Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Quản lý dạy học theo định hướng phát triển năng lực ở các trường tiểu học huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên

Chia sẻ: Ganuongmuoilu | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:152

Thêm vào BST

Báo xấu

49
lượt xem 9
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài là lí luận, thực trạng quản lý dạy học theo định hướng phát triển năng lực ở các trường tiểu học, đề xuất một số biện pháp quản lý dạy học theo định hướng phát triển năng lực ở các trường tiểu học huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Quản lý dạy học theo định hướng phát triển năng lực ở các trường tiểu học huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HOÀNG XUÂN BÍNH QUẢN LÝ DẠY HỌC THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC Ở CÁC TRƯỜNG TIỂU HỌC HUYỆN ĐẠI TỪ, TỈNH THÁI NGUYÊN Ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 8140114 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn: PGS.TS. Đỗ Hồng Thái THÁI NGUYÊN - 2020
LỜI CAM ĐOAN Đây là công trình nghiên cứu của cá nhân tôi. Các số liệu và kết quả nghiên cứu luận văn này là trung thực, khách quan không trùng lặp với các đề tài khác đồng thời chưa từng được công bố ở bất cứ tài liệu nào. Nếu không đúng sự thật trên tôi hoàn toàn chịu trách nhiệm. Thái Nguyên, tháng 8 năm 2020 Học viên Hoàng Xuân Bính i
LỜI CẢM ƠN Với tình cảm chân thành, tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn tới Hội đồng khoa học, các thầy giáo, cô giáo Trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên đặc biệt là các thầy cô giáo khoa Tâm lý - Giáo dục đã trực tiếp giảng dạy, hướng dẫn, giúp đỡ tôi trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành khóa học. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS. Đỗ Hồng Thái, người thầy đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ tôi trong quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn này. Xin trân trọng cảm ơn sự nhiệt tình giúp đỡ của các đồng chí lãnh đạo lãnh đạo, chuyên viên Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện Đại Từ, các đồng chí cán bộ quản lý và các đồng nghiệp các trường tiểu học huyện Đại Từ, tỉnh Thái nguyên đã giúp đỡ, tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tôi có được những thông tin bổ ích phục vụ quá trình nghiên cứu. Đề tài "Quản lý dạy học theo định hướng phát triển năng lực ở các trường tiểu học huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên" đã hoàn thành đúng kế hoạch. Mặc dù tác giả luận văn đã có nhiều cố gắng, song luận văn không thể tránh khỏi những thiếu sót. Kính mong các thầy giáo, cô giáo, các chuyên gia, đồng nghiệp quan tâm tới vấn đề nghiên cứu đóng góp ý kiến để luận văn được hoàn thiện hơn. Xin trân trọng cảm ơn! Thái Nguyên, tháng 8 năm 2020 Học viên Hoàng Xuân Bính ii
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ....................................................................................................... ii MỤC LỤC............................................................................................................. ii DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT .......................................... vii DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU........................................................................viii MỞ ĐẦU .............................................................................................................. 1 1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................. 1 2. Mục đích nghiên cứu ....................................................................................... 2 3. Khách thể, đối tượng và phạm vi nghiên cứu.................................................. 2 4. Nhiệm vụ nghiên cứu ...................................................................................... 3 5. Giả thuyết khoa học ......................................................................................... 3 7. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................. 3 8. Cấu trúc luận văn ............................................................................................. 4 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ DẠY HỌC THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC Ở TRƯỜNG TIỂU HỌC ......................... 6 1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ............................................................................ 6 1.1.1. Những nghiên cứu ở nước ngoài ............................................................... 6 1.1.2. Những nghiên cứu ở trong nước ................................................................ 8 1.2. Các khái niệm công cụ................................................................................ 11 1.2.1. Quản lý..................................................................................................... 11 1.2.2. Quản lý dạy học ....................................................................................... 12 1.2.3. Hoạt động dạy học ................................................................................... 13 1.2.4. Năng lực và phát triển năng lực............................................................... 16 1.2.5. Dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh tiểu học ............. 18 1.2.6. Quản lý dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh trong trường tiểu học......................................................................................... 20 1.3. Lý luận về dạy học theo định hướng phát triển năng lực ở trường tiểu học ..... 21 iii
1.3.1. Mục tiêu dạy học theo định hướng phát triển năng lực cho học sinh tiểu học .................................................................................................... 22 1.3.2. Nội dung dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh tiểu học .... 22 1.3.3. Phương pháp và hình thức tổ chức dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh tiểu học ....................................................................... 22 1.3.4. Kiểm tra đánh giá theo định hướng phát triển năng lực học sinh tiểu học .... 23 1.3.5. Môi trường học tập học tập theo định hướng phát triển năng lực học sinh tiểu học ............................................................................................. 24 1.3.6. Sản phẩm giáo dục theo định hướng phát triển năng lực học sinh tiểu học..... 25 1.4. Nội dung quản lý dạy học dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh .................................................................................................... 27 1.4.1. Quản lý kế hoạch hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh .............................................................................................. 27 1.4.2. Quản lý hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực ở trường tiểu học......................................................................................... 29 1.4.3. Quản lý việc thực hiện chương trình nội dung dạy học và hồ sơ chuyên môn của giáo viên ....................................................................... 31 1.4.4. Quản lý hoạt động đổi mới phương pháp và sử dụng phương tiện dạy học ........ 32 1.4.5. Quản lý hoạt động kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh ....... 33 1.4.6. Quản lý việc khai thác, đảm bảo các điều kiện cho hoạt động dạy học ........ 34 1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dạy học theo định hướng phát triển năng lực ở trường tiểu học tiểu học ......................................................... 34 Kết luận chương 1.............................................................................................. 39 Chương 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ DẠY HỌC THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC Ở CÁC TRƯỜNG TIỂU HỌC HUYỆN ĐẠI TỪ, TỈNH THÁI NGUYÊN ............................................................................... 41 2.1. Đặc điểm kinh tế - xã hội và giáo dục tiểu học của huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên ............................................................................................ 41 iv
2.1.1. Tình hình kinh tế - xã hội của huyện Đại Từ .......................................... 41 2.1.2. Khái quát tình hình giáo dục và giáo dục tiểu học của huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên ..................................................................................... 42 2.2. Khái quát về khảo sát thực trạng ................................................................ 47 2.2.3. Đối tượng khảo sát................................................................................... 48 2.3. Thực trạng dạy học theo định hướng phát triển năng lực ở trường tiểu học huyện Đại Từ .................................................................................... 48 2.2.1. Thực trạng hoạt động dạy học dạy học theo định hướng tiếp cận năng lực học sinh tiểu học hiện nay ................................................................. 49 2.2.2. Thực trạng quản lý dạy học theo định hướng phát triển năng lực tiểu học huyện Đại Từ .................................................................................... 54 2.2.3. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dạy học theo định hướng phát triển năng lục ở các trường tiểu học hiện nay ................................ 80 2.3. Đánh giá chung ........................................................................................... 82 2.3.1. Những kết quả đạt được .......................................................................... 82 2.3.2. Tồn tại, hạn chế ....................................................................................... 83 2.3.3. Nguyên nhân hạn chế .............................................................................. 84 Kết luận chương 2.............................................................................................. 85 Chương 3: BIỆN PHÁP QUẢN LÝ DẠY THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC Ở TRƯỜNG TIỂU HỌC HUYỆN ĐẠI TỪ, TỈNH THÁI NGUYÊN ...... 87 3.1. Nguyên tắc đề xuất biện pháp quản lý........................................................ 87 3.1.1. Đảm bảo tính pháp lý............................................................................... 87 3.1.2. Đảm bảo tính mục tiêu............................................................................. 87 3.1.3. Đảm bảo tính kế thừa............................................................................... 87 3.1.4. Đảm bảo tính thực tiễn ............................................................................ 88 3.1.5. Đảm bảo tính hệ thống............................................................................. 88 3.1.6. Đảm bảo tính khả thi ............................................................................... 89 3.2. Đề xuất biện pháp quản lý dạy học theo định hướng phát triển năng lực ở các trường tiểu học huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên ......................... 89 v
3.2.1. Xây dựng và thực hiện kế hoạch dạy học dạy học theo định hướng phát triển năng lực ........................................................................................... 89 3.2.2. Tổ chức bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ, năng lực quản lý dạy học theo định hướng phát triển năng lực........................................................ 92 3.2.3. Xây dựng và phát triển đội ngũ giáo viên có số lượng đủ, chất lượng cao, cơ cấu phù hợp ................................................................................. 96 3.2.4. Tổ chức chỉ đạo hoạt động đổi mới phương pháp dạy học và bồi dưỡng kỹ năng sư phạm cho giáo viên .................................................... 99 3.2.5. Bồi dưỡng nâng cao trình độ tin học cho giáo viên, tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học ............................................... 103 3.2.6. Chỉ đạo hoạt động kiểm tra, đánh giá và thi đua khen thưởng hoạt động dạy học của giáo viên ................................................................... 107 3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp ............................................................... 110 3.4. Khảo nghiệm sự cần thiết và tính khả thi của các biện pháp đề xuất....... 111 3.4.1. Mục đích khảo nghiệm .......................................................................... 111 3.4.2. Đối tượng khảo nghiệm ......................................................................... 111 3.4.3. Các bước tiến hành khảo nghiệm .......................................................... 111 Kết luận chương 3............................................................................................ 116 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .......................................................................... 117 DANH MỤC CÁC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................. 120 PHỤ LỤC ............................................................................................................... vi
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT TT Chữ viết tắt Nguyên nghĩa 1 CBQL Cán bộ quản lý 2 CĐ Cao đẳng 3 CNH-HĐH Công nghiệp hóa - Hiện đại hóa 4 CNTT Công nghệ thông tin 5 CQG Chuẩn quốc gia 6 ĐH Đại học 7 GDĐT Giáo dục đào tạo 8 GDPT Giáo dục phổ thông 9 GV Giáo viên 10 HĐDH Hoạt động dạy học 11 HS Học sinh 12 HT Hiệu trưởng 13 HTNV Hoàn thành nhiệm vụ 14 HTXSNV Hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ 15 KTĐG Kiểm tra đánh giá 16 KTXH Kinh tế xã hội 17 PPDH Phương pháp dạy học 18 PTNL Phát triển năng lực 19 QLNN Quản lý nhà nước 20 SL Số lượng 21 TB Trung bình 22 TC Trung cấp 23 TH&THCS Tiểu học và Trung học sơ sở 24 TNCS Thanh niên cộng sản 25 TNTP Thiếu niên tiền phong 26 UBND Ủy ban nhân dân vii
DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU Bảng 2.1. Quy mô trường lớp và số học sinh các trường Tiểu học, trên địa bàn huyện Đại Từ 2018-2019 và 2019 - 2020 ................................. 43 Bảng 2.2. Thống kê đội ngũ cán bộ, giáo viên, nhân viên các trường tiểu học trên địa bàn huyện Đại Từ năm học 2018-2019 và 2019- 2020 .................................................................................................................................. 44 Bảng 2.3. Quy mô trường lớp và số học sinh.................................................................. 44 Bảng 2.4. Thống kê thực trạng đội ngũ cán bộ quản lý năm học 2019-2020 ........ 45 Bảng 2.5. Thống kê thực trạng đội ngũ giáo viên năm học 2019-2020 .......... 46 Bảng 2.6. Thực trạng dạy học dạy học theo định hướng tiếp cận năng lực học sinh tiểu học hiện nay ở huyện Đại Từ ...................................... 49 Bảng 2.7. Xây dựng và thực hiện kế hoạch dạy học dạy học theo định hướng phát triển năng lực của giáo viên ..................................................... 55 Bảng 2.8. Đánh giá mức độ cần thiết và mức độ thực hiện nội dung quản lý theo định hướng tiếp cận năng lực học sinh ........................................ 56 Bảng 2.9. Đánh giá mức độ cần thiết và mức độ quản lý thực hiện chương trình nội dung dạy học ......................................................................... 62 Bảng 2.10. Kết quả quản lý việc thực hiện đổi mới phương pháp dạy học và sử dụng phương tiện dạy học ...................................................................... 67 Bảng 2.11. Đánh giá mức độ cần thiết và mức độ thực hiện nội dung quản lý hoạt động bồi dưỡng chuyên môn giáo viên ....................................... 69 Bảng 2.12. Đánh giá mức độ nội dung quản lý thực hiện việc kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh .......................................................... 74 Bảng 2.13. Đánh giá mức độ cần thiết và mức độ thực hiện nội dung quản lý các điều kiện đảm bảo hoạt động dạy học ............................................ 77 Bảng 2.14. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dạy học theo định hướng phát triển năng lực ở các trường tiểu học ........................ 81 viii
Bảng 3.1. Kết quả đánh giá Tính cấp thiết và Tính khả thi ..................................113 Biểu đồ 3.1. Tương quan giữa tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp quản lý dạy học theo định hướng PTNL ở các trường tiểu học huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên ................................................115 ix
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Việc đổi mới căn bản toàn diện chương trình giáo dục phổ thông, các nghị quyết đã chỉ đạo việc đổi mới như: Nghị quyết 29/ NQ-TW: "Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kỹ năng của người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kỹ năng, phát triển năng lực. Chuyển từ học chủ yếu trên lớp sang tổ chức hình thức học tập đa dạng, chú ý các hoạt động xã hội, ngoại khóa, nghiên cứu khoa học. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông trong dạy và học". Chương trình giáo dục phổ thông năm 2018 thay đổi theo hướng tiếp cận năng lực. Để hình thành, phát triển phẩm chất, năng lực cho học sinh, chương trình mới quy định các môn và hoạt động giáo dục trong nhà trường áp dụng phương pháp tích cực hoá hoạt động của người học. Theo đó, giáo viên đóng vai trò tổ chức, hướng dẫn học sinh, tạo môi trường học tập thân thiện, tổ chức những tình huống có vấn đề để khuyến khích các em tích cực tham gia học tập, tự phát hiện năng lực, nguyện vọng của bản thân, rèn luyện thói quen và khả năng tự học. Dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh nhằm giúp cho các em không chỉ chú ý tích cực hoá học sinh về hoạt động trí tuệ mà còn chú ý rèn luyện năng lực giải quyết vấn đề gắn với những tình huống của cuộc sống và nghề nghiệp, đồng thời gắn hoạt động trí tuệ với hoạt động thực hành, thực tiễn. Tăng cường việc học tập trong nhóm, đổi mới quan hệ GV-HS theo hướng cộng tác có ý nghĩa quan trọng nhằm phát triển năng lực xã hội. Hiện nay, lối truyền thụ một chiều từ thầy đến trò vẫn còn tồn tại ở nhiều bậc học, cấp học. Hoạt động dạy học và quản lý hoạt động dạy học ở các trường tiểu học huyện Đại Từ, tỉnh Thái nguyên trong những năm gần đây đã có những 1
bước chuyển biến đáng kể song hiệu quả chưa cao, đội ngũ giáo viên cơ bản đáp ứng tốt yêu cầu nhiệm vụ đặt ra trong việc đổi mới phương pháp dạy học nhằm phát huy tính tích cực, chủ động tiếp cận PTNL học sinh. Tuy nhiên, các hoạt động tự học của học sinh như: Tự tìm hiểu kiến thức, tự thao tác thực hành, tự phát hiện và giải quyết vấn đề chưa được giáo viên chú trọng trong quá trình dạy học. Do đó tính tích cực, chủ động và sáng tạo của học sinh không được phát huy. Học sinh thường ỷ lại vào thầy cô, gia đình dẫn đến trạng thái thờ ơ trong học tập, rèn luyện và các hoạt động khác. Mặc dù đội ngũ giáo viên được bồi dưỡng, đào tạo thường xuyên về đổi mới HĐDH theo hướng PTNL học sinh, song việc vận dụng còn hạn chế, chưa hiệu quả. Bên cạnh đó công tác quản lý HĐDH của nhà trường còn nặng tính hình thức, phần lớn CBQL nhà trường đều được bổ nhiệm từ những giáo viên có nhiều thành tích, kinh nghiệm trong giảng dạy, có năng lực chuyên môn tốt nhưng chưa được trang bị chuyên môn, nghiệp vụ về quản lý giáo dục. Điều đó ảnh hưởng không nhỏ đến những quyết sách mang tính đột phá trong đổi mới HĐDH của nhà trường. Xuất phát từ những lý do nêu trên, tác giả chọn đề tài: "Quản lý dạy học theo định hướng phát triển năng lực ở các trường tiểu học huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên" cho công trình nghiên cứu của mình. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lí luận, thực trạng quản lý dạy học theo định hướng phát triển năng lực ở các trường tiểu học, đề xuất một số biện pháp quản lý dạy học theo định hướng phát triển năng lực ở các trường tiểu học huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên. 3. Khách thể, đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Quản lý dạy học theo định hướng phát triển năng lực ở các trường tiểu học. 3.2. Đối tượng nghiên cứu 2
Quản lý dạy học theo định hướng phát triển năng lực ở các trường tiểu học ở các trường tiểu học huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên. 4. Nhiệm vụ nghiên cứu - Xây dựng cơ sở lý luận về quản lý theo định hướng phát triển năng lực - Thực trạng quản lý dạy học quản lý theo định hướng phát triển năng lực ở các trường tiểu học huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên. - Đề xuất và khảo nghiệm các biện pháp quản lý dạy học quản lý theo định hướng phát triển năng lực ở các trường tiểu học huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên. 5. Giả thuyết khoa học Hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực ở các trường tiểu học huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên. trong thời gian qua đã được quan tâm thực hiện nhưng chưa đáp ứng yêu cầu phát triển năng lực cho học sinh. Nếu đề xuất được các biện pháp quản lý dạy học theo định hướng phát triển năng lực phù hợp với đặc điểm của trường tiểu học, quy định của ngành giáo dục thì sẽ nâng cao được hiệu quả dạy học theo định hướng phát triển năng lực ở các trường tiểu học 6. Phạm vi nghiên cứu Đề tài tập trung đi sâu nghiên cứu các biện pháp quản lý dạy học theo định hướng phát triển năng lực của CBQL ở các trường tiểu học trên toàn huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên. Khách thể điều tra: 24 CBQL gồm Hiệu trưởng, Phó hiệu trưởng, Tổ trưởng chuyên môn, 108 GV, ở 06 trường tiểu học: Vạn Thọ, Kim Đồng, An Khánh, Phúc Lương, Hoàng Nông, La Bằng. Địa bàn: Huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên. Thời gian nghiên cứu: Từ tháng 9 năm 2019 đến tháng 6 năm 2020. 7. Phương pháp nghiên cứu 7.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lí luận 3
Sử dụng các phương pháp phân tích, tổng hợp, khái quát hóa các vấn đề lý luận trong các công trình nghiên cứu khoa học liên quan đến đề tài, các văn bản chỉ đạo của ngành Giáo dục, sách, báo tạp chí... liên quan đến vấn đề lý thuyết về dạy học theo định hướng phát triển năng lực để làm cơ sở lý luận cho đề tài. 7.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn 7.2.1. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi Phương pháp này được sử dụng trong đề tài với mục đích nhằm tìm hiểu thực trạng dạy học theo định hướng phát triển năng lực, quản lý dạy học theo định hướng phát triển năng lực và nguyên nhân của thực trạng. 7.2.2. Phương pháp tổng kết kinh nghiệm Tổng kết kinh nghiệm về việc quản lý dạy học theo định hướng phát triển năng lực thông qua báo cáo trong các hội nghị của Phòng GDĐT huyện Đại Từ, báo cáo của các trường tiểu học huyện Đại Từ và kinh nghiệm tích lũy được của cá nhân trong quá trình làm công tác. 7.2.3. Phương pháp phỏng vấn Được sử dụng với mục đích tìm hiểu những nhận xét, đánh giá của giáo viên, cán bộ quản lý của các trường tiểu học về vấn đề quản lý dạy học theo định hướng phát triển năng lực. 7.2.4. Phương pháp chuyên gia Xin ý kiến chuyên gia về các biện pháp quản lý dạy học theo định hướng phát triển năng lực ở các trường tiểu học huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên mà đề tài đề xuất. 7.3. Nhóm phương pháp xử lý kết quả điều tra Sử dụng phương pháp toán thống kê để xử lý và phân tích các số liệu từ các bảng hỏi thu thập được về mặt định lượng. 8. Cấu trúc luận văn Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và Khuyến nghị, Tài liệu tham khảo và Phụ lục, luận văn được trình bày trong 3 chương: 4
Chương 1: Cơ sở lý luận về quản lý dạy học theo định hướng phát triển năng lực ở trường tiểu học. Chương 2: Thực trạng quản lý dạy học theo định hướng phát triển năng lực ở các trường tiểu học huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên. Chương 3: Biện pháp quản lý dạy học theo định hướng phát triển năng lực ở các trường tiểu học huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên. 5
Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ DẠY HỌC THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC Ở TRƯỜNG TIỂU HỌC 1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Những nghiên cứu ở nước ngoài Những năm đầu thế kỷ XXI, trên thế giới xuất hiện những phong trào đổi mới giáo dục, với mục đích nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo. Nhiều quốc gia trên thế giới coi giáo dục và đào tạo là con đường, là chìa khóa dẫn đến thành công trong sự nghiệp xây dựng và phát triển đất nước. Có nhiều cách để thực hiện nâng cao chất lượng giáo dục, một trong những hướng đi được coi là hiệu quả nhất được nhiều nước tiên tiến quan tâm chú ý và thực hiện nhằm tăng cường hơn nữa chất lượng và hiệu quả giáo dục và đào tạo là thực hiện tiêu chuẩn hóa và cải cách hành chính trong giáo dục và đào tạo. Quản lý tổ chức hoạt động dạy học và dạy học của giáo viên là một trong những vấn đề luôn nhận được sự quan tâm của nhiều nhà khoa học trên thế giới. Nền giáo dục Xô Viết (nước Nga) có các tác giả V.A.Xukhomlinxki, V.P.Xtrezicondin, Jaxapob đã nghiên cứu và đề ra một số vấn đề quản lý của hiệu trưởng trường phổ thông như phân công nhiệm vụ của hiệu trưởng và phó hiệu trưởng. Đặc biệt V.A.Xukhomlinxki coi trọng sự thống nhất, trao đổi giữa hiệu trưởng và phó hiệu trưởng để tìm ra cách quản lý tốt nhất. Sự thống nhất trong quan điểm lãnh đạo là yếu tố căn cốt tạo ra động lực có ý nghĩa đòn bẩy, để hình thành những dự định quản lý được phát triển trong thực tiễn lao động sáng tạo của giáo viên nói riêng và tập thể sư phạm nói chung. V.A.Xukhomlinxki đã chỉ rõ tầm quan trọng của việc tổ chức dự giờ và phân tích bài dạy. Ông đã chỉ ra thực trạng yếu kém của việc phân tích sư phạm bài dạy cho dù hoạt động dự giờ và góp ý với giáo viên sau dự giờ của nhà quản lý vẫn diễn ra thường xuyên. Qua đó ông đã đưa ra nhiều cách phân tích sư phạm bài dạy cho giáo viên. 6
X.L.Kixêcôp đã có nhiều công trình nghiên cứu về năng lực dạy học. Một trong các công trình đó là: hình thành các năng lực, kỹ năng, kỹ xảo dạy học trong điều kiện của nền giáo dục đại học. Tác giả F.N Gônôbôlin trong cuốn “Những phẩm chất tâm lý của người giáo viên” đã phân tích hoạt động dạy học ở hai lĩnh vực: Công tác dạy học và công tác giáo dục của người giáo viên. Tác giả phân tích cụ thể những yêu cầu về phẩm chất và năng lực dạy học của giáo viên cần có để đảm bảo hiệu quả trong giáo dục và dạy học [23]. Tác giả N.M Iacốplep trong cuốn: “Phương pháp và kỹ thuật lên lớp trong trường phổ thông” đã phân tích quá trình nhận thức của học sinh và quá trình dạy học trong đó nêu một cách cụ thể những việc giáo viên cần phải làm, những yêu cầu đối với giáo viên trong việc sử dụng các phương pháp và kỹ thuật dạy học để thực hiện tốt chương trình dạy học ở trường phổ thông. Tác giả đã dần ra những ví dụ thành công cũng như những thất bại trong nghề dạy học nhằm làm sáng tỏ vấn đề cần nâng cao chất lượng giảng dạy trong nhà trường từ việc sử dụng các phương pháp và kỹ thuật dạy học của giáo viên đến việc quản lý dạy học của các nhà quản lý [28]. Nhằm nâng cao chất lượng giáo dục trong thế kỷ XXI, nhiều quốc gia trên thế giới như Nhật Bản, Singapo, Trung Quốc...đã thành lập các cơ quan chuyên môn (hệ thống kiểm định chất lượng giáo dục độc lập...) nhằm đánh giá chất lượng giáo dục và đạo tạo, cũng như các điều kiện đảm bảo chất lượng GDĐT như chương trình nội dung môn học, đội ngũ (cán bộ quản lý, giáo viên, nhân viên), cơ sở vật chất, thiết bị dạy học, các nguồn lực khác... Hầu hết các quốc gia trên thế giới đều nhận định: Chất lượng giáo dục và đào tạo phụ thuộc vào nhiều yếu tố, từ chương trình giáo dục đến quản lý dạy học của các nhà quản lý, việc tổ chức dạy học của giáo viên đến cơ sở vật chất, thiết bị phục vụ cho giáo dục. Vì vậy, muốn nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo thì các yếu tố của quá trình giáo dục và dạy học phải “chuẩn” như mục tiêu, CBQL, giáo viên, học sinh, phương pháp, phương tiện. Đây chính là sự ra đời của quản lý dạy học theo định hướng phát triển năng lực ở các trường tiểu học. 7
1.1.2. Những nghiên cứu ở trong nước Về nâng cao chất lượng hoạt động giảng dạy của giáo viên đã thu hút được sự quan tâm của nhiều nhà nghiên cứu trong nước. Các tác giả Thái Văn Thành, Phạm Minh Hùng, Nguyễn Ngọc Hợi, đã nêu lên những nguyên tắc chung về nâng cao chất lượng của đội ngũ giáo viên như: xây dựng hoàn thiện quy chế đánh giá, xếp loại chuyên môn; tổ chức bồi dưỡng năng lực chuyên môn; xây dựng quy chế thi đua, khen thưởng hợp lý để kích thích phong trào thi đua dạy tốt, học tốt... Vấn đề vê đổi mới phương pháp dạy học lấy học sinh làm trung tâm, tăng cường phương pháp tự học, phát triển các phương pháp dạy học tích cực nhằm phát triển năng lực cho người học đã được tác giả Trần Bá Hoành cũng đã đề cập đến. Trong quyển “Những vấn đề cơ bản của khoa học quản lý giáo dục” của tác giả Trần Kiểm đã chỉ rõ hoạt động quản lý nhà trường bao gồm nhiều loại, như quản lý các hoạt động giáo dục: hoạt động dạy học, hoạt động giáo dục, hoạt động xã hội, hoạt động văn thể, hoạt động lao động, hoạt động ngoại khóa, hoạt động giáo dục hướng nghiệp; quản lý các đối tượng khác nhau: quản lý giáo viên, học sinh, tài chính, cơ sở vật chất; quản lý nhiều khách thể khác nhau: quản lý thực hiện xã hội hóa giáo dục, điều tiết và điều chỉnh ảnh hưởng từ bên ngoài nhà trường, phối hợp với Ban đại diện cha mẹ học sinh. Trong cuốn “Cẩm nang nghiệp vụ quản lý trường học” Tác giả Lê Huỳnh đã khẳng định vai trò rất lớn của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh, Đội TNTP Hồ Chí Minh trong nâng cao chất lượng học tập cho học sinh, cũng như trách nhiệm của Chi bộ Đảng, Công đoàn cơ sở, các Hội đồng khác trong nhà trường đối với nâng cao chất lượng chuyên môn, nghiệp vụ của giáo viên. Tác giả Hà Sĩ Hồ đã nêu rõ mục tiêu quản lý, nội dung và giải pháp quản lý nhà trường phổ thông. Tác giả cho rằng trong việc thực hiện mục tiêu đào tạo, việc quản lý dạy và học (theo nghĩa rộng) là nhiệm vụ trung tâm của nhà trường. 8
Tác giả Nguyễn Văn Lê đã nêu những giải pháp để nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông cần có giải pháp phòng ngừa, khắc phục hiện tượng học sinh yếu kém; cần chú trọng các giải pháp giáo dục tư tưởng chính trị cho cán bộ, giáo viên kết hợp với việc bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ... Sự cần thiết của các phương tiện hỗ trợ dạy học trong các giải pháp nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông là thiết bị và đồ dùng dạy học là phương tiện vật chất để phục vụ quá trình đổi mới phương pháp dạy học, giúp cho giáo viên thực hiện có hiệu quả mục tiêu dạy học, giúp học sinh trực tiếp quan sát, phát huy tính chủ động, tích cực, phát huy năng lực sáng tạo trong tiếp thu kiến thức góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện. Đã có rất nhiều hội thảo khoa học, hội nghị chuyên đề được tổ chức để bàn về các giải pháp nâng cao chất lượng giáo dục, chất lượng dạy học bộ môn, đổi mới chương trình phổ thông, dạy học theo định hướng phát triển năng lực cho học sinh... Qua các đề tài nghiên cứu, các bài tham luận ở các hội thảo, hội nghị, các tác giả đều đã làm rõ vai trò của người hiệu trưởng trong quản lý dạy học để nâng cao chất lượng dạy học theo định hướng phát triển năng lực đáp ứng Chương trình giáo dục phổ thông 2018. Trong đó nhấn mạnh khả năng tổ chức các hoạt động về chuyên môn như: bồi dưỡng giáo viên, bồi dưỡng học sinh giỏi (học sinh có năng khiếu), hỗ trợ học sinh chưa hoàn thành các phẩm chất và năng lực, chuẩn hoá đội ngũ, tổ chức các hội thảo về phương pháp dạy học hiệu quả. Đề tài “Một số giải pháp quản lý dạy học ở các trường trung học phổ thông huyện Phú Tân, tỉnh Cà Mau” của tác giả Võ Thanh Liêm thực hiện luận văn thạc sĩ chuyên ngành Quản lý giáo dục. Tác giả đã trình bày đặc điểm, tình hình chung của các trường trung học phổ thông ở vùng nông thôn và những đặc điểm về hoạt động giảng dạy, học tập của giáo viên và học sinh, đồng thời đề xuất các giải pháp quản lý để nâng cao chất lượng dạy học, đặc biệt tập trung giải quyết vấn đề về đổi mới quản lý phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá, về các biện pháp huy động học sinh đến trường và hạn chế học sinh bỏ học, về ứng dụng công nghệ 9
thông tin trong quản lý và giảng dạy. Tuy nhiên, tác giả chưa đề xuất được các giải pháp tác động nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên, cũng như giải pháp tác động đến học sinh để nâng cao chất lượng học tập... Gần đây đã có một số luận văn Thạc sĩ nghiên cứu về quản lý dạy học trong nhà trường các cấp như: Đề tài: Biện pháp quản lý dạy học của hiệu trưởng các trường tiểu học huyện Lê Chân - Hải Phòng, tác giả Bùi Chương An nghiên cứu; Biện pháp quản lý dạy học của hiệu trưởng các trường trung học cơ sở huyện Ninh Giang - Hải Dương, tác giả Nguyễn Văn Du nghiên cứu; Biện pháp quản lý hoạt động giảng dạy của hiệu trưởng các trường trung học phổ thông vùng có điều kiện kinh tế xã hội đặc biệt khó khăn trên địa bàn tỉnh Lâm Đồng, tác giả Phùng Thị Thuý Hằng nghiên cứu; Biện pháp quản lý dạy học của hiệu trưởng các trường trung học phổ thông huyện Lâm Thao - Phú Thọ, tác giả Trần Mạnh Hưởng nghiên cứu; Giải pháp quản lý dạy học ở các trường trung học cơ sở huyện Thiệu Hoá - Thanh Hoá;... Vấn đề nâng cao chất lượng quản lý dạy học của giáo viên đã từ lâu luôn được các nhà nghiên cứu giáo dục trong và ngoài nước quan tâm. Nhất là những công trình nghiên cứu luận văn cao học những năm gần đây với nhiều cách tiếp cận khác nhau, ở những địa phương khác nhau, với phạm vi nghiên cứu khác nhau, song đều đã khẳng định vai trò quan trọng của công tác quản lý trong việc nâng cao chất lượng dạy và học trong các nhà trường. Những công trình luận văn kể trên đã đề cập đến các vấn đề cơ bản liên quan đến hoạt động dạy học và đưa ra những biện pháp giúp nâng cao khả năng quản lý dạy học của nhà trường. Cơ bản các công trình đó đã tiến hành nghiên cứu thực trạng quản lý dạy học của hiệu trưởng đối với giáo viên hoặc của các chủ thể khác đối với các trường ở cấp học phổ thông bằng những cách tiếp cận khác nhau; đã đề xuất được một số biện pháp cần thiết, khả thi để nâng cao hiệu 10