Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Giáo dục công dân ở trường THPT Hàm Long, thành phố Bắc Ninh

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:137

Thêm vào BST

Báo xấu

51
lượt xem 11
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài làm sáng tỏ bản chất, vai trò của phương pháp thảo luận nhóm và những nội dung đổi mới phương pháp thảo luận nhóm nhằm phát huy tính chủ động, tích cực, sáng tạo của học sinh. Góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Giáo dục Công dân ở trường THPT Hàm Long, thành phố Bắc Ninh.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Giáo dục công dân ở trường THPT Hàm Long, thành phố Bắc Ninh

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM NGUYỄN THỊ NGỌC LAN SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP THẢO LUẬN NHÓM TRONG DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG HÀM LONG, THÀNH PHỐ BẮC NINH LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN, 2019 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM NGUYỄN THỊ NGỌC LAN SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP THẢO LUẬN NHÓM TRONG DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG HÀM LONG, THÀNH PHỐ BẮC NINH Ngành: Lý luận và Phương pháp dạy học bộ môn Lý luận Chính trị Mã số: 8140111 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: TS. VŨ THỊ TÙNG HOA THÁI NGUYÊN, 2019 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn này do bản thân tôi thực hiện dưới sự hướng dẫn khoa học của TS. Vũ Thị Tùng Hoa - nguyên giảng viên Khoa Giáo dục Chính trị, Trường Đại học Sư phạm, Đại học Thái Nguyên. Các kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận văn là trung thực và chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Mọi thông tin trích dẫn trong luận văn đều đã được chỉ rõ nguồn gốc. Thái Nguyên, tháng 4 năm 2019 Tác giả Nguyễn Thị Ngọc Lan Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn và được phép bảo vệ, em đã nhận được sự giúp đỡ của nhiều cá nhân, tập thể và cơ quan đơn vị. Trước hết, em xin trân trọng cảm ơn cô giáo TS. Vũ Thị Tùng Hoa đã quan tâm giúp đỡ, định hướng, góp ý cho em trong suốt thời gian làm luận văn. Em xin trân trọng cảm ơn các thầy, cô giáo giảng dạy lớp cao học Lý luận và Phương pháp dạy học bộ môn Lý luận Chính trị, trường Đại học Sư phạm Thái Nguyên đã giảng dạy, giáo dục, cung cấp tri thức cho em trong suốt thời gian học tập tại trường. Sau cùng, tôi xin chân thành cảm ơn gia đình, bạn bè, đồng nghiệp, Ban giám hiệu nhà trường và các em học sinh khối 10 trường THPT Hàm Long, thành phố Bắc Ninh đã động viên, giúp đỡ và tạo mọi điều kiện cho tôi trong suốt quá trình học tập và thực hiện luận văn. Thái Nguyên, tháng 4 năm 2019 Tác giả Nguyễn Thị Ngọc Lan Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN................................................................................................ i LỜI CẢM ƠN .................................................................................................... ii MỤC LỤC .........................................................................................................iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ................................................................. iv DANH MỤC CÁC BẢNG ................................................................................. v DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ, HÌNH VẼ......................................... vi MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 1 1. Lí do chọn đề tài............................................................................................. 1 2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài.................................................. 4 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài .............................................. 5 4. Cơ sở lí luận và phương pháp nghiên cứucủa đề tài .................................. 5 5. Những luận điểm cơ bản và đóng góp mới của đề tài:............................... 5 6. Kết cấu của đề tài........................................................................................... 6 Chương 1 ............................................................................................................ 7 CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP THẢO LUẬN NHÓM TRONG DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN ........................................................................................................ 7 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu ............................................................... 7 1.1.1.Tình hình nghiên cứu ngoài nước ........................................................... 7 1.1.2. Tình hình nghiên cứu trong nước ........................................................... 8 1.2. Quan niệm về phương pháp dạy học và phương pháp thảo luận nhóm.................................................................................................................. 10 1.2.1. Phương pháp và phương pháp dạy học................................................. 10 1.2.1.1. Phương pháp ........................................................................................ 10 1.2.1.2. Phương pháp dạy học ........................................................................... 11 1.2.1.3. Phương pháp dạy học giáo dục công dân ............................................ 13 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
1.2.2. Phương pháp thảo luận nhóm ............................................................... 15 1.3. Phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn GDCD ................... 17 1.3.1. Quan niệm về phương pháp dạy học tích cực và sự cần thiết của việc tích cực hóa phương pháp thảo luận nhóm ............................................ 17 1.3.1.1. Quan niệm về phương pháp dạy học tích cực ...................................... 17 1.3.1.2. Sự cần thiết của việc tích cực hóa phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Giáo dục công dân, phần “Công dân với đạo đức” .......... 21 1.3.2. Nội dung tích cực hóa phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Giáo dục Công dân, phần “Công dân với đạo đức”........................ 22 Kết luận chương 1 ............................................................................................ 28 Chương 2 .......................................................................................................... 29 THỰC TRẠNG VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP THẢO LUẬN NHÓM TRONG DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN, PHẦN “CÔNG DÂN VỚI ĐẠO ĐỨC” Ở TRƯỜNG THPT HÀM LONG THÀNH PHỐ ................................................................................................................... 29 BẮC NINH VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA ................................................ 29 2.1. Thực trạng sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Giáo dục Công dân, phần “Công dân với đạo đức” ở trường THPT Hàm Long, thành phố Bắc Ninh ........................................................ 29 2.1.1. Khái quát về Trường THPT Hàm Long, thành phố Bắc Ninh ............ 29 2.1.2. Tình hình vận dụng PP thảo luận nhóm trong dạy học môn GDCD, phần “Công dân với đạo đức” ở trường THPT Hàm Long, thành phố Bắc Ninh ................................................................................................................... 33 2.1.3. Nguyên nhân của thực trạng về sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học phần “Công dân với đạo đức” ở trường THPT Hàm Long, thành phố Bắc ninh ............................................................................... 38 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
2.2. Sự cần thiết phải đổi mới phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn GDCD, phần “Công dân với đạo đức” ở trường THPT Hàm Long, thành phố Bắc Ninh .............................................................................. 39 Kết luận chương 2 ............................................................................................ 44 Chương 3 .......................................................................................................... 45 THỰC NGHIỆM QUÁ TRÌNH SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP ................... 45 THẢO LUẬN NHÓM TRONG DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN, PHẦN “CÔNG DÂN VỚI ĐẠO ĐỨC” Ở TRƯỜNG THPT HÀM LONG THÀNH PHỐ BẮC NINH - ĐỀ XUẤT VÀ KHUYẾN NGHỊ ................................................................................................................. 45 3.1.Kế hoạch thực nghiệm ............................................................................... 45 3.1.1.Giả thuyết thực nghiệm ........................................................................... 45 3.1.2. Mục đích thực nghiệm............................................................................ 45 3.1.3. Thời gian, địa điểm, kế hoạch thực nghiệm, đối tượng thực nghiệm và đối chứng ...................................................................................................... 45 3.1.3.1. Thời gian thực nghiệm: vào tuần 5, 6 của học kì 2 năm học 2018- 2019. .................................................................................................................. 45 3.1.3.2. Địa điểm thực nghiệm: Trường THPT Hàm Long, thành phố Bắc Ninh. .................................................................................................................. 45 3.1.3.3. Đối tượng thực nghiệm: Học sinh khối 10 của trường THPT Hàm Long ................................................................................................................... 46 3.1.3.4. Kế hoạch thực nghiệm: ......................................................................... 46 3.2. Nội dung, địa chỉ và giáo án thực nghiệm .............................................. 46 3.2.1. Những nội dung đổi mới cần thực nghiệm ........................................... 46 3.2.2. Địa chỉ thực nghiệm ............................................................................... 46 3.2.3. Giáo án lớp đối chứng (Giáo án chi tiết xem phần phụ lục)................ 47 3.2.3.1. Mục tiêu của bài học ............................................................................ 47 3.2.3.2. Nội dung dạy học .................................................................................. 48 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
3.2.3.3.Phương pháp và phương tiện dạy học: ................................................. 49 3.2.3.4.Các bước tiến hành dạy và học: ............................................................ 49 3.2.4. Thiết kế giáo án thực nghiệm (Giáo án chi tiết xem phần phụ lục) ........................................................................................................................... 54 3.2.4.1.Mục tiêu bài học .................................................................................... 56 3.2.4.2.Nội dung kiến thức ................................................................................. 57 3.2.4.3.Phương pháp và phương tiện dạy học................................................... 58 3.2.4.4.Các bước tiến hành dạy và học ............................................................. 58 3.3. Tổ chức thực nghiệm ................................................................................ 67 3.3.1. Khảo sát lớp thực nghiệm và lớp đối chứng ......................................... 67 3.3.2. Tổ chức dạy học thực nghiệm và dạy lớp đối chứng ............................ 68 3.3.3. Phân tích, đánh giá kết quả sau thực nghiệm ...................................... 71 3.3.4. Trưng cầu ý kiến ..................................................................................... 76 Kết luận chương 3 ............................................................................................ 78 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ................................................................. 79 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................... 82 PHỤ LỤC ........................................................................................................... 1 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT GV : Giáo viên HS : Học sinh GDCD : Giáo dục công dân THPT : Trung học phổ thông TN : Thực nghiệm ĐC : Đối chứng PP : Phương pháp PPDH : Phương pháp dạy học PPTL : Phương pháp thảo luận NXB : Nhà xuất bản Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Thực trạng nhận thức của học sinh về môn giáo dục công dân ..... 35 Bảng 2.2. Thái độ học tập môn giáo dục công dân của học sinh ................... 36 Bảng 2.3. Học sinh đánh giá về cách thức dạy học của giáo viên bộ môn .... 36 Bảng 2.4. Tìm hiểu về những khó khăn mà học sinh gặp phảitrong giờ học có sử dụng phương pháp thảo luận nhóm. .............................. 37 Bảng 2.5. Thực trạng về kĩ năng thảo luận nhómtheo nhận xét của học sinh ..... 38 Bảng 3.1. Kết quả kiểm tra của lớp thực nghiệm và lớp đối chứng............... 67 Bảng 3.2. Kết quả kiểm tra sau thực nghiệm tiết 1 bài 12 ............................. 72 Bảng 3.3. Kết quả kiểm tra sau thực nghiệm lần 2 tiết 2 của bài 12.............. 74 Bảng 3.4. Kết quả học tập của nhóm lớp thực nghiệm quacác bài kiểm tra thực nghiệm.................................................................................... 75 Bảng 3.5. Kết quả trưng cầu ý kiến của giáo viên ......................................... 77 Bảng 3.6. Thái độ học tập của học sinh ......................................................... 77 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ, HÌNH VẼ Biểu đồ 3.1: Kết quả kiểm tra của hai nhóm lớp trước thực nghiệm............... 68 Biểu đồ 3.2: Kết quả kiểm tra sau thực nghiệm lần 1 ...................................... 73 Biểu đồ 3.3. Kết quả kiểm tra sau thực nghiệm lần 2 ...................................... 74 Biểu đồ 3.4. Kết quả học tập của nhóm lớp thực nghiệmqua các bài kiểm tra sau thực nghiệm ..................................................................... 76 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Sự phát triển kinh tế - xã hội trong bối cảnh quốc tế được đặc trưng bởi xã hội tri thức và toàn cầu hóa đặt ra những yêu cầu mới đối với người lao động, do đó cũng đặt ra những yêu cầu mới cho sự nghiệp giáo dục trong việc giáo dục thế hệ trẻ và đào tạo đội ngũ nhân lực. Giáo dục cần đào tạo đội ngũ nhân lực có khả năng đáp ứng được những đòi hỏi mới của xã hội và thị trường lao động, đặc biệt là năng lực hành động, tính năng động, sáng tạo, tính tự lực và trách nhiệm cũng như năng lực cộng tác làm việc, năng lực giải quyết các vấn đề phức hợp. Để thực hiện được nhiệm vụ đó, ngành giáo dục cần phải đổi mới toàn diện, trong đó yêu cầu về đổi mới phương pháp dạy học là đặc biệt quan trọng. Định hướng đổi mới phương pháp dạy học đã được xác định trong các văn kiện Đại hội Đảng toàn quốc từ khóa VII trở đi và được thể chế hóa trong Luật Giáo dục (2005), được cụ thể hóa trong các Chỉ thị của Bộ Giáo dục và Đào tạo, đặc biệt Chỉ thị số 14 (4-1999). Khoản 2, Điều 28 Luật giáo dục đã ghi: “Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh; phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, khả năng làm việc theo nhóm, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh” [32]. Với mục tiêu giáo dục phổ thông là “Giúp học sinh phát triển toàn diện về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mĩ và các kĩ năng cơ bản, phát triển năng lực cá nhân, tính năng động và sáng tạo, hình thành nhân cách con người Việt Nam xã hội chủ nghĩa, xây dựng tư cách và trách nhiệm công dân; chuẩn bị cho học sinh tiếp tục học lên hoặc đi vào cuộc sống lao động, tham gia xây dựng và bảo vệ Tổ quốc”; Nghị quyết số 29 của Ban Chấp hành trung ương Đảng khóa XI về đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục đã nêu rõ: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo, Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
và vận dụng kiến thức, kỹ năng của người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc…” [35,tr 4]. Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XII của Đảng cộng sản Việt Nam cũng khẳng định: “Đổi mới chương trình, nội dung giáo dục theo hướng tinh giản, hiện đại, thiết thực. Chuyển mạnh quá trình giáo dục chủ yếu từ trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học, học đi đôi với hành, lý luận gắn với thực tiễn. Đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học” [14, tr 115]. Có thể nói cốt lõi của đổi mới dạy và học là hướng tới hoạt động học tập chủ động, chống lại thói quen học tập thụ động. Định hướng chung cho việc đổi mới giáo dục là phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo, tự học, kĩ năng vận dụng vào thực tiễn, phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, tạo được hứng thú học tập cho học sinh, tận dụng được công nghệ mới nhất; khắc phục lối dạy truyền thống truyền thụ một chiều các kiến thức có sẵn. Rất cần phát huy cao năng lực tự học, học suốt đời trong thời đại bùng nổ thông tin. Tăng cường học tập cá thể phối hợp với hợp tác. Định hướng vào người học được coi là quan điểm định hướng chung trong đổi mới phương pháp dạy học. Mục đích của đổi mới phương pháp dạy học ở trường phổ thông là thay đổi lối dạy truyền thụ một chiều sang dạy học theo “Phương pháp dạy học tích cực” nhằm giúp học sinh phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo, rèn luyện thói quen và khả năng tự học, tinh thần hợp tác, kĩ năng vận dụng kiến thức vào những tình huống khác nhau trong học tập và trong thực tiễn; tạo niềm tin, niềm vui, hứng thú trong học tập, biến việc họctrở thành quá trình kiến tạo kiến thức, người học tự tìm tòi, khám phá, phát hiện, luyện tập, khai thác và xử lí thông tin, tự hình thành sự hiểu biết, năng lực và phẩm chất. Tổ chức hoạt động nhận thức cho học sinh, dạy học sinh cách tìm ra chân lí. Chú trọng hình thành các năng lực (tự học, sáng tạo, hợp tác,…). Đổi mới phương pháp dạy học là dạy cách học, theo đó, học là để đáp ứng yêu cầu của cuộc sống hiện tại và tương lai, dạynhững điều đã học cần thiết, bổ ích cho bản thân học sinh và cho sự phát triển xã hội. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
Môn Giáo dục Công dân là một môn học cung cấp cho học sinh những vấn đề cơ bản về các khái niệm, phạm trù, quy luật, những vấn đề chính trị xã hội… Từ đó giúp học sinh có nền tảng kiến thức cơ bản và bước đầu hình thành tư duy khi nhìn nhận, đánh giá các vấn đề chính trị xã hội trong thực tiễn. Nó vừa có tính chất khái quát, trừu tượng hóa cao, phản ánh mối quan hệ đa dạng, phức tạp giữa các hiện tượng và quá trình tự nhiên-xã hội, vừa gắn bó, liên hệ mật thiết với thực tiễn. Hơn nữa, đây cũng là môn học có vai trò quan trọng trong việc phát triển tâm lực-một thành tố cơ bản của nhân cách và là nội lực của sự phát triển nhân cách, góp phần quan trọng vào việc nâng cao chất lượng nguồn nhân lực đáp ứng được đòi hỏi của thời kì công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và phù hợp với xu thế phát triển chung của thời đại. Là môn học có chức năng nhận thức, chức năng tư tưởng, chức năng thực tiễn và chức năng phương pháp luận, tuy nhiên, trên thực tế, chất lượng học tập và giảng dạy môn Giáo dục công dân chưa tương xứng với vị trí môn học. Điều này thể hiện ở không khí giờ học ít sôi nổi, tỉ lệ tham gia xây dựng bài còn thấp, mức độ hiểu bài của học sinh chưa thực sự như mong muốn, phần lớn học sinh học với tư tưởng “học để cho qua”, “môn phụ” vì thế tác dụng trang bị thế giới quan và tư duy cho học sinh còn hạn chế. Sở dĩ có hiện tượng trên là do nhiều nguyên nhân. Trong đó, nguyên nhân cơ bản là phương pháp giảng dạy của đội ngũ giáo viên chưa thực sự phù hợp. Lối dạy truyền thụ một chiều, mang nặng tính thụ động vẫn còn phổ biến. Để khắc phục tình trạng trên thì việc đổi mới phương pháp dạy học là rất cần thiết. Các đơn vị kiến thức trong phần “Công dân với đạo đức” trong chương trình Giáo dục công dân lớp 10 rất gần gũi đối với đời sống của học sinh nên việc sử dụng kết hợp các phương pháp dạy học trong đó chủ đạo là phương pháp thảo luận nhóm và phương pháp đóng vai sẽ góp phần thực hiện mục tiêu của đổi mới phương pháp dạy học môn Giáo dục công dân. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
Qua tìm hiểu, nghiên cứu những lí luận về phương pháp dạy học nói chung và phương pháp thảo luận nhóm nói riêng, qua quá trình thực tiễn dạy học môn Giáo dục Công dân ở trường THPT Hàm Long thành phố Bắc Ninh, qua học tập chương trình cao học ở khoa Giáo dục Chính trị - Trường Đại học Sư phạm Thái Nguyên và qua thông tin phản ánh, chia sẻ của bạn bè đồng nghiệp nơi tôi đang công tác, tôi nhận thấy cần tăng cường hơn nữa việc đổi mới phương pháp dạy học theo hướng lấy học sinh làm trung tâm nhằm phát huy tính chủ động, sáng tạo của học sinh. Tôi đã lựa chọn đối tượng nghiên cứu là phương pháp thảo luận nhóm, tập trung vào việc phát huy tối đa phương pháp này theo hướng tích cực hoá nó với nhiều hình thức và nội dung khác nhau. Xuất phát từ cơ sở lí luận và thực tiễn nêu trên, tôi xin lựa chọn đề tài: “Sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Giáo dục công dân ở trường THPT Hàm Long, thành phố Bắc Ninh” làm đề tài luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục của mình. 2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài 2.1. Mục đích nghiên cứu Đề tài làm sáng tỏ bản chất, vai trò của phương pháp thảo luận nhóm và những nội dung đổi mới phương pháp thảo luận nhóm nhằm phát huy tính chủ động, tích cực, sáng tạo của học sinh. Góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Giáo dục Công dân ở trường THPT Hàm Long, thành phố Bắc Ninh. 2.2.Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn của phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Giáo dục công dân. - Thực nghiệm sư phạm về việc sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Giáo dục công dân lớp 10 tại trường THPT Hàm Long thành phố Bắc Ninh. - Đề xuất kiến nghị, giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Giáo dục công dân tại trường THPT Hàm Long thành phố Bắc Ninh. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài 3.1. Đối tượng nghiên cứu Luận văn tập trung nghiên cứu phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Giáo dục công dân phần “Công dân với đạo đức”. 3.2. Phạm vi nghiên cứu Những nội dung, hình thức và quy trình của phương pháp thảo luận nhóm nhằm tích cực hóa phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Giáo dục công dân, phần “Công dân với đạo đức” ở trường THPT Hàm Long thành phố Bắc Ninh. 4. Cơ sở lí luận và phương pháp nghiên cứucủa đề tài -Đề tài lấy quan điểm chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử làm phương pháp luận chung cho việc nghiên cứu. -Đề tài còn sử dụng phối hợp các phương pháp sau + Phương pháp nghiên cứu lí thuyết gồm: phân tích và tổng hợp tài liệu, phương pháp phân loại và hệ thống hóa lí thuyết, phương pháp giả thuyết, phương pháp lô-gic và lịch sử… + Phương pháp nghiên cứu thực tiễn: Phương pháp điều tra xã hội học, phương pháp phỏng vấn, phương pháp quan sát, phương pháp trao đổi kinh nghiệm, phương pháp thực nghiệm sư phạm, phương pháp thống kê toán học… 5. Những luận điểm cơ bản và đóng góp mới của đề tài: 5.1. Những luận điểm cơ bản - Tìm hiểu cơ sở khoa học của việc tích cực hóa phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Giáo dục công dân. - Sử dụng phương pháp thảo luận nhóm vào dạy học phần “Công dân với đạo đức” ở trường THPT Hàm Long, thành phố Bắc Ninh - Xác định nội dung thực nghiệm, quy trình và điều kiện để tích cực hóa phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Giáo dục công dân, phần “Công dân với đạo đức” ở trường THPT Hàm Long thành phố Bắc Ninh. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
5.2. Những đóng góp mới của đề tài -Về lí luận: Qua việc nghiên cứu, tìm hiểu những lí luận chung về phương pháp thảo luận nhóm, luận văn đã kế thừa và tiếp thu khẳng định quan điểm rằng: Phương pháp thảo luận nhóm là phương pháp thích hợp trong dạy học môn Giáo dục công dân. Việc tích cực hóa phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Giáo dục công dân là một tất yếu khách quan. Chính nội dung tri thức của bộ môn và những ưu điểm của phương pháp thảo luận nhóm đã quy định tính hợp lí đó. -Về thực tiễn: Trước hết, đề tài đi vào phân tích, chỉ ra thực trạng của việc dạy và học môn Giáo dục Công dân ở trường THPT Hàm Long; sau đó đưa ra những quy trình và điều kiện cụ thể, thiết thực để việc đổi mới phương pháp thảo luận nhóm đem lại hiệu quả cao trong việc dạy học môn Giáo dục Công dân ở trường THPT Hàm Long; đề xuất những giải pháp nhằm nâng cao chất lượng dạy và học môn Giáo dục Công dân ở trường THPT Hàm Long. Hơn thế nữa, cho đến nay, vẫn chưa có đề tài nào nghiên cứu việc đổi mới phương pháp dạy học môn Giáo dục Công dân ở phạm vi các trường THPT trên địa bàn thành phố Bắc Ninh, trên cơ sở đó, cung cấp thêm các luận chứng khoa học cho việc đổi mới, tích cực hóa phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Giáo dục Công dân ở các trường THPT trên địa bàn thành phố. 6. Kết cấu của đề tài Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo, phụ lục, cấu trúc luận văn gồm 3 chương, 8 tiết. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
Chương 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP THẢO LUẬN NHÓM TRONG DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu 1.1.1.Tình hình nghiên cứu ngoài nước Ngay từ thời cổ đại, các nhà giáo dục đã có những tư tưởng quan tâm đến tính tích cực, chủ động của người học trong quá trình học tập. Socrat (469-399 TCN), nhà triết học Hy Lạp cổ đại, đã coi giáo dục là quá trình người thầy tổ chức (bà đỡ) để giúp người học tự rút ra tri thức cho chính mình (ông gọi là tự đẻ ra chân lý). Cho nên ông không bao giờ đem chân lí của mình để đặt vào lòng người khác mà luôn đặt ra những câu hỏi gợi mở nhằm giúp người học dần phát hiện ra chân lí. Khổng Tử (551-479 TCN), nhà tư tưởng nổi tiếng của Trung Quốc cổ đại, khi truyền giảng tri thức cho học trò của mình, ông cho rằng nếu không tức giận vì muốn biết thì không truyền mở cho, không tức giận vì nói không rõ ra được, thì không bày vẽ cho. Mặc dù chưa đề cập đến việc đổi mới phương pháp dạy học, nhưng các nhà tư tưởng thời cổ đại đã đề cập đến việc làm thế nào để phát huy được tính tích cực, chủ động sáng tạo của học sinh, không chấp nhận lối truyền thụ một chiều trong quá trình dạy học. Đến thế kỉ XIV-XV khi khoa học lí luận giáo dục ra đời và phát triển thì các phương pháp dạy học bắt đầu được các nhà giáo dục nghiên cứu. J. Rút-Xô (1712-1778) nhà tư tưởng vĩ đại thời kì khai sáng Pháp khẳng định, giáo dục con người tốt nhất phải bằng hoạt động tiếp cận của đối tượng với hoạt động thực tiễn. Ông cho rằng, cách giảng dạy ba hoa sẽ tạo nên những con người ba hoa, đừng cho trẻ em khoa học mà phải để nó tự tìm ra khoa học, cung cấp cho chúng những phương pháp khoa học, đó là nguyên tắc căn bản của nền giáo dục tốt. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
Hơn nữa, dạy học nhằm phát huy tính tích cực nhận thức của học sinh là vấn đề trung tâm của lí luận dạy học. Trong lịch sử nhân loại, ý tưởng về một phương pháp dạy học phát huy cao độ tính tích cực của người học đã được các nhà tư tưởng lớn, các nhà giáo dục của thời đại quan tâm và đề cập. Nói đến học tập nhóm phải nói tới Casinet Roger, vào năm 1949 đã đề xướng phương pháp làm việc tự do theo nhóm. Theo đó thì làm việc theo nhóm có nghĩa là sinh viên phải tìm tòi, phải thực hiện cuộc khảo cứu hay quan sát, phải cố gắng phân tích, tìm hiểu, diễn đạt, phải thành lập theo phiếu và sắp xếp những phiếu này, phải góp sự tìm tòi của mình cho công việc của nhóm. Tiếp đến là A. Jakiel, ông là nhà giáo dục Ba Lan lỗi lạc với cuốn sách “Học tập theo nhóm ở trường học”, đã giới thiệu một hình thức học đem lại hiệu quả cao trong hoạt động dạy học đó là: “Học theo nhóm ở trường học” [Trích theo 34, tr 8]. Năm 1995, Robert Lavin trong tác phẩm “Dạy học theo nhóm nhỏ: Lí thuyết nghiên cứu và thực hành” cũng đã đề cập đến mô hình dạy học theo nhóm nhỏ. Rất nhiều môn học có áp dụng hình thức dạy học theo nhóm nhỏ, tất cả đều có chung ý tưởng là các học viên cùng nhau làm việc trong các nhóm nhỏ để hoàn thành mục tiêu học tập chung [Trích theo 34, tr 8]. Như vậy, có thể nhận định rằng, việc tìm cách khắc phục tính một chiều trong quá trình dạy học nhằm phát huy tính tích cực, chủ động sáng tạo của người học đã được đề cập rất lâu trong lịch sử giáo dục học. 1.1.2. Tình hình nghiên cứu trong nước Ở Việt Nam, học tập theo nhóm đã có từ lâu. Ông cha ta có câu: “Học thày không tày học bạn”. Sau cách mạng tháng tám năm 1945, chúng ta đã từng có phong trào học tập dân chủ, học tổ, nhóm. Phong trào đó đã góp phần tích cực vào thành công của phong trào diệt giặc dốt do Chủ tịch Hồ Chí Minh phát động. Phong trào “Đôi bạn chuyên cần” cũng được duy trì khá lâu dài trong thời kì chiến tranh chống Mĩ cứu nước ác liệt. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
Ngày nay, trước xu hướng đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực hóa hoạt động của người học, lí luận về phương pháp dạy học và đổi mới phương pháp dạy học được nhiều nhà nghiên cứu quan tâm. Có rất nhiều các tài liệu nghiên cứu về đổi mới phương pháp dạy học nhằm phát huy tính tích cực, chủ động của người học, hình thành và phát triển kĩ năng cho người học đáp ứng nhu cầu của sự phát triển kinh tế-xã hội. Tác giả Trần Bá Hoành, trong tác phẩm “Bàn tiếp về dạy học lấy học sinh làm trung tâm” (1995) đã quán triệt quan điểm “Dạy học lấy học sinh làm trung tâm” với đặc trưng cơ bản là: Mọi hoạt động dạy học hướng vào phát triển tối đa năng lực vốn có của người học, chú ý tới nhu cầu và hạnh phúc của người học. Trong đó giáo viên đóng vai trò là trọng tài, cố vấn, người hướng dẫn, người tổ chức, người kiểm tra, đánh giá hoạt động học tập của học sinh. Học sinh là người tự tổ chức, tự điều khiển, tự đánh giá hoạt động học tập của mình. Quan điểm dạy học lấy học sinh làm trung tâm nhằm hình thành và phát triển cho học sinh các kĩ năng đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước theo xu thế hội nhập. Nguyễn Hữu Châu trong cuốn: “Những vấn đề cơ bản về chương trình và quá trình dạy học” đã đề cập đến việc sử dụng nhóm nhỏ để học sinh làm việc cùng nhau nhằm phát huy tối đa kết quả học tập của bản thân. Ông cho rằng học tập hợp tác phức tạp hơn học cá nhân, các thành viên phải biết đưa ra quyết định, xây dựng lòng tin giải quyết mâu thuẫn, hình thành và phát triển kĩ năng học tập. Các bài viết của Nguyễn Kim Quý (2003) “Một số kết quả và áp dụng phương pháp dạy học cộng tác”; bài viết của Nguyễn Thị Hồng Nam (2003) “Tổ chức hoạt động hợp tác trong học tập theo hình thức thảo luận nhóm”, bài viết của Vũ Thị Minh Hằng (2003) “Áp dụng dạy học hợp tác trong dạy học toán ở tiểu học”, Nguyễn Bá Kim (2006) trong “Phương pháp dạy học đại cương môn toán” đều có chung nhận định rằng thông qua hoạt động nhóm, học sinh Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn