau trong cuộc sống, từ đó, dần dần làm nảy sinh khát vọng tự nguyện, khát vọng về sự công bằng, nguyên tắc về sự bình đẳng,... giữa các thành viên trong xã hội. Cùng với sự tiến bộ của sản xuất, n gay trong xã hội nguyên thủy, mối quan hệ giữa người và người cũng trở nên phức tạp, đa dạng, phong phú hơn. Chính trong quá trình tồn tại và phát triển đời sống cộng đồng đó đã làm nảy sinh, xuất hiện những "chuẩn mực" đạo đức biểu hiện ở những hành vi gi ao tiếp, ứng xử giữa các thành viên trong xã hội. Những chuẩn mực đó dần dần được nội tâm hóa, trở thành nhu cầu bên trong, thành khát vọng, thói quen, thành tình cảm đạo đức. Như vậy, đạo đức không phải được nảy sinh từ bên ngoài xã hội, sự xuất hiện của đạo đức là do nhu cầu khách quan của sự phát triển nhận thức, của đời sống xã hội, mà trước hết do nhu cầu phối hợp hành động trong lao động sản xuất, trong đời sống cộng đồng xã hội.
Do đó, đạo đức theo quan niệm mác xít là một hình thái ý thức xã hội, b ao gồm một hệ thống các qui tắc, các chuẩn mực nhằm điều chỉnh hành vi và đánh giá cách ứng xử của con người trong quan hệ với nhau và quan hệ với xã hội để bảo vệ lợi ích của cá nhân và của cộng đồng. Là một hình thái ý thức xã hội, nên cũng nh ư các hình thái ý xã hội khác, đạo đức phản ánh tồn tại xã hội. Sự xuất hiện của đạo đức đáp ứng đòi hỏi khách quan của cuộc sống xã hội, nó phản ánh đời sống xã hội, mà trước hết là chế độ kinh tế - xã hội. Khi nền kinh tế - xã hội có sự biến đổi, đòi hỏi đạo đức xã hội cũng phải thay đổi theo. Trong lịch sử nhân loại, cùng với sự phát triển của sản xuất, của tiến bộ xã hội những quy tắc, chuẩn mực, phạm trù đạo đức... theo đó tăng lên, phản ánh đời sống xã hội ngày càng phong phú, đa dạng hơn, trở thành một trong những phương thức điều chỉnh các mối quan hệ xã hội, điều chỉnh hành vi của con người sao cho phù hợp với yêu cầu, chuẩn mực xã hội. Phản ánh tồn tại xã hội, do đó đạo đức mang tính lịch sử, quan niệm về một nền đạo đức vĩnh cửu, đặt trên mọi lịch sử và trên những sự khác biệt về dân tộc, một thứ đạo đức bất chấp cả thời gian mà mọi sự biến thiên của thực tế là siêu hình, giáo điều và duy tâm. Quan niệm đó là hoàn toàn xa lạ với quan niệm mác xít, khẳng định tính lịch sử của đạo đức trong tác phẩm Chống Đuyrinh, Ăngghen đã chỉ ra rằng: "Chung quy lại thì mọi thuyết đạo đức đã có từ trước tới nay đều là sản phẩm của tình hình kinh tế xã hội lúc bấy giờ" [2, 63]. Trong các xã hội có sự phân chia thành giai cấp, đạo đức luôn mang tính giai cấp. Trong xã hội nguyên thủy, khi lực lượng sản xuất còn kém phát triển, con người phải nương tựa vào nhau và sống nhờ vào những ân huệ của giới tự nhiên, thì sự thông cảm và tinh thần tương trợ cũng như công bằng và sự bình đẳng được coi là công cụ tự bảo vệ, là điều kiện để tồn tại và là chuẩn mực đạo đức của xã hội đó. Sự xuất hiện xã hội có giai cấp, dẫn tới sự phá vỡ ý thức đạo đức thống nhất vốn có của xã hội nguyên thủy và hình thành một nền đạo đ ức khác, mở đầu cho lịch
sử đạo đức mang tính giai cấp trong xã hội có gia i cấp. Đạo đức luôn luôn là đạo đức của giai cấp, từ xã hội cổ đại cho đến xã hội hiện đại, từ giai cấp chủ nô đến giai cấp phong kiến, từ giai cấp tư sản đến giai cấp vô sản, mỗi giai cấp đều có nền đạo đức của nó: đạo đức của giai cấp chủ nô, đạo đức giai cấp phong kiến, đạo đức của giai cấp tư sản, đạo đức của giai cấp vô sản. Trong các nền đạo đức đã xuất hiện trong lịch sử, đạo đức mới, tức đạo đức của giai cấp vô sản, đạo đức cộng sản chủ nghĩa là nền đạo đức có giá trị phổ biến và nhân đạo nhất. Thừa nhận tính lịch sử, tính giai cấp của đạo đức, triết học Mác - Lênin không hề phủ nhận những giá trị phổ biến toàn nhân loại của đạo đức. Những giá trị đạo đức như lòng nhân ái, bao dung, độ lượng, tính trung thực, sự công bằng, tôn trọng lẽ phải... thì xã hội nào, thời kỳ nào cũng cần, cũng có. Tất nhiên, do những điều kiện lịch sử cụ thể khác nhau, do lý t ưởng đạo đức khác nhau mà đôi khi người ta có cách hiểu không hoàn toàn giống nhau, về các giá trị đạo đức có ý nghĩa phổ biến đó. Thừa nhận có thứ đạo đức của con người đích thực, tức là thứ đạo đức thoát khỏi sự tha hóa của con người, đạt tới sự tự do và giải phóng con người, thoát khỏi mọi sự ràng buộc giai cấp, nh ưng triết học mác xít cũng đã khẳng định rằng, để có được một nền đạo đức thật sự có tính người, mang tính nhân loại phổ biến, điều trước hết là phải xóa bỏ được sự đối lập giai cấp. Nghiên cứu các nền đạo đức đã tồn tại trong lịch sử nhân loại, Ăngghen đã chỉ ra rằng nền đạo đức có nhiều nhân tố hứa hẹn lâu dài nhất, chắc chắn là nền đạo đức hiện nay đang tiêu biểu cho sự lật đổ chế độ hiện đại, bảo vệ tương lai, tức nền đạo đức vô sản. Đạo đức vô sản, đạo đức cộng sản chủ nghĩa là một nền đạo đức thật sự có tính người, mang tính nhân loại phổ biến. Nền đạo đức ấy kế thừa, có chọn lọc, có phê phán và phát triển tất cả những gì tốt đẹp nhất được nhân loại tạo ra trong lịch sử, đó là một nền đạo đức của tương lai, một nền đạo đức mang tính nhân văn cao cả.
Đạo đức vô sản, đạo đức cộng sản chủ nghĩa biểu hiện sự sáng tạo mang tính quần chúng rộng rãi. Các giá trị đạo đức này mang ý nghĩa cao cả, vì nó là những sản phẩm sáng tạo của con người và vì con người. Những giá trị ấy nói lên bản chất sáng tạo của trí tuệ, của ý thức danh dự, của lòng dũng cảm và những phẩm chất cao quý của con người. Nền đạo đức ấy vừa là sản phẩm của nền sản xuất xã hội đầy sáng tạo và nhân văn, vừa là động lực thúc đẩy xã hội phát triển. Đạo đức cộng sản chủ nghĩa là đạo đức mới, là nền đạo đức mà chúng ta hiện nay đang hướng tới và xây dựng. Là một hình thái ý thức xã hội , đạo đức một mặt được hình thành một cách tự phát, từ chính cuộc sống hàng ngày của con người để đáp ứng đòi hỏi khách quan của sinh hoạt cộng đồng. Mặt khác, đạo đức phải là kết quả của sự giáo dục và tự giáo dục, tự rèn luyện của mỗi cá nhân theo các ch uẩn mực giá trị đạo đức của xã hội. Giáo dục theo nghĩa chung nhất, đó là hoạt động nhằm tác động một cách có hệ thống đến sự phát triển tinh thần, thể chất của một đối tượng nào đó, làm cho đối tượng ấy dần dần có được những phẩm chất và năng lực như yêu cầu đề ra. Giáo dục nói chung, giáo dục đạo đức nói riêng là một quá trình bao gồm hai mặt, một mặt đó là sự tác động từ bên ngoài vào đối tượng giáo dục, mặt khác thông qua sự tác động này làm cho đối tượng tự biến đổi bản thân mình, tự hoàn thiện, tự nâng mình lên qua giáo dục. Đạo đức, nhất là đạo đức của lứa tuổi học sinh phổ thông trung học đ ược hình thành chủ yếu bằng con đường giáo dục. Giáo dục đạo đức góp phần chuyển các quan niệm đạo đức từ tự phát sang tự giác, từ bị động sang chủ động, không ngừng nâng cao trình độ nhận thức các giá trị đạo đức cho mỗi người, từ trình độ nhận thức thông thường lên trình độ nhận thức khoa học. Nhận thức thông th ường hình thành do ảnh hưởng trực tiếp của những điều kiện sinh hoạt hàng ngày mang lại, nó phản ánh những giá trị đạo đức gần gũi với cuộc sống đời thường, còn nhận thức khoa học phản ánh các giá trị đạo đức một cách gián tiếp, khái quát, cả những giá trị đạo đức
hiện đại, cả những phẩm giá của con người được kết tinh trong truyền thống lâu dài của dân tộc. Giáo dục đạo đức góp phần to lớn, tích cực trong việc truyền lại cho thế hệ đang trưởng thành những giá trị đạo đức, mà thế hệ trước đã tạo ra, những giá trị đạo đức được kết tinh trong hàng nghìn n ăm lịch sử của dân tộc. Trên c ơ sở đó giúp họ nhận ra chân giá trị của các giá trị đạo đức, nhận thấy giá trị và ý thức cuộc sống mang tính nhân bản, nhân ái, nhân văn sâu sắc, góp phần to lớn trong việc nhân đạo hóa con người và đời sống xã hội của con người, trong việc hình thành, củng cố những giá trị nhân cách tốt đẹp. Chẳng hạn, qua giáo dục chủ nghĩa yêu n ư ớc và tinh thần quốc tế vô sản, những giá trị đạo đức tốt đẹp như: lòng tự hào dân tộc, ý thức và hành vi sẵn sàng bảo vệ độc lập và chủ quyền quốc gia, yêu hòa bình, tôn trọng các dân tộc khác... được củng cố, được nâng lên làm cho thế hệ trẻ thấy được những giá trị lớn lao, ý nghĩa đích thực của cuộc sống hòa bình, tự do, độc lập. Những giá trị ấy trở thành tình cảm, động lực thôi thúc họ vượt qua mọi khó khăn, gian khổ để bảo vệ độc lập, chủ quyền quốc gia vươn lên trong sự nghiệp xây dựng đời sống hòa bình, ấm no, hạnh phúc. Giáo dục đạo đức không chỉ có tác dụng nâng cao các giá trị đạo đức, tạo ra những giá trị đạo đức mới, mà còn góp phần tích cực vào việc khắc phục những quan điểm đạo đức lạc hậu, sự lệch chuẩn các giá trị nhân cách, những thói h ư tật xấu, chống lại những hiện tượng vô đạo đ ức đang đầu độc bầu không khí xã hội, tạo ra c ơ chế phòng ngừa các phản giá trị đạo đức, phản giá trị văn hóa... Tóm lại, giáo dục đạo đức có vai trò rất to lớn t rong việc hình thành ý thức, tình cảm cũng như các hành vi đạo đức của con người, đặc biệt của lứa tuổi học sinh phổ thông trung học. Nhận thức được vai trò của đạo đức mới, cũng như tác dụng to lớn của công tác giáo dục đạo đức trong việc hình thành đạo đức mới, Chủ tịch Hồ Chí Minh và
Đảng ta đã sớm quan tâm đến công tác này, nhất là giáo dục đạo đức trong các trường học. Hiện nay, trước nhiều biến động phức tạp của đạo đức trong xã hội, trước sự suy thoái về đạo đức của một bộ phận thanh niên học sinh tr ong các trường học, trong chiến lược chăm lo phát triển nguồn lực con người của Đại hội VIII, Đảng ta đã khẳng định: "Cùng với đổi mới nội dung giáo dục theo h ướng cơ bản, hiện đại, phải tăng cường giáo dục công dân, giáo dục thế giới quan khoa học, lòng y êu nước, ý chí vươn lên vì tương lai của bản thân và tiền đồ của đất nước" [7, 29]. 1.1.2. Điều kiện khách quan và nhân tố chủ quan trong giáo dục đạo đức cho học sinh phổ thông trung học Điều kiện khách quan và nhân tố chủ quan: Các khái niệm " điều kiện khách quan" và "nhân tố chủ quan" được hình thành và phát triển trong quá trình nghiên cứu hoạt động thực tiễn của con người. Vì vậy, để làm sáng tỏ nội dung của các khái niệm trên, trước hết cần phải xác định rõ nội dung của các khái niệm có liên quan trực tiếp tới hoạt động của con người. Đó là khái niệm "chủ thể" và "khách thể". Trong hoạt động thực tiễn, con người đối lập với thế giới vật chất khách quan như là đối tượng bên ngoài mà họ cần tác động và cải tạo, nhằm thỏa mãn những nhu cầu và lợi ích của mình. ở đó, con người là chủ thể hoạt động. Những đối tượng chịu sự tác động của con người chính là khách thể bị cải tạo. Con người với tư cách là một chủ thể được hiểu có thể hoặc là toàn thể nhân dân, hoặc là một giai cấp, hoặc một nhóm người, hoặc là một cá nhân nào đó. Còn khách thể là toàn bộ hiện thực khách quan tồn tại không lệ thuộc vào ý thức của chủ thể, được chủ thể sử dụng với tư cách là đối tượng hoạt động thực tiễn của mình. Các khái niệm: chủ quan và chủ thể, khách quan và khách thể quan hệ gắn bó chặt chẽ, nhưng không đồng nhất với nhau. Nhân tố chủ quan, về thực chất, là những phẩm chất, những thuộc tính về ý thức, ý chí của chính chủ thể hành động. Về mặt cơ cấu, nhân tố chủ quan bao gồm: tri thức, ý chí, tình cảm và n ăng l ực tổ chức hành động của chủ thể, chúng chỉ phối hợp và biểu hiện ra trong hoạt động của chủ thể.
Những phẩm chất này bao giờ cũng có tính hai mặt: tích cực và tiêu cực. Nếu nh ư nhân tố chủ quan phụ thuộc vào ý thức, ý chí của chủ thể, thì điều kiện khách quan lại lệ thuộc vào khách thể, vào những mối liên hệ của khách thể. Đó là tất cả những gì tạo nên một hoàn cảnh hiện thực, quy định và tác động vào mọi hoạt động của chủ thể, tồn tại không phụ thuộc vào ý chí của chủ thể hoạt động. Điều kiện khách quan là một tổng thể các yếu tố, các bộ phận có quan hệ chặt chẽ với nhau, trong đó hệ thống các thuộc tính, các mối liên hệ bản chất, quy luật chi phối sự tồn tại và phát triển của khách thể là bộ phận quan trọng nhất, quyết định nhất. Luận văn này quan tâm đến điều kiện khách quan và nhân tố chủ quan trong giáo dục đạo đức cho học sinh phổ thông trung học. Điều kiện khách quan ở đây, là nói tới bản thân người được giáo dục đạo đức và những điều kiện kinh tế xã hội khác ảnh h ưởng tới đạo đức của họ. Người được giáo dục đạo đức đề cập trong luận văn là học sinh phổ thông trung học. Đa số học sinh phổ thông trung học là ở lứa tuổi thanh niên, lứa tuổi này hoạt động tư duy ghi nhớ, chú ý, hứng thú, khát vọng, ý chí, tình cảm và xúc cảm đều biến đổi so với thiếu niên. Họ có sức khỏ e dồi dào, bộ máy thần kinh và hoạt động thần kinh bậc cao trung đã hoàn thiện, nên họ có phản xạ chính xác, nhanh nhẹn, dễ thích ứng hơn với các tác động khác nhau của hiện thực xung quanh, h ăng hái trong hoạt động, ham hiểu biết, thích đổi mới, nhu cầu về tình bạn, tình yêu phát triển mạnh, những đặc điểm này tác động mạnh tới sự hình thành tư tưởng chính trị ở họ và khi họ đã xác định được niềm tin, lý tưởng, họ có thể xả thân vì t ưởng và phấn đấu với niềm lạc quan, với sức sống mạnh mẽ để đạt được niềm tin và lý tưởng đó. Tư duy của họ so với thiếu niên đã có hệ thống hơn, có tính phê phán hơn, do vậy khi tiếp thu tri thức chính trị, nhất là tri thức lý luận, họ th ường đòi phải chứng minh, luận giải chặt chẽ. Vì có sự hiểu biết, họ có khả n ăng tranh luận, khả năng tìm tòi đọc thêm sách báo, các nguồn thông tin khác để bổ sung cho tri thức của mình. Sự phát triển hoàn chỉnh về tâm sinh lý cũng cho phép họ có khả n ăng tự tìm hiểu, tự nghiên cứu những vấn đề chính trị xã hội. Học sinh ở lứa tuổi thanh niên
thích sinh hoạt cộng đồng, thích giao lưu. Vì vậy, họ tự nguyện và tích cực tham gia các hoạt động đoàn thể, hoạt động lớp, các lễ hội, hoạt động chính trị xã hội, và chính qua các hoạt động đó, họ được rèn luyện năng lực thực tiễn. ở họ, không có tính bảo thủ, trì trệ như người lớn tuổi. Vì vậy, họ dễ thích ứng với đường lối đổi mới, dễ thích ứng với các chủ tr ương, chính sách mới. Vì họ quan tâm đến tương lai, luôn hướng về tương lai nên họ cũng rất quan tâm đến những vấn đề lớn của đất nước, của thời cuộc. Điều đó giúp họ xác định phương hướng tiến thân lập nghiệp. Khả năng cảm thụ xúc cảm, đồng cảm của họ phát triển cao, do vậy họ cởi mở để hòa nhập, thích những hình thức hoạt động văn hóa nghệ thuật, dễ cảm thông với người khác. ở họ, kinh tế ch ưa độc lập, còn phụ thuộc gia đình. Vì vậy, họ coi trọng các quan hệ xã hội, coi trọng gia đình, tích cực học tập, tích cực học thêm. Những kiến thức họ được học ở phổ thông có tính chất cơ bản, phổ cập không bị gián đoạn, chưa va chạm trong thực tế, nên khi học ở phổ thông trung học đảm bảo tính liên thông, tính kế thừa và phát triển. Khi học ở phổ thông, họ đã ý thức đ ược vị trí của mình qua các chủ trương chính sách, quy định, quy chế hiện hành. Vì vậy họ phải có sự tự điều chỉnh, tự rèn luyện, sự vươn lên trong môi trường phổ thông trung học. Những sự tác động trên đã đưa họ vào những hoạt động cụ thể một cách tích cực như: nghe nói chuyên đề về chế độ chính sách pháp luật, tham gia lao động công ích, tham gia hoạt động văn hóa văn nghệ, quyên góp từ thiện, ủng hộ Bà mẹ Việt Nam anh hùng, tìm hiểu về Đảng, Bác Hồ ... Vì có hoài bão, ước mơ, có lý tưởng chính trị và ý chí vươn lên, nên học sinh đa số đã tích cực phấn đấu vào Đoàn, tuy nhiên đặc điểm của lứa tuổi cũng có những mặt hạn chế tác động đến tuổi trẻ học sinh. Thứ nhất, tâm lý không thích nghe, không thích bàn lu ận đến các vấn đề chính trị mà thiên về những vấn đề tình bạn, tình yêu, văn hóa, nghệ thuật. Do đó chính trị ít được quan tâm. Thứ hai, vì chưa trải qua các hoạt động thực tiễn trong sản xuất, chiến đấu, thiếu kinh nghiệm sống, vốn sống ch ưa đủ nên dễ mơ hồ về chính trị, ngại tham gia công tác đoàn thể. Sự chưa từng trải này nguy hiểm ở chỗ là
dễ bị các thế lực chính trị xấu lôi cuốn thông qua các hình thức hoạt động khác... Chính vì vậy, như Chủ tịch Hồ Chí Minh dạy: Giáo dục thanh niên không thể tách rời mà phải liên hệ chặt chẽ với những cuộc đấu tranh của xã hội. Trong xã hội cũ có nhiều nọc độc nó làm hại thanh niên, nhất là v ăn hóa độc ác của Mỹ, nó dùng mọi cách như sách báo, phim ảnh v.v... để làm cho thanh niên hư hỏng trụy lạc, thậm chí một số thanh niên hóa ra l ưu manh, trộm cắp, cờ bạc, v.v... Người còn nói rằng: Từ tiểu học, trung học cho đến đại học, là nơi rèn luyện nhi đồng và thanh niên, óc những người trẻ tuổi trong sạch nh ư một tấm lụa trắng, nhuộm xanh thì nó sẽ xanh, nhuộm đỏ thì nó sẽ đỏ. Có nghĩa là sự chưa từng trải, sự thiếu vốn sống ấy phải được sự tác động tích cực của nhiều hình thức giáo dục phù hợp với lứa tuổi để tạo ra nhu cầu và cũng là để chiếm lĩnh khoảng trống tron g họ trên mặt trận tư tưởng. Do có sức sống dồi dào, có nguyện vọng muốn được thử sức mình nhưng lại chưa đủ kinh nghiệm sống và không phải mọi mục tiêu đặt ra đều được ý thức rõ ràng, cho nên đôi khi trong thâm tâm học sinh không thấy thỏa mãn, họ dễ thay đổi mục tiêu đã đề ra. Họ thường quan tâm tới bản thân và nhân cách của mình nên càng đề cao mình quá mức, và trong mọi hoạt động họ đều muốn thử sức, muốn bộc lộ khả n ăng của mình và nhiều khi không phân biệt hoạt động đó là xấu, là tốt thế nào. Những đặc điểm này dẫn đến dễ ngả nghiêng trước những b ước ngoặt, trước những vấn đề phức tạp của cuộc sống, dẫn đến những hành động bột phát trái với pháp luật, trái với đạo đức, với những tiêu chuẩn hành vi đã được xã hội chấp nhận, nhất là trong lối sống, nếp sống. Bác Hồ đã nêu rõ trong bức thư gửi thanh niên: Nói tóm lại: ưu điểm của thanh niên ta là hăng hái giàu tinh th ần xung phong; khuyết điểm là: ham chuộng hình thức, thiếu thực tế, bệnh cá nhân, bệnh "anh hùng". Ngoài sự tác động của các đặc điểm tâm lý lứa tuổi, đạo đức của học sinh phổ thông trung học còn chịu ảnh hưởng không nhỏ của các điều kiện kinh tế - xã hội khác. Nhờ đạt được những thành tựu to lớn có ý nghĩa quan trọng qua 15 n ăm đổi mới, đất nước ta không những đã ra khỏi cuộc khủng hoảng kinh tế xã hội nghiêm trọng mà còn tăng trưởng kinh tế nhanh.
Nhiều công trình kết cấu hạ tầng và c ơ sở công nghiệp trọng yếu được xây dựng, tạo thêm nhiều công ăn việc làm, đời sống vật chất của đại bộ phận nông dân được cải thiện. Nhờ vậy nhiều gia đình học sinh đã có mức sống cao hơn, học sinh khi tốt nghiệp ra trường có thêm điều kiện xin việc làm, ăn uống tuy chất lượng chưa cao nhưng số lượng có thể đảm bảo, nhiều học sinh có khả n ăng đã theo học nhiều lớp nghề, bổ túc kiến thức về chuyên môn, một số họ c sinh vẫn có thể làm tiếp việc nhà, hình thức ăn mặc phong phú, màu sắc đa dạng hơn trước, đa số có phương tiện đi lại riêng. Sự tác động của những mặt trên đã làm cho nhân dân và học sinh phấn khởi, lòng tin và sự gắn bó với Đảng, với chế độ được củng cố. Con đường độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, mục tiêu dân giàu n ước mạnh, xã hội công bằng và văn minh đã bước đầu khơi dậy ở học sinh những lý t ưởng và hoài bão cao đẹp. Nhờ thành tựu kinh tế, họ thấy được sự đúng đắn của đường lối đổi mới và ý thức sâu sắc hơn về mối quan hệ gắn bó giữa độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, thấy được tầm quan trọng của nhiệm vụ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước trong thời kỳ quá độ và trách nhiệm học tập của mình. Mặt khác, cơ chế thị trường trong mấy năm gần đây cũng ảnh hưởng không nhỏ đến việc hình thành đạo đức của học sinh. Cơ chế thị trường đã gây ra sự phân hóa giàu nghèo, xuất hiện sự bất công trong xã hội "kẻ ăn không hết, người lần không ra", lối sống chạy theo sự sùng bái của đồng tiền,... Nhiều thanh ni ên học sinh tiêm nhiễm tâm lý tiêu xài, đua đòi chơi sang, tiêu dùng hàng ngoại đắt tiền, nhưng vì gia đình không đủ cung cấp nên đã trở thành lưu manh, trộm cắp. "Kinh tế thị trường - như Đảng ta đã xác định - có những mặt tiêu cực, mâu thuẫn với bản chất của chủ nghĩa xã hội. Đó là xu thế phân hóa giàu nghèo quá mức, là tâm lý sùng bái đồng tiền mà chà đạp lên đạo đức, nhân phẩm". Kinh tế thị tr ường, dĩ nhiên cũng có sự tác động tích cực chẳng hạn như trong mấy năm gần đây, phần đông học sinh quan tâm lo lắng đến kết quả học tập của mình, vì có liên quan trực tiếp đến tương lai sau này. Nhưng vì ở nước ta, cơ chế thị trường đang ở giai đoạn sơ
khai, mang nhiều yếu tố tự phát, hiệu lực quản lý nhà n ước còn thấp, vẫn chưa phát huy đầy đủ sức mạnh của cơ chế thị trường, vẫn chưa hạn chế được nhiều mặt tiêu cực của cơ chế đó. Vì thế, cho nên trong xã hội xuất hiện nhiều tiêu cực: t ư tưởng thực dụng, lối sống chạy theo đồng tiền, nạn tham nhũng, buôn lậu, làm giàu bất chính và nhiều tệ nạn xã hội khác phát triển nghiêm trọng đã làm cho nhiều người dao động, giảm sút niềm tin vào đường lối chủ trương, chính sách đổi mới của Đảng và Nhà nước, một số xa rời lý t ưởng, sa sút phẩm chất đạo đức. ở học sinh,các biểu hiện trên có tác động tới tư tưởng tình cảm đạo đức của họ. Học sinh xuất thân từ các giai cấp, các tầng lớp xã hội khác nhau, lại đang trong giai đoạn còn phụ thuộc nhiều vào gia đình cả về kinh tế lẫn kinh nghiệm sống. Vì vậy, trong học sinh không thể không bị ảnh hưởng của cách sống, cách suy nghĩ và hành động của các nhóm người trong xã hội và của gia đình. Một số học sinh chỉ vì học "gạo", học " đối phó" một cách máy móc, nhận thức hời hợt về những vấn đề lý tưởng, do đó không lý giải nổi thực tế tiêu cực nảy sinh từ c ơ chế thị trường, họ nghi ngờ hoang ma ng trước hiện tại, lo lắng cho tương lai dẫn đến giảm sút niềm tin, xao lãng việc học tập, rèn luyện, không đủ bản lĩnh để đấu tranh vượt qua những cái xấu, cái tiêu cực. Từ đó, một số bị cuốn hút vào những dòng xoáy tiêu cực nh ư ham chơi, cờ bạc, uống rượu, đánh nhau, trộm cắp, đua đòi, ăn diện, ỷ lại, buông thả, chỉ đòi quyền lợi, hưởng thụ, không nghĩ đến nghĩa vụ và trách nhiệm, cống hiến, không tích cực học tập và rèn luyện,... Nhân tố chủ quan trong công tác giáo dục đạo đức cho học sinh phổ thông trung học là nói tới những người, những tổ chức với tất cả ý chí, tình cảm và n ăng lực của họ tham gia vào công tác này. Nói đến nhân tố chủ quan trong công tác giáo dục cho học sinh phổ thông trung học, trước hết phải nói đến đội ngũ giáo viên. Đội ngũ giáo viên là đội ngũ những người thầy giáo, cô giáo làm việc trong ngành giáo dục. Hiểu theo nghĩa hẹp hơn, họ là những người trực tiếp làm nhiệm vụ giảng dạy hoặc tham gia vào quá trình giáo dục trong các tr ường học.
Giáo viên là nhân tố quan trọng nhất quyết định chất lượng của giáo dục. Khẳng định điều đó, Điều 14 Luật Giáo dục đã chỉ rõ: Nhà giáo giữ vai trò quyết định trong việc đảm bảo chất lượng giáo dục, giáo viên đóng vai trò chủ đạo trong quá trình sư phạm, trong các hoạt động đa dạng của học sinh. Nhà giáo phải không ngừng học tập, rèn luyện nêu gương tốt cho nguời học. Để xứng đáng vị trí và vai trò của mình trong công tác giáo dục ở nhà tr ường, người giáo viên phải có đủ năng lực và phẩm chất đáp ứng những yêu cầu sau: - Giáo dục, giảng dạy theo mục tiêu, nguyên lý, chương trình giáo dục. - Gương mẫu thực hiện nghĩa vụ công dân, các quy định của pháp luật và điều lệ của nhà trường. - Giữ gìn phẩm chất, uy tín, danh dự của nhà giáo, tôn trọng nhân cách của người học, đối xử công bằng với người học, bảo vệ các quyền và lợi ích chính đáng của người học. - Không ngừng học tập, rèn luyện để nâng cao phẩm chất đạo đức, trình độ chuyên môn nghiệp vụ, nêu gương tốt cho người học. Người giáo viên trong các trường học không chỉ có nhiệm vụ truyền đạt cho học sinh những kiến thức, kỹ năng lao động thực hành... mà còn phải là một tấm gương, một mẫu mực về đạo đức, về giáo dục đạo đức cho người học. ở các trường phổ thông trung học, một số giáo viên được phân công giảng dạy môn giáo dục công dân. Đó là môn học trực tiếp giáo dục đạo đức, chính trị và lý tưởng cho học sinh. Tuy nhiên, giáo dục đạo đức cho học sinh phổ thông trung học không chỉ dừng lại ở môn học đó và cũng không phải chỉ là trách nhiệm của những giáo viên đó. Trong khoa h ọc sư phạm nói chung, cũng như truyền thống giáo dục ở nước ta, giáo viên trong các trường học ngoài việc truyền đạt cho học sinh những tri thức về những môn học cụ thể còn phải lồng ghép trong những bài giảng đó nội dung giáo dục đạo đức, giáo dục nhân cách cho người học.
Do đó, người giáo viên trong các trường học, đặc biệt là ở các trường phổ thông trung học phải vừa là người hướng dẫn, vừa là người cố vấn quá trình học tập, rèn luyện cho học sinh, đồng thời vừa là người trọng tài trong việc đánh giá kết quả học tập, rèn luyện của học sinh. Giáo viên, đặc biệt là ở nước ta có vai trò tích cực trong việc rèn luyện về phẩm chất đạo đ ức, xây dựng nếp sống văn hóa, ý thức tôn trọng pháp luật của học sinh. Thông qua việc truyền thụ kiến thức v ăn hóa, khoa học, người thầy là người tốt nhất để xây dựng cho học sinh những tình cảm tốt đẹp, những nhận thức chính trị, tư tưởng đúng đắn. Trong mấy năm qua nhiều trường chưa xác định đúng vị trí của công tác giáo dục đạo đức cho thanh niên học sinh, ch ưa thấy được mối quan hệ giữa giáo dục đạo đức với giáo dục văn hóa, thậm chí coi nhẹ buông lỏng việc bồi d ưỡng lý tưởng cách mạng, đạo đức cho thế hệ trẻ, chạy theo dạy văn hóa đơn thuần, chạy theo thi cử. Ngay cả trong việc đào tạo cán bộ giáo viên, bồi d ưỡng giáo viên ở trường phổ thông trung học chỉ trang bị năng lực giảng dạy văn hóa, mà chưa quan tâm đ ến năng lực giáo dục đạo đức. Sự giáo dục trang bị nhận thức cho thanh niên học sinh không đầy đủ sai lệch, giáo dục theo kiểu chủ quan, duy ý chí, phiến diện, giáo điều chỉ bắt thanh niên học sinh công nhận một chiều, thiếu tư duy biện chứng để phù hợp với sự phát triển của thời đại, xã hội có sự biến động; tri thức không kịp thời đổi mới, thanh niên học sinh không được phân tích định hướng kịp thời. Nhận thức không đầy đủ đúng đắn lại bị thực tiễn diễn ra đầy mâu thuẫn, đảo lộn chân lý trong cuộc sống xã hội và ngay trong cuộc sống nhà trường. Hiện tượng dùng tiền để thay cho việc học, dùng tiền để mua bằng cấp, lấy sự quen biết móc ngoặc để kiếm chác. Kể cả cho kẻ lười biếng, dốt nát lại đỗ đạt qua các kỳ thi mà còn được học bổng, khiến cho người chăm chỉ, học lực giỏi nản lòng, khiến cho một số thanh niên học sinh suy nghĩ nông cạn, ưa hưởng thụ mà ngại học hành, làm việc, lấy cái đó mà làm cái cớ bào chữa cho sự lười học, để đến các kỳ thi dùng thủ thuật để quay cóp...
Trong những năm qua, mặc dù có nhiều khó khăn về kinh tế, các thầy cô giáo đã cố gắng làm thêm bằng nhiều hình thức đ ể tăng thêm thu nhập nâng cao đời sống, nhưng vẫn giữ nếp sống mẫu mực của người thầy giáo, không ít thầy cô giáo tậ n tâm với nghề nghiệp, say mê nghiên cứu, đọc thêm sách biên soạn giáo trình, giáo án có chất lượng. Nhưng trong các trường phổ thông trung học hiện nay vẫn có những giáo viên chăm việc dạy ngoài, dạy thêm hơn là việc giảng dạy trong chương trình nội khóa, còn số giáo viên lâu năm trong nghề mà ít đọc thêm sách chuyên môn, hiện tượng tổ chức quản lý học sinh trong những n ăm gần đây bị buông lỏng... uy tín, nhân cách, tác phong, thái độ của người giáo viên cũng để lại dấu ấn mạnh mẽ trong ký ức học sinh và góp phần thuyết phục học sinh trong sự tiếp nhận nội dung bài giảng, đó là sự tín nhiệm của đồng nghiệp, của dư luận, sự đàng hoàng, chững chạc trong cuộc sống. Trong ăn mặc, nói năng, cư xử, sự tin tưởng vào bản thân mình và những vấn đề do chính mình truyền đạt, sự am hiểu để có thể giải đáp hoặc cùng học sinh trao đổi, bàn luận những vướng mắc ở họ. Chỉ cần một chi tiết nhỏ thể hiện sự lạc hậu thông tin cũng đủ làm lung lay uy tín của người thâỳ. Có trường hợp cuộc sống của thầy quá nghèo, cách ăn mặc thường không đàng hoàng chững chạc (áo cho ra ngoài quần, chân đi dép lê v.v...), bài gi ảng nhạt nhẽo, chỉ cốt đọc cho trò ghi, về nhà phải làm thêm, không có thời gian đọc sách nghiên cứu v.v... Hoặc cũng có giáo viên khi giảng giáo dục công dân thì thao tha o bất tuyệt, nhưng lại luôn luôn xen vào những câu bình luận, liên hệ mỉa mai, hài h ước, lấy những ví dụ dung tục rẻ tiền để minh họa, gây cười, tạo ra sự hứng thú không lành mạnh, mất tác dụng bài giảng, thậm chí phản tác dụng về mặt chính trị. Qua đó, chúng ta thấy hình ảnh người giáo viên đối với học sinh rất quan trọng. Muốn hình thành được ở họ lòng tin vào chủ nghĩa xã hội, vào đường lối đổi mới, vào lý tưởng ngày mai v.v... thì trước hết họ phải có tình cảm, phải được thuyết phục bởi chính người thầy dạy họ những cái đó. Tuổi trẻ có lẽ dễ bị thuyết phục khi tính khoa học, tính chân thực được kết hợp chặt chẽ với tính thẩm mỹ và tính lãng mạn cách mạng, tức là từ cái đẹp của hiện thực trước mắt, cái đẹp trong khó khăn để nuôi những ước mơ về cái đẹp trong tương lai.
Để đạt hiệu quả cao của giáo dục đạo đức trong nhà trường cần phải có phương pháp phù hợp. Nghị quyết Bộ Chính trị về cải cách giáo dục ghi rõ: "Công tác giáo dục tư tưởng chính trị đạo đức cách mạng phải thông qua tất cả các hoạt động giáo dục gắn học tập lý luận, hoạt động thực tiễn". Vì vậy, việc đổi mới này phải thực hiện trên cả hai khâu c ơ bản truyền thụ kiến thức và tổ chức hoạt động nhằm đạt hiệu quả trên cả ba mặt: tri thức, niềm tin và hành động, thông qua hoạt động giảng dạy và học tập. Muốn giáo dục đạo đức cách mạng, hình thành thế giới quan khoa học phải bằng nhiều biện pháp, nh ưng biện pháp cơ bản nhất và quan trọng nhất là phải thông qua việc giảng dạy và học tập các môn học. Mặc dù có nhiều môn học trong đó không nói một lời nào về đạo đức cách mạng, nhưng lại bao hàm một nội dung đạo đức sâu sắc, chẳng hạn như môn toán học, vật lý học. Ngoài việc làm phong phú tri thức cá nhân như những tiền đề cho việc xây dựng quan niệm đạo đức thì bản thân chúng với t ư cách là khoa học, nó làm cho con người hướng tới cái chân, hướng tới cái thiện. Sự hình thành một hệ thống kiến thức ấy với t ư cách là một hệ thống lôi cuốn chặt chẽ sẽ góp phần rèn luyện tính trung thực, thái độ thẳng thắn, tính nguyên tắc cho người học. Mặt khác, thông qua các môn học sẽ cung cấp cho học sinh những kiến thức khoa học khách quan, có hệ thống để xây dựng niềm tin, tình cảm đạo đức cho học sinh. Trên cơ sở tri thức ấy, họ có cách nhìn về thế giới và rèn luyện cho mình nề nếp xem xét con người, cuộc sống xung quanh theo phương pháp khoa học. Như vậy, hoạt động giảng dạy và hoạt động trong nhà trường không những phát triển năng lực trí tuệ, mà thông qua việc bồi d ưỡng trí tuệ phải nhằm giáo dục thế giới quan, hình thành niềm tin t ư tưởng, quan điểm sống tích cực tạo ra một chất lượng về lối sống, nghĩa là tạo ra một hệ thống giá trị nhân cách. Đặc biệt là bộ môn giáo dục công dân góp phần tích cực, trực tiếp vào việc xây dựng thế giới quan, đạo đức cộng sản cho thanh niên học sinh. Ngoài ra, các môn học khác giúp cho học sinh nắm được quy luật của mối quan hệ giữa các nhóm xã hội, các giai cấp, các tầng lớp khác nhau trong xã hội, sử học cung cấp kiến thức về quy luật vận động của các chế độ xã hội trong quá khứ,
trong đó có các trào lưu tư tưởng chính trị trong lịch sử v.v... và bản thân giáo viên môn học bộc lộ thái độ chính trị qua bài giảng, qua liên hệ, qua tiếp xúc với học sinh. Nói đến nhân tố chủ quan trong giáo dục còn phải nói tới hình thức giáo dục, phương pháp giáo dục. Hình thức giáo dục là loại hình tổ chức để thực hiện quá trình giáo dục một cách có hiệu quả tùy thuộc vào mục đích, yêu cầu và nội dung giáo dục. Thông qua hình thức giáo dục mà các phương pháp giáo dục được thực hiện, phương pháp giáo dục là cách thức chuyển tải, cách thức tác động để đưa được nội dung giáo dục từ chủ thể giáo dục tới người tiếp nhận giáo dục, hiện nay đang tồn tại các hình thức giáo dục chính trị tư tưởng, giáo dục thông qua hoạt động đoàn thể chủ yếu là đoàn thanh niên, hội thanh niên... hình thức tự giáo dục của học sin h, do học sinh tự quản. Chẳng hạn, việc giáo dục ngoại khóa của nhà tr ường cũng giúp học sinh nắm được sâu sắc các quan điểm, đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước, các diễn biến, các sự kiện chính trị trong và ngoài n ư ớc xác định được lợi ích, phương hướng, chính trị của bản thân, nâng cao hiểu biết và kỹ n ăng thực hành chính trị. Nội dung công việc như tập trung chỉ đạo học chính trị đầu năm cho học sinh gồm tình hình nhiệm vụ chung, tình hình nhiệm vụ n ăm học mới, đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước về giáo dục đào tạo, nội quy quy chế quản lý học sinh của tr ường, giới thiệu truyền thống của trường, phòng chống các tệ nạn xã hội, tổ chức nói chuyện thời sự trong nước và quốc tế, tổ chức nghiên cứu quán triệt các chủ tr ương chính sách lớn của Đảng, Nhà nước. Thông qua hệ thống phát thanh truyền hình, bản tin nội bộ, cung cấp cho học sinh các thông tin cần thiết, tổ chức các hoạt động lễ hội, giáo dục truyền thống vào dịp kỷ niệm những ngày lễ lớn hàng n ăm, phối hợp với đoàn thanh niên, hội thanh niên, công đoàn duy trì các hoạt động văn hóa văn nghệ thể dục thể thao, câu lạc bộ (hái hoa dân chủ), bên cạnh đó nắm diễn biến tình hình tư tưởng học sinh để kịp thời có sự điều chỉnh hoạt động cho thích hợp. Đây là mảng giáo dục vừa cung cấp tri thức lý luận, vừa cung cấp tri thức kinh nghiệm, vừa đưa học sinh vào hoạt động thực tiễn, có định hướng rõ ràng, tăng cường mối giao lưu để rèn luyện nhân cách cho họ.