Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Quản lý bồi dưỡng năng lực dạy học môn khoa học tự nhiên ở các trường THCS huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang đáp ứng yêu cầu chương trình giáo dục phổ thông mới

Chia sẻ: Ganuongmuoilu | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:128

Thêm vào BST

Báo xấu

29
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài là đề xuất biện pháp quản lý bồi dưỡng năng lực dạy học các môn khoa học tự nhiên ở các trường THCS huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang nhằm góp phần nâng cao chất lượng giáo dục THCS của địa phương.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Quản lý bồi dưỡng năng lực dạy học môn khoa học tự nhiên ở các trường THCS huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang đáp ứng yêu cầu chương trình giáo dục phổ thông mới

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM NGUYỄN ĐỨC SƠN QUẢN LÝ BỒI DƯỠNG NĂNG LỰC DẠY HỌC MÔN KHOA HỌC TỰ NHIÊN Ở CÁC TRƯỜNG THCS HUYỆN LỤC NAM, TỈNH BẮC GIANG ĐÁP ỨNG YÊU CẦU CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG MỚI LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2020
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM NGUYỄN ĐỨC SƠN QUẢN LÝ BỒI DƯỠNG NĂNG LỰC DẠY HỌC MÔN KHOA HỌC TỰ NHIÊN Ở CÁC TRƯỜNG THCS HUYỆN LỤC NAM, TỈNH BẮC GIANG ĐÁP ỨNG YÊU CẦU CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG MỚI Ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 8140114 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN QUỐC TRỊ THÁI NGUYÊN - 2020
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn “Quản lý bồi dưỡng năng lực dạy học môn khoa học tự nhiên ở các trường THCS huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang đáp ứng yêu cầu chương trình giáo dục phổ thông mới” là công trình nghiên cứu của bản thân, được thực hiện dưới sự hướng dẫn của TS. Nguyễn Quốc Trị. Các kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực, chưa từng được công bố trong bất kì công trình nghiên cứu nào. Thái Nguyên, tháng 8 năm 2020 Tác giả luận văn Nguyễn Đức Sơn i
LỜI CẢM ƠN Trong suốt quá trình học tập và nghiêm cứu, tôi đã nhận được rất nhiều sự quan tâm, giúp đỡ của thầy cô, bạn bè và gia đình. Bằng tấm lòng kính trọng và biết ơn, học viên xin được gửi lời cảm ơn chân thành nhất tới các Thầy cô giáo Trường Đại học Sư phạm Thái Nguyên đã tạo mọi điều kiện thuận lợi cho học viên trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn thạc sĩ. Đặc biệt, em xin được bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc tới: TS. Nguyễn Quốc Trị, người thầy đã trực tiếp giúp đỡ, tận tình hướng dẫn em trong suốt quá trình nghiên cứu, thực hiện đề tài. Tôi xin cảm ơn Lãnh đạo phòng Giáo dục và Đào tạo huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang đã động viên và tạo điều kiện thuận lợi để tôi hoàn thành khoá học và luận văn tốt nghiệp. Tôi cũng xin được cảm ơn tới Ban giám hiệu, cùng toàn thể các đồng chí cán bộ, GV dạy môn KHTN các trường THCS huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang, đã tạo điều kiện thuận lợi, hỗ trợ trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu. Mặc dù đã rất cố gắng, song vẫn còn những hạn chế về điều kiện nghiên cứu do đó luận văn không tránh khỏi những thiếu sót. Kính mong nhận được ý kiến chỉ bảo, góp ý của quý thầy cô và bạn đồng nghiệp để luận văn được hoàn thiện hơn. Xin trân trọng cảm ơn! Thái Nguyên, ngày 6 tháng 8 năm 2020 Tác giả Nguyễn Đức Sơn ii
MỤC LỤC Trang LỜI CAM ĐOAN .......................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................... ii MỤC LỤC.................................................................................................................... iii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT .................................................................................... iv DANH MỤC BẢNG ..................................................................................................... v MỞ ĐẦU ...................................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ...................................................................................................... 1 2. Mục đích nghiên cứu ................................................................................................ 3 3. Nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................................................ 3 4. Khách thể và đối tượng nghiên cứu .......................................................................... 3 5. Giả thuyết khoa học .................................................................................................. 3 6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu.................................................................................... 4 7. Phương pháp nghiên cứu ........................................................................................... 4 8. Cấu trúc của luận văn................................................................................................ 5 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG BỒI DƯỠNG NĂNG LỰC DẠY HỌC MÔN KHOA HỌC TỰ NHIÊN Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ ĐÁP ỨNG YÊU CẦU CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG MỚI .................................................................................... 6 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề ............................................................................... 6 1.1.1. Những nghiên cứu về năng lực dạy học và bồi dưỡng năng lực dạy học ........... 6 1.1.2. Những nghiên cứu về QL bồi dưỡng năng lực dạy học cho giáo viên phổ thông ....... 8 1.1.3. Đánh giá chung về những nghiên cứu về QL bồi dưỡng năng lực dạy học cho giáo viên phổ thông ....................................................................................... 9 1.2. Một số khái niệm cơ bản..................................................................................... 10 1.2.1. Năng lực và năng lực dạy học............................................................................ 10 1.2.2. Bồi dưỡng năng lực dạy học .............................................................................. 13 1.2.3. Quản lý bồi dưỡng năng lực dạy học cho GV.................................................... 13 1.3. Những vấn đề chung về các môn khoa học tự nhiên và yêu cầu bồi dưỡng năng lực dạy học các môn KHTN ở cấp THCS đáp ứng yêu cầu chương trình giáo dục phổ thông 2018..................................................................................... 14 1.3.1. Các môn KHTN và năng lực dạy học các môn KHTN ...................................... 14 iii
1.3.2. Yêu cầu bồi dưỡng năng lực dạy học các môn KHTN ở cấp THCS đáp ứng yêu cầu chương trình giáo dục phổ thông 2018 .................................................. 19 1.4. Hoạt động bồi dưỡng năng lực GV dạy các môn KHTN ở cấp THCS ............. 22 1.4.1. Mục tiêu bồi dưỡng ........................................................................................... 22 1.4.2. Nội dung bồi dưỡng .......................................................................................... 22 1.4.3. Phương pháp bồi dưỡng .................................................................................... 23 1.4.4. Hình thức bồi dưỡng ......................................................................................... 23 1.4.5. Kiểm tra, đánh giá hoạt động bồi dưỡng .......................................................... 23 1.4.6. Lực lượng bồi dưỡng ........................................................................................ 24 1.5. Quản lý bồi dưỡng GV dạy các môn KHTN ở cấp THCS đáp ứng yêu cầu chương trình giáo dục phổ thông mới ................................................................ 24 1.5.1. Hiệu trưởng trường THCS với nhiệm vụ quản lý bồi dưỡng GV dạy các môn KHTN ở cấp THCS.................................................................................... 24 1.5.2. Nội dung quản lý bồi dưỡng GV dạy các môn KHTN ở cấp THCS đáp ứng yêu cầu chương trình giáo dục phổ thông mới .................................................. 25 1.6. Các yếu tố ảnh hưởng tới quản lý bồi dưỡng năng lực GV dạy các môn KHTN ở cấp THCS đáp ứng yêu cầu chương trình giáo dục phổ thông mới ..... 31 1.6.1. Các yếu tố chủ quan .......................................................................................... 31 1.6.2. Các yếu tố khách quan ...................................................................................... 33 Kết luận chương 1 ....................................................................................................... 35 Chương 2. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG BỒI DƯỠNG NĂNG LỰC DẠY HỌC MÔN KHOA HỌC TỰ NHIÊN CHO GIÁO VIÊN Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ HUYỆN LỤC NAM, TỈNH BẮC GIANG ..................................................................................................... 36 2.1. Khái quát điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội, dân cư của huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang ................................................................................................... 36 2.1.1. Điều kiện địa lý tự nhiên................................................................................... 36 2.1.2. Tình hình phát triển kinh tế - xã hội của huyện ................................................ 36 2.1.3. Khái quát về giáo dục huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang .................................. 37 2.2. Giới thiệu chung về khảo sát hiện trạng .............................................................. 43 2.2.1. Mục đích khảo sát .............................................................................................. 43 2.2.2. Nội dung khảo sát .............................................................................................. 43 2.2.3. Đối tượng khảo sát............................................................................................. 44 iv
2.2.4. Phương pháp khảo sát ........................................................................................ 44 2.3. Thực trạng bồi dưỡng năng lực dạy học môn KHTN cho GV ở các trường THCS huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang đáp ứng yêu cầu chương trình giáo dục phổ thông 2018 ............................................................................................ 46 2.3.1. Thực trạng nhận thức của cán bộ quản lí, GV về tầm quan trọng của hoạt động bồi dưỡng năng lực DH GV dạy môn KHTN ............................................ 46 2.3.2. Thực trạng về nội dung, hình thức và phương pháp bồi dưỡng GV cho GV các trường THCS huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang ............................................ 47 2.4. Thực trạng quản lý bồi dưỡng năng lực dạy học môn khoa học tự nhiên cho GV ở các trường THCS huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang đáp ứng yêu cầu chương trình giáo dục phổ thông mới ................................................................. 56 2.4.1. Thực trạng xây dựng kế hoạch bồi dưỡng GV dạy các môn KHTN đáp ứng yêu cầu chương trình giáo dục phổ thông mới .................................................... 56 2.4.2. Thực trạng tổ chức, chỉ đạo bồi dưỡng GV dạy các môn KHTN đáp ứng yêu cầu chương trình giáo dục phổ thông mới........................................................... 58 2.4.4. Thực trạng quản lí các điều kiện hỗ trợ bồi dưỡng GV dạy các môn KHTN đáp ứng yêu cầu chương trình giáo dục phổ thông mới ...................................... 63 2.5. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động bồi dưỡng năng lực GV dạy môn KHTN ........................................................................................... 65 2.5.1. Những yếu tố thuận lợi ..................................................................................... 65 2.5.2. Những yếu tố khó khăn ..................................................................................... 67 Kết luận chương 2 ....................................................................................................... 69 Chương 3. BIỆN PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG BỒI DƯỠNG NĂNG LỰC DẠY HỌC MÔN KHOA HỌC TỰ N HIÊN CHO GV Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ HUYỆN LỤC NAM, TỈNH BẮC GIANG ĐÁP ỨNG YÊU CẦU ĐỔI MỚI CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG MỚI ................................................................................ 70 3.1. Nguyên tắc đề xuất các biện pháp....................................................................... 70 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính pháp qui của chương trình giáo dục phổ thông mới .. 70 3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính hệ thống và đồng bộ .................................................. 70 3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính khả thi ....................................................................... 70 v
3.2. Biện pháp quản lý bồi dưỡng năng lực dạy học môn KHTN cho GV ở các trường THCS huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang đáp ứng yêu cầu chương trình giáo dục phổ thông mới ...................................................................................... 71 3.2.1. Tổ chức nâng cao nhận thức cho cán bộ quản lý, GV về tầm quan trọng của hoạt động bồi dưỡng GV dạy các môn KHTN đáp ứng yêu cầu chương trình giáo dục phổ thông mới ...................................................................................... 71 3.2.2. Đổi mới công tác lập kế hoạch bồi dưỡng GV dạy các môn KHTN đáp ứng yêu cầu chương trình giáo dục phổ thông mới .................................................... 74 3.2.3. Đa dạng hóa nội dung, hình thức tổ chức bồi dưỡng GV dạy các môn KHTN đáp ứng yêu cầu chương trình giáo dục phổ thông mới ...................................... 78 3.2.4. Tổ chức rà soát đầu tư đảm bảo cơ sở vật chất, tạo điều kiện thuận lợi đối với hoạt động bồi dưỡng GV dạy các môn KHTN đáp ứng yêu cầu chương trình giáo dục phổ thông mới .............................................................................. 81 3.2.5. Công tác kiểm tra, đánh giá hoạt động bồi dưỡng GV dạy các môn KHTN các trường THCS đáp ứng yêu cầu chương trình giáo dục phổ thông mới ..................... 84 3.3. Khảo nghiệm mức độ cấp thiết và khả thi của các biện pháp đề xuất ................. 86 3.3.1. Mục đích khảo nghiệm ...................................................................................... 86 3.3.2. Nội dung khảo nghiệm ...................................................................................... 87 3.3.3. Đối tượng khảo nghiệm ..................................................................................... 87 3.3.4. Phương pháp khảo nghiệm ................................................................................ 87 Kết luận chương 3 ....................................................................................................... 90 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ........................................................................... 91 1. Kết luận ................................................................................................................... 91 2. Khuyến nghị ............................................................................................................ 92 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................ 94 PHỤ LỤC vi
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết đầy đủ Chữ viết tắt Ban giám hiệu BGH Bồi dưỡng GV BDGV Cán bộ quản lý CBQL Cơ sở vật chất CSVC Đội ngũ giáo viên ĐNGV Giáo dục GD Giáo dục và đào tạo GD&ĐT Giáo viên GV Học sinh HS Khoa học tự nhiên KHTN Năng lực dạy học NLDH Thiết bị dạy học TBDH Trung học cơ sở THCS iv
DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1. Tổng hợp kế hoạch giáo dục cấp trung học cơ sở ....................................21 Bảng 2.1. Quy mô, mạng lưới trường lớp, học sinh năm học 2019-2020 ....................38 Bảng 2.2. Quy mô phát triển trường lớp, học sinh cấp THCS .....................................38 Bảng 2.3. Kết quả xếp loại Học lực HS THCS huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang từ năm học 2015-2016 đến nay ......................................................................40 Bảng 2.4. Kết quả xếp loại hạnh kiểm HS THCS huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang từ năm học 2015-2016 đến nay ..................................................................40 Bảng 2.5. Số lượng, chất lượng đội ngũ CBQL, GV các cấp học ...........................41 Bảng 2.6. Thống kê về trình độ đào tạo của đội ngũ GV dạy các môn KHTN (Vật lý, Hóa học, Sinh học) cấp THCS ở huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang năm học 2018-2019........................................................................41 Bảng 2.7. Thống kê về thực trạng đội ngũ CBQL các trường THCS huyện Lục Nam năm học 2018-2019 .........................................................................42 Bảng 2.8. Tổng hợp kết quả khảo sát về nhận thức CBQL, GV về sự cần thiết của việc bồi dưỡng năng lực dạy học cho GV ..........................................46 Bảng 2.9. Đánh giá của GV về nội dung BD năng lực GV dạy môn KHTN và hiệu quả thực hiện ....................................................................................47 Bảng 2.10. Đánh giá của GV về việc thực hiện và kết quả đáp ứng phương pháp bồi dưỡng năng lực GV dạy môn KHTN .................................................51 Bảng 2.11. Đánh giá của GV về hình thức tổ chức bồi dưỡng năng lực giáo viên dạy môn KHTN ........................................................................................53 Bảng 2.12. Đánh giá của GV về thời gian phù hợp tổ chức lớp BD năng lực GV dạy môn KHTN ........................................................................................54 Bảng 2.13. Đánh giá của GV về hình thức kiểm tra đánh giá kết quả bồi dưỡng năng lực GV dạy môn KHTN ..................................................................55 Bảng 2.14. Đánh giá về xây dựng kế hoạch bồi dưỡng năng lực GV dạy môn KHTN.......56 Bảng 2.15. Đánh giá về hoạt động tổ chức, chỉ đạo công tác bồi dưỡng năng lực GV dạy môn KHTN .................................................................................58 Bảng 2.16. Đánh giá của giáo viên về kiểm tra, đánh giá công tác bồi dưỡng năng lực giáo viên dạy môn KHTN .........................................................61 Bảng 2.17. Đánh giá của giáo viên về các điều kiện cần thiết cho công tác bồi dưỡng năng lực giáo viên dạy môn KHTN ..............................................63 Bảng 2.18. Đánh giá những yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động BD năng lực GV dạy môn KHTN ........................................................................................65 Bảng 3.1. Tổng hợp kết quả đánh giá tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp đề xuất .............................................................................................88 v
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Trong sự nghiệp phát triển giáo dục và đào tạo, GV cùng với các nhà quản lý giáo dục là lực lượng quyết định chất lượng giáo dục và đào tạo. Nghị quyết Trung ương 2, khóa VIII khẳng định: “GV là nhân tố quyết định chất lượng của giáo dục và được xã hội tôn vinh” [20]. Trong điều 15 Luật Giáo dục đã ghi rõ: “Nhà giáo giữ vai trò quyết định trong việc đảm bảo chất lượng giáo dục". Vì vậy, bồi dưỡng GV là nhiệm vụ cấp thiết của ngành giáo dục và của các nhà trường [21]. Chiến lược phát triển giáo dục giai đoạn 2011-2020 với định hướng của Đảng và Chính phủ về quản lí, xây dựng nâng cao chất lượng đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lí giáo dục trong thời kì CNH, HĐH đất nước, đáp ứng nhu cầu đổi mới giáo dục đào tạo hiện nay đã xác định Củng cố, hoàn thiện hệ thống đào tạo GV, đổi mới căn bản và toàn diện nội dung và phương pháp đào tạo, bồi dưỡng nhằm hình thành đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục đủ sức thực hiện đổi mới chương trình giáo dục phổ thông sau năm 2015. Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khoá XI của Đảng về đổi mới căn bản, toàn diện GDĐT xác định: “Chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học"; “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ và đồng bộ các yếu tố cơ bản của giáo dục, đào tạo theo hướng coi trọng phát triển phẩm chất, năng lực của người học” [10]. Công cuộc đổi mới chương trình giáo dục phổ thông hiện nay hướng tới mục tiêu bảo đảm phát triển phẩm chất và năng lực người học thông qua nội dung giáo dục với những kiến thức cơ bản, thiết thực, hiện đại; hài hòa đức, trí, thể, mỹ; chú trọng thực hành, vận dụng kiến thức để giải quyết vấn đề trong học tập và đời sống; tích hợp cao ở các lớp học dưới, phân hóa dần ở các lớp học trên; thông qua các phương pháp, hình thức tổ chức giáo dục phát huy tính chủ động và tiềm năng của mỗi học sinh, các phương pháp kiểm tra, đánh giá phù hợp với mục tiêu giáo dục và phương pháp giáo dục để đạt được mục tiêu đó. Chương trình giáo dục phổ thông 2018 đặt ra nhiều vấn đề mới ở cấp THCS: Môn KHTN, môn Lịch sử và Địa lý là môn học mới, do đó GV dạy các môn này có thể thiếu, bố trí như thế nào? Nâng cao năng lực xây dựng KHGD nhà trường phổ thông; đổi mới tổ chức, quản trị trường học; chỉ đạo, quản lí theo CT; Dạy học phân hóa (Phân 1
hoá trong: dạy học sát với năng lực học sinh; Phân hoá ngoài: dạy học theo định hướng nghề nghiệp (lựa chọn tổ hợp môn học/chủ đề dạy học,…); Bố trí lớp học phù hợp với yêu cầu làm việc nhóm; dạy học lựa chọn;… Muốn thực hiện thành công chương trình giáo dục phổ thông cần tiến hành đồng bộ nhiều biện pháp, trong đó có biện pháp về quản lí. Ở trường THCS, hiệu trưởng cần quan tâm đến bồi dưỡng chuyên môn, làm cho GV hiểu được văn bản chương trình và những ý định, những mong muốn ở đằng sau văn bản, hiểu biết về những đổi mới về nội dung dạy học và các yếu tố khác, nắm vững sách giáo khoa, bước đầu có năng lực thực hiện những yêu cầu của chương trình. Làm tốt hoạt động quản lí bồi dưỡng đội ngũ GV (Năng lực dạy học, Năng lực giáo dục, Năng lực phát triển nghề nghiệp;…), đặc biệt là năng lực dạy học là năng lực quan trọng nhất của GV, bởi vì năng lực này là tổ hợp các phẩm chất của GV bao gồm tri thức chuyên môn nghiệp vụ, kỹ năng, kỹ xảo nghề nghiệp của GV trong quá trình dạy học; mặt khác “dạy học là con đường giáo dục chủ động ngắn nhất và có hiệu quả, giúp trẻ tránh được những mò mẫm, vấp váp trong cuộc đời”. Do đó để phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học đòi hỏi GV không ngừng bồi dưỡng năng lực sư phạm nói chung của mình. Trong những năm qua, Bộ Giáo dục và Đào tạo luôn có nhiều chỉ đạo trong việc bồi dưỡng GV như: bồi dưỡng thay sách giáo khoa, các phương pháp dạy học lồng ghép, tích hợp… đã được các Sở GD&ĐT các tỉnh cụ thể hoá để áp dụng cho địa phương. Như vậy, việc bồi dưỡng GV luôn được sự quan tâm của các cấp nhằm xây dựng một đội ngũ GV đủ về lượng, mạnh về chất, thực hiện nhiệm vụ của người thầy đào tạo ra thế hệ học sinh vừa “hồng” vừa “chuyên”. Ngành giáo dục và đào tạo huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang đã dành nhiều sự quan tâm bồi dưỡng đội ngũ GV phổ thông nói chung và GV các môn KHTN (Vật lý, Hóa học, Sinh học) nói riêng. Tuy nhiên, thực tế hiện nay một phận GV các môn KHTN còn yếu về chuyên môn nghiệp vụ, một số GV lên lớp giảng dạy tinh thần trách nhiệm chưa cao, chưa thực sự tâm huyết với nghề; nhiều GV chưa có kỹ năng lập kế hoạch dạy học, chưa quan tâm đến việc lập kế hoạch dạy học, chưa hiểu được nội dung dạy học (trong khuôn khổ hiện tại hoặc cho một giai đoạn GD có liên quan). Hoạt động quản lý bồi dưỡng GV các môn KHTN tại các trường THCS huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang vẫn còn có những bất cập, hạn chế, đặc biệt là chất lượng đội ngũ GV chưa ngang tầm với yêu cầu phát 2
triển giáo dục trong giai đoạn nay. Do vậy, quản lí bồi dưỡng năng lực dạy học cho đội ngũ GV bồi dưỡng GV các môn KHTN tại các trường THCS huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý và nâng cao chất lượng đội ngũ GV đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay là việc làm hết sức cần thiết và cấp bách. Từ những lý do trên, tôi chọn nghiên cứu đề tài: “Quản lý bồi dưỡng năng lực dạy học môn khoa học tự nhiên ở các trường THCS huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang đáp ứng yêu cầu chương trình giáo dục phổ thông mới”. 2. Mục đích nghiên cứu Đề xuất biện pháp quản lý bồi dưỡng năng lực dạy học các môn khoa học tự nhiên ở các trường THCS huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang nhằm góp phần nâng cao chất lượng giáo dục THCS của địa phương. 3. Nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận về hoạt động bồi dưỡng và quản lý hoạt động bồi dưỡng GV THCS. 3.2. Khảo sát đánh giá hoạt động bồi dưỡng và quản lý hoạt động bồi dưỡng GV dạy các môn khoa học tự nhiên ở các trường THCS huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang hiện nay. 3.3. Đề xuất một số biện pháp quản lý hoạt động bồi dưỡng GV dạy các môn khoa học tự nhiên ở các trường THCS huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang nhằm đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông mới. 4. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 4.1. Khách thể nghiên cứu Bồi dưỡng năng lực dạy học cho giáo viên dạy môn KHTN. 4.2. Đối tượng nghiên cứu Quản lý bồi dưỡng năng lực dạy học môn khoa học tự nhiên ở các trường THCS huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang đáp ứng yêu cầu chương trình giáo dục phổ thông mới. 5. Giả thuyết khoa học Quản lý bồi dưỡng năng lực dạy học cho giáo viên dạy môn KHTN ở các trường THCS huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang còn nhiều khó khăn, bất cập bởi các cấp 3
QLGD, các trường THCS chưa thực sự quan tâm đầu tư xây dựng và tổ chức thực hiện kế hoạch, vì thế chất lượng và hiệu quả các đợt bồi dưỡng NLDH của đội ngũ giáo viên dạy môn KHTN chưa cao. Nếu đề xuất được các biện pháp phù hợp với thực tiễn và vận dụng đồng bộ các biện pháp trong quản lý bồi dưỡng năng lực dạy học cho giáo viên dạy môn KHTN các trường THCS huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang, lấy đơn vị nhà trường làm hạt nhân tổ chức bồi dưỡng NLDH, hiệu trưởng là chủ thể quản lý trực tiếp theo xu hướng phân cấp quản lý bồi dưỡng thì sẽ góp phần nâng cao chất lượng quản lý bồi dưỡng năng lực dạy học cho giáo viên dạy môn KHTN ở các trường THCS huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang đáp ứng yêu cầu chương trình giáo dục phổ thông mới, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay. 6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu 6.1. Giới hạn về nội dung Đề tài nghiên cứu về vấn đề quản lý bồi dưỡng GV dạy các môn khoa học tự nhiên (Vật lý, Hóa học, Sinh học) ở các trường THCS huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang đáp ứng yêu cầu chương trình giáo dục phổ thông mới (phù hợp với chương trình của cấp THCS). 6.2. Giới hạn khách thể khảo sát Cán bộ quản lý; GV dạy các môn khoa học tự nhiên (Vật lý, Hóa học, Sinh học ). Tổng số: 126 người, trong đó: CBQL 30 người, GV dạy môn KHTN: 96 người. 6.3. Giới hạn về địa bàn, thời gian khảo sát Các trường THCS ở trên địa bàn huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang; thời gian khảo sát từ năm học 2018 - 2019 đến 12/2020. 7. Phương pháp nghiên cứu 7.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lí luận Nghiên cứu luật giáo dục; hệ thống Văn kiện của Đảng, Nhà nước, Bộ Giáo dục và Đào tạo đồng thời nghiên cứu các sách, tài liệu, các báo cáo khoa học trong và ngoài nước có liên quan đến đề tài. Từ đó phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa, khái quát hóa tất cả các tài liệu để xây dựng thành khung lý thuyết, trong đó gồm các khái niệm về công cụ và các vấn đề lý luận làm các luận cứ lý thuyết cho đề tài. 7.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn 7.2.1. Phương pháp điều tra Điều tra thực trạng đội ngũ GV và các biện pháp quản lý hoạt động bồi dưỡng GV dạy các môn khoa học tự nhiên ở các trường THCS huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang. 4
7.2.2. Phương pháp phỏng vấn Phỏng vấn các chuyên gia, chuyên viên phòng GD&ĐT, hiệu trưởng, Phó hiệu trưởng, GV dạy các môn khoa học tự nhiên ở các trường THCS huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang để làm rõ hơn thực trạng và từ đó lý giải nguyên nhân của thực trạng. 7.2.3. Phương pháp khảo nghiệm Tiến hành khảo nghiệm các biện pháp đã đề xuất để khẳng định tính khoa học, cấp thiết và khả thi của các biện pháp đó. 7.2.4. Phương pháp lấy ý kiến chuyên gia Lấy ý kiến chuyên gia đánh giá tính cấp thiết và tính khả thi của các biện pháp quản lý hoạt động bồi dưỡng GV dạy các môn khoa học tự nhiên ở các trường THCS huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang đáp ứng yêu cầu chương trình giáo dục phổ thông mới do tác giả đề xuất. 7.3. Nhóm phương pháp hỗ trợ Sử dụng các phương pháp thống kê toán học để xử lý và phân tích về mặt định hướng các số liệu, kết quả nghiên cứu, đồng thời xác định mức độ tin cậy của việc điều tra và kết quả nghiên cứu. 8. Cấu trúc của luận văn Luận văn ngoài phần mở đầu, kết luận, khuyến nghị, tài liệu tham khảo và phụ lục thì các nội dung luận văn được trình bày trong 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận về quản lý hoạt động bồi dưỡng năng lực dạy học môn khoa học tự nhiên ở các trường THCS đáp ứng yêu cầu chương trình giáo dục phổ thông mới. Chương 2: Thực trạng quản lý hoạt động bồi dưỡng năng lực dạy học môn khoa học tự nhiên ở các trường Trung học cơ sở huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang. Chương 3: Biện pháp quản lý hoạt động bồi dưỡng năng lực dạy học môn khoa học tự nhiên ở các trường Trung học cơ sở huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông mới. 5
Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG BỒI DƯỠNG NĂNG LỰC DẠY HỌC MÔN KHOA HỌC TỰ NHIÊN Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ ĐÁP ỨNG YÊU CẦU CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG MỚI 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Những nghiên cứu về năng lực dạy học và bồi dưỡng năng lực dạy học Năng lực dạy học là một vấn đề then chốt trong đào tạo, bồi dưỡng giảng viên. Vấn đề năng lực dạy học và bồi dưỡng năng lực dạy học, cũng đã có nhiều công trình nghiên cứu đề cập đến. Có thể kể ra những công trình nghiên cứu có tính chất tiêu biểu: Xét theo lịch sử phát triển của Giáo dục học, quan điểm của J.A.Cômenxki (1592- 1670) được coi là nghiên cứu đầu tiên về kĩ năng dạy học. Với tác phẩm “Phép giảng dạy lớn”, ông đã chỉ ra những kĩ thuật dạy học nhằm làm cho thầy giáo giảng ít hơn nhưng học sinh học được nhiều hơn. Tại Liên Xô (trước đây) và các nước Xã hội chủ nghĩa ở Đông Âu, các nghiên cứu về phát triển năng lực nghề nghiệp cho GV được triển khai trên nền tảng của chủ nghĩa duy vật biện chứng. O.A, Apduninna hệ thống hóa các kĩ năng sư phạm của người GV và mô tả cụ thể các kĩ năng sư phạm này; Ph.N, Gônôbôlin cũng đưa ra những năng lực sư phạm mà người SV cần rèn luyện và phát triển. Những năm 70, với mục tiêu nâng cao chất lượng quá trình dạy học, hàng loạt các nghiên cứu về kĩ năng sư phạm, KNDH đã được triển khai. [24,tr17]. Tiếp đến các nghiên cứu về KNDH rất phát triển ở các nước phương Tây như Hoa Kỳ, Canada, Úc, Pháp,… Nền tảng của những nghiên cứu này là lí thuyết của các nhà Tâm lí học hành vi như: J.Watson, A. Pojoux, F.Skinner. Các tác giả tiêu biểu có thể kể đến là: J.B. Bigs & R. Tellfer (1987), K. Barry & L.King (1993), G. Petty (1998). Trong công trình nghiên cứu của G. Petty, trên cơ sở giới thiệu về quan niệm trong các lí thuyết về học tập, tác giả đã xác định và hướng dẫn GV thực ành các kĩ năng như xác định mục đích và mục tiêu học tập, chọn các hoạt động cho bài học, chọn hoạt động để đạt các mục tiêu cảm xúc, soạn giáo án, tổ chức khóa học, lập kế hoạch các khóa học, đánh giá, đánh giá tổng kết, đánh giá các bài học, giữ thái độ đúng mực trong dạy học. Trung Quốc đã xuất bản bộ sách “Bồi dưỡng KNDH môn Ngữ văn cho GV THCS và THPT”. Bộ sách giới thiệu các KNDH trong dạy học môn học Ngữ văn 6
như: kĩ năng giảng giải - kĩ năng nêu vấn đề, kĩ năng tổ chức lớp - kĩ năng biến hóa trong giảng dạy, kĩ năng dẫn nhập - kĩ năng kết thúc, kĩ năng phản hồi - kĩ năng luyện tập, kĩ năng ngôn ngữ - kĩ năng nâng cao hiệu quả học tập, kĩ năng trình bày bảng - kĩ năng trình bày trực quan. Ở Việt Nam, các công trình nghiên cứu về năng lực dạy học và bồi dưỡng năng lực dạy học đã có khá nhiều. Trước đây một trong những phương pháp truyền thống để bồi dưỡng năng lực dạy học cho người giáo viên, giảng viên nói chung là cho họ dự một số giờ giảng của những giáo viên, giảng viên có kinh nghiệm trong giảng dạy để học hỏi và tự mình đúc kết kinh nghiệm. Sau một số buổi dự giờ như vậy thì những giáo viên đó sẽ tập giảng một số tiết theo mẫu đã được quan sát. Sau khi giảng người giáo viên sẽ được các đồng nghiệp đánh giá rút kinh nghiệm theo diễn biến những gì mà họ ghi chép được trong tiết học. Thông qua đó người giáo viên có được năng lực dạy học cần thiết. Như vậy có thể nói rằng phương pháp đào tạo này không đem lại hiệu quả bồi dưỡng năng lực dạy học. Những nghiên cứu về kĩ năng sư phạm, năng lực DH của GV cũng ương đối phong phú. Nghiên cứu của Lê Văn Hồng đã xác định hệ thống năng lực của người GV xã hội chủ nghĩa được coi như một trong những công trình nghiên cứu đầu tiên về KNDH, về bồi dưỡng, rèn luyện KNDH ở nước ta. Tiếp nối sau đó, hàng loạt các nghiên cứu đã được triển khai như nghiên cứu của các tác giả: Nguyễn Hữu Dũng, Trần Tuyết Oanh; Hà Nhật Thăng... [3,tr56]. Nguyễn Như An với đề tài luận án “Hệ thống kĩ năng giảng dạy trên lớp về môn Giáo dục học và quy trình rèn luyện các kĩ năng đó cho SV Khoa Tâm lí - Giáo dục” đã phân biệt khái niệm kĩ năng sư phạm và KNDH, trên cơ sở đó đề xuất hệ thống kĩ năng giảng dạy trên lớp và quy trình rèn luyện các kĩ năng này cho SV chuyên khoa Tâm lí - Giáo dục. Tác giả Trần Anh Tuấn với đề tài luận án “Xây dựng quy trình luyện tập các kĩ năng giảng dạy cơ bản trong các hình thức thực tập sư phạm”. Tác giả đã xác định các kĩ năng giảng dạy cơ bản và đề xuất quy trình luyện tập cho SV trong giai đoạn thực tập nghề. Luận án tiến sĩ “Các biện pháp rèn luyện KNDH cho SV cao đẳng sư phạm” của tác giả Phan Thanh Long đã phân chia hệ thống các KNDH thành hệ thống các KNDHCB và các kĩ năng chuyên sâu, từ đó đề xuất biện pháp rèn luyện những kĩ năng này cho SV CĐSP. [14,tr45]. Tại Hội thảo Khoa học Chất lượng giáo dục và vấn đề đào tạo GV do Khoa Sư phạm - Đại học Quốc gia Hà Nội tổ chức tháng 4/2004, nhiều báo cáo tham luận của 7
các tác giả như Trần Bá Hoành, Mai Trọng Nhuận, Nguyễn Thị Mỹ Lộc, Đặng Bá Lãm, Đặng Xuân Hải,… đã đề cập đến việc đào tạo, bồi dưỡng ĐNGV trước yêu cầu mới. Trong bài viết “Cải cách sư phạm và đổi mới mô hình đào tạo GV THPT” (2011), tác giả Trần Khánh Đức đã nêu rõ những yêu cầu mới của xã hội và nền giáo dục hiện đại đối với ĐNGV, mô hình tổng thể nhân cách người GV và các đề xuất nội dung chuyển đổi mô hình đào tạo GV ở các trường ĐHSP. [2,tr18]. Báo cáo kết quả nghiên cứu của Đề tài: “Đánh giá thực trạng triển khai chương trình bồi dưỡng thường xuyên cho GV phổ thông” do tác giả Cao Đức Tiến làm Chủ nhiệm đề tài, đã đánh giá việc bồi dưỡng thường xuyên theo chu kì đã tạo ra được một thói quen tự học tập, tự bồi dưỡng trong toàn thể GV trên phạm vi cả nước. Trong bài viết “Chất lượng GV”, tác giả Trần Bá Hoành đã đưa ra cách tiếp cận chất lượng GV từ các khía cạnh như đặc điểm lao động của người GV, sự thay đổi chức năng của người GV trước yêu cầu đổi mới giáo dục, mục tiêu sử dụng GV, chất lượng từng GV và ĐNGV [16,tr26]. Nhìn chung ở nước ngoài và trong nước có rất nhiều công trình, đề tài nghiên cứu của các tác giả khác nhau đề cập đến năng lực DH và bồi dưỡng năng lực DH để phục vụ cho công tác giảng dạy. Việc bồi dưỡng năng lực dạy học cho giáo viên là một yêu cầu cấp bách trong giai đoạn hiện nay và cần phải được tổ chức theo một quy trình chặt chẽ và hiệu quả. Những vấn đề nghiên cứu của các tác giả trên đây tạo nền tảng, tiền đề cho nghiên cứu sau này của chúng tôi. 1.1.2. Những nghiên cứu về QL bồi dưỡng năng lực dạy học cho giáo viên phổ thông Bàn về vai trò của hiệu trưởng đối với việc nâng cao trình độ chuyên môn của giáo viên, tổng hợp các nghiên cứu của nhiều nghiên cứu trên thế giới, tác giả Trần Thị Bích Liễu (2005), chỉ ra tầm quan trọng của hiệu trưởng trong việc chia sẻ trách nhiệm và bồi dưỡng giáo viên thành những nhà lãnh đạo chuyên môn vì hai lí do sau đây: Hiệu trưởng không thể có đủ thời gian để lãnh đạo toàn bộ các hoạt động dạy học và họ không thể hiểu rõ nhu cầu của lớp học như là giáo viên; Giáo viên là người am hiểu chuyên môn của môn học mà họ dạy và họ hiểu rõ hơn bất kì ai học sinh và lớp học của mình. Vai trò lãnh đạo của giáo viên được các nhà nghiên cứu xem xét từ ba góc độ: a) giáo viên là những người quản lí, lãnh đạo trung gian ở các vị trí tổ trưởng chuyên môn, chủ nhiệm khoa hay chủ tịch, tổ trưởng công đoàn... 8
b) Là chuyên gia môn học, con chim đầu đàn để kèm cặp các giáo viên khác; c) Là người xây dựng và duy trì văn hóa chia sẻ, cộng tác và học tập suốt đời để thực hiện tốt quá trình dạy học trong nhà trường. Họ chính là người thực hiện viễn cảnh của nhà trường, biến viễn cảnh thành hiện thực. Vì vậy, con đường thành công nhất để phát triển chuyên môn cho giáo viên trong nhà trường là bồi dưỡng vai trò lãnh đạo chuyên môn cho họ. Trong các công trình nghiên cứu khoa học những năm gần đây cũng đã có những nghiên cứu liên quan đến vấn đề này như luận văn của tác giả Bùi Thanh Bình (2008) với “Biện pháp quản lý hoạt động dạy của Hiệu trưởng ở trường Trung học phổ thông Hải An - Hải Phòng trong giai đoạn hiện nay”; hay đề tài “Biện pháp quản lý bồi dưỡng năng lực dạy học của giáo viên trường Trung học phổ thông Hải An thành phố Hải Phòng đáp ứng chuẩn nghề nghiệp” của Vũ Văn Huy (2011); đề tài: “Một số giải pháp nâng cao năng lực dạy học của đội ngũ giáo viên trường THCS Khánh Bình đến năm 2015” của tác giả Nguyễn Long Giao. Nghiên cứu về đội ngũ giáo viên tiểu học và QL đội ngũ này, đã có một số công trình nghiên cứu như: đề tài: “Phát triển đội ngũ giáo viên tiểu học huyện Ý Yên, tỉnh Nam Định đáp ứng yêu cầu Chuẩn nghề nghiệp GVTH”của tác giả Nguyễn Mạnh Tuân, hay đề tài: “Biện pháp quản lý bồi dưỡng GVTH thành phố Nam Định đáp ứng Chuẩn nghề nghiệp” của tác giả Dương Thị Minh Hiền. 1.1.3. Đánh giá chung về những nghiên cứu về QL bồi dưỡng năng lực dạy học cho giáo viên phổ thông Nhìn chung những công trình nghiên cứu nói trên đã chỉ ra được một quy trình tương đối cơ bản và toàn diện về bồi dưỡng năng lực dạy học cho giáo viên nói chung, những vấn đề này còn có một ý nghĩa lớn đối với việc bồi dưỡng năng lực dạy học cho GV. Tuy vậy trong thời đại ngày nay có nhiều thay đổi lớn đặc biệt là sự phát triển của khoa học công nghệ đã làm thay đổi chức năng nhiệm vụ của người GV nói chung, đòi hỏi người GV phải có những năng lực và năng lực mới, đồng thời một số năng lực và năng lực cũ cũng không còn hoàn toàn phù hợp nữa, mà phải có những bổ sung, cải tiến, thay đổi mới phù hợp với thực tế hiện tại mà đặc biệt việc ứng dụng các tiến bộ khoa học, kỹ thuật và trong việc bồi dưỡng năng lực giảng dạy cho người dạy nói chung. Do đó cần phải có sự nghiên cứu để quản lý bồi dưỡng hệ thống các năng lực 9
dạy học cho GV, bồi dưỡng giúp họ đáp ứng được các yêu cầu về giảng dạy trong giai đoạn hiện nay. Qua tổng quan các đề tài, các công trình nghiên cứu có liên quan trước đây, chúng tôi thấy rằng hầu hết các tác giả đều đã đặt vấn đề và chú trọng đến việc bồi dưỡng năng lực dạy học cho GV. Song các nghiên cứu trước đây cũng cho thấy trong việc bồi dưỡng các năng lực dạy học còn có nhiều vấn đề cụ thể chưa được giải quyết. Tuy vậy, nghiên cứu của các tác giả trong và ngoài nước đã cung cấp nhiều kinh nghiệm quí báu về bồi dưỡng và QL bồi dưỡng năng lực dạy học. Những kết quả nghiên cứu này được coi là cơ sở khoa học cho việc thực hiện đề tài của luận văn. Các công trình nghiên cứu về GV và quản lý bồi dưỡng GV đều khẳng định GV có vai trò rất quan trọng trong giáo dục. Chất lượng giáo dục phụ thuộc quyết định vào chất lượng đội ngũ GV. Quản lý bồi dưỡng GV cũng được Chính phủ các nước quan tâm và đã có những chương trình, chính sách bồi dưỡng GV cụ thể. Tuy nhiên, vấn đề quản lý bồi dưỡng năng lực dạy học của GV, đặc biệt năng lực dạy học đáp ứng yêu cầu chương trình phổ thông mới thì chưa có nhiều. Đó là căn cứ để nghiên cứu đề tài này với hy vọng góp tiếng nói nhỏ bé nhằm nâng cao chất lượng quản lý dạy học của hiệu trưởng các trường trung học cơ sở huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang. 1.2. Một số khái niệm cơ bản 1.2.1. Năng lực và năng lực dạy học 1.2.1.1. Năng lực Năng lực là khái niệm biểu đạt khả năng và mức độ hoàn thành một hoạt động hoặc một nhóm hoạt động có mục đích của một cá nhân hoặc một tổ chức với thời gian nhất định trong một môi trường biến đổi. Nói đến năng lực là nói đến khả năng thực hiện và mức độ hiệu quả của một hoạt động do một cá nhân hoặc một tổ chức thực thi nhiệm vụ và quyền hạn được giao phó trong một môi trường. Khi đánh giá một người nào đó có năng lực, tức là đã thừa nhận người đó thường xuyên đạt được kết quả cao trong lĩnh vực hoạt động đã được xác định. Có thể nói: Năng lực là những nét độc đáo, nét riêng biệt của từng người, nó khác nhau giữa người này và người khác ở mức độ và các lĩnh vực khác của hoạt động. 10