Luận văn Thạc sĩ Khoa học cây trồng: Nghiên cứu một số biện pháp kỹ thuật ảnh hưởng tới năng suất, chất lượng bưởi Diễn tại huyện Chương Mỹ, Hà Nội

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:89

Thêm vào BST

Báo xấu

27
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của Luận văn nhằm xác định thời điểm khoanh vòng vỏ và cuốc rễ để kích thích bưởi ra hoa, nguồn thụ phấn bổ sung cho hoa bưởi Diễn và sử dụng phân bón qua lá thích hợp để nâng cao năng suất, chất lượng bưởi Diễn tại huyện Chương Mỹ, Hà Nội. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học cây trồng: Nghiên cứu một số biện pháp kỹ thuật ảnh hưởng tới năng suất, chất lượng bưởi Diễn tại huyện Chương Mỹ, Hà Nội

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM –––––––––––––––––––––––– NGUYỄN VĂN TRỌNG NGHIÊN CỨU MỘT SỐ BIỆN PHÁP KỸ THUẬT ẢNH HƯỞNG TỚI NĂNG SUẤT, CHẤT LƯỢNG BƯỞI DIỄN TẠI HUYỆN CHƯƠNG MỸ, HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC CÂY TRỒNG THÁI NGUYÊN - 2019 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM –––––––––––––––––––––––– NGUYỄN VĂN TRỌNG NGHIÊN CỨU MỘT SỐ BIỆN PHÁP KỸ THUẬT ẢNH HƯỞNG TỚI NĂNG SUẤT, CHẤT LƯỢNG BƯỞI DIỄN TẠI HUYỆN CHƯƠNG MỸ - HÀ NỘI Ngành: Khoa học cây trồng Mã số: 8.62.01.10 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC CÂY TRỒNG Người hướng dẫn khoa học: GS.TS. Đào Thanh Vân THÁI NGUYÊN, 2019 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan, số liệu và kết quả nghiên cứu trình bày trong luận văn này là trung thực và chưa được sử dụng để bảo vệ một học vị nào. Tôi xin cam đoan, mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn này đã được cảm ơn và thông tin trích dẫn trong luận văn đều đã được chỉ rõ nguồn gốc. Tác giả Nguyễn Văn Trọng Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
ii LỜI CẢM ƠN Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới GS. TS. Đào Thanh Vân đã tận tình giúp đỡ, hướng dẫn tôi trong suốt thời gian học tập và thực hiện đề tài cũng như trong quá trình hoàn chỉnh luận văn tốt nghiệp. Tôi xin chân thành cảm ơn các thầy, cô Trường Đại học Nông Lâm - Đại học Thái Nguyên; Trung tâm nghiên cứu và phát triển cây có múi – Viện Nghiên cứu Rau Quả đã nhiệt tình giúp tôi trong thời gian thực hiện đề tài và hoàn chỉnh luận văn tốt nghiệp. Tôi xin chân thành cảm ơn toàn thể gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã động viên, hỗ trợ tôi trong thời gian học tập và hoàn thiện luận văn này. Tác giả Nguyễn Văn Trọng Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ....................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................ ii MỤC LỤC ................................................................................................................. iii DANH MỤC CÁC BẢNG........................................................................................ vi DANH MỤC CÁC HÌNH ....................................................................................... viii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT .................................................................................... ix MỞ ĐẦU .....................................................................................................................1 1.Tính cấp thiết của đề tài ...........................................................................................1 2. Mục đích và yêu cầu ...............................................................................................2 2.1. Mục đích...............................................................................................................2 2.2. Yêu cầu.................................................................................................................2 3. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài ................................................................2 3.1. Ý nghĩa khoa học .................................................................................................2 3.2. Ý nghĩa thực tiễn ..................................................................................................3 CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU ...........................................4 1.1. Cơ sở khoa học của đề tài ....................................................................................4 1.1.1. Cơ sở khoa học của điều chỉnh sinh trưởng, phát triển của cây bằng khoanh vỏ, cuốc gốc ................................................................................................................5 1.1.2. Cơ sở khoa học của thụ phấn bổ sung ...............................................................5 1.1.3. Cơ sở khoa học của sử dụng phân bón qua lá ...................................................6 1.2. Nguồn gốc và phân loại........................................................................................7 1.2.1. Nguồn gốc .........................................................................................................7 1.2.2. Phân loại và nguồn gốc một số giống bưởi trồng phổ biến ..............................8 1.3. Tình hình sản xuất bưởi trên thế giới và Việt Nam ...........................................15 1.3.1. Tình hình sản xuất bưởi trên thế giới .........................................................15 1.3.2. Tình hình sản xuất, tiêu thụ bưởi ở Việt Nam ...........................................17 1.4. Các nghiên cứu về cây bưởi liên quan đến nội dung đề tài ...............................20 1.4.1. Nghiên cứu về khoanh vỏ và cuốc rễ. ............................................................20 1.4.2. Nghiên cứu về thụ phấn, thụ tinh ....................................................................23 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
iv 1.4.3. Một số nghiên cứu về sử dụng phân bón qua lá .............................................28 1.5. Một số kết luận rút ra từ tổng quan tài liệu ........................................................31 CHƯƠNG 2. ĐỐI TƯƠNG, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .33 2.1. Đối tượng nghiên cứu.........................................................................................33 2.2. Vật liệu nghiên cứu ............................................................................................33 2.3. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................................33 2.4. Nội dung nghiên cứu ..........................................................................................33 2.5. Phương pháp nghiên cứu các chỉ tiêu theo dõi ..................................................37 2.5.1. Các chỉ tiêu về lộc ...........................................................................................38 2.5.2. Các chỉ tiêu về hoa ..........................................................................................38 2.5.3. Các chỉ tiêu về các yếu tố cấu thành năng suất ...............................................38 2.5.4. Các chỉ tiêu cơ giới quả ...................................................................................39 2.5.5. Các chỉ tiêu chất lượng quả .............................................................................40 2.5.6. Điều tra thành phần sâu hại: ............................................................................40 2.6. Phương pháp phân tích và xử lý số liệu .............................................................40 CHƯƠNG 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ..................................41 3.1. Ảnh hưởng của một số biện pháp cuốc gốc, khoanh vỏ đến năng suất bưởi giống bưởi Diễn.........................................................................................................41 3.1.1.Ảnh hưởng của biện pháp cuốc gốc và khoanh vỏ đến thời gian xuất hiện và khả năng sinh trưởng của lộc Xuân. ..........................................................................41 3.1.2.Ảnh hưởng của biện pháp cuốc gốc và khoanh vỏ đến thời gian ra hoa, đậu quả của bưởi Diễn. ....................................................................................................42 3.1.3.Ảnh hưởng của biện pháp cuốc gốc và khoanh vỏ đến sự tăng trưởng của quả bưởi Diễn. ..................................................................................................................44 3.1.4.Ảnh hưởng của biện pháp cuốc gốc và khoanh vỏ đến yếu tố cấu thành năng suất và năng suất của giống bưởi Diễn. ....................................................................47 3.1.5. Ảnh hưởng của biện pháp cuốc gốc và khoanh vỏ đến tình hình sâu bệnh hại bưởi Diễn ...................................................................................................................50 3.2. Ảnh hưởng của thụ phấn bổ sung đến tình hình ra hoa, đậu quả và năng suất, chất lượng bưởi Diễn.................................................................................................52 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
v 3.2.1. Ảnh hưởng của thụ phấn bổ sung đến thời gian ra hoa, đậu quả của bưởi Diễn. .....52 3.2.2.Ảnh hưởng của thụ phấn bổ sung đến sự tăng trưởng của quả bưởi Diễn. ...................................................................................................................................53 3.2.3. Ảnh hưởng của thụ phấn bổ sung đến tình hình sâu bệnh hại đến cây bưởi Diễn ...........................................................................................................................59 3.3.Ảnh hưởng của phân bón qua lá đến sinh trưởng, phát triển và năng suất, chất lượng bưởi Diễn. .......................................................................................................60 3.3.1.Ảnh hưởng của phun phân bón qua lá đến thời gian xuất hiện và khả năng sinh trưởng của lộc Xuân. .........................................................................................60 3.3.2.Ảnh hưởng của phân bón qua lá đến thời gian ra hoa, đậu quả của bưởi Diễn ...................................................................................................................................62 3.3.3.Ảnh hưởng của phân bón qua lá đến sự tăng trưởng của quả bưởi Diễn. ...............64 3.3.4.Ảnh hưởng của phân bón qua lá đến yếu tố cấu thành năng suất và năng suất của giống bưởi Diễn. .................................................................................................66 3.3.5.Ảnh hưởng của phân bón qua lá đến tình hình sâu hại trên cây bưởi Diễn ....71 3.3.6. Ảnh hưởng của phân bón qua lá đến hiệu quả kinh tế trong sản xuất bưởi Diễn. ...72 KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ .......................................................................................74 1. Kết luận .................................................................................................................74 2. Đề nghị ..................................................................................................................74 TÀI LIỆU THAM KHẢO .........................................................................................75 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
vi DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Diện tích, năng suất và sản lượng bưởi trên thế giới ................................ 15 Bảng 1.2. Diện tích, năng suất và sản lượng bưởi trên thế giới năm 2017 ............... 16 Bảng 1.3. Tình hình sản xuất bưởi ở Việt Nam giai đoạn 2015 - 2017 .................... 18 Bảng 3.1: Ảnh hưởng của biện pháp cuốc gốc và khoanh vỏ đến thời gian và khả năng sinh trưởng của lộc Xuân cây bưởi Diễn .......................................................... 41 Bảng 3.2: Ảnh hưởng của biện pháp cuốc gốc và khoanh vỏ đến ............................ 43 thời gian ra hoa .......................................................................................................... 43 Bảng 3.3. Ảnh hưởng của biện pháp cuốc gốc và khoanh vỏ đến tỷ lệ đậu quả của giống bưởi Diễn......................................................................................................... 44 Bảng 3.4: Ảnh hưởng của biện pháp cuốc gốc và khoanh vỏ đến động thái ............ 45 tăng trưởng kích thước quả bưởi Diễn ...................................................................... 45 Bảng 3.5. Ảnh hưởng của biện pháp cuốc gốc và khoanh vỏ đến năng suất và các yếu tố cấu thành năng suất bưởi Diễn ....................................................................... 47 Bảng 3.6: Ảnh hưởng của biện pháp cuốc gốc và khoanh vỏ đến một số chỉ tiêu chất lượng của quả .................................................................................................... 49 Bảng 3.7. Ảnh hưởng của biện pháp cuốc gốc và khoanh vỏ đến tình hình sâu bệnh hại cây bưởi Diễn ...................................................................................................... 51 Bảng 3.8: Ảnh hưởng của thụ phấn bổ sung đến thời gian ra hoa bưởi Diễn ........... 52 Bảng 3.9. Ảnh hưởng của thụ phấn bổ sung đến tỷ lệ đậu quả ................................. 52 của bưởi Diễn ............................................................................................................ 52 Bảng 3.10 : Ảnh hưởng của thụ phấn bổ sung đến động thái tăng trưởng kích thước quả bưởi Diễn ............................................................................................................ 54 Bảng 3.11 Ảnh hưởng của thụ phấn bổ sung đến năng suất và các yếu tố cấu thành năng suất bưởi Diễn .................................................................................................. 56 Bảng 3.12: Ảnh hưởng của thụ phấn bổ sung đến một số chỉ tiêu chất lượng của quả bưởi Diễn ................................................................................................................... 58 Bảng 3.13. Ảnh hưởng của thụ phấn bổ sung đến tình hình sâu bệnh hại chính trên cây bưởi Diễn ............................................................................................................ 60 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
vii Bảng 3.14. Ảnh hưởng của phun phân bón qua lá đến thời điểm ra lộc và tăng trưởng lộc Xuân bưởi Diễn .................................................................................... 61 Bảng 3.15. Ảnh hưởng của phân bón qua lá đến thời điểm nở hoa và kết thúc nở hoa của bưởi Diễn .................................................................................................. 62 Bảng 3.16. Ảnh hưởng của phân bón qua lá đến tỷ lệ đậu quả của bưởi Diễn .... 63 Bảng 3.17: Ảnh hưởng của phân bón qua lá đến động thái tăng trưởng..................... 64 của quả bưởi Diễn. ................................................................................................... 64 Bảng 3.18: Ảnh hưởng của phân bón qua lá đến năng suất và các yếu tố cấu thành năng suất bưởi Diễn ..................................................................................... 66 Bảng 3.19: Ảnh hưởng của phun phân bón qua lá đến một số chỉ tiêu chất lượng của quả bưởi Diễn.................................................................................................. 69 Bảng 3.20. Ảnh hưởng của phân bón qua lá đến tình hình sâu bệnh hại bưởi Diễn71 Bảng 3.21. Sơ bộ hạch toán thu, chi khi sử dụng phân bón qua lá cho bưởi Diễn72 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
viii DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 1: Ảnh hưởng của biện pháp cuốc gốc và khoanh vỏ đến động thái tăng trưởng chiều cao quả ................................................................................................. 46 Hình 2: Ảnh hưởng của của biện pháp cuốc gốc và khoanh vỏ đến động thái tăng trưởng đường kính quả .............................................................................................. 46 Hình 3: Ảnh hưởng của biện pháp cuốc gốc và khoanh vỏ đến năng suất của cây bưởi Diễn. ............................................................................................................. 48 Hình 4: Ảnh hưởng của thụ phấn bổ sung đến động thái tăng trưởng chiều cao quả ............................................................................................................. 55 Hình 5: Ảnh hưởng của thụ phấn bổ sung đến động thái tăng trưởng đường kính quả .......................................................................................................... 55 Hình 6: Ảnh hưởng của thụ phấn bổ sung đến đến năng suất bưởi Diễn ................. 56 Hình 7: Ảnh hưởng của phân bón qua lá đến động thái tăng trưởng chiều cao quả ............................................................................................................. 65 Hình 8: Ảnh hưởng của phân bón qua lá đến động thái tăng trưởng đường kính quả .......................................................................................................... 65 Hình 9: Ảnh hưởng của phân bón qua lá đến năng suất bưởi Diễn. ......................... 67 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
ix DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT BVTV : Bảo vệ thực vật CC : Chiều cao CT : Công thức CV : Coefficient of variation - Hệ số biến động ĐBSCL : Đồng bằng sông Cửu Long FAO : Food and Agriculture Organization of the United Nations - Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên Hiệp Quốc LSD : Least significant difference - Chênh lệch nhỏ nhất NN&PTNT : Nông nghiệp và Phát triển nông thôn QCVN : Quy chuẩn Việt Nam TB : Trung bình TE : Trace Elements - Các nguyên tố trung, vi lượng TT : Thứ tự TSS : Total Suspended Solids - Chất rắn lơ lửng trong nước UBND : Ủy ban nhân dân Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
1 MỞ ĐẦU 1.Tính cấp thiết của đề tài Ở Việt Nam bưởi được trồng hầu khắp các tỉnh thành trong cả nước, đặc biệt đã hình thành những vùng bưởi cổ truyền mang tính đặc sản địa phương như bưởi Đoan Hùng (Phú Thọ), bưởi Diễn (Từ Liêm - Hà Nội), bưởi Phúc Trạch (Hương Khê - Hà Tĩnh), bưởi Thanh Trà (Huế), bưởi Năm Roi (Vĩnh Long)… Hiện nay, phát triển cây ăn quả trong đó bao gồm cả cây bưởi là một định hướng được ưu tiên và là một chiến lược có lợi thế cạnh tranh cao. Bưởi là loại quả tươi dễ vận chuyển, bảo quản được nhiều ngày mà vẫn giữ nguyên hương vị, phẩm chất. Bưởi được nhiều người ưa chuộng vì không những có giá trị kinh tế và giá trị dinh dưỡng cao mà còn có giá trị trong y học và mỹ học. Bưởi Diễn là một loại quả đặc sản, một loại cây ăn quả chủ lực đem lại nguồn lợi kinh tế lớn cho người nông dân Hà Nội. Mặc dù được đã được Thành phố Hà Nội nói chung, huyện Chương Mỹ nói riêng đã chú trọng đầu tư để phát triển sản xuất , nhưng trong thực tế sản xuất bưởi của người dân ở đây còn gặp rất nhiều khó khăn trong việc nâng cao chất lượng và năng suất. Các biện pháp canh tác như cuốc gốc bón phân, tưới nước, thụ phấn bổ sung, phòng trừ sâu bệnh hại,... được thực hiện không đầy đủ đã làm ảnh hưởng nhiều đến năng suất và chất lượng bưởi Diễn. Trong đó, đáng kể đến là việc đầu tư phân bón cho sản xuất cũng như áp dụng kỹ thuật, sử dụng phân bón ở đây chưa được chú trọng nhiều, khoảng 55% số hộ sử dụng phân chuồng bón cho cây, việc sử dụng các loại phân bón qua lá còn rất thấp khoảng 40% các hộ sử dụng. Qua đó cho thấy mức độ đầu tư phân bón cho cây bưởi ở đây chưa cao, sử dụng phân bón qua lá chưa được chú trọng nhiều. Bên cạnh đó sử dụng phân bón không đúng cách làm cây sinh trưởng phát triển kém, năng suất, phẩm chất giảm sút, sản phẩm làm ra chưa thực sự đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của người tiêu dùng. Khác với các loại phân trên, việc sử dụng phân bón qua lá để bổ sung kịp thời nguồn dinh dưỡng thiếu hụt cho cây, đặc biệt là phân vi lượng giúp cây cân bằng dinh dưỡng, tăng khả năng chống chịu, tăng tỷ lệ đậu quả. Ngoài ra các kỹ thuật xử lý ra hoa đậu quả cũng còn nhiều hạn chế. Để làm tăng khả năng ra hoa, đậu quả và giữ quả cho cây bưởi Diễn, nhiều công trình Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
2 nghiên cứu và các biện pháp kỹ thuật đã được áp dụng. Ngoài các biện pháp kỹ thuật như khoanh vỏ, thụ phấn bổ sung, tạo tán, phòng trừ sâu bệnh, việc xử lý bằng bổ sung dinh dưỡng qua lá, bón phân và khoanh vỏ là những biện pháp có hiệu quả cao làm tăng năng suất, chất lượng quả bưởi trong sản xuất. Xuất phát từ thực tế đó, việc nghiên cứu một số biện pháp kỹ thuật nâng cao năng suất, chất lượng bưởi Diễn có ý nghĩa khoa học và thực tiễn lớn góp phần nâng cao thu nhập cho người sản xuất, bảo vệ và phát triển vùng sản xuất bưởi Diễn, góp phần xây dựng nền nông nghiệp sinh thái đô thị bền vững. Đó là lý do thực hiện đề tài nghiên cứu: “Nghiên cứu một số biện pháp kỹ thuật ảnh hưởng tới năng suất, chất lượng bưởi Diễn tại huyện Chương Mỹ, TP Hà Nội” 2. Mục đích và yêu cầu 2.1. Mục đích Xác định thời điểm khoanh vòng vỏ và cuốc rễ để kích thích bưởi ra hoa, nguồn thụ phấn bổ sung cho hoa bưởi Diễn và sử dụng phân bón qua lá thích hợp để nâng cao năng suất, chất lượng bưởi Diễn tại huyện Chương Mỹ, Hà Nội. 2.2. Yêu cầu - Nghiên cứu ảnh hưởng của thời điểm cuốc rễ và khoanh vòng vỏ đến năng suất và chất lượng bưởi Diễn tại huyện Chương Mỹ, TP Hà Nội. - Nghiên cứu ảnh hưởng của việc thụ phấn bổ sung đến năng suất và chất lượng bưởi Diễn tại huyện Chương Mỹ, TP Hà Nội. - Nghiên cứu ảnh hưởng của phân bón qua lá đến năng suất và chất lượng bưởi Diễn tại huyện Chương Mỹ, TP Hà Nội. 3. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài 3.1. Ý nghĩa khoa học - Các kết quả nghiên cứu của đề tài là một dẫn liệu khoa học có giá trị ảnh hưởng của một số biện pháp kỹ thuật đến năng suất, chất lượng của giống bưởi Diễn được trồng tại Chương Mỹ - Hà Nội. Làm cơ sở cho việc hoàn thiện quy trình thâm canh giống bưởi Diễn đạt năng suất cao - Kết quả của đề tài sẽ bổ sung tài liệu cho công tác nghiên cứu khoa học, giảng dạy và chuyển giao cho sản xuất. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
3 3.2. Ý nghĩa thực tiễn - Đề xuất một số biện pháp kỹ thuật góp phần nâng cao năng suất, chất lượng từ đó nâng cao hiệu quả kinh tế cho người trồng bưởi Diễn. - Kết quả nghiên cứu của đề tài là cơ sở khoa học cho định hướng phát triển bưởi Diễn trồng ở huyện Chương Mỹ và các vùng lân cận. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
4 CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU 1.1. Cơ sở khoa học của đề tài Bưởi (Citrus grandis L. Osbeck) là một trong những loài cây ăn quả có múi được trồng khá phổ biến ở nước ta cũng như các nước vùng châu Á như Trung Quốc, Ấn Độ, Thái Lan, Malaysia, Philippin vv... Cây bưởi không những có giá trị kinh tế cao mà còn có giá trị dinh dưỡng lớn đối với con người. Trong 100 g phần ăn được của bưởi có: 89 g nước, 0,5 g protein, 0,4 g chất béo, 9,3 g tinh bột, 49 IU vitamin A, 0,07 mg vitamin B1, 0,02 mg vitamin B2, 0,4 mg niacin và 44 mg vitamin C. Bưởi giúp dễ tiêu hóa và lưu thông máu góp phần hỗ trợ sức khỏe con người. Bên cạnh đó còn có naringin trong các hợp chất glucosid. Ngoài ăn tươi, quả bưởi còn có thể chế biến thành nhiều mặt hàng có giá trị như nước bưởi, mứt, chè ... vỏ quả, hoa, lá dùng để tinh chế dầu trong công nghiệp thực phẩm và mỹ phẩm. Cây bưởi dễ trồng, ít bị bệnh, tuổi thọ cao và có giá trị kinh tế, có phạm vi thích nghi sinh thái rộng, ở Việt Nam cây bưởi có mặt hầu hết ở các tỉnh thành trong cả nước, ở nhiều vùng miền đều có những giống bưởi đặc sản: bưởi Đoan Hùng, bưởi Diễn, bưởi Năm Roi, bưởi Da Xanh, bưởi Thanh Trà,… trong đó bưởi Diễn là giống hiện nay được trồng nhiều ở khu vực miền Bắc Việt Nam: Hà Nội, Hòa Bình, Bắc Giang, Thái Nguyên… Tuy nhiên trong sản xuất và thâm canh bưởi Diễn một số hiện tượng: cây ra hoa không tập trung, năm được mùa, năm mất mùa, tỷ lệ đậu hoa, đậu quả thấp… làm ảnh hưởng đến năng suất và sản lượng. Trên thế giới và trong nước một số biện pháp khắc phục hiện tượng trên đã được nghiên cứu và áp dụng đối với nhiều loại cây ăn quả nói chung và cây bưởi nói riêng: điều chỉnh sinh trưởng, phát triển của cây bằng khoanh vỏ, cuốc gốc, cắt rễ, xiết nước, thụ phấn bổ sung và sử dụng một số loại chất điều hòa sinh trưởng, phân bón qua lá… Việc tăng năng suất, chất lượng bưởi phụ thuộc rất lớn vào các biện pháp kỹ thuật, đặc biệt là cuốc gốc, khoanh vòng vỏ, phun phân bón qua lá,..... Sử dụng phân bón là một trong bốn yếu tố quan trọng hàng đầu trong thâm canh sản xuất nông nghiệp. Bón phân qua lá được sử dụng để bổ sung thêm dinh dưỡng cho cây trồng một cách kịp thời các nguyên tố đa lượng, trung lượng và vi lượng. Phân bón Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
5 qua lá có tác dụng làm tăng năng suất, tăng cường khả năng kháng sâu bệnh cho cây, tính chống hạn và cải thiện năng suất, chất lượng sản phẩm. Phân bón qua lá còn giúp cho cây nhanh chóng phục hồi sau trồng, hoặc sau khi trải qua cá hiện tượng thời tiết bất thuận như nóng nắng, lạnh, khô hạn, úng ngập đã hạn chế được sâu bệnh hại, giảm sử dụng thuốc BVTV do đó làm nâng cao chất lượng, mẫu mã quả. Phân bón qua lá, đặc biệt là những loại phân có chứa các nguyên tố vi lượng và chất điều hòa sinh trưởng như GA3 có tác dụng làm tăng khả năng ra hoa, đậu quả, mã quả, phẩm chất và giảm số lượng hạt nếu phun vào những thời kỳ thích hợp. Tuy nhiên, kết quả thu được phụ thuộc vào từng giống cụ thể, cần thử nghiệm trên giống bưởi Đại Minh để có những kết luận về sự ảnh hưởng của chúng tới năng suất, phẩm chất quả. . 1.1.1. Cơ sở khoa học của điều chỉnh sinh trưởng, phát triển của cây bằng khoanh vỏ, cuốc gốc Năng suất của cây trồng nói chung và cây có múi nói riêng phụ thuộc rất nhiều vào khả năng sinh trưởng, phát triển của cây. Cây ăn quả nói chung, cây bưởi nói riêng đều hấp thu dinh dưỡng từ hai nguồn: Bộ rễ cung cấp nhựa nguyên (nước và chất khoáng) trong đó chất tượng trưng nhất là đạm nên nguồn thức ăn này gọi theo nghĩa quy ước là nguồn đạm (N); bộ lá cung cấp nhựa luyện nhờ hoạt động quang hợp. Chất tượng trưng nhất là cácbon, nên gọi theo nghĩa quy ước là nguồn các bon (C). Cây muốn sinh trưởng và phát triển tốt cần có sự cân đối giữa hai nguồn thức ăn này. Mối liên hệ giữa carbohydrate và đạm hay tỷ số C/N được đã chỉ ra rằng sự khởi phát hoa xảy ra khi tỉ số C/N trong cây được gia tăng. Các biện pháp canh tác như quản lý nước, che phủ đất, khấc cành được xem là những tác động góp phần làm tăng tỉ lệ C/N trong cây để cây ra hoa thuận lợi. 1.1.2. Cơ sở khoa học của thụ phấn bổ sung Thụ phấn là sự chuyển hạt phấn có chứa giao tử đực tới bầu nhụy của cùng một hoa hoặc khác hoa. Thụ phấn được chia làm hai kiểu, thụ phấn sinh học và thụ phấn phi sinh học. Trong tự nhiên có khoảng 80% loài thụ phấn sinh học và 20% Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
6 loài thụ phấn phi sinh học. Trong các loài thụ phấn phi sinh học thì có đến 98% số loài thụ phấn nhờ vào gió, phần còn lại thụ phấn nhờ các tác nhân khác như nước. Với các loài cây ăn quả (trừ những giống cho quả không hạt) nguồn hạt phấn khác nhau ảnh hưởng rất lớn đến tỷ lệ đậu quả, số lượng hạt và cuối cùng là năng suất, chất lượng quả. Ở một số cây ăn quả như: cây hồng (Diospiros kaki) có 2 nhóm giống chính, nhóm tự thụ phấn và nhóm giao phấn, với nhóm giao phấn khi cho tự thụ quả rất bé hoặc rụng 100%. Ở cây nho, một số giống tự thụ cho qủa rất nhỏ và nguồn hạt phấn khác nhau cho tỷ lệ đậu quả rất khác nhau. Ở cam quýt, nhiều giống khi tự thụ cho quả không hạt và phát triển có độ lớn bình thường, trong khi đó một số giống cam quýt khác khi tự thụ hoa rụng 100% nghĩa là những giống này muốn kết quả cần phải có quá trình giao phấn, việc thụ phấn chéo hoặc giao phấn của cây ăn quả có múi nâng cao tỷ lệ đậu quả và sản lượng của vườn cây. 1.1.3. Cơ sở khoa học của sử dụng phân bón qua lá Phân bón lá thường gồm 3 thành phần chính: các nguyên tố đa lượng, trung lượng và vi lượng, ngoài ra còn có một số chất kích thích sinh trưởng. Vai trò của phân bón lá đối với cây trồng là tác động tổng hợp của từng nhóm các nguyên tố đa lượng, trung lượng và vi lượng, chúng có vai trò quan trọng trong đời sống cây trồng. Trong cây trồng luôn tồn tại các cơ chế điều chỉnh các quá trình sinh trưởng và phát triển nhằm thích ứng với các điều kiện ngoại cảnh, duy trì sự sống. Việc áp dụng biện pháp kỹ thuật bón phân trong từng giai đoạn là rất cần thiết vì cây trồng hấp thu dinh dưỡng nuôi cây phần lớn qua bộ rễ, tuy nhiên hàm lượng dinh dưỡng trong đất là không đủ, đặc biệt là các yếu tố vi lượng. Chính vì thế, việc phun phân bón qua lá nhằm bổ sung dinh dưỡng cho cây là rất cần thiết. Nghiên cứu cải tiến các phương pháp phun bón phân cho cây trồng đã được thực hiện nhiều năm trên nhiều loại cây trồng. Phân bón qua lá cung cấp nhanh, kịp thời các chất dinh dưỡng đa lượng, vi lượng cần thiết cho quá trình sinh trưởng sinh dưỡng và sinh trưởng sinh thực của cây, đặc biệt là thời kỳ cây sinh trưởng mạnh, cần tập trung dinh dưỡng để tạo hoa, nuôi quả. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
7 1.2. Nguồn gốc và phân loại 1.2.1. Nguồn gốc Cây cam quýt nói chung, cây bưởi nói riêng có lịch sử phát triển lâu đời. Có nhiều báo cáo đề cập đến nguồn gốc của cam quýt, phần lớn đều nhất trí rằng cam quýt có nguồn gốc ở miền Nam châu Á, trải dài từ Ấn Độ qua Himalaya Trung Quốc xuống vùng quần đảo Philippin, Malaysia, miền Nam Indonecia hoặc kéo đến lục địa Úc. Những báo cáo gần đây nhận định rằng, tỉnh Vân Nam Trung Quốc có thể là nơi khởi nguyên của nhiều loài cam quýt quan trọng, tại đây có tìm thấy rất nhiều loài cam quýt hoang dại (Somsri và cs, 2007). Trước đây có một số công trình cho rằng, loài chanh yên, phật thủ (Citrus medica) có thể có nguồn gốc ở Địa Trung Hải hoặc Bắc Phi, nhưng hiện nay điều này đã được sáng tỏ, Citrus medica có nguồn gốc tại miền Nam Trung Quốc, nhưng là loài cây ăn quả được mang đến trồng tại Địa Trung Hải và Bắc Phi rất sớm, trước thế kỷ I sau Công Nguyên, những tài liệu cổ xưa đã ghi chép rất chi tiết loài cây ăn quả này ở Bắc Phi đến mức làm nhiều người hiểu lầm chúng có nguồn gốc tại đây. Các loài chanh vỏ mỏng (Lime. C. Auranlifolia Swingle) được xác định có nguồn gốc ở miền Nam Trung Quốc và miền Tây Ấn Độ, sau đó các thuỷ thủ đầu tiên đến Ấn Độ đó mang về trồng ở châu Phi, Địa Trung Hải, châu Âu (Erickson, 1968). Theo tác giả Robert (1967), bưởi là cây bản xứ của Malaysia và quần đảo Polynesia, sau đó được di thực sang Ấn Độ, phía Nam Trung Quốc và các nước châu Âu, Mỹ. Tác giả Giucovki cho rằng nguồn gốc của bưởi có thể là quần đảo Laxongdơ, tuy nhiên để có tài liệu chắc chắn cần nghiên cứu các thực vật họ Rutacea, nhất là họ phụ Aurantioidea ở vùng núi Hymalaya miền Tây Trung Quốc và các vùng núi thuộc bán đảo đông Dương (dẫn theo Bùi Huy Đáp, 1960). Tác giả Chawalit Niyomdham, (1992) cũng cho rằng bưởi có nguồn gốc ở Malaysia, sau đó lan sang Indonesia, Trung Quốc, Nhật Bản, Ấn Độ, Địa Trung Hải và Mỹ,... vùng sản xuất chính ở các nước Phương Đông (Trung Quốc, Thái Lan, Việt Nam,...). Tuy nhiên, tác giả Bretschneider, (1898) lại cho rằng bưởi có nguồn gốc từ Trung Quốc vì cây bưởi đã được đề cập trong các tài liệu của Trung Quốc từ thế kỷ 24 đến thế kỷ 8 trước công nguyên (dẫn theo Rajput and Sriharibabu, 1985). Cùng Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
8 quan điểm trên, các tác giả Vũ Công Hậu, (1996); Tôn Thất Trình, (1995) cũng cho rằng bưởi có nguồn gốc từ Trung Quốc. Như vậy, nguồn gốc của bưởi cho đến nay chưa được thống nhất. Bưởi có thể có nguồn gốc từ Malaysia, Trung Quốc, Ấn Độ,... Hiện nay bưởi được trồng nhiều với mục đích thương mại ở các nước châu Á như: Trung Quốc, Thái Lan, Malaysia, Philipines, Ấn Độ và Việt Nam. Bưởi (C. grandis) quả to nhất trong các loài cam quýt, vị chua hoặc ngọt, bầu có từ 13 - 15 noãn, eo lá khá lớn, hạt nhiều. Hiện nay các giống bưởi phần lớn thuộc dạng hạt đơn phôi và được trồng chủ yếu ở các nước nhiệt đới như Thái Lan, Malaysia, Việt Nam, Trung Quốc... Việt Nam có rất nhiều giống bưởi nổi tiếng như bưởi Đoan Hùng, bưởi Phúc Trạch, bưởi Năm Roi, bưởi Diễn (Nguyễn Thị Kim Sơn và cs., 2003), Bưởi chùm (C. paradisi) được đánh giá là dạng con lai tự nhiên của bưởi (C. grandis), vì vậy hình thái bưởi chùm khá giống với bưởi (C.grandis) nhưng lá nhỏ hơn, eo cũng nhỏ hơn, quả nhỏ, cùi mỏng, vỏ mỏng, vị chua nhẹ. Bưởi chùm cho những giống ít hạt, phần lớn các giống bưởi chùm có hạt đa phôi nên cũng có thể sử dụng làm gốc ghép (Lý Văn Tri và cs, 1990). Quả bưởi chùm là món ăn tráng miệng rất được ưa chuộng ở châu Âu, người ta gọt nhẹ lớp vỏ mỏng bên ngoài rồi để cả cùi cắt thành các lát nhỏ dùng sau bữa ăn (Lý Gia Cầu, 1993). Bưởi chùm được trồng nhiều ở Mỹ, Brazil, riêng bang Florida Mỹ chiếm 70% sản lượng bưởi chùm của thế giới. Ở Việt Nam vào những năm 60 đã nhập nội một số giống bưởi chùm như Marsh, Forterpinke.… cho năng suất khá. Tuy nhiên bưởi chùm chưa được ưa chuộng ở Việt Nam (Lý Văn Tri và cs, 1990). Như vậy, cây bưởi cũng như cây có múi khác có nguồn gốc ở miền Nam châu Á, sự di thực của chúng trên Thế giới gắn liền với lịch sử buôn bán đường biển và các cuộc chiến tranh trước đây. Chúng được di chuyển đến châu Phi từ Ấn Độ bởi các đoàn thuyền buồm, di chuyển đến châu Mỹ bởi các nhà thám hiểm và thuyền buôn người Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha. 1.2.2. Phân loại và nguồn gốc một số giống bưởi trồng phổ biến 1.2.2.1. Phân loại Cây bưởi nói riêng và cây có múi (cam quýt) nói chung đều thuộc họ Rutaceae đều có chung những đặc điểm phân loại như: cây có mang tuyến dầu chủ Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
9 yếu phân bố ở lá, bầu mọc nối trên đài hoa, lá phần lớn có đỉnh viền răng cưa, quả gồm hai hay nhiều noãn bên trong (Vũ Khắc Nhượng ,1997). Họ Rutaceae được phân chia thành 130 giống (genus) với những đặc điểm chung như trên, 130 giống này nằm trong 7 họ phụ khác nhau, trong đó họ phụ Aurantirideae có ý nghĩa nhất. Sự phân loại chi tiết hơn dưới họ phụ Aurantirideae có tộc Citreae (28 giống) và tộc phụ Citrinae (13giống), 3 nhóm “tiền cam quít” và nhóm “cam quít thực sự” được phân nhóm từ Citreae và tộc phụ Citrinae. Swingle đã phân chia cam quít ra thành 16 loài, bảng phân loại của Swingle đơn giản hơn nên được sử dụng nhiều hơn, tuy nhiên các nhà khoa học vẫn phải dùng bảng phân loại của Tanaka để gọi tên các giống cam quít vì bảng phân loại này chi tiết đến từng giống (Lý Gia Cầu ,1993). Tóm lại: Theo tác giả Swingle (Mỹ) và Tanaka (Nhật Bản) thì cây bưởi được phân loại như sau: Bưởi thuộc họ: Rutaceae Họ phụ: Aurantioideae Chi: Citrus Chi phụ: Eucitrus Loài: - Citrus grandis (bưởi) - Citrus paradisi (bưởi chùm) 1.2.2.2. Nguồn gốc một số giống bưởi trồng phổ biến Tập đoàn bưởi ở nước ta rất đa dạng, được trồng ở hầu khắp các tỉnh, đặc biệt đã hình thành những vùng bưởi lớn với những giống đặc trưng mang tính đặc sản địa phương. Một số giống nổi tiếng ở các địa phương với mục đích sản xuất hàng hóa như: - Bưởi Năm Roi: Trồng nhiều trên đất phù sa ven sông Hậu ở huyện Bình Minh tỉnh Vĩnh Long và các tỉnh Hậu Giang, Bến Tre…. Theo Viện Quy hoạch và Thiết kế Nông nghiệp, Bộ NN và PTNT, đến năm 2010 diện tích trồng bưởi Năm Roi ở Đồng bằng sông Cửu Long là 13.000 ha, sản lượng 150.000 tấn. Không những tiêu thụ trong nước bưởi Năm Roi còn được xuất khẩu đi một số nước. Doanh nghiệp Hoàng Gia đã đăng ký độc quyền kinh doanh thương hiệu bưởi Năm Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn