Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Quản lí hoạt động hướng nghiệp ở các trường trung học cơ sở huyện Lạng Giang, tỉnh Bắc Giang theo chương trình giáo dục phổ thông mới

Chia sẻ: Tiểu Ngư | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:116

Thêm vào BST

Báo xấu

23
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trên cơ sở nghiên cứu lí luận và thực trạng quản lí hoạt động hướng nghiệp cho học sinh các trường Trung học cơ sở huyện Lạng Giang - tỉnh Bắc Giang theo chương trình giáo dục phổ thông mới, luận văn đề xuất một số biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lí hoạt động này ở các trường Trung học cơ sở trên địa bàn huyện Lạng Giang.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Quản lí hoạt động hướng nghiệp ở các trường trung học cơ sở huyện Lạng Giang, tỉnh Bắc Giang theo chương trình giáo dục phổ thông mới

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HOÀNG VĂN TIẾN QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG HƯỚNG NGHIỆP Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ HUYỆN LẠNG GIANG, TỈNH BẮC GIANG THEO CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG MỚI LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2020
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HOÀNG VĂN TIẾN QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG HƯỚNG NGHIỆP Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ HUYỆN LẠNG GIANG, TỈNH BẮC GIANG THEO CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG MỚI Ngành: Quản lí giáo dục Mã số: 8.14.01.14 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. Phí Thị Hiếu 2. TS. Phạm Thị Tâm THÁI NGUYÊN - 2020
LỜI CAM ĐOAN Luận văn sử dụng những thông tin từ nhiều nguồn khác nhau, các thông tin đã được tác giả chọn lọc, phân tích, tổng hợp, xử lý và đưa vào luận văn theo đúng quy định. Số liệu và các kết quả nghiên cứu trong luận văn này hoàn toàn trung thực và chưa được sử dụng để bảo vệ một học vị nào. Thái Nguyên, tháng 8 năm 2020 Tác giả Hoàng Văn Tiến i
LỜI CẢM ƠN Tôi xin bày tỏ lòng cảm ơn sâu sắc nhất đến PGS.TS. Phí Thị Hiếu đã tận tình hướng dẫn, chỉ bảo và giúp đỡ để tôi có thể hoàn thành luận văn này. Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban giám hiệu; khoa Sau đại học; Ban chủ nhiệm khoa Tâm lí - Giáo dục Trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên; Ban giám hiệu và các thầy cô giáo các Trường trường Trung học cơ sở Hương Sơn, Trung học cơ sở Hương Lạc, Trung học cơ sở Việt Hương, Trung học cơ sở Tân Thịnh, Trung học cơ sở Quang Thịnh, Trung học cơ sở Nghĩa Hòa, Trung học cơ sở An Hà, huyện Lạng Giang, tỉnh Bắc Giang đã tạo mọi điều kiện thuận lợi để tôi hoàn thành luận văn này. Tôi cũng xin bày tỏ sự biết ơn sâu sắc đến gia đình, người thân, cơ quan, đồng nghiệp… những người luôn động viên, khuyến khích và giúp đỡ mọi mặt để tôi có thể hoàn thành tốt nhiệm vụ của mình. Thái Nguyên, tháng 8 năm 2020 Tác giả Hoàng Văn Tiến ii
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .......................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................... ii MỤC LỤC ................................................................................................................... iii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT .................................................................................. vii DANH MỤC CÁC BẢNG ........................................................................................ viii MỞ ĐẦU ...................................................................................................................... 1 1. Lí do chọn đề tài ....................................................................................................... 1 2. Mục đích nghiên cứu ................................................................................................ 2 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu .......................................................................... 2 4. Nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................................................ 2 5. Giả thuyết khoa học .................................................................................................. 3 6. Giới hạn nghiên cứu của đề tài ................................................................................. 3 7. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................................... 3 8. Cấu trúc luận văn ...................................................................................................... 4 Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG HƯỚNG NGHIỆP Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ THEO CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG MỚI ............................................................................... 5 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề ................................................................................ 5 1.1.1. Những nghiên cứu ở nước ngoài ........................................................................ 5 1.1.2. Những nghiên cứu ở trong nước ......................................................................... 6 1.2. Một số khái niệm cơ bản ........................................................................................ 8 1.2.1. Quản lí giáo dục .................................................................................................. 8 1.2.2. Chương trình giáo dục phổ thông mới (Chương trình giáo dục phổ thông năm 2018) ..................................................................................................................... 9 1.2.3. Hoạt động hướng nghiệp, hoạt động hướng nghiệp theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở trường Trung học cơ sở ............................................................ 10 1.2.4. Quản lí hoạt động hướng nghiệp theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở trường Trung học cơ sở ........................................................................................... 14 iii
1.3. Một số vấn đề cơ bản về hoạt động hướng nghiệp theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở trường Trung học cơ sở ................................................................... 15 1.3.1. Một số đặc điểm tâm lí cơ bản của học sinh Trung học cơ sở ......................... 15 1.3.2. Năng lực định hướng nghề nghiệp của học sinh Trung học cơ sở theo Chương trình giáo dục phổ thông mới ........................................................................ 16 1.3.3. Đặc điểm hoạt động giáo dục hướng nghiệp theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở trường Trung học cơ sở ................................................................... 17 1.4. Quản lý hoạt động động hướng nghiệp theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở trường Trung học cơ sở .................................................................................... 24 1.4.1. Hiệu trưởng trường Trung học cơ sở với công tác quản lý hoạt động hướng nghiệp cho học sinh .................................................................................................... 24 1.4.2. Nội dung quản lý hoạt động hướng nghiệp theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở trường Trung học cơ sở .......................................................................... 25 1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lí hoạt động hướng nghiệp theo Chương trình giáo dục phổ thông mới ở trường Trung học cơ sở ............................................ 30 1.5.1. Các yếu tố chủ quan .......................................................................................... 30 1.5.2. Các yếu tố khách quan ...................................................................................... 32 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 ........................................................................................... 35 Chương 2. THỰC TRẠNG QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG HƯỚNG NGHIỆP Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ HUYỆN LẠNG GIANG, TỈNH BẮC GIANG THEO CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG MỚI ................ 36 2.1. Khái quát về khảo sát thực trạng ......................................................................... 36 2.1.1. Vài nét về khách thể khảo sát ........................................................................... 36 2.1.2. Tổ chức khảo sát thực trạng .............................................................................. 37 2.2. Thực trạng nhận thức của cán bộ quản lí, giáo viên ở các trường Trung học cơ sở huyện Lạng Giang, tỉnh Bắc Giang về mục tiêu của hoạt động hướng nghiệp theo chương trình giáo dục phổ thông mới ..................................................... 38 2.3. Thực trạng hoạt động hướng nghiệp theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường Trung học cơ sở huyện Lạng Giang, tỉnh Bắc Giang..................... 40 2.3.1. Thực trạng nội dung hoạt động hướng nghiệp theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường Trung học cơ sở huyện Lạng Giang, tỉnh Bắc Giang ... 40 iv
2.3.2. Thực trạng phương thức hoạt động hướng nghiệp theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường Trung học cơ sở huyện Lạng Giang tỉnh Bắc Giang ........... 43 2.4. Thực trạng quản lí hoạt động hướng nghiệp theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường Trung học cơ sở huyện Lạng Giang, tỉnh Bắc Giang .......... 47 2.4.1. Thực trạng lập kế hoạch quản lý hoạt động hướng nghiệp theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường Trung học cơ sở huyện Lạng Giang, tỉnh Bắc Giang ............................................................................................................ 47 2.4.2. Thực trạng tổ chức thực hiện hoạt động hướng nghiệp theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường Trung học cơ sở huyện Lạng Giang, tỉnh Bắc Giang ................................................................................................................... 48 2.4.3. Thực trạng chỉ đạo hoạt động hướng nghiệp theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường Trung học cơ sở huyện Lạng Giang, tỉnh Bắc Giang ... 50 2.4.4. Thực trạng kiểm tra đánh giá hoạt động hướng nghiệp theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường Trung học cơ sở huyện Lạng Giang, tỉnh Bắc Giang ................................................................................................................... 53 2.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lí hoạt động hướng nghiệp theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường Trung học cơ sở huyện Lạng Giang, tỉnh Bắc Giang ................................................................................................................... 55 2.6. Đánh giá chung về thực trạng quản lí hoạt động hướng nghiệp theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường Trung học cơ sở huyện Lạng Giang, tỉnh Bắc Giang ............................................................................................................ 57 2.6.1. Một số kết quả đạt được.................................................................................... 57 2.6.2. Hạn chế ............................................................................................................. 58 2.6.3. Nguyên nhân ..................................................................................................... 59 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 ........................................................................................... 60 Chương 3. BIỆN PHÁP QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG HƯỚNG NGHIỆP Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ HUYỆN LẠNG GIANG, TỈNH BẮC GIANG THEO CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG MỚI ................ 61 3.1. Các nguyên tắc đề xuất biện pháp ....................................................................... 61 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính đồng bộ .................................................................... 61 3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn ................................................................... 61 v
3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính hiệu quả ................................................................... 61 3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính kế thừa ..................................................................... 62 3.1.5. Nguyên tắc đảm bảo tính khả thi ...................................................................... 62 3.2. Các biện pháp quản lí hoạt động hướng nghiệp theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường Trung học cơ sở huyện Lạng Giang, tỉnh Bắc Giang ... 62 3.2.1. Tổ chức nâng cao nhận thức cho cán bộ quản lý, giáo viên về hoạt động hướng nghiệp theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường Trung học cơ sở ............................................................................................................................ 62 3.2.2. Bám sát mục tiêu hoạt động hướng nghiệp theo chương trình giáo dục phổ thông mới để xây dựng kế hoạch hướng nghiệp cho học sinh Trung học cơ sở ........ 64 3.2.3. Giám sát chặt chẽ việc thực hiện kế hoạch hoạt động hướng nghiệp theo chương trình giáo dục phổ thông mới cho học sinh trung học cơ sở ......................... 65 3.2.4. Thành lập ban phụ trách công tác hướng nghiệp cho học sinh ở trường Trung học cơ sở .......................................................................................................... 67 3.2.5. Tổ chức bồi dưỡng năng lực thiết kế và tổ chức hoạt động hướng nghiệp theo Chương trình giáo dục phổ thông mới cho giáo viên các trường Trung học cơ sở ............................................................................................................................ 69 3.2.6. Thực hiện xã hội hóa, đảm bảo cơ sở vật chất cho hoạt động hướng nghiệp theo chương trình phổ thông mới ở các trường Trung học cơ sở ............................... 71 3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp .......................................................................... 72 3.4. Khảo nghiệm mức độ cần thiết và tính khả thi của các biện pháp ...................... 73 3.4.1. Mục đích khảo nghiệm ..................................................................................... 73 3.4.2. Nội dung khảo nghiệm...................................................................................... 73 3.4.3. Đối tượng tiến hành khảo nghiệm .................................................................... 73 3.3.4. Phương pháp khảo nghiệm ............................................................................... 73 3.3.5. Kết quả khảo nghiệm ........................................................................................ 73 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 ........................................................................................... 76 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ........................................................................... 77 TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................................ 81 PHẦN PHỤ LỤC vi
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Viết tắt Viết đầy đủ SL Số lượng TB Trung bình vii
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên về mục tiêu của hoạt động hướng nghiệp ở các trường Trung học cơ sở huyện Lạng Giang, tỉnh Bắc Giang theo chương trình giáo dục phổ thông mới ........................... 38 Bảng 2.2. Thực trạng nội dung hoạt động hướng nghiệp ở các trường Trung học cơ sở huyện Lạng Giang, tỉnh Bắc Giang theo chương trình giáo dục phổ thông mới .......................................................................................... 40 Bảng 2.3. Thực trạng phương thức hoạt động hướng nghiệp theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường Trung học cơ sở huyện Lạng Giang tỉnh Bắc Giang .............................................................................. 43 Bảng 2.4. Thực trạng đánh giá hoạt động hướng nghiệp ở các trường Trung học cơ sở huyện Lạng Giang, tỉnh Bắc Giang theo chương trình giáo dục phổ thông mới .......................................................................................... 45 Bảng 2.5. Thực trạng lập kế hoạch quản lý hoạt động hướng nghiệp ở các trường Trung học cơ sở huyện Lạng Giang, tỉnh Bắc Giang theo chương trình giáo dục phổ thông mới .................................................................. 47 Bảng 2.6. Thực trạng tổ chức thực hiện hoạt động hướng nghiệp ở các trường Trung học cơ sở huyện Lạng Giang, tỉnh Bắc Giang theo chương trình giáo dục phổ thông mới .................................................................. 49 Bảng 2.7. Thực trạng chỉ đạo hoạt động hướng nghiệp theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường Trung học cơ sở huyện Lạng Giang, tỉnh Bắc Giang ......................................................................................... 51 Bảng 2.8. Thực trạng kiểm tra đánh giá hoạt động hướng nghiệp theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường Trung học cơ sở huyện Lạng Giang, tỉnh Bắc Giang .................................................................... 54 Bảng 2.9. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lí hoạt động hướng nghiệp theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường Trung học cơ sở huyện Lạng Giang, tỉnh Bắc Giang ......................................................... 56 Bảng 3.1. Đánh giá mức độ cần thiết, khả thi của các biện pháp đề xuất .................. 74 viii
MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Tầm quan trọng của giáo dục hướng nghiệp đã được khẳng định trong nhiều văn bản chỉ đạo của Đảng và Nhà nước ta. Nghị quyết số 29-NQ/TW đã chỉ rõ“Đối với giáo dục phổ thông, tập trung phát triển trí tuệ, thể chất, hình thành phẩm chất, năng lực công dân, phát hiện và bồi dưỡng năng khiếu, định hướng nghề nghiệp cho học sinh (…) bảo đảm cho học sinh có trình độ trung học cơ sở có tri thức phổ thông nền tảng, đáp ứng yêu cầu phân luồng mạnh sau trung học cơ sở, trung học phổ thông phải tiếp cận nghề nghiệp…” hay là “Đối với giáo dục nghề nghiệp, tập trung đào tạo nhân lực có kiến thức, kỹ năng và trách nhiệm nghề nghiệp. Hình thành hệ thống giáo dục nghề nghiệp với nhiều phương thức và trình độ đào tạo kỹ năng nghề nghiệp theo hướng ứng dụng, thực hành, bảo đảm đáp ứng nhu cầu nhân lực kỹ thuật công nghệ của thị trường lao động trong nước và quốc tế”[3]. Đồng nhất với quan điểm chỉ đạo của Đảng, công tác giáo dục hướng nghiệp trong nhà trường phổ thông đã được Bộ Giáo dục - Đào tạo quan tâm được thể hiện rõ trong mục tiêu giáo dục phổ thông là không chỉ giúp học sinh phát triển toàn diện trên các mặt đạo đức, trí tuệ, thẩm mỹ và các kỹ năng cơ bản mà còn chuẩn bị cho học sinh tiếp tục học lên hoặc đi vào cuộc sống lao động, tham gia xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Năm 2018, Bộ Giáo dục công bố Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể, đối với cấp Trung học cơ sở thì hoạt động hướng nghiệp được thể hiện rõ trong chương trình môn học Công nghệ và hướng nghiệp, hoạt động trải nghiệm làm cho công tác hướng nghiệp ở phổ thông có những định hướng mới giúp phân luồng học sinh tốt hơn đồng thời cũng trang bị cho học sinh những kỹ năng cụ thể trong các lĩnh vực nghề nghiệp để giúp học sinh có năng lực cơ bản trong lao động sản xuất. Huyện Lạng Giang tỉnh Bắc Giang thuộc khu vực miền núi và trung du còn nhiều khó khăn, học sinh có tới 20% là con em đồng bào dân tộc. Điều kiện kinh tế xã hội, trình độ nhận thức của người dân vẫn còn nhiều hạn chế nên công tác giáo dục nói chung và giáo dục hướng nghiệp nói riêng còn gặp nhiều khó khăn. Các trường Trung học cơ sở trong huyện mặc dù đã nhận được sự quan tâm của các cấp các ngành về cơ sở vật chất, sự chỉ đạo sát sao của ngành dọc và sự cố gắng nỗ lực của các thầy cô giáo trong việc thực hiện các hoạt động giáo dục nhưng tỉ lệ học sinh sau khi tốt nghiệp Trung học cơ sở không tiếp tục học lên Trung học phổ thông mà nghỉ học để đi vào cuộc sống, lao động là rất lớn trong khi hành trang nghề nghiệp lại rất thiếu. Điều này cho thấy sự cần thiết của vấn đề giáo dục hướng nghiệp ở các trường 1
Trung học cơ sở để học sinh có đủ năng lực và kỹ năng lao động ở những lĩnh vực nghề nghiệp cơ bản, góp phần nâng cao năng suất, chất lượng lao động và đảm bảo cho các em có khả năng phát triển nghề nghiệp lâu dài, ổn định cuộc sống. Hoạt động hướng nghiệp là bước đi đầu tiên để học sinh hình dung cơ hội các việc làm sau này, các đặc trưng của những nghề phù hợp và chỉ ra cho các em những gì phải chuẩn bị để sau này có thể gắn bó với nghề đó. Trên thực tế, hoạt động hướng nghiệp ở các đơn vị này đã được thực hiện nhưng chưa hiệu quả. Thực trạng này do nhiều nguyên nhân dẫn đến trong đó có vai trò không nhỏ của ban giám hiệu nhà trường trong việc quản lí hoạt động giáo dục hướng nghiệp ở cơ sở. Với mong muốn nâng cao hiệu quả quản lí hoạt động giáo dục hướng nghiệp cho lãnh đạo quản lý các trường Trung học cơ sở theo chương trình phổ thông mới, đồng thời làm tốt được công tác hướng nghiệp cho học sinh nói chung và học sinh người dân tộc trên địa bàn có được định hướng nghề rõ ràng sau khi ra trường, góp phần đảm bảo chất lượng cuộc sống cho các em, chúng tôi lựa chọn vấn đề “Quản lý hoạt động hướng nghiệp ở các trường Trung học cơ sở huyện Lạng Giang, tỉnh Bắc Giang theo chương trình giáo dục phổ thông mới” làm đề tài nghiên cứu của mình. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lí luận và thực trạng quản lí hoạt động hướng nghiệp cho học sinh các trường Trung học cơ sở huyện Lạng Giang - tỉnh Bắc Giang theo chương trình giáo dục phổ thông mới, đề xuất một số biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lí hoạt động này ở các trường Trung học cơ sở trên địa bàn huyện Lạng Giang. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Quản lí hoạt động hướng nghiệp ở các trường Trung học cơ sở huyện Lạng Giang, tỉnh Bắc Giang theo chương trình giáo dục phổ thông mới 3.2. Khách thể nghiên cứu Hoạt động hướng nghiệp ở trường phổ thông. 4. Nhiệm vụ nghiên cứu 4.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận về quản lý hoạt động hướng nghiệp ở các trường Trung học cơ sở theo chương trình giáo dục phổ thông mới. 4.2. Khảo sát, đánh giá thực trạng quản lý hoạt động hướng nghiệp ở các trường Trung học cơ sở huyện Lạng Giang, tỉnh Bắc Giang theo chương trình giáo dục phổ thông mới. 2
4.3. Đề xuất một số biện pháp quản lý nhằm nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động hướng nghiệp theo chương trình giáo dục phổ thông mới của hiệu trưởng các trường Trung học cơ sở huyện Lạng Giang, tỉnh Bắc Giang. 5. Giả thuyết khoa học Công tác quản lý hoạt động hướng nghiệp ở các trường Trung học cơ sở huyện Lạng Giang, tỉnh Bắc Giang theo chương trình giáo dục phổ thông mới còn nhiều hạn chế. Nếu đề xuất được các biện pháp quản lý hoạt động hướng nghiệp theo chương trình giáo dục phổ thông mới một cách khoa học và hợp lý thì sẽ góp phần nâng cao chất lượng và hiệu quả của công tác hướng nghiệp nói riêng và chất lượng giáo dục nói chung cho các trường Trung học cơ sở huyện Lạng Giang, tỉnh Bắc Giang. 6. Giới hạn nghiên cứu của đề tài 6.1. Giới hạn nội dung nghiên cứu Đề tài tập trung nghiên cứu quản lý hoạt động hướng nghiệp với tư cách là hoạt động giáo dục bắt buộc của Hiệu trưởng các trường Trung học cơ sở huyện Lạng Giang, tỉnh Bắc Giang. 6.2. Giới hạn khách thể điều tra Đề tài thực hiện điều tra các đối tượng là cán bộ quản lí (Hiệu trưởng, Phó hiệu trưởng, Tổ trưởng chuyên môn), giáo viên chuyên trách hoạt động hướng nghiệp, giáo viên các trường Trung học cơ sở Hương Sơn, Trung học cơ sở Hương Lạc, Trung học cơ sở Việt Hương, Trung học cơ sở Tân Thịnh, Trung học cơ sở Quang Thịnh, Trung học cơ sở Nghĩa Hòa, Trung học cơ sở An Hà, huyện Lạng Giang, tỉnh Bắc Giang. Số lượng khách thể nghiên cứu: - Cán bộ quản lí: 20. - Giáo viên: 80. 7. Phương pháp nghiên cứu 7.1. Phương pháp nghiên cứu lý thuyết Chúng tôi thu thập, phân tích,tổng hợp các tài liệu lý luận liên quan đến hoạt động hướng nghiệp, quản lí hoạt động hướng nghiệp ở các trường phổ thông để xây dựng khung lý thuyết cho đề tài nghiên cứu. 7.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi: Chúng tôi xây dựng mẫu phiếu khảo sát dành cho cán bộ quản lý, giáo viên để tìm hiểu thực trạng hoạt động hướng nghiệp và 3
quản lý động hướng nghiệp ở các trường Trung học cơ sở. Các thông tin thu thập được phân tích, đánh giá làm minh chứng thực tiễn cho đề tài. - Phương pháp nghiên cứu sản phẩm hoạt động: Chúng tôi phân tích các sản phẩm hoạt động là các quyết định, kế hoạch, chương trình giáo dục, hồ sơ quản lý động hướng nghiệp của cán bộ quản lý, giáo viên nhà trường để làm rõ thực trạng quản động hướng nghiệp ở các trường Trung học cơ sở. - Phương pháp chuyên gia: Chúng tôi lấy ý kiến đóng góp, nhận xét của các chuyên gia giáo dục, thu thập thông tin từ các chuyên gia về vấn đề quản lý động hướng nghiệp để thực hiện quá trình nghiên cứu và khảo nghiệm tính cần thiết, khả thi của các biện pháp đề xuất. - Phương pháp phỏng vấn: Chúng tôi thực hiện phỏng vấn giáo viên, cán bộ quản lý các trường Trung học cơ sở huyện Lạng Giang, tỉnh Bắc Giang để thu thập thêm các thông tin có giá trị cho đề tài. 7.3. Phương pháp xử lý số liệu Sử dụng các công thức thống kê toán học để xử lí các số liệu làm cơ sở cho việc phân tích thực trạng, đánh giá tính cấp thiết và tính khả thi của các biện pháp đề xuất trong đề tài. 8. Cấu trúc luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và khuyến nghị, danh mục tài liệu tham khảo, phụ lục, luận văn được cấu trúc thành 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận về Quản lý hoạt động hướng nghiệp ở trường Trung học cơ sở theo chương trình giáo dục phổ thông mới. Chương 2: Thực trạng quản lý hoạt động hướng nghiệp ở các trường Trung học cơ sở huyện Lạng Giang, tỉnh Bắc Giang theo chương trình giáo dục phổ thông mới. Chương 3: Biện pháp quản lí hoạt động hướng nghiệp ở các trường Trung học cơ sở huyện Lạng Giang, tỉnh Bắc Giang theo chương trình giáo dục phổ thông mới. 4
Chương 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG HƯỚNG NGHIỆP Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ THEO CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG MỚI 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Những nghiên cứu ở nước ngoài Giáo dục và đào tạo thế hệ trẻ thành lực lượng lao động kỹ thuật nòng cốt trong tương lai của đất nước, là quá trình liên tục với nhiều thành tố của kiến thức, kỹ năng và thái độ từ thấp đến cao, từ đơn giản đến phức tạp, nhằm hướng tới hình thành và phát triển nhân cách toàn diện và hài hòa của người lao động. Xét theo chiều dài lịch sử, khoảng thời gian vài trăm năm trở lại đây, các nhà khoa học xã hội kinh điển đã đặt nền móng cho nền giáo dục với sự kết hợp chặt chẽ của các dòng khoa học nhân văn, dòng khoa học tự nhiên và dòng giáo dục hướng nghiệp hay thực chất là dòng giáo dục công nghệ. Năm 1986, các tác giả H.Frankiewiez; Brend Rothe; U.Viets; B.Germer; D.Marscheneider đã đưa ra các phương thức "Phối hợp, cộng tác chặt chẽ giữa trung tâm giáo dục kỹ thuật tổng hợp và các trường phổ thông trong việc lập kế hoạch thực tập cho học sinh Trung học phổ thông" [22, tr. 10]. Năm 1909, Frank Parsons là người đầu tiên trình bày khái niệm hướng nghiệp trong cuốn sách "Lựa chọn một nghề nghiệp" (Choosing a vocation, 1909). Những khái niệm này đã trở thành lý luận cơ sở cho những lý thuyết có liên quan đến đặc điểm tính cách của con người (trait) và yếu tố nghề (factor) - (trait and factor theory: lý thuyết đặc điểm người - nghề). Nhìn chung, cuốn sách là công trình nền tảng trình bày cơ sở tâm lý học của hướng nghiệp và chọn nghề, cũng như các tiêu chí về sự phù hợp nghề của mỗi cá nhân để từ đó lựa chọn nghề cho phù hợp [40, tr. 6]. Trong khoảng thời gian từ 1918 đến năm 1939, tác giả N.C. Krupskaia đã có nhiều nghiên cứu khẳng định hiệu quả của lao động phần lớn phụ thuộc vào sự phù hợp của con người đối với nghề nghiệp[37, tr.7]. Các tác giả R.Oberliesen, H.Keim, M.Schumann, G.Duismann đã có những công trình nghiên cứu về phương thức tổ chức cho học sinh phổ thông thực tập ở các nhà máy, xí nghiệp, các cơ sở kinh doanh, dịch vụ... họ đã khẳng định rằng: “Hoạt động dạy học, lao động - kĩ thuật - kinh tế không chỉ mang tính quan trọng đối với các môn khoa học khác, mà còn là bộ phận cấu thành cơ bản của giáo dục Trung học 5
phổ thông… bởi vì nó đã tạo điều kiện cho học sinh phát triển thành những con người trưởng thành trong cuộc sống lao động - xã hội”[22, tr. 10]. Năm 1977, Morgan và Hart đã nhấn mạnh vai trò của giáo dục hướng nghiệp trong nhà trường đã khẳng định giáo dục hướng nghiệp trong nhà trường cần khuyến khích học sinh suy nghĩ về bản thân mình và thế giới nghề nghiệp; yêu cầu học sinh cần có kiến thức và kỹ năng trong quá trình chọn nghề trước khi đưa ra quyết định nghề nghiệp thông minh [22, tr. 11]. Theo Schemidt, J.J (1996) và Roger D.Herring (1998): Giáo viên cần phải phối hợp định hướng nghề cho học sinh thông qua những bài giảng hàng ngày trên lớp; tổ chức hoạt động tập thể hoặc các sự kiện đặc biệt như đi dã ngoại, lựa chọn sách, phim, clip và các phương tiện đại chúng khác. Với học sinh trung học có nhiều chương trình và sự kiện đặc biệt về nghề sẽ giúp học sinh hiểu được mối tương quan giữa những trải nghiệm của bản thân với những mong muốn về tương lai. Các tác giả này đã khái quát mục tiêu hướng nghiệp cho từng cấp học và những cách thức để tiến hành những mục tiêu đó [22]. Như vậy hoạt động giáo dục hướng nghiệp trong nhà trường đã xuất hiện từ rất lâu trên thế giới và được các nhà khoa học nghiên cứu đánh giá trên nhiều mặt khác nhau, nhưng đều có chung khẳng định về vai trò của giáo dục hướng nghiệp đối với sự lựa chọn và thành công nghề nghiệp của thanh niên, học sinh; chỉ ra được mối quan hệ giữa các đặc điểm tâm lí cá nhân với sự lựa chọn nghề nghiệp và định hướng các hình thức tổ chức giáo dục hướng nghiệp cho học sinh được thực hiện bằng con đường trải nghiệm thực tế thông qua các hoạt động lao động sản xuất, tham quan, học tập ở các nhà máy, xí nghiệp sẽ giúp học sinh nâng cao hiểu biết và có kỹ năng nghề nghiệp. 1.1.2. Những nghiên cứu ở trong nước Tại Việt Nam, vấn đề giáo dục hướng nghiệp cho học sinh phổ thông cũng đã được nhiều nhà quản lý và nhà khoa học quan tâm từ rất lâu: Người có công đóng góp rất lớn trong sự nghiệp giáo dục hướng nghiệp của Việt Nam đó là Phạm Tất Dong. Ông đã nghiên cứu rất tỉ mỉ về: Hứng thú nghề nghiệp, những vấn đề cơ bản về nội dung và phương pháp hướng nghiệp cho học sinh… Điều này được thể hiện trong hàng loạt các bài báo, bài viết của ông như: Tác phẩm: Hướng nghiệp theo tinh thần nghị quyết Đại hội IX - Kỉ yếu hội thảo khoa học, trường Đại học sư phạm Hà Nội[13]; Bên cạnh đó, từ năm 1985 - 1987 xuất hiện nhiều nghiên cứu về việc tiến hành công tác hướng nghiệp ở trường phổ thông bằng các hình thức khác nhau như dạy nghề, tổ chức lao động sản xuất và tư vấn nghề cho học sinh. Tiêu biểu là các tác giả 6
Nguyễn Trọng Bảo, Đoàn Chi, Cù Nguyên Hanh, Tô Bá Trọng, Nguyễn Thế Quảng, Hà Thế Ngữ, Trần Đức Xước. Từ 1996 - 2005 tác giả Hà Thế Truyền, Nguyễn Viết Sự đã đề cập đến các giải pháp nâng cao chất lượng giáo dục kỹ thuật và hướng nghiệp ở trường phổ thông. Năm 2002, tác giả Phạm Tất Dong và Nguyễn Như Ất trong cuốn "Sự lựa chọn tương lai" cũng đã đưa ra những nhận định về xu hướng chọn nghề của học sinh sinh viên hiện nay, đồng thời chỉ ra nhu cầu của thị trường lao động trong thời gian tới [12]. Năm 2003 - 2004 các tác giả Phạm Tất Dong, Vũ Văn Tảo, Lưu Đình Mạc, Phạm Huy Thụ, Nguyễn Văn Lê, Hà Thế Truyền có những nghiên cứu khái quát các kinh nghiệm hướng nghiệp của một số nước trên thế giới, đánh giá về công tác hướng nghiệp cho học sinh ở trường phổ thông và đưa ra giải pháp về công tác giáo dục hướng nghiệp ở Việt Nam giai đoạn 2005-2010. Theo các tác giả Nguyễn Văn Hộ, Nguyễn Thị Thanh Huyền hoạt động giáo dục hướng nghiệp là bộ phận không thể tách rời trong giáo dục phổ thông, điều này được các tác giả thể hiện rõ trong cuốn "Hoạt động giáo dục hướng nghiệp và giảng dạy kỹ thuật trong trường Trung học phổ thông". Tài liệu này đã cung cấp một hệ thống lí luận cơ bản về giáo dục hướng nghiệp, cách thức tổ chức hoạt động hướng nghiệp và giảng dạy kỹ thuật trong trường phổ thông [24]. Ngoài ra có rất nhiều luận văn, luận án của các tác giả như Nguyễn Thị Nhung (2009) "Biện pháp tổ chức hoạt động giáo dục hướng nghiệp cho học sinh trung học phổ thông miền núi Tây Bắc" [32]; Bùi Việt Phú (2009) "Tổ chức hoạt động giáo dục hướng nghiệp cho học sinh Trung học phổ thông theo tinh thần xã hội hóa" [33]; Huỳnh Thị Tam Thanh (2009) "Tổ chức hoạt động giáo dục hướng nghiệp cho học sinh bổ túc Trung học phổ thông tại các trung tâm giáo dục thường xuyên theo định hướng phát triển nhân lực" [36]; Phạm Văn Khanh (2012) "Giáo dục hướng nghiệp trong dạy học các môn khoa học tự nhiên ở trường Trung học phổ thông khu vực Nam Trung Bộ" [27]; Bùi Văn Hưng (2013) "Quản lí hoạt động giáo dục hướng nghiệp trong các trường dạy nghề đáp ứng yêu cầu của thị trường lao động"[25]; Trương Thị Hoa (2014) "Giáo dục hướng nghiệp cho học sinh Trung học phổ thông khu vực Hà Nội qua tham vấn nghề" [22] đã tập trung tổng hợp, nghiên cứu cơ sở lí luận dưới nhiều góc nhìn trong giáo dục hướng nghiệp, đánh giá thực trạng và đưa ra các giải pháp để nâng cao chất lượng giáo dục hướng nghiệp theo các hướng khác nhau. Như vậy, ở Việt Nam vấn đề hoạt động hướng nghiệp và quản lý hoạt động hướng nghiệp cũng được tập trung nghiên cứu và khai thác sâu ở nhiều góc độ về lí 7
luận và thực tiễn, làm cơ sở cho việc thực hiện hoạt động hướng nghiệp trong nhà trường. Trong bối cảnh đổi mới mạnh mẽ nền giáo dục Việt Nam, chương trình giáo dục phổ thông tổng thể mới được ban hành cuối năm 2018 thì hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp là hoạt động giáo dục bắt buộc ở bậc phổ thông. Hoạt động này có những yêu cầu mới nhằm hình thành năng lực định hướng nghề nghiệp ở học sinh. Vì thế, quản lí hoạt động hướng nghiệp ở các trường Trung học cơ sở theo chương trình giáo dục phổ thông mới là vấn đề cấp thiết, cần sự quan tâm nghiên cứu của các nhà khoa học, các nhà quản lí giáo dục. 1.2. Một số khái niệm cơ bản 1.2.1. Quản lí giáo dục Quản lý giáo dục là một khoa học quản lý chuyên ngành, người nghiên cứu trên nền tảng của khoa học quản lý nói chung, cũng giống như khái niệm quản lý, khái niệm quản lý giáo dục cũng có nhiều cách tiếp cận khác nhau. Ở đây chúng tôi chỉ đề cập tới khái niệm giáo dục trong phạm vi quản lý một hệ thống giáo dục nói chung mà hạt nhân của hệ thống đó là các cơ sở trường học. Về khái niệm quản lý giáo dục các nhà nghiên cứu đã quan niệm như sau: Theo tác giả Nguyễn Ngọc Quang: “Quản lý giáo dục thực chất là tác động đến nhà trường, làm cho nó tổ chức tối ưu được quá trình dạy học, giáo dục thể chất theo đường lối nguyên lý giáo dục của Đảng, quán triệt được những tính chất trường Trung học phổ thông xã hội chủ nghĩa Việt Nam, bằng cách đó tiến tới mục tiêu dự kiến tiến lên trạng thái chất lượng mới về chất” [34, tr. 68]. Theo tác giả Phạm Minh Hạc: "Quản lý nhà trường, quản lý giáo dục nói chung là thực hiện đường lối giáo dục của Đảng trong phạm vi trách nhiệm của mình, tức là đưa nhà trường vận hành theo nguyên lý giáo dục để tiến tới mục tiêu giáo dục, mục tiêu đào tạo đối với ngành giáo dục và thế hệ trẻ và đối với từng học sinh" [17, tr. 34]. Trong quản lý giáo dục, chủ thể quản lý ở các cấp chính là bộ máy quản lý giáo dục từ Trung ương đến Địa phương, còn đối tượng quản lý chính là nguồn nhân lực, cơ sở vật chất kỹ thuật và các hoạt động thực hiện chức năng của giáo dục đào tạo hiểu một cách cụ thể là: Quản lý giáo dục là hệ thống tác động có kế hoạch, có ý tưởng, có mục đích của chủ thể quản lý đến đối tượng bị quản lý. Quản lý giáo dục là sự tác động lên tập thể giáo viên, học sinh và các lực lượng giáo dục trong và ngoài nhà trường, nhằm huy động họ cùng phối hợp, tác động tham gia các hoạt động giáo dục của nhà trường để đạt mục đích đã định. 8
Trên cơ sở lý luận chung ta thấy rằng thực chất của nội dung quản lý hoạt động dạy học và hoạt động của học sinh nhằm đạt hiệu quả cao nhất trong việc hình thành nhân cách của học sinh. Tóm lại, “Quản lý giáo dục là hệ thống những tác động có ý thức, hợp quy luật của chủ thể quản lý ở các cấp khác nhau đến tất cả các khâu của hệ thống nhằm đảm bảo sự vận hành bình thường của các cơ quan trong hệ thống giáo dục, đảm bảo cho sự phát triển và mở rộng hệ thống cả về mặt số lượng cũng như chất lượng”. 1.2.2. Chương trình giáo dục phổ thông mới (Chương trình giáo dục phổ thông năm 2018) Chương trình giáo dục phổ thông mới là chương trình giáo dục phổ thông được ban hành năm 2018 bao gồm chương trình tổng thể và 27 chương trình môn học, hoạt động giáo dục. Chương trình giáo dục phổ thông là văn bản thể hiện mục tiêu giáo dục phổ thông, quy định các yêu cầu cần đạt về phẩm chất và năng lực học sinh, nội dung giáo dục, phương pháp giáo dục và phương pháp đánh giá kết quả giáo dục, làm căn cứ quản lí chất lượng giáo dục phổ thông, đồng thời là cam kết của Nhà nước nhằm đảm bảo chất lượng của cả hệ thống và từng cơ sở giáo dục phổ thông. Chương trình giáo dục phổ thông mới có điểm khác so với chương trình trước đây: Thứ nhất, Chương trình giáo dục phổ thông mới được xây dựng theo mô hình phát triển năng lực, thông qua những kiến thức cơ bản, thiết thực, hiện đại và các phương pháp tích cực hóa hoạt động và phát triển những phẩm chất và năng lực mà nhà trường và xã hội kì vọng. Theo cách tiếp cận này, kiến thức được dạy không nhằm mục đích tự thân. Thứ hai, chương trình giáo dục phổ thông mới phân biệt rõ hai giai đoạn: giai đoạn giáo dục cơ bản (từ lớp 1 đến lớp 9) và giai đoạn giáo dục định hướng nghề nghiệp (từ lớp 10 đến lớp 12). Trong giai đoạn giáo dục cơ bản, thực hiện yêu cầu của Nghị quyết 29[3],Nghị quyết 88 [35] và Quyết định 404 [38], chương trình thực hiện lồng ghép những nội dung liên quan với nhau của một số môn học trong chương trình hiện hành để tạo thành môn học tích hợp, thực hiện tinh giản, tránh chồng chéo về nội dung giáo dục, giảm hợp lí số môn học. Đồng thời thiết kế một số môn học (Tin học và Công nghệ, Tin học, Công nghệ, Giáo dục thể chất, Hoạt động trải nghiệm, Hoạt động trải nghiệm hướng nghiệp) theo các chủ đề, tạo điều kiện cho học sinh lựa chọn những chủ đề phù hợp với sở thích và năng lực của bản thân. 9
Trong giai đoạn giáo dục định hướng nghề nghiệp, bên cạnh một số môn học và hoạt động giáo dục bắt buộc, học sinh và chuyên đề học tập phù hợp với sở thích, năng lực và định hướng nghề nghiệp của mình. Thứ ba, chương trình giáo dục phổ thông mới chú ý hơn đến tính kết nối giữa chương trình của các lớp học, cấp học trong từng môn học và giữa chương trình của các môn học trong từng lớp học, cấp học. Việc xây dựng Chương trình tổng thể, lần đầu tiên được thực hiện tại Việt Nam, đặt cơ sở cho sự kết nối này. Thứ tư, chương trình giáo dục phổ thông mới bảo đảm định hướng thống nhất và những nội dung giáo dục cốt lõi, bắt buộc đối với học sinh toàn quốc, đồng thời trao quyền chủ động và trách nhiệm cho địa phương và nhà trường trong việc lựa chọn, bổ sung một số nội dung giáo dục và triển khai kế hoạch giáo dục phù hợp với đối tượng giáo dục và điều kiện của địa phương, của cơ sở giáo dục, góp phần đảm bảo kết nối hoạt động của nhà trường với gia đình, chính quyền và xã hội. 1.2.3. Hoạt động hướng nghiệp, hoạt động hướng nghiệp theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở trường Trung học cơ sở 1.2.3.1. Hoạt động hướng nghiệp Các nhà tâm lí học Việt Nam đưa ra quan điểm “Giáo dục hướng nghiệp là hệ thống các biện pháp tâm lí - sư phạm và y học giúp thế hệ trẻ chọn nghề có tính đến nhu cầu của xã hội và năng lực của bản thân" [2, tr.121]. Hướng nghiệp là một bộ phận của nội dung giáo dục phổ thông dựa trên sự tham gia của các nhà tâm lí học, giáo dục học, y học, xã hội học và kinh tế học... Hướng nghiệp giúp học sinh có cơ sở để nhìn nhận lại khả năng của bản thân, từ đó điều chỉnh xu hướng chọn nghề cho phù hợp với năng lực, trình độ và hứng thú của mình, cố gắng học tập, rèn luyện những phẩm chất cần thiết cho việc chọn nghề trong tương lai. Đối với xã hội, giáo dục hướng nghiệp trong nhà trường có tác dụng điều chỉnh sự phân công lao động, cân bằng phân bố lực lượng lao động, giúp cho công tác đào tạo và sử dụng nguồn nhân lực một cách đồng bộ, phù hợp với cơ cấu lao động, ngành nghề lao động, đáp ứng yêu cầu của từng thời kỳ phát triển kinh tế, văn hóa xã hội của cả nước và của cả địa phương. Đối với ngành giáo dục, hoạt động hướng nghiệp là cụ thể hóa việc thực hiện mục tiêu giáo dục chuẩn bị cho thế hệ trẻ trở thành người lao động; quá trình thực hiện hoạt động hướng nghiệp ở nhà trường chính là nhằm thực hiện mục đích giáo dục hướng nghiệp. Quan niệm về vấn đề này cũng có rất nhiều các góc nhìn khác nhau: Theo Nguyễn Trọng Bảo, Phùng Đình Mẫn (chủ biên): "Giáo dục hướng nghiệp là một hệ thống các biện pháp giáo dục của nhà trường, gia đình và xã hội, 10