Luận văn thạc sĩ: Đặc trưng thể loại truyền thuyết dân gian vùng Đồng bằng Sông Cửu Long

1<br /> <br /> ĐẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH<br /> TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN<br /> <br /> ĐỖ THỊ HỒNG HẠNH<br /> <br /> ĐẶC TRƯNG THỂ LOẠI TRUYỀN THUYẾT<br /> DÂN GIAN VÙNG ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG<br /> <br /> LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGỮ VĂN<br /> <br /> TP Hồ Chí Minh – 2013<br /> <br /> 2<br /> <br /> ĐẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH<br /> TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN<br /> <br /> ĐỖ THỊ HỒNG HẠNH<br /> <br /> ĐẶC TRƯNG THỂ LOẠI TRUYỀN THUYẾT<br /> DÂN GIAN VÙNG ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG<br /> <br /> Chuyên ngành: LÝ LUẬN VĂN HỌC<br /> Mã số: 62.22.32.01<br /> <br /> LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGỮ VĂN<br /> <br /> Người hướng dẫn khoa học:<br /> PGS. TS. NGUYỄN TẤN PHÁT<br /> <br /> TP Hồ Chí Minh – 2013<br /> <br /> 3<br /> <br /> MỞ ĐẦU<br /> 1. Lý do chọn đề tài<br /> Truyền thuyết là một thể loại tự sự dân gian có vị trí quan trọng trong<br /> nền văn học của mỗi dân tộc. Nghiên cứu về truyền thuyết cũng chính là<br /> nghiên cứu về lịch sử, văn hóa của dân tộc, quốc gia. Việc phân loại và<br /> nghiên cứu về đặc trưng của hệ thống các tác phẩm truyền thuyết dân gian<br /> vùng ĐBSCL là chưa được đặt ra.<br /> Nghiên cứu về thể loại truyền thuyết dân gian của người Việt ở vùng<br /> ĐBSCL là việc làm cần thiết và có ý nghĩa đối với giảng viên, giáo viên, sinh<br /> viên và học sinh trong quá trình giảng dạy, học tập phần văn học địa phương<br /> tại các trường phổ thông, cao đẳng, đại học trong khu vực ĐBSCL.<br /> 2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu<br /> Vì đề tài có liên quan đến vấn đề lý thuyết thể loại truyền thuyết nên ở<br /> phần này chúng tôi sẽ đề cập đến những công trình nghiên cứu liên quan<br /> đến vấn đề đặc trưng của thể loại truyền thuyết và những công trình nghiên<br /> cứu về thể loại truyền thuyết dân gian vùng ĐBSCL.<br /> 3. Đối tượng, mục tiêu, nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu.<br /> 3.1. Đối tượng nghiên cứu<br /> Đối tượng nghiên cứu của chúng tôi là truyền thuyết dân gian người<br /> Việt được hình thành và lưu truyền ở vùng ĐBSCL.<br /> 3.2. Mục tiêu nghiên cứu<br /> Luận án hướng tới những mục tiêu chính sau đây: Xác định cơ sở hình<br /> thành đặc trưng thể loại truyền thuyết dân gian vùng ĐBSCL; Phân tích và đề xuất<br /> được những tiêu chí cơ bản để nhận diện các tác phẩm truyền thuyết dân<br /> gian vùng ĐBSCL; Xác lập được các loại, các tiểu loại truyền thuyết dân gian<br /> vùng ĐBSCL; Phân tích và xác định đặc trưng của thể loại truyền thuyết dân<br /> gian vùng ĐBSCL.<br /> 3.3. Phạm vi nghiên cứu<br /> LA chủ yếu giới hạn sự nghiên cứu ở việc xác định đặc trưng thể loại<br /> truyền thuyết dân gian vùng ĐBSCL dựa trên việc khảo sát và phân tích đặc<br /> <br /> 4<br /> <br /> trưng cấu tạo cốt truyện và việc tổ chức các yếu tố tự sự của hai loại truyền<br /> thuyết có số lượng văn bản lớn đó là: Truyền thuyết địa danh và truyền<br /> thuyết nhân vật.<br /> 4. Phương pháp nghiên cứu:<br /> Phương pháp nghiên cứu liên ngành; Phương pháp thống kê; Phương pháp<br /> so sánh; Phương pháp sưu tầm điền dã.<br /> 5. Đóng góp của luận án: Luận án có những đóng góp cụ thể như sau:<br /> - Xác định được những cơ sở lịch sử - xã hội, cơ sở văn hóa góp phần<br /> hình thành nên những đặc trưng của thể loại truyền thuyết dân gian vùng<br /> ĐBSCL.<br /> - Xác lập được một số tiêu chí cơ bản để nhận diện và phân loại truyền<br /> thuyết dân gian nói chung, truyền thuyết dân gian vùng ĐBSCL nói riêng.<br /> - Tổng hợp và giới thiệu được bức tranh tổng quan và mô tả đặc điểm<br /> của các tài liệu sưu tầm, sưu khảo, các công trình nghiên cứu về thể loại<br /> truyền thuyết dân gian vùng ĐBSCL.<br /> - Hệ thống và phân loại truyền thuyết dân gian vùng ĐBSCL (gồm 3 loại<br /> và 11 tiểu loại). Bổ sung vào kho tàng truyền thuyết Việt Nam 210 tác phẩm<br /> truyền thuyết dân gian vùng ĐBSCL.<br /> - Là công trình đầu tiên tìm ra những đặc trưng của thể loại truyền<br /> thuyết dân gian vùng ĐBSCL trong một chỉnh thể vừa đa dạng vừa thống<br /> nhất. Từ đó góp phần khẳng định giá trị, vị trí của thể loại truyền thuyết dân<br /> gian vùng ĐBSCL trong kho tàng văn học dân gian Việt Nam.<br /> Chương 1<br /> TRUYỀN THUYẾT DÂN GIAN VÙNG ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG –<br /> CƠ SỞ HÌNH THÀNH ĐẶC TRƯNG VÀ MỘT SỐ TIÊU CHÍ<br /> ĐỂ NHẬN DIỆN THỂ LOẠI<br /> 1.1. Cơ sở hình thành đặc trưng thể loại truyền thuyết dân gian<br /> vùng đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL)<br /> 1.1.1. Cơ sở lịch sử - xã hội: Luận án (LA) đã xác định được những cơ<br /> sở lịch sử - xã hội cơ bản góp phần hình thành đặc trưng thể loại truyền<br /> thuyết dân gian vùng ĐBSCL như đặc điểm dân cư và thành phần dân tộc,<br /> <br /> 5<br /> <br /> lịch sử hình thành vùng đất, lịch sử đấu tranh chống giặc ngoại xâm v.v.<br /> 1.1.2. Cơ sở văn hóa: LA đã tiến hành nghiên cứu các đặc điểm dân<br /> cư, thành phần dân tộc, đặc điểm tâm lý, tính cách, đặc điểm tôn giáo, đặc<br /> điểm môi trường tự nhiên của vùng ĐBSCL. Những đặc điểm này đã có tác<br /> động, ảnh hưởng đến quá trình sáng tạo, lưu truyền, tiếp nhận đồng thời góp<br /> phần tạo nên những đặc trưng của thể loại truyền thuyết dân gian trên vùng<br /> đất mới phía Nam.<br /> 1.2. Một số tiêu chí nhận diện thể loại truyền thuyết dân gian vùng<br /> ĐBSCL<br /> 1.2.1. Cơ sở xác định các tiêu chí để nhận diện thể loại truyền thuyết<br /> dân gian<br /> LA khảo sát và phân tích các tài liệu, các công trình nghiên cứu bàn về<br /> vấn đề đặc trưng thể loại truyền thuyết dân gian để làm cơ sở xác định các<br /> tiêu chí nhận diện thể loại truyền thuyết dân gian vùng ĐBSCL.<br /> 1.2.2. Một số tiêu chí để nhận diện thể loại truyền thuyết dân gian vùng<br /> ĐBSCL<br /> Thứ nhất, xét về mặt nội dung, truyền thuyết dân gian ở vùng ĐBSCL<br /> phải chứa đựng nội dung dân tộc – lịch sử. Thứ hai, trong thể loại truyền<br /> thuyết, tác giả dân gian bao giờ cũng thể hiện những quan điểm, thái độ, tình<br /> cảm của mình đối với các nhân vật lịch sử, các vấn đề, các sự kiện lịch sử<br /> trong quá khứ. Thứ ba, mặc dù ở thể loại truyền thuyết có vấn đề thiêng hóa<br /> thực tại, có các yếu tố kỳ ảo nhờ các biện pháp nghệ thuật hư cấu, tưởng<br /> tượng, phóng đại của tác giả dân gian trong quá trình kể lại diễn biến cốt<br /> truyện nhưng ở thể loại truyện này, bao giờ cũng phải chứa đựng các yếu tố<br /> thuộc về niềm tin. Thứ tư, một điểm cơ bản được coi như là một tiêu chí để<br /> nhận diện thể loại truyền thuyết dân gian ở vùng ĐBSCL đó là nội dung dân<br /> tộc - lịch sử của truyền thuyết phải được thể hiện cụ thể bằng những vấn đề<br /> có liên quan đến lịch sử cộng đồng vùng ĐBSCL.<br /> Tiểu kết chương 1<br /> Những đặc điểm mang tính đặc trưng của vùng ĐBSCL như trong LA<br /> đã phân tích là cơ sở hình thành hệ thống các tác phẩm văn học dân gian,<br /> <br />