Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Phát triển đội ngũ giáo viên người dân tộc thiểu số trường phổ thông dân tộc bán trú tiểu học huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai

Chia sẻ: Tomcangxanh90 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:126

Thêm vào BST

Báo xấu

24
lượt xem 11
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài là phát triển đội ngũ giáo viên và đánh giá thực trạng đội ngũ giáo viên, phát triển đội ngũ giáo viên người dân tộc thiểu số các trường phổ thông dân tộc bán trú tiểu học huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai; đề xuất một số giải pháp phát triển đội ngũ giáo viên người dân tộc thiểu số cho trường phổ thông dân tộc bán trú tiểu học huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai nhằm góp phần nâng cao chất lượng giáo dục.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Phát triển đội ngũ giáo viên người dân tộc thiểu số trường phổ thông dân tộc bán trú tiểu học huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM LÊ CHÍNH LUẬN PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ GIÁO VIÊN NGƯỜI DÂN TỘC THIỂU SỐ TRƯỜNG PHỔ THÔNG DÂN TỘC BÁN TRÚ TIỂU HỌC HUYỆN BẮC HÀ, TỈNH LÀO CAI LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2018
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM LÊ CHÍNH LUẬN PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ GIÁO VIÊN NGƯỜI DÂN TỘC THIỂU SỐ TRƯỜNG PHỔ THÔNG DÂN TỘC BÁN TRÚ TIỂU HỌC HUYỆN BẮC HÀ, TỈNH LÀO CAI Ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 8.14.01.14 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn: TS. Lê Thị Phương Hồng THÁI NGUYÊN - 2018
LỜI CAM ÐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nghiên cứu trong Luận văn là trung thực, chưa từng được công bố trong bất kì công trình nghiên cứu nào của tác giả khác. Thái Nguyên, tháng 9 năm 2018 Tác giả luận văn Lê Chính Luận i
LỜI CẢM ƠN Tôi xin bày tỏ lòng kính trọng và lời cảm ơn sâu sắc tới Tiến sĩ Lê Thị Phương Hồng là người hướng dẫn khoa học đã tận tình chỉ dẫn, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và thực hiện luận văn. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn các thầy cô giáo và cán bộ Trường Đại học Sư phạm Thái Nguyên đã giúp đỡ và tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu. Tôi xin tri ân sự động viên, khích lệ và ủng hộ của gia đình, người thân, bạn bè và đồng nghiệp đã giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn này. Thái Nguyên, tháng 9 năm 2018 Tác giả luận văn Lê Chính Luận ii
MỤC LỤC LỜI CAM ÐOAN ................................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ...................................................................................................... ii MỤC LỤC ..........................................................................................................iii DANH MỤC CÁC CỤM TỪ VIẾT TẮT .......................................................... iv DANH MỤC CÁC BẢNG .................................................................................. v DANH MỤC CÁC HÌNH ................................................................................... v MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 1 1. Lí do chọn đề tài .............................................................................................. 1 2. Mục tiêu nghiên cứu ........................................................................................ 4 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu ................................................................. 4 4. Giả thuyết khoa học ......................................................................................... 5 5. Nhiệm vụ nghiên cứu ...................................................................................... 5 6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu .......................................................................... 5 7. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................. 6 8. Cấu trúc luận văn ............................................................................................. 7 Chương 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ GIÁO VIÊN TIỂU HỌC NGƯỜI DÂN TỘC THIỂU SỐ........................................ 8 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề....................................................................... 8 1.1.1. Những nghiên cứu về đội ngũ giáo viên ................................................... 8 1.1.2. Nghiên cứu về phát triển đội ngũ giáo viên .............................................. 9 1.2. Các khái niệm cơ bản của đề tài ................................................................. 11 1.2.1. Phát triển, phát triển đội ngũ giáo viên tiểu học ...................................... 11 1.2.2. Giáo viên tiểu học người dân tộc thiểu số ............................................... 13 1.3. Vai trò vị trí của trường phổ thông dân tộc bán trú tiểu học và của giáo dục tiểu học trong phát triển giáo dục vùng dân tộc thiểu số .................... 15 1.3.1. Vị trí, vai trò chức năng, nhiệm vụ Trường phổ thông dân tộc bán trú tiểu học ............................................................................................................... 15 iii
1.3.2. Vai trò của trường phổ thông dân tộc bán trú tiểu học đối với việc nâng cao dân trí và phát triển giáo dục vùng dân tộc thiểu số .......................... 16 1.4. Đặc điểm, vai trò của giáo viên tiểu học người dân tộc thiểu số ............... 17 1.4.1. Đặc điểm của giáo viên tiểu học người dân tộc thiểu số ......................... 17 1.4.2. Vai trò của giáo viên người dân tộc thiểu số đối với sự phát triển giáo dục ở vùng dân tộc thiểu số ....................................................................... 20 1.5. Phát triển đội ngũ giáo viên tiểu học người dân tộc thiểu số ..................... 22 1.5.1. Xây dựng quy hoạch, kế hoạch phát triển phát triển đội ngũ giáo viên tiểu học người dân tộc thiểu số .................................................................. 22 1.5.2. Tuyển dụng và sử dụng đội ngũ giáo viên người dân tộc thiểu số .......... 23 1.5.3. Đào tạo và bồi dưỡng giáo viên tiểu học người dân tộc thiểu số ............ 23 1.5.4. Phát triển đội ngũ giáo viên người dân tộc thiểu số theo chuẩn nghề nghiệp ... 25 1.5.5. Xây dựng và hoàn thiện hệ thống chính sách đối với giáo viên người dân tộc thiểu số ........................................................................................ 28 1.6. Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển đội ngũ giáo viên người DTTS trường phổ thông dân tộc bán trú tiểu học......................................................... 29 1.6.1. Nhu cầu phát triển giáo viên người DTTS .............................................. 29 1.6.2. Qui hoạch phát triển giáo viên người DTTS ........................................... 29 1.6.3. Đào tạo, bồi dưỡng giáo viên người DTTS ............................................. 29 1.6.4. Sử dụng giáo viên người DTTS............................................................... 30 TIỂU KẾT CHƯƠNG 1 .................................................................................... 31 Chương 2: THỰC TRẠNG ĐỘI NGŨ GIÁO VIÊN VÀ PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ GIÁO VIÊN NGƯỜI DÂN TỘC THIỂU SỐ TRƯỜNG PHỔ THÔNG DÂN TỘC BÁN TRÚ TIỂU HỌC HUYỆN BẮC HÀ, TỈNH LÀO CAI.............................................................................. 32 2.1. Khái quát đặc điểm tự nhiên, tình hình KT-XH và giáo dục huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai ......................................................................................... 32 2.1.1. Đặc điểm tự nhiên.................................................................................... 32 iv
2.1.2. Đặc điểm, tình hình kinh tế - xã hội ........................................................ 34 2.1.3. Khái quát tình hình giáo dục tiểu học huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai ........ 34 2.2. Giới thiệu nghiên cứu thực trạng ................................................................ 39 2.2.1. Mục đích khảo sát .................................................................................... 39 2.2.2. Nội dung khảo sát .................................................................................... 39 2.2.3. Phương pháp khảo sát .............................................................................. 40 2.2.4. Đối tượng khảo sát................................................................................... 40 2.3. Kết quả nghiên cứu thực trạng ................................................................... 41 2.3.1. Đánh giá thực trạng về đội ngũ giáo viên người dân tộc thiểu số ........... 41 2.3.2. Thực trạng phát triển đội ngũ giáo viên người dân tộc thiểu số huyện Bắc Hà..................................................................................................... 42 2.4. Đánh giá chung về thực trạng đội ngũ giáo viên và phát triển đội ngũ giáo viên người dân tộc thiểu số huyện Bắc Hà ................................................ 52 2.4.1. Thành tựu và ưu điểm .............................................................................. 52 2.4.2. Hạn chế và bất cập ................................................................................... 53 TIỂU KẾT CHƯƠNG 2 .................................................................................... 55 Chương 3: BIỆN PHÁP PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ GIÁO VIÊN NGƯỜI DÂN TỘC THIỂU SỐ TRƯỜNG PHỔ THÔNG DÂN TỘC BÁN TRÚ HUYỆN BẮC HÀ, TỈNH LÀO CAI ........................................... 56 3.1. Nguyên tắc đề xuất giải pháp phát triển đội ngũ giáo viên người dân tộc thiểu số các trường phổ thông dân tộc bán trú tiểu học huyện Bắc Hà ....... 56 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính mục tiêu .......................................................... 56 3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính hệ thống .......................................................... 56 3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn .......................................................... 56 3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính khả thi ............................................................. 57 3.2. Các biện pháp phát triển đội ngũ giáo viên người dân tộc thiểu số trường phổ thông dân tộc bán trú huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai ........................ 57 v
3.2.1. Xây dựng quy hoạch phát triển đội ngũ giáo viên người dân tộc thiểu số huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai ................................................................. 57 3.2.2. Hoàn thiện cơ chế tuyển chọn, sử dụng đội ngũ giáo viên người dân tộc thiểu số ở các trường phổ thông dân tộc bán trú tiểu học............................ 63 3.2.3. Tăng cường công tác đào tạo, đào tạo lại, bồi dưỡng đội ngũ giáo viên người người dân tộc thiểu số ở các trường phổ thông dân tộc bán trú tiểu học............................................................................................................... 66 3.2.4. Xây dựng môi trường giáo dục đa văn hóa gắn với cộng đồng trong các trường phổ thông dân tộc bán trú tiểu học .................................................. 72 3.2.5. Xây dựng chính sách của địa phương (huyện) và thực hiện chính sách (của trung ương) đối với giáo viên người dân tộc thiểu số ở các trường phổ thông dân tộc bán trú tiểu học......................................................... 76 3.2.6. Kiến tạo môi trường, tạo động lực làm việc cho đội ngũ giáo viên người dân tộc thiểu số ở các trường phổ thông dân tộc bán trú tiểu học .......... 81 3.3. Mối quan hệ giữa các giải pháp .................................................................. 85 3.4. Khảo nghiệm tính cần thiết, tính khả thi của các giải pháp ....................... 89 3.4.1. Mục đích khảo nghiệm ............................................................................ 89 3.4.2. Nội dung và phương pháp khảo nghiệm ................................................. 89 3.4.3. Kết quả khảo nghiệm ............................................................................... 90 TIỂU KẾT CHƯƠNG 3 .................................................................................... 94 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ................................................................. 95 1. Kết luận .......................................................................................................... 95 2. Khuyến nghị................................................................................................... 95 2.1. Với Ủy ban nhân dân huyện và phòng GD&ĐT ........................................ 95 2.2. Với các trường PTDTBT tiểu học .............................................................. 96 TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................... 97 PHỤ LỤC ....................................................................................................... 100 vi
DANH MỤC CÁC CỤM TỪ VIẾT TẮT VIẾT TẮT VIẾT ĐẦY ĐỦ BGH Ban giám hiệu CBQL Cán bộ quản lí CĐ Cao đẳng CNH, HĐH Công nghiệp hóa, hiện đại hóa CSVC Cơ sở vật chất DT Dân tộc DTTS Dân tộc thiểu số ĐH Đại học ĐNGV Đội ngũ giáo viên GD&ĐT Giáo dục và Đào tạo GV Giáo viên HS Học sinh HS DTTS Học sinh Dân tộc thiểu số KT-XH Kinh tế - xã hội PTDTBT Phổ thông dân tộc bán trú QL Quản lí QLGD Quản lí giáo dục SGK Sách giáo khoa TB Thứ bậc TH Tiểu học UBND Ủy ban nhân dân UNESCO Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên Hiệp Quốc iv
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Thống kê người dân tộc thiểu số các xã trên địa bàn huyện Bắc Hà ......... 33 Bảng 2.2. Số lượng trường, lớp, học sinh tiểu học huyện Bắc Hà năm học 2017- 2018 ......................................................................................................... 35 Bảng 2.3. Chất lượng học sinh tiểu học huyện Bắc Hà năm học 2017-2018 ............. 36 Bảng 2.4. Đội ngũ CBQL, GV và nhân viên ở các trường tiểu học, PTDTBT tiểu học huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai năm học 2017-2018 ..................... 37 Bảng 2.5. Thống kê CSVC các trường tiểu học huyện Bắc Hà năm học 2017- 2018 ......................................................................................................... 38 Bảng 2.6. Số trường và số CBQL, GV tham gia nghiên cứu thực trạng .................... 40 Bảng 2.7. Cơ cấu thành phần dân tộc và nam/nữ của đội ngũ giáo viên người DTTS của các trường .............................................................................. 41 Bảng 2.8: Thực trạng công tác tuyển dụng đội ngũ giáo viên người DTTS trường PTDTBT huyện Bắc Hà .............................................................. 44 Bảng 2.9: Thực trạng công tác đào tạo giáo viên tiểu học người DTTS .................... 46 Bảng 2.10: Thực trạng công tác tổ chức các lớp bồi dưỡng cho giáo viên ................ 49 Bảng 2.11. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động phát triển đội ngũ GV người DTTS...................................................................................... 51 Bảng 3.1: Kết quả khảo nghiệm tính cần thiết của các giải pháp ............................... 90 DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 1.1: Mô hình cấu trúc năng lực ...........................................................................27 v
MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, các tỉnh miền núi phía Bắc có vị trí, vai trò đặc biệt quan trọng về chính trị, kinh tế - xã hội, an ninh, quốc phòng. Sự ổn định về chính trị, phát triển kinh tế - xã hội, nâng cao đời sống nhân dân các tỉnh miền núi phía Bắc góp phần thực hiện thành công sự nghiệp công nghiệp hóa (CNH), hiện đại hóa (HĐH); là cơ sở đảm bảo cho sự phát triển nhanh, bền vững và thực hiện công bằng xã hội. Trong mỗi nhà trường, ĐNGV luôn là một trong những nhân tố quan trọng nhất góp phần quyết định chất lượng dạy học và giáo dục của nhà trường, bởi lẽ chính họ là người tổ chức thực hiện có hiệu quả các khâu của quá trình dạy học, giáo dục và phát triển chuyên môn, phát triển nhà trường. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nói: “Cán bộ là cái gốc của mọi công việc”; … “Công việc thành công hay thất bại đều do cán bộ tốt hay kém”. Nghị quyết Hội nghị Ban chấp hành Trung ương lần thứ 4 khoá VIII đã xác định: “Giáo viên là nhân tố quyết định chất lượng giáo dục”. Chỉ 40-CT/TW ngày 15/6/2004 của Ban Bí thư TW Đảng đã nêu rõ: “… xây dựng đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục được chuẩn hóa, bảo đảm về chất lượng, đủ về số lượng, đồng bộ về cơ cấu, đặc biệt chú trọng nâng cao bản lĩnh chính trị, phẩm chất, lối sống, lương tâm, tay nghề của nhà giáo”. Điều 15 của Luật Giáo dục cũng đã ghi rõ: “Nhà giáo giữ vai trò quyết định trong việc đảm bảo chất lượng giáo dục”. Vì vậy, xây dựng, phát triển và nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên là nhiệm vụ cấp thiết của Ngành giáo dục và tất cả các nhà trường. Muốn thực hiện được trọng trách của mình, người giáo viên TH nói chung và giáo viên người DTTS ngoài tri thức, kỹ năng đã được đào tạo, phải luôn được bồi dưỡng và tự bồi dưỡng về mặt phẩm chất đạo đức, tri thức, kỹ năng sư phạm nhằm bổ sung, cập nhật kiến thức, nắm bắt được phương pháp giảng dạy mới, không ngừng nâng cao trình độ chuyên môn. Phát triển nguồn nhân lực, đổi mới toàn diện công tác giáo dục và đào tạo là một trong 3 khâu đột phá trong Nghị quyết Đại hội XI của Đảng. Những năm vừa qua, Chính phủ đã ban hành hệ thống chính sách giáo dục ở vùng dân tộc khá toàn diện, đồng bộ, với nguồn vốn đầu tư ngày càng tăng. Có thể nêu một số chính sách 1
nổi bật như: Xây dựng hệ thống trường lớp cơ sở vật chất, đảm bảo điều kiện học tập cho con em đồng bào các dân tộc; chính sách miễn học phí, hỗ trợ sinh hoạt phí, trang cấp sách, vở, đồ dùng học tập cho trẻ em nghèo vùng khó khăn; chế độ phụ cấp cho giáo viên công tác ở vùng sâu, vùng xa, đặc biệt khó khăn. Để xây dựng đội ngũ cán bộ, trí thức là người dân tộc thiểu số, Nhà nước hình thành hệ thống các trường dự bị đại học dành cho con em các dân tộc, hình thành hệ thống trường đại học ở các vùng dân tộc như: Đại học Thái Nguyên, Đại học Tây Nguyên, Đại học Cần Thơ, đại học Sơn La,...Thực hiện chính sách cộng điểm cho các em học sinh dân tộc thiểu số thi vào học các trường cao đẳng, đại học, chính sách cử tuyển vào các trường đại học, cao đẳng. Nhiệm vụ chủ yếu, chiến lược về công tác dân tộc đến năm 2020 là “Phát triển giáo dục đào tạo, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực là người dân tộc thiểu số”; “Quy hoạch, đào tạo, bồi dưỡng, sử dụng, quản lý nguồn lao động là người dân tộc thiểu số tại chỗ, có chế độ đãi ngộ hợp lý”. Với quan điểm chỉ đạo tại Nghị quyết số 29-NQ/TW, ngày 04/11/2013, Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương Đảng lần thứ 8, khóa XI về đổi mới căn bản toàn diện giáo dục - đào tạo có nêu: “Phát triển hài hòa, hỗ trợ giữa giáo dục công lập và ngoài công lập, giữa các vùng, miền. Ưu tiên đầu tư phát triển giáo dục và đào tạo đối với các vùng đặc biệt khó khăn, vùng dân tộc thiểu số, biên giới, hải đảo, vùng sâu, vùng xa và các đối tượng chính sách”; trong đó có giải pháp “Xây dựng quy hoạch, kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục gắn với nhu cầu phát triển kinh tế-xã hội, bảo đảm an ninh, quốc phòng và hội nhập quốc tế. Thực hiện chuẩn hóa đội ngũ nhà giáo theo từng cấp học và trình độ đào tạo. Tiến tới tất cả các giáo viên tiểu học, trung học cơ sở, giáo viên, giảng viên các cơ sở giáo dục nghề nghiệp phải có trình độ từ đại học trở lên, có năng lực sư phạm”. Trong những năm qua, giáo dục ở các tỉnh miền núi phía Bắc, đặc biệt là huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai đã có những bước phát triển nhất định: xóa được xã trắng về giáo dục mầm non và đạt chuẩn PCGD mầm non trẻ 5 tuổi năm 2013; đạt chuẩn PCGD tiểu học và chống mù chữ năm 2000; đạt chuẩn phổ cập giáo dục Tiểu học đúng độ tuổi năm 2005; PCGD THCS năm 2007; tỉ lệ học sinh dân tộc thiểu số đến 2
trường tăng dần từng năm; chất lượng giáo dục được cải thiện; đội ngũ giáo viên người DTTS tăng dần về số lượng, nâng cao chất lượng... Tuy nhiên, chất lượng giáo dục vẫn thấp hơn so với mặt bằng chung của cả nước và không ổn định. Số giáo viên người dân tộc ở các trường phổ thông dân tộc bán trú tiểu học (PTDTBT TH) trên địa bàn huyện Bắc Hà mới chiếm 38,3% (tính đến năm 2017). Mặc dù, tỷ lệ giáo viên đạt chuẩn cao nhưng vẫn còn nhiều bất cập về năng lực và thực lực sư phạm, nhiều giáo viên không đủ khả năng giảng dạy theo chương trình đổi mới. Số giáo viên biết tiếng dân tộc, hiểu về phong tục tập quán, tâm, sinh lý học sinh dân tộc còn quá ít. Hầu hết giáo viên dạy tiếng dân tộc chỉ qua một chương trình bồi dưỡng ngắn hạn. Nhiều giáo viên là người dân tộc chỉ nói được tiếng mẹ đẻ nhưng không biết chữ mẹ đẻ. Một số giáo viên dân tộc còn bị hạn chế về ngôn ngữ tiếng Việt, trong quá trình bồi dưỡng thường xuyên, đào tạo, đào tạo lại chuyên môn nghiệp vụ nhưng chưa quan tâm đến bồi dưỡng tiếng Việt cho giáo viên dân tộc, do đó số giáo viên này gặp khó khăn khi đổi mới phương pháp dạy học. Đội ngũ cán bộ, giáo viên có năng lực chuyên môn (chủ yếu là giáo viên miền xuôi - giáo viên người kinh) được phân công giảng dạy ở những nơi khó khăn đều là giáo viên trẻ, mới ra trường chưa có kinh nghiệm, chưa biết tiếng dân tộc, lại luôn có tư tưởng, nguyện vọng xin chuyển về vùng thấp hoặc các trường trung tâm nên cũng ảnh hưởng đến chất lượng học tập của học sinh. Vì vậy, việc tạo nguồn đào tạo sư phạm để có đủ số lượng và chất lượng giáo viên người dân tộc là rất cấp bách. Đã có nghiều nghiên cứu khẳng định rằng đội ngũ giáo viên có vai trò then chốt đối với phát triển giáo dục, đặc biệt đối với vùng dân tộc thiểu số thì người giáo viên bản địa an hiểu văn hóa, phong tục tập quán càng có vai trò đặc biệt quan trọng. Họ có thể là người vận động được sự ủng hộ và tham gia của người dân tộc thiểu số tài địa phương; sự thấu hiểu và có thể dùng ngôn ngữ của người dân tộc thiểu số là cơ sở để tạo sự gần gữi chia sẻ với học sinh và có thể dùng ngôn ngữ để phương để giúp học sinh học tập và dễ dàng hòa nhập. Các nghiên cứu cũng chỉ ra rằng, để giáo dục các vùng dân tộc thiểu số phát triển ổn định và bền vững đòi hỏi có đội ngũ giáo viên tại địa phương, giáo viên là người dân tộc thiểu số đủ về số lượng, đảm bảo về chất lượng, cân đối về độ tuổi, 3
giới tính và tỷ lệ trên số lượng học sinh người dân tốc thiểu số; chính đội ngũ này luôn có tư tưởng “bám bản, bám làng”, am hiểu phong tục tập quán địa phương, biết tiếng bản địa sẽ thuận lợi cho công tác giảng dạy, tuyên truyền, vận động học sinh đến trường góp phần tích cực nâng cao chất lượng giáo dục. Nghiên cứu thục tiễn giáo dục ở huyện Bắc Hà cho thấy, chất lượng giáo dục của huyện còn nhiều hạn chế, một trong các nguyên nhân là đội ngũ giáo viên người dân tộc thiểu số chưa đảm bảo về số lượng và tỷ lệ trên số học sinh người dân tộc thiểu số, mất cân đối và không có sự kế cận giữa các độ tuổi và tỷ lệ giáo viên nam và nữ. Về trình độ đào tạo, hầu hết các giáo viên trong các trường PTBT cấp tiểu học đã đạt chuẩn đào tạo, tuy nhiên trong thực tiễn thực hiện giảng dạy, đặc biệt là các kỹ năng sư phạm, kỹ năng tổ chức học tập linh hoạt và kỹ năng tổ chức các hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp còn rất nhiều hạn chế. Việc quy hoạch, tuyển dụng và sử dụng đội ngũ giáo viên còn cứng nhắc, thực tiễn vai trò của Ban giám hiệu nhà trường và cả Phòng GD&ĐT còn rất hạn chế trong công tác tham mưu và ra quyết định thực hiện. Từ lý luận và thực tiễn trên đặt ra nhiệm vụ phải nghiên cứu những giải pháp phù hợp, đồng bộ phát triển đội ngũ giáo viên người dân tộc thiểu số (số lượng; cơ cấu và chất lượng) cho các trường phổ thông dân tộc bán trú huyện Bắc Hà nhằm nâng cao chất lượng giáo dục, đáp ứng nhu cầu nguồn nhân lực người dân tộc thiểu số phục vụ sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội của địa phương. Đó cũng chính là lý do lựa chọn đề tài “Phát triển đội ngũ giáo viên người dân tộc thiểu số trường phổ thông dân tộc bán trú tiểu học huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai” làm đề tài luận văn nghiên cứu. 2. Mục tiêu nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lí luận về phát triển đội ngũ giáo viên và đánh giá thực trạng đội ngũ giáo viên, phát triển đội ngũ giáo viên người dân tộc thiểu số các trường phổ thông dân tộc bán trú tiểu học huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai; đề xuất một số giải pháp phát triển đội ngũ giáo viên người dân tộc thiểu số cho trường phổ thông dân tộc bán trú tiểu học huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai nhằm góp phần nâng cao chất lượng giáo dục. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu: Công tác phát triển đội ngũ giáo viên người dân tộc thiểu số ở các trường phổ thông dân tộc bán trú tiểu học. 4
3.2. Đối tượng nghiên cứu Biện pháp phát triển đội ngũ giáo viên người dân tộc thiểu số các trường phổ thông dân tộc bán trú tiểu học, huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai. 4. Giả thuyết khoa học Công tác phát triển đội ngũ giáo viên tại các trường phổ thông dân tộc bán trú tiểu học trên địa bàn huyện Bắc Hà tỉnh Lào Cai đã được quan tâm tuy nhiên còn hạn chế và một số bất cập. Nếu xây dựng được cơ sở lý luận và thực trạng phát triển đội ngũ giáo viên các trường tiểu học và đề xuất các biện pháp phát triển đội ngũ giáo viên người dân tộc thiểu số phù hợp với điều kiện thực tiễn địa phương và đặc điểm giáo viên người dân tộc thiểu số thì sẽ nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên người DTTS góp phần nâng cao chất lượng giáo dục ở các Trường PTDTBTTH huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Xác định cơ sở lí luận về phát triển đội ngũ giáo viên người dân tộc thiểu số trường PTDTBT tiểu học. 5.2. Khảo sát, đánh giá thực trạng đội ngũ giáo viên và phát triển đội ngũ giáo viên người dân tộc các trường phổ thông dân tộc bán trú tiểu học huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai. 5.3. Đề xuất một số biện pháp phát triển đội ngũ giáo viên người dân tộc thiểu số trường phổ thông dân tộc bán trú tiểu học huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai. 6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu 6.1. Phạm vi nội dung nghiên cứu Tập trung nghiên cứu các biện pháp phát triển đội ngũ giáo viên người dân tộc thiểu số các trường phổ thông dân tộc bán trú tiểu học của Phòng GD-ĐT huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai. 6.2. Phạm vi thời gian và địa bàn nghiên cứu Nghiên cứu thực tiễn và khảo nghiệm tại 03 trường phổ thông dân tộc bán trú tiểu học trên địa bàn huyện Bắc Hà, để điều tra số liệu và phân tích. Khảo sát đánh giá thực trạng đội ngũ giáo viên, giáo viên người DTTS trường phổ thông dân tộc bán trú tiểu học huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai trong 03 năm học gần đây (2014 - 2015, 2015- 2016, 2016 - 2017). 5
7. Phương pháp nghiên cứu 7.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận Nghiên cứu tài liệu, văn kiện, văn bản và tổng quan những công trình khoa học đã nghiên cứu về vấn đề này. Nghiên cứu cơ sở lý luận, phân tích, tổng hợp, đối chiếu, so sánh để xây dựng cơ sở lý luận đề tài về phát triển đội ngũ giáo viên người dân tộc thiểu số. 7.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn + Phương pháp khảo sát bằng phiếu hỏi và phiếu thống kê đối với việc phát triển đội ngũ giáo viên các trường phổ dân tộc bán trú tiểu học huyện Bắc Hà; + Phương pháp phỏng vấn, tọa đàm: Nhằm chính xác hóa các thông tin của phiếu hỏi và thông tin thống kế, đồng thời có thêm các kết quả nghiên cứu định tính để khẳng định các kết quả nghiên cứu định lượng của thực trạng; + Phương pháp quan sát: Quan sát trực tiếp các hoạt động chuyên môn của đội ngũ giáo viên trường phổ thông dân tộc bán trú tiểu học; môi trường làm việc và cơ hội thăng tiến của giáo viên các trường phổ thông bán trú tiểu học; + Phương pháp nghiên cứu hồ sơ: Nghiên cứu các hồ sơ về dân cư, phát triển giáo dục trong một số năm gần đây của huyện Bắc Hà; 7.3. Các phương pháp bổ trợ + Phương pháp chuyên gia: Xin ý kiến chuyên gia về các biện pháp phát triển đội ngũ giáo viên bao gồm cán bộ lãnh đạo, quản lý của Phòng GD&ĐT, trường phổ thông dân tộc bán trú tiểu học (Hiệu trưởng, Phó Hiệu trưởng, các tổ trưởng chuyên môn); các nhà nghiên cứu khoa học giáo dục... + Phương pháp khảo nghiệm: Sử dụng bộ phiếu hỏi để tìm hiểu sự cần thiết và tính khả thi của các giải pháp phát triển đội ngũ giáo viên người dân tộc thiểu số của các trường PTDTBT tiểu học huyện Bắc Hà. + Phương pháp xử lý số liệu bằng một số thuật toán: Xử lý số liệu bằng thuật toán để phân tích và xử lý số liệu thống kê thu thập được từ nhiều nguồn thông tin khác nhau giúp việc nghiên cứu đạt hiệu quả cao và đảm bảo độ tin cậy. 6
8. Cấu trúc luận văn Mở đầu Chương 1: Cơ sở lí luận về phát triển đội ngũ giáo viên người dân tộc thiểu số các trường phổ thông dân tộc bán trú tiểu học Chương 2: Thực trạng phát triển đội ngũ giáo viên người DTTS trường phổ thông dân tộc bán trú tiểu học huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai Chương 3: Biện pháp phát triển đội ngũ giáo viên người dân tộc thiểu số trường phổ thông dân tộc bán trú tiểu học huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai. Kết luận và khuyến nghị Tài liệu tham khảo Phụ lục 7
Chương 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ GIÁO VIÊN TIỂU HỌC NGƯỜI DÂN TỘC THIỂU SỐ 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Những nghiên cứu về đội ngũ giáo viên Theo Tổ chức Liên hiệp quốc, giáo viên có vai trò chủ yếu trong việc truyền dạy và phổ biến các kiến thức và kinh nghiệm của loài người từ thế hệ này sang thế hệ khác. Do vậy, khuyến khích sự ưu tú trong giảng dạy của giáo viên; tăng cường phát triển trình độ, năng lực của giáo viên thông qua phương tiện khoa học công nghệ mới; và tăng cường nhận thức của toàn xã hội về vai trò và vị trí của giáo viên đối với xã hội [36]. Tác giả Michael Fullan đề cập đến các lĩnh vực phát triển của giáo viên, cụ thể như: (1) Phát triển tâm lý, (2) phát triển chuyên môn, (3) Phát triển nghề nghiệp; [39]. Tác giả Bernd Meier đưa ra quan điểm là người giáo viên cần phải có các năng lực hạt nhân/ nòng cốt như: năng lực dạy học; năng lực giáo dục; năng lực chẩn đoán; năng lực đánh giá; năng lực tư vấn; năng lực tiếp tục phát triển nghề nghiệp và phát triển trường học [37]. Tác giả Thái Duy Tuyên cho rằng người thầy cần có năng lực, phẩm chất như: chuẩn đoán được nhu cầu, nguyện vọng, khả năng của học sinh; tri thức chuyên môn vững vàng và sâu sắc; có trình độ văn hóa chung rộng rãi; có năng lực nắm bắt và xử lí thông tin nhanh nhạy; năng lực diễn đạt rõ ràng, ngôn ngữ lưu loát, năng lực kiềm chế bản thân; có năng lực tổ chức quản lí: động viên, kích thích học sinh tích cực hoạt động, xây dựng và phát triển kế hoạch, kiểm tra, đánh giá việc thực hiện kế hoạch; phẩm chất đạo đức nghề nghiệp tốt: yêu quý học sinh, hết lòng vì sự nghiệp giáo dục của nhân dân, nghiêm khắc với bản thân, luôn gương mẫu trong công việc và đời sống cá nhân; có những tri thức khoa học giáo dục hiện đại như: quan niệm về dạy học, về quan hệ thầy trò trong điều kiện hiện đại, về nhân tài, về các giá trị đạo đức trong điều kiện toàn cầu hóa [20]. Tác giả Nguyễn Hữu Châu cho rằng giáo viên cần có những năng lực cơ bản sau: (1) Năng lực chẩn đoán; (2) Năng lực đáp ứng; (3) Năng lực đánh giá; (4) Năng lực thiết lập mối quan hệ thuận lợi với người khác, nhất là với HS; (5) Năng lực triển khai chương trình GD; (6) Năng lực đáp ứng trách nhiệm với xã hội [7]. 8
Quan điểm của tác giả Nguyễn Thị Mĩ Lộc: thế kỉ XXI đội ngũ giáo viên phải đạt các tiêu chuẩn sau: (1) Phẩm chất chính trị, đạo đức, lối sống của người giáo viên; (2) Năng lực tìm hiểu đối tượng và môi trường giáo dục; (3) Năng lực xây dựng kế hoạch dạy học và giáo dục; (4) Năng lực thực hiện kế hoạch dạy học; (5) Năng lực thực hiện kế hoạch giáo dục; (6) Năng lực kiểm tra, đánh giá kết quả học tập và rèn luyện đạo đức; (7) Năng lực hoạt động chính trị xã hội; (8) Năng lực phát triển nghề nghiệp [14] 1.1.2. Nghiên cứu về phát triển đội ngũ giáo viên Theo tác giả Đặng Quốc Bảo, Đỗ Quốc Anh, Đinh Thị Kim Thoa, phát triển đội ngũ GV ở nước ta trong hoàn cảnh hiện nay phải quán triệt theo yêu cầu về phát triển nguồn nhân lực và nêu ra yêu cầu chung về phát triển đội ngũ GV là: (1) Đủ về số lượng: Số lượng GV nhìn trên sự điều hành vĩ mô phải cân đối với lao động xã hội trong nền kinh tế. Về cục bộ thì tỉ lệ GV ở nước ta chưa cân đối, trên toàn cục đã có sự cân đối; (2) Đạt chuẩn về chất lượng: Chuẩn về chất lượng GV hiện nay tạm quy về ba khía cạnh: Chuẩn về trình độ chuyên môn sư phạm (học vấn); chuẩn về trình độ nghiệp vụ sư phạm; chuẩn về đạo đức tư cách người thầy; (3) Đồng bộ về cơ cấu: Cơ cấu đội ngũ GV được xét trên các sự tương thích: Tương thích về giới; tương thích về giảng dạy theo môn; tương thích về tuổi đời; tương thích về trình độ nghiệp vụ sư phạm [1]. Theo tác giả Đặng Bá Lãm, phát triển đội ngũ giáo viên là: (1) Phát triển đội ngũ GV là sự tăng trưởng về mặt số lượng, chất lượng đội ngũ giáo viên/giảng viên. Đây chính là quá trình chuẩn bị lực lượng để GV có thể theo kịp được sự thay đổi và chuyển biến của giáo dục; (2) Phát triển đội ngũ GV bao gồm cả tuyển chọn, sử dụng, đào tạo bồi dưỡng, phát triển nghề nghiệp. Phát triển đội ngũ GV tăng cả về số lượng lẫn chất lượng và sử dụng có hiệu quả đội ngũ GV; (3) Phát triển đội ngũ GV còn chính là việc xây dựng đội ngũ GV đủ về số lượng, đồng bộ về cơ cấu, có chất lượng để thực hiện tốt mục tiêu, nội dung và kế hoạch đào tạo nhằm đáp ứng yêu cầu giáo dục. Đồng thời, xây dựng một tập thể sư phạm, trong đó mỗi cá nhân có tinh thần trách nhiệm, gắn bó với nhà trường tham gia tích cực, sáng tạo vào trong quá trình giảng dạy và học tập. Nội dung công tác phát triển GV liên quan đến quy mô, cơ cấu, chất lượng đội ngũ GV [12]. Tác giả Nguyễn Thị Hồng Nam, để phát triển chuyên môn cho giáo viên cần: (1) Đa dạng hóa các hình thức phát triển chuyên môn; (2) Về hình thức tổ chức bồi 9
dưỡng: Cần khảo sát nhu cầu người học trước khi tổ chức bồi dưỡng; nội dung bồi dưỡng phải thiết thực, gắn với nhu cầu người học; nội dung bồi dưỡng phải được thể hiện các phương pháp dạy học tích cực, kết hợp lý thuyết với thực hành. Tác giả Mông Kí SLay, đánh giá cao vai trò của giáo viên người DTTS trong giáo dục vùng dân tộc, đồng thời chỉ rõ những bất cập cả về kiến thức, kĩ năng sư phạm và năng lực tiếng Việt của đội ngũ giáo viên người DTTS và đề xuất giải pháp khắc phục tồn tại đó [17]. Tác giả Bùi Thị Ngọc Diệp, khẳng định vai trò của giáo viên người DTTS trong đổi mới phương thức đào tạo ở trường PTDTNT, vì giáo viên người DTTS hiểu rõ phong tục tập quán các dân tộc nên hiểu được đặc điểm tâm, sinh lí học sinh dân tộc; biết tiếng dân tộc nên dễ hòa đồng với học sinh và biết lựa chọn phương pháp giáo dục phù hợp với học sinh DTTS [8]. Tác giả Trương Xuân Cừ, vai trò của đội ngũ GV người DTTS trong trường PTDTNT rất quan trọng và yêu cầu về đội ngũ giáo viên phải là người DTTS, nếu không cũng phải biết tiếng dân tộc, chỉ có như vậy mới đảm bảo thực hiện tốt được nhiệm vụ giáo dục ở trường PTDTNT [5]. Tác giả Hà Đức Đà với luận án “Phát triển đội ngũ giáo viên trung học phổ thông người dân tộc thiểu số ở các tỉnh vùng Tây Bắc”, tác giả đã làm rõ hơn các khái niệm cơ bản: phát triển; phát triển nguồn nhân lực; dân tộc thiểu số; giáo viên người DTTS; đội ngũ giáo viên THPT người DTTS; phát triển đội ngũ GV THPT người DTTS. Đã xây dựng được khung lí luận phát triển đội ngũ giáo viên THPT người DTTS theo tiếp cận PTNNL và tiếp cận chuẩn hóa gồm 3 thành tố: Phát triển giáo viên THPT người DTTS; Xây dựng đội ngũ giáo viên THPT người DTTS ở vùng DTTS và Phát triển nguồn đào tạo giáo viên THPT người DTTS. Luận án cũng đã khái quát đặc điểm phát triển KT-XH của vùng Tây Bắc; Đánh giá được thực trạng đội ngũ giáo viên THPT người DTTS về số lượng, cơ cấu và chất lượng; thực trạng phát triển đội ngũ giáo viên người DTTS và thực trạng phát triển nguồn đào tạo giáo viên THPT người DTTS, xác định những mặt mạnh cần kế thừa phát huy, những mặt yếu kém cần khắc phục. Trần Thị Yên với luận án “Phát triển đội ngũ giáo viên Tiểu học người dân tộc thiểu số vùng Tây Bắc đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục và đào tạo”. Luận án nghiên 10