Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Quản lý hoạt động tư vấn tâm lý học đường ở các trường THPT huyện Bắc Quang, tỉnh Hà Giang

Chia sẻ: Ganuongmuoilu | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:142

Thêm vào BST

Báo xấu

156
lượt xem 36
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu đề tài là nghiên cứu lý luận và thực tiễn quản lý hoạt động tư vấn tâm lý cho học sinh ở các trường THPT huyện Bắc Quang, tỉnh Hà Giang, đề tài đề xuất biện pháp quản lý hoạt động tư vấn tâm lý cho học sinh ở các trường THPT huyện Bắc Quang, tỉnh Hà Giang góp phần nâng cao chất lượng hoạt động tư vấn tâm lý và đáp ứng tốt nhu cầu được tư vấn tâm lý của học sinh.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Quản lý hoạt động tư vấn tâm lý học đường ở các trường THPT huyện Bắc Quang, tỉnh Hà Giang

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM PHẠM VĂN THIỆM QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG TƢ VẤN TÂM LÝ HỌC ĐƢỜNG Ở CÁC TRƢỜNG THPT HUYỆN BẮC QUANG, TỈNH HÀ GIANG LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2020
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM PHẠM VĂN THIỆM QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG TƢ VẤN TÂM LÝ HỌC ĐƢỜNG Ở CÁC TRƢỜNG THPT HUYỆN BẮC QUANG, TỈNH HÀ GIANG Ngành: Quản lý Giáo dục Mã ngành: 8.14.01.14 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: GS.TSKH. NGUYỄN VĂN HỘ THÁI NGUYÊN - 2020
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các số liệu, kết quả nêu trong luận văn này là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Thái Nguyên, ngày 26 tháng 10 năm 2020 Tác giả luận văn PHẠM VĂN THIỆM i
LỜI CẢM ƠN Trong thời gian học tập và quá trình thực hiện luận văn, tác giả đã nhận được sự chỉ bảo tận tình, chân thành từ phía các giảng viên của Trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên. Tác giả xin chân thành cảm ơn quý thầy cô giáo cũng như xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc nhất đến GS.TSKH Nguyễn Văn Hộ đã hướng dẫn tác giả nghiên cứu và hoàn thành luận văn theo đúng tiến độ, luôn tạo điều kiện thuận lợi cho việc học tập, nghiên cứu và bảo vệ luận văn. Tác giả xin chân thành cảm ơn các đồng chí lãnh đạo UBND huyện Bắc Quang; các đồng chí lãnh đạo, chuyên viên Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Hà Giang các đồng chí lãnh đạo, chuyên viên Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện Bắc Quang, các đồng chí cán bộ quản lý, giáo viên các trường THPT trên địa bàn huyện Bắc Quang cùng bạn bè, người thân đã giúp đỡ tác giả hoàn thành luận văn. Mặc dù tác giả đã rất cố gắng, song luận văn không thể tránh khỏi những thiếu sót nên tác giả kính mong nhận được sự chỉ bảo, góp ý của các nhà khoa học để hoàn thiện luận văn được tốt hơn. Trân trọng cảm ơn! Thái Nguyên ngày 20 tháng 10 năm 2020 TÁC GIẢ PHẠM VĂN THIỆM ii
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ........................................................................................................ i LỜI CẢM ƠN .............................................................................................................ii MỤC LỤC ................................................................................................................. iii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT .......................................................................vii DANH MỤC CÁC BẢNG...................................................................................... viii DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ .................................................... x MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ..................................................................................................... 1 2. Mục đích nghiên cứu ............................................................................................... 2 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu ....................................................................... 2 4. Giả thuyết khoa học ................................................................................................ 2 5. Nhiệm vụ nghiên cứu .............................................................................................. 3 6. Phạm vi nghiên cứu ................................................................................................. 3 7. Phương pháp nghiên cứu ......................................................................................... 3 8. Cấu trúc luận văn .................................................................................................... 4 Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG TƢ VẤN TÂM LÝ HỌC ĐƢỜNG Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG ................ 5 1.1. Tổng quan về lịch sử nghiên cứu vấn đề.............................................................. 5 1.1.1. Trên thế giới ...................................................................................................... 5 1.1.2. Ở Việt Nam ....................................................................................................... 7 1.2. Một số khái niệm cơ bản ...................................................................................... 9 1.2.1. Quản lý .............................................................................................................. 9 1.2.2. Tư vấn tâm lý học đường, hoạt động tư vấn tâm lý học đường ...................... 11 1.2.3. Quản lý hoạt động tư vấn tâm lý học đường ................................................... 13 1.3. Hoạt động tư vấn tâm lý học đường ở trường THPT ......................................... 14 1.3.1. Đặc điểm khó khăn tâm lý của học sinh THPT .............................................. 14 1.3.2. Vai trò của hoạt dộng tư vấn tâm lý học đường ở trường THPT .................... 16 1.3.3. Mục tiêu, nội dung, phương pháp và hình thức tổ chức hoạt động tư vẩn tâm lý học đường ở trường THPT ............................................................................. 17 iii
1.4. Quản lý hoạt động tư vấn tâm lý học đường ở trường THPT ............................ 25 1.4.1. Lập kế hoạch quản lý hoạt động tư vấn tâm lý học đường ở trường THPT ........ 25 1.4.2. Tổ chức triển khai hoạt động tư vấn tâm lý học đường ở trường THPT ....... 26 1.4.3. Kiểm tra, đánh giá hoạt động tư vấn tâm lý học đường ở trường THPT ...... 29 1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động tư vấn tâm lý học đường ở trường THPT ............................................................................................................. 30 1.5.1. Các yếu tố khách quan .................................................................................... 30 1.5.2. Các yếu tố chủ quan ........................................................................................ 31 Tiểu kết chương 1...................................................................................................... 33 Chƣơng 2. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG TƢ VẤN TÂM LÝ HỌC ĐƢỜNG Ở CÁC TRƢỜNG THPT HUYỆN BẮC QUANG, TỈNH HÀ GIANG .............................................................................................................. 34 2.1. Khái quát về đặc điểm tình hình kinh tế - xã hội, giáo dục của huyện Bắc Quang, tỉnh Hà Giang ............................................................................................... 34 2.1.1. Vị trí địa lý tự nhiên và dân số, những nhân tố chủ yếu tác động đến công tác giáo dục trên địa bàn huyện Bắc Quang ................................................ 34 2.1.2. Tình hình thực hiện nhiệm vụ giáo dục THPT huyện Bắc Quang, tỉnh Hà Giang........................................................................................................... 36 2.2. Tổ chức khảo sát thực trạng ............................................................................... 40 2.2.1. Mục đích khảo sát ........................................................................................... 40 2.2.2. Nội dung khảo sát............................................................................................ 40 2.2.3. Phương pháp khảo sát và phương thức xử lý số liệu ...................................... 41 2.3. Kết quả khảo sát thực trạng ................................................................................ 42 2.3.1. Thực trạng hoạt động tư vấn tâm lý học đường tại các trường THPT huyện Bắc Quang, tỉnh Hà Giang ............................................................................. 42 2.3.2. Thực trạng thực hiện nội dung quản quản lý hoạt động tư vấn tâm lý ở các trường THPT huyện Bắc Quang, tỉnh Hà Giang ................................................ 62 2.3.3. Thực trạng yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động tư vấn tâm lý học đường ở các trường THPT huyện Bắc Quang, tỉnh Hà Giang. ................................. 77 iv
2.4. Đánh giá chung .................................................................................................. 80 2.4.1. Điểm mạnh ...................................................................................................... 80 2.4.2. Hạn chế và nguyên nhân ................................................................................. 81 Tiểu kết chương 2...................................................................................................... 83 Chƣơng 3. BIỆN PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG TƢ VẨN TÂM LÝ HỌC ĐƢỜNG Ở CÁC TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG HUYỆN BẮC QUANG, TỈNH HÀ GIANG ......................................................................... 84 3.1. Các nguyên tắc đề xuất biện pháp ...................................................................... 84 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính mục đích ................................................................. 84 3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn ................................................................. 84 3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính đồng bộ .................................................................. 85 3.1.4. Nguyên tắc phối hợp giữa kế thừa và phát triển ............................................. 85 3.2.5. Nguyên tắc đảm bảo tính hiệu quả .................................................................. 86 3.2. Các biện pháp quản lý hoạt động tư vấn tâm lý học đường ở các trường THPT huyện huyện Bắc Quang, tỉnh Hà Giang........................................................ 86 3.2.1. Nâng cao nhận thức cho cán bộ quản lý, giáo viên về hoạt động tư vấn tâm lý học đường ....................................................................................................... 86 3.3.2. Tổ chức bồi dưỡng cho giáo viên chủ nhiệm lớp về kỹ năng tư vấn tâm lý học đường ở các trường THPT huyện Bắc Quang, tỉnh Hà Giang ....................... 88 3.2.3. Chỉ đạo đổi mới hình thức, nội dung tổ chức hoạt động tư vấn tâm lý học đường ở các trường THPT huyện Bắc Quang, tỉnh Hà Giang ........................... 91 3.2.4. Tăng cường điều kiện cơ sở vật chất, trang thiết bị phục vụ hoạt động tư vấn tâm lý học đường ở các trường THPT................................................................ 93 3.2.5. Tăng cường kiểm tra, giám sát hoạt động tư vấn tâm lý học đường cho học sinh ở các trường THPT ..................................................................................... 95 3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp ........................................................................ 98 3.4. Khảo nghiệm các biện pháp đề xuất .................................................................. 98 3.4.1. Mục đích .......................................................................................................... 98 v
3.4.2. Nội dung và cách tiến hành ............................................................................. 99 3.4.3. Kết quả khảo nghiệm .................................................................................... 100 3.4.4. Tương quan giữa tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp................ 102 Kết luận chương 3 ................................................................................................... 103 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ....................................................................... 105 TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................... 108 PHỤ LỤC vi
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Bộ GD&ĐT : Bộ Giáo dục và Đào tạo CBGV : Cán bộ giáo viên CBQLGD : Cán bộ Quản lý giáo dục ĐH : Đại học HS : Học sinh NCS : Nghiên cứu sinh PTDT : Phổ thông dân tộc THCS : Trung học cơ sở THPT : Trung học phổ thông Ths : Thạc sĩ TVTL : Tư vấn tâm lý vii
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Quy mô số lớp, số học sinh của các trường THPT huyện Bắc Quang năm học 2020-2021 .........................................................37 Bảng 2.2. Số lượng cán bộ QL,GV, NV các trường THPT huyện Bắc Quang, năm học 2020-2021 ................................................................38 Bảng 2.3. Xếp loại học lực của HS THPT huyện Bắc Quang tỉnh Hà Giang năm học 2020 - 2021 ................................................................39 Bảng 2.4. Xếp loại Hạnh kiểm của HS THPT huyện Bắc Quang tỉnh Hà Giang năm học 2020 - 2021 .........................................................40 Bảng 2.5. Thực trạng nhận thức về tầm quan trọng của hoạt động tư vấn tâm lý học đường ở trường THPT ..............................................44 Bảng 2.6. Đánh giá CBQL &GV về thực trạng nội dung tư vấn tâm lý học đường ở các trường THPT huyện Bắc Quang, tỉnh Hà Giang................49 Bảng 2.7. Đánh giá của HS về thực trạng nội dung tư vấn tâm lý học đường ở các trường THPT huyện Bắc Quang, tỉnh Hà Giang...........53 Bảng 2.8. Thực trạng hình thức tổ chức hoạt động tư vấn tâm lý học đường cho HS các trường THPT huyện Bắc Quang, tỉnh Hà Giang .......................................................................................56 Bảng 2.9. Thực trạng nhu cầu tư vấn tâm lý học đường của học sinh các trường THPT huyện Bắc Quang, tỉnh Hà Giang......................61 Bảng 2.10. Thực trạng lập kế hoạch quản lý hoạt động tư vấn tâm lý ở các trường THPT huyện Bắc Quang, tỉnh Hà Giang......................65 Bảng 2.11. Thực trạng tổ chức quản lý hoạt động tư vấn tâm lý học đường ở các trường THPT huyện Bắc Quang, tỉnh Hà Giang.......................68 Bảng 2.12. Thực trạng chỉ đạo quản lý hoạt động tư vấn tâm lý ở các trường THPT huyện Bắc Quang, tỉnh Hà Giang.............................70 Bảng 2.13. Thực trạng kiểm tra, đánh giá hoạt động tư vấn tâm lý ở các trường THPT huyện Bắc Quang, tỉnh Hà Giang......................75 viii
Bảng 2.14. Thực trạng yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động tư vấn tâm lý học đường ở các trường THPT huyện Bắc Quang, tỉnh Hà Giang ........................................................................................78 Bảng 3.1. Khảo nghiệm tính cần thiết, tính khả thi của các biện pháp 100quản lý hoạt động tư vấn tâm lý học đường ở trường THPT huyện Bắc Quang, tỉnh Hà Giang ........................................100 Bảng 3.3. Mức độ tương quan giữa tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp quản lý hoạt động tư vấn tâm lý học đường ở trường THPT huyện Bắc Quang, tỉnh Hà Giang...........................102 ix
DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ Bảng 3.1. Biểu đồ tính cần thiết, tính khả thi của các biện pháp quản lý hoạt động tư vấn tâm lý học đường ở trường THPT huyện Bắc Quang, tỉnh Hà Giang ............................................... 101 x
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Tư vấn tâm lý cho học sinh là một lĩnh vực ứng dụng của tham vấn tâm lý trong trường học nhằm mục đích trợ giúp về tâm lý, sức khỏe, giáo dục và các vấn đề nảy sinh trong đời sống xã hội cho học sinh. Những năm gần đây, hoạt động tư vấn lâm lý trong trường học được các cấp ngành rất quan tâm, Bộ GD&ĐT đã có văn bản chỉ đạo rất cụ thể đó là Thông tư 31/2017/TT- BGDĐT ngày 18 tháng 12 năm 2017 của Bộ trưởng Bộ GD&ĐT về Hướng dẫn thực hiện công tác tư vấn tâm lý cho học sinh trong trường phổ thông. Văn bản trên là hành lang pháp lý quan trọng để cho công tác tư vấn lâm lý học sinh được các nhà trường quan tâm đúng mức. Xã hội ngày nay đã và đang trên đà phát triển kéo theo nhiều vấn đề xã hội ngày càng phức tạp hơn, điều đó đã ảnh hưởng đến tâm lý và hệ thống giá trị của nhiều tầng lớp, trong đó có lứa tuổi học sinh. Bên cạnh đó, hoạt động giáo dục và dạy học trong các nhà trường hiện nay còn nhiều bất cập cũng tạo nên sức ép rất lớn tới các em học sinh. Do đó, nhiều học sinh gặp khó khăn trong cuộc sống và học tập, định hướng giá trị sống, nghề nghiệp và ứng xử để đáp ứng được các kỳ vọng, yêu cầu của gia đình, xã hội. Trong số đố nhiều học sinh rơi vào tình trạng căng thẳng, dồn nén lo âu, thậm chí có biểu hiện rối loạn tâm lý. Hiện nay, tại Hà Giang, hoạt động tư vấn tâm lý học đường đã được nhiều cấp ngành quan tâm, trong đó Sở GD&ĐT Hà Giang đã có văn bản chỉ đạo đến các nhà trường để tổ chức các hoạt động tư vấn tâm lý cho học sinh. Cụ thể là Văn bản số 265/SGDĐT-GDTrH ngày 13 tháng 3 năm 2019, hướng dẫn công tác tư vấn tâm lý cho học sinh trong trường phổ thông. Văn bản số 1128/SGDĐT-GDTrH, ngày 09/9/2019 của Sở GD&ĐT Hà Giang, V/v Hướng dẫn thực hiện nhiệm vụ GDTrH năm học 2019 - 2020. Từ đó, các cấp học nói chung và các trường THPT nói riêng đã triển khai hoạt động tư vấn học đường trong các hoạt động giáo dục nhằm hỗ trợ tâm lý cho học sinh. Tuy nhiên, đội ngũ cán bộ tham gia hoạt động tư vấn chủ yếu vẫn là kiêm nhiệm chưa được đào tạo bài bản chuyên nghiệp, còn thiếu hụt nhiều về kiến thức và kỹ năng tham vấn, hoạt động tư vấn tâm lý mới bước đầu được triển khai 1
trong trường học nên còn nhiều bỡ ngỡ, khó khăn. Trong khi đó, học sinh phổ thông trung học là lứa tuổi còn non nớt nhiều mặt, kinh nghiệm và kỹ năng sống chưa nhiều, nhiều em có rất nhiều khúc mắc trong học tập, tâm sinh lý, trong các mối quan hệ mà các em không thể tự giải quyết được, nhất là học sinh vùng sâu vùng xa có nhiều bất cập về nhận thức do đó những khó khăn của học sinh còn nhiều hơn nữa. Chính vì những lý do trên, với kinh nghiệm thực tế tại đơn vị và công tác quản lý của bản thân kết hợp với những kiến thức khoa học quản lý được trang bị trong khoá học thạc sỹ quản lý giáo dục, tôi chọn đề tài nghiên cứu “Quản lý hoạt động tư vấn tâm lý học đường ở các trường THPT huyện Bắc Quang, tỉnh Hà Giang”. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn quản lý hoạt động tư vấn tâm lý cho học sinh ở các trường THPT huyện Bắc Quang, tỉnh Hà Giang, đề tài đề xuất biện pháp quản lý hoạt động tư vấn tâm lý cho học sinh ở các trường THPT huyện Bắc Quang, tỉnh Hà Giang góp phần nâng cao chất lượng hoạt động tư vấn tâm lý và đáp ứng tốt nhu cầu được tư vấn tâm lý của học sinh. 3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Quá trình hoạt động tư vấn tâm lý học đường ở các trường THPT huyện Bắc Quang, tỉnh Hà Giang. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Biện pháp quản lý hoạt động tư vấn tâm lý học đường ở các trường THPT huyện Bắc Quang, tỉnh Hà Giang. 4. Giả thuyết khoa học Hoạt động tư vấn tâm lý học đường ở các trường THPT huyện Bắc Quang, tỉnh Hà Giang đã được triển khai từ năm học 2018-2019, bước đầu các nhà trường đã những kết quả trong công tác hỗ trợ, tư vấn tâm lý cho học sinh tuy nhiên hoạt động này vẫn còn những hạn chế và bất cập như: trình độ tư vấn tâm lý của giáo viên còn hạn chế; các hình thức tư vấn tâm lý học đường chưa phù hợp; học sinh còn e ngại khi đến phòng tư vấn tâm lý học đường… có nhiều nguyên nhân dẫn đến 2
thực trạng như vậy, trong đó có nguyên nhân hạn chế là do công tác quản lý hoạt động tư vấn tâm lý học đường chưa hiệu quả, từ đó nếu đề xuất được các biện pháp quản lý hoạt động tư vấn tâm lý học đường cho học sinh ở các trường THPT huyện Bắc Quang, tỉnh Hà Giang một cách sáng tạo, thiết thực, phù hợp với thực tế ở địa phương thì sẽ góp phần nâng cao chất lượng, hiệu quả của công tác tư vấn tâm lý học đường trong các nhà trường THPT huyện Bắc Quang, tỉnh Hà Giang. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận về quản lý hoạt động tư vấn tâm lý học đường ở trường THPT. 5.2. Khảo sát, đánh giá thực trạng quản lý hoạt động tư vấn tâm lý học đường ở các trường THPT huyện Bắc Quang, tỉnh Hà Giang. 5.3. Đề xuất các biện pháp quản lý hoạt động tư vấn tâm lý học đường ở các trường THPT huyện Bắc Quang, tỉnh Hà Giang. 6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu 6.1. Giới hạn về nội dung Đề tài tập trung nghiên cứu và đề xuất một số biện pháp quản lý hoạt động tư vấn tâm lý học đường ở các trường THPT huyện Bắc Quang, tỉnh Hà Giang. 6.2. Giới hạn về khách thể điều tra và địa bàn khảo sát Về khách thể điều tra: Tiến hành khảo sát trên 45 CBQLGD, 91 CBGV và 286 học sinh. Về địa bàn khảo sát: Nghiên cứu thực tiễn tư vấn tâm lý cho học sinh ở các trường THPT huyện Bắc Quang, tỉnh Hà Giang tại 05 trường THPT gồm: THPT Tân Quang; THPT Kim Ngọc; THPT Việt Vinh; THPT Hùng An; THCS-THPT Liên Hiệp. Thời gian nghiên cứu đề tài: tháng 8/2019 đến tháng 8/2020. 7. Phƣơng pháp nghiên cứu 7.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận Tổng hợp, hệ thống hoá, phân tích những vấn đề có lên quan đến đề tài luận văn trong các công trình nghiên cứu của các tác giả đi trước thu thông thông tin, dữ 3
liệu để xây dựng cơ sở lý thuyết của đề tài luận văn. 7.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn 7.2.1. Phương pháp phỏng vấn Trao đổi, phỏng vấn cán bộ quản lý, giáo viên về hoạt động tư vấn tâm lý học đường ở các trường THPT huyện Bắc Quang, tỉnh Hà Giang để có thêm những thông tin về thực trạng hoạt động tư vấn tâm lý học đường ở các trường THPT trên dịa bàn huyện Bắc Quang, tỉnh Hà Giang. 7.2.2. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi Phương pháp này được sử dụng với mục đích khảo sát nhu cầu, nhận thức, sự đánh giá của các khách thể điều tra về các hoạt động tư vấn tâm lý học đường ở các trường THPT huyện Bắc Quang, tỉnh Hà Giang. 7.2.3. Phương pháp lấy ý kiến của các chuyên gia Phương pháp này được sử dụng với mục đích xin ý kiến của các chuyên gia, các nhà quản lý, các giáo viên có nhiều kinh nghiệm trong công tác chủ nhiệm về việc xây dựng và đề xuất các biện pháp quản lý hoạt động tư vấn tâm lý học đường các trường THPT, đồng thời kiểm tra tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp đề xuất. 7.3. Các phương pháp xử lý số liệu bằng thống kê toán học Sử dụng một số công thức toán thống kê như tính trung bình cộng, tính phần trăm... để xử lý các kết quả nghiên cứu thực tiễn. 8. Cấu trúc luận văn Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Danh mục các tài liệu tham khảo và Phụ lục thì Luận văn gồm 3 chương: Chương 1. Cơ sở lý luận về quản lý hoạt động tư vấn tâm lý học đường ở trường THPT. Chương 2. Thực trạng quản lý hoạt động tư vấn tâm lý học đường ở các trường THPT huyện Bắc Quang, tỉnh Hà Giang. Chương 3. Biện pháp quản lý hoạt động tư vấn tâm lý học đường ở các trường THPT huyện Bắc Quang, tỉnh Hà Giang. 4
Chƣơng 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG TƢ VẤN TÂM LÝ HỌC ĐƢỜNG Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Về các xu hướng nghiên cứu tư vấn tâm lý học đường * Xu hướng thứ nhất: nghiên cứu thực trạng nhu cầu tư vấn tâm lý học đường Nội dung nghiên cứu: Thường tập trung vào nhu cầu tư vấn, các vấn đề cần tư vấn, số lần đến phòng tâm lý học đường, nguyên nhân cản trở đến các dịch vụ hỗ trợ, tư vấn... Những đánh giá theo nghiên cứu của xu hướng này cho thấy học sinh cần được hỗ trợ tâm lý thường là bạo lực học đường, các mối quan hệ xã hội, định hướng giá trị, bắt nạt học đường, kĩ năng giải quyết các vấn đề, khó khăn trong học tập, giá trị sống, kỹ năng sống... Các kết quả nghiên cứu khẳng định rằng, tần suất đến phòng tâm lý học đường của học sinh là khá hạn chế vì họ bị cản trở bởi nhiều nguyên nhân, như: suy nghĩ đến phòng tư vấn tâm lý là có vấn đề, lo ngại về tính bảo mật của thông tin cá nhân, học sinh không đủ thời gian vì lịch học tại trường bị khép kín, sự phức tạp của một số quy trình tư vấn tâm lý, nhiều giáo viên tư vấn lúng túng và không hỗ trợ thỏa đáng cho học sinh do nghiệp vụ tư vấn còn hạn chế. * Xu hướng thứ hai: phát triển các thang đo về nhu cầu tư vấn, tư vấn tâm lý Mới đầu, những nghiên cứu về nhu cầu tư vấn tâm lý theo xu hướng điều tra được thực hiện dựa trên một số công cụ và phương pháp đơn giản như phỏng vấn theo nhóm, phỏng vấn trọng tâm và bảng hỏi, các công cụ đánh giá về nhu cầu ở học sinh. Từ đó, nhằm đánh giá chính xác, khách quan và khoa học về thực trạng nhu cầu tư vấn, tư vấn tâm lý ở học sinh, các nhà khoa học tâm lý đã xây dựng và phát triển các thang đo về nhu cầu tư vấn, tư vấn tâm lý để đảm bảo độ tin cậy. Ở Châu Phi, thang đo "The Students Counseling Needs Scale” (Thang đo nhu cầu tư vấn cho học sinh) của Nyutu (2007) được sử dụng khá phổ biến. Thang đo này cũng được chính Nyutu & Gysbers (2010) sử dụng trong một nghiên cứu gân đây: “Nhu cầu tư vấn của học sinh trung học phô thông Kenya” nghiên cứu được thực hiện trên học sinh THPT ở Kenya. Nghiên cứu một lần nữa khẳng định 5
tầm quan trọng của việc sử dụng công cụ đánh giá để xác định nhu cầu tư vấn tại Kenya thay cho các công cụ đánh giá nhu cầu chung ở học sinh, sinh viên. Xu hướng này vẫn dang rất dược khuyến khích tại các nước Châu Á và Châu Phi. Riêng ở các nước Châu Âu và Mỹ, các nghiên cứu về phát triển thang đo và công cụ đánh giá nhu cầu tư vấn, tư vấn tâm lý học đường đang dần được chú trọng. Các công cụ này hỗ trợ rất lớn cho các nhà tư vấn xây dựng mô hình tư vấn, đáp ứng đúng nhu cầu của học sinh, sinh viên như McGannon, Carey & Dimmitt (2007) có nhận định: “Tư vấn học đường có tiềm lực to lớn trong việc giúp học sinh, sinh viên đạt các tiêu chuẩn cao hơn trong các lĩnh vực học đường và cuộc sống; điều này phần lớn phụ thuộc vào các công cụ đo lường nhu cầu tư vấn, hỗ trợ tâm lý và các phương pháp cải thiện hành vi của học sinh, sinh viên” (Corey Gerald (1991), Theory and Practice of Counserling and Psychotherapy, Brooks/Cole Publishing Company). (dẫn theo [18]). * Xu hướng thứ ba: nghiên cứu xây dựng các mô hình tư vấn tâm lý học đường thay đổi nội dung, chương trình hoạt động tư vấn học đường. Ở Mỹ có mô hình tư vấn học sinh dựa trên kinh nghiệm; mô hình tư vấn của Trường Illinois, mô hình tư vấn của Trường đại học tổng hợp Winsconsin và đặc biệt là mô hình tư vấn chuyển đổi của các tác giả Eschenauer và Chen - Hayes dành cho các trường học ở đô thị... Bên cạnh đó, còn có các mô hình tâm lý học đường như mô hình phân phối dịch vụ tâm lý học, trường học 3 tầng (năm 2008), mô hình dịch vụ tư vấn học đường tích hợp và toàn diện (năm 2010). Ở Pháp đã hình thành một mạng lưới hỗ trợ đặc biệt (RASED). Đây là mô hình trợ giúp đặc biệt bao gồm những hoạt động cùng nhau phòng ngừa và khắc phục khi giáo viên không có biện pháp thay thế nào. Mạng lưới RASED có hai nhiệm vụ chính là phòng ngừa và hỗ trợ. Ở Singapore có mô hình Dịch vụ chăm sóc học sinh (Student Care Service - SCS). Ở Trung Quốc có mô hình chăm sóc sức khỏe tâm thần tại các nhà trường cho học sinh các cấp... Các nghiên cứu đã cho thấy được nội dung, đặc điểm, biểu hiện, mức độ của nhu cầu được tư vấn hỗ trợ tâm lý học đường cho học sinh khi học sinh có khó khăn tâm lý. Các nghiên cứu này nói chung đều có thể được ứng dụng hiệu quả trong việc xây dựng các chương trình, kế hoạch chẩn đoán, phòng ngừa và can thiệp sớm trong học đường. 6
Hiện nay, Hiệp hội các nhà Tâm lý học đường ở nước Mỹ được xem là kiểu mẫu cho các chương trình tư vấn hỗ trợ tâm lý học đường của hầu hết các nước trên thế giới. Hiệp hội này, hiện tại có hơn 23.000 hội viên trên toàn thế giới. Các dịch vụ tư vấn, hỗ trợ tâm lý học đường đã trở nên phổ biến và không thể thiếu dược trong các trường học, các cơ sở đào tạo ở các nước phát triển như Anh, Pháp, Nga, Đức... và nhiều quốc gia khác trên thể giới. Như vậy, trên thế giới các nghiên cứu theo ba khuynh hướng trên đã góp phần giúp các nhà quản lý ở các trường phổ thông và đại học có cơ sở để tìm các biện pháp tổ chức hoạt động tư vấn tâm lý học đường cho học sinh một cách bài bản, khoa học và hiệu quả nhất. 1.1.2. Về nghiên cứu tâm lý học đường hiện nay Để triển khai tốt các vấn đề nghiên cứu theo hướng mới, việc cập nhật lí luận mới, việc khai thác lựa chọn các phương pháp, kĩ thuật đo đạc, đánh giá hiện đại từ nước ngoài có ý nghĩa quan trọng và đã được quan tâm thực hiện. Cụ thể có các công trình nghiên cứu hiện nay như sau: * Đối với lứa tuổi Mầm non, nhiều đề tài nghiên cứu đã được đánh giá nghiệm thu cùng với hàng chục luận án tiến sĩ, luận văn thạc sĩ Tâm lí học: Hồ Lam Hồng (2002), Đặc trưng tâm lí trong hoạt động ngôn ngữ của lứa tuổi Mầm non (5- 6 tuổi); Ngô Công Hoàn (2002; 2005), (Nguyễn Thị Như Mai, 2001), Nghiên cứu tâm - vận động ở trẻ em 5-6 tuổi” ... Đặc biệt, công trình nghiên cứu dài hơi trên trẻ từ 0 đến 6 tuổi do Trung tâm Nghiên cứu lứa tuổi trước tuổi học, Viện Khoa học Giáo dục, tiến hành theo một hệ thống 3 đề tài nghiên cứu cấp Bộ nối tiếp nhau được bắt đầu từ năm 1996, nhằm vào 3 độ tuổi của trẻ đã tập trung vào làm rõ các đặc điểm phát triển tâm - vận động và phân tích một số yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển của trẻ (do PGS.TS. Hàn Nguyệt Kim Chi làm chủ nhiệm). * Đối với lứa tuổi học sinh phổ thông, nhiều công trình nghiên cứu ở các cấp độ khác nhau đã được triển khai đánh giá về sự phát triển các chức năng tâm lí ở học sinh, nhằm cung cấp cơ sở khoa học cho việc thiết kế nội dung chương trình… phù hợp với học sinh. 7
Feldman, RS (2003), “Những vấn đề trọng yếu trong tâm lý học”, NXB Thống kê, Hà Nội. Grace J. Craig, Don Baucum, Matxcơva (2009), “Tâm lý học phát triển” (người dịch TS Hoàng Mộc Lan và cs), Khoa Tâm lý học, ĐHKHXH & NV (ĐHQG Hà Nội), Hà Nội. Rubinstein, S.I (2001) “Giáo dục và sự phát triển xúc cảm”, NXB Giáo dục, Hà Nội. Trần Thị Minh Đức (2008), “Các thực nghiệm trong Tâm lý học xã hội”, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội. Năm 2006, tác giả Nguyễn Thị Oanh xuất bản cuốn sách “Tư vấn tâm lý học đường" được Nhà xuất bản Trẻ phát hành trên toàn quốc. Trong nội dung cuốn sách tác giả cũng chỉ rõ nguyên tắc tư vấn tàm lý học đường, quy trình và kỹ năng, kỹ thuật cần thiết dể tiến hành công tác tư vẩn tâm lý. Có thể nói cuốn sách này xuất bản cùng với chuyên mục tư vấn học dường do báo Phụ nữ thành phố Hồ Chí Minh (tác giả Nguyễn Thị Oanh phụ trách) đã nhận được sự hưởng ứng rất nhiệt tình của đông đảo học sinh, phụ huynh và các trường học. Năm 2013, tác giả Nguyễn Công Khanh đã xuất bản cuốn sách “Tư vấn tâm lý tuổi vị thành niên”. Nội dung cuốn sách đề cập tới những đặc trưng tâm lý cơ bản của trẻ tuổi vị thành niên; nghệ thuật giao tiếp ứng xử với bạn bè, cha mẹ; học cách phòng tránh những hiểm họa từ xa; trắc nghiệm tâm lý để tự biết mình... Năm 2013, tác giả Trương Thị Hằng đã nghiên cứu: “Biện pháp quản lý hoạt động tư vẩn tâm lý học đường cho học sinh THPT Đinh Tiên Hoàng, quận Ba Đình, Hà Nội”. Công trình nghiên cứu đã chỉ ra những tồn tại trong quản lý công tác tư vấn tâm lý học đường như: cán bộ quản lý, giáo viên làm công tác tư vấn tâm lý học đường còn thiếu về kỹ năng tư vấn; việc lập kế hoạch, tổ chức thực hiện kế hoạch, chỉ đạo triển khai, kiểm tra đánh giá hoạt động tư vấn tâm lý học đường còn tồn tại nhiều hạn chế. Năm 2019, tác giả Nguyễn Thị Tình nghiên cứu: “Quản lý hoạt động tư vấn tâm lý học đường ở các trường THPT huyện Si Ma Cai, tỉnh Lào Cai". Kết quả nghiên cứu cho thấy công tác quản lý hoạt động tư vấn tâm lý học đường đã có nhiều sự thay đổi song vẫn còn tồn tại những hạn chế như việc tổ chức, chỉ đạo thực hiện tư vấn tâm lý học đường còn mang tính hình thức, chưa đi vào chiều sâu, cơ sở vật chất của các phòng tư vấn vẫn chưa được đầu tư đúng mức, chưa thường xuyên, chưa chủ động tìm hiểu vấn đề của học sinh khi xây dựng nội dung tham vấn... 8