Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Tích cực hóa phương pháp thuyết trình trong dạy học GDCD lớp 12 ở các trường THPT trên địa bàn huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:124

Thêm vào BST

Báo xấu

42
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn của tích cực hóa PPTT trong dạy học GDCD lớp 12 ở các trường THPT trên địa bàn huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh. Đề xuất quy trình và điều kiện thực hiện vận dụng tích cực hóa PPTT nhằm nâng cao chất lượng dạy học GDCD lớp 12 ở các trường THPT trên địa bàn huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Tích cực hóa phương pháp thuyết trình trong dạy học GDCD lớp 12 ở các trường THPT trên địa bàn huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM –––––––––––––––––––––––– PHẠM THỊ QUYÊN TÍCH CỰC HÓA PHƯƠNG PHÁP THUYẾT TRÌNH TRONG DẠY HỌC GDCD LỚP 12 Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN TIÊN DU, TỈNH BẮC NINH LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2018
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM -------------------------- PHẠM THỊ QUYÊN TÍCH CỰC HÓA PHƯƠNG PHÁP THUYẾT TRÌNH TRONG DẠY HỌC GDCD LỚP 12 Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN TIÊN DU, TỈNH BẮC NINH Ngành: Lý luận và PPDH bộ môn Lý luận Chính trị Mã ngành: 8.14.01.11 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: TS. Vũ Minh Tuyên THÁI NGUYÊN - 2018
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn này do bản thân tôi thực hiện dưới sự hướng dẫn khoa học của TS. Vũ Minh Tuyên - giảng viên Khoa Giáo dục chính trị - Trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên. Các kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận văn là trung thực và chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Mọi thông tin trích dẫn trong luận văn đều đã được chỉ rõ nguồn gốc. Thái Nguyên, ngày 16 tháng 4 năm 2018 Tác giả Phạm Thị Quyên vi
LỜI CẢM ƠN Với tình cảm chân thành, tác giả xin được bày tỏ lòng biết ơn, cảm ơn sâu sắc tới TS. Vũ Minh Tuyên đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ để luận văn được hoàn thành. Đồng thời, tác giả xin được bày tỏ lòng biết ơn Ban chủ nhiệm Khoa Giáo dục chính trị, các thầy cô giáo Khoa Giáo dục chính trị - Trường Đại học Sư phạm Thái Nguyên đã tận tình giảng dạy và tạo điều kiện thuận lợi cho tác giả trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và thực hiện luận văn. Tác giả xin được gửi lời cảm ơn tới BGH, các giáo viên và học sinh các trường THPT trên địa bàn huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh đã nhiệt tình giúp đỡ tạo điều kiện thuận lợi để luận văn được hoàn thành. Cuối cùng, tác giả xin được gửi lời cảm ơn tới bạn bè, gia đình và đồng nghiệp đã luôn động viên, giúp đỡ tác giả hoàn thành khóa học. Thái Nguyên, tháng 4 năm 2018 Tác giả Phạm Thị Quyên vii
MỤC LỤC Lời cam đoan ........................................................................................................ i Lời cảm ơn ........................................................................................................... ii Mục lục ............................................................................................................... iii Danh mục các từ, cụm từ viết tắt ........................................................................ vi Danh mục các bảng............................................................................................ vii Danh mục các hình ........................................................................................... viii MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 1 1. Lí do chọn đề tài .............................................................................................. 1 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài .................................................. 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................... 3 4. Giả thuyết khoa học ......................................................................................... 3 5. Cơ sở lí luận và phương pháp nghiên cứu của đề tài ...................................... 3 6. Ý nghĩa thực tiễn và đóng góp của đề tài ........................................................ 5 7. Kết cấu của đề tài............................................................................................. 5 Chương 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA VIỆC TÍCH CỰC HÓA PHƯƠNG THUYẾT TRÌNH TRONG DẠY HỌC GDCD LỚP 12 Ở CÁC TRƯỜNG THPT................................................................................................ 6 1.1. Lịch sử nghiên cứu đề tài.............................................................................. 6 1.1.1. Các công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài ........................................ 6 1.1.2. Những nội dung luận văn tiếp tục nghiên cứu .......................................... 8 1.2. Quan niệm về tích cực hoá PPTT trong dạy học môn GDCD lớp 12 .......... 9 1.2.1. Phương pháp thuyết trình .......................................................................... 9 1.2.2. Tích cực hóa phương pháp thuyết trình trong dạy học GDCD ở trường THPT ..................................................................................................... 16 1.2.3. Cấu trúc và đặc điểm chương trình GDCD lớp 12 .................................. 32 TIỂU KẾT CHƯƠNG 1 .................................................................................... 33 viii
Chương 2: THỰC TRẠNG VÀ ĐỀ XUẤT QUY TRÌNH TÍCH CỰC HÓA PHƯƠNG PHÁP THUYẾT TRÌNH TRONG DẠY HỌC GDCD LỚP 12 Ở CÁC TRƯỜNG THPT TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN TIÊN DU, TỈNH BẮC NINH HIỆN NAY ............................................................... 34 2.1. Thực trạng của việc tích cực hóa phương pháp thuyết trình vào dạy học GDCD lớp 12 ở các trường THPT huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh ................... 34 2.1.1. Khái quát về các trường THPT trên địa bàn huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh ........................................................................................................... 34 2.1.2. Tình hình dạy và học GDCD lớp 12 ở các trường THPT trên địa bàn huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh ........................................................................... 35 2.2. Đề xuất quy trình của việc tích cực hóa phương pháp thuyết trình vào dạy học GDCD lớp 12 ở các trường THPT huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh ....... 42 2.2.1. Quy trình thiết kế cho từng hình thức tích cực hóa phương pháp thuyết trình vào dạy học GDCD lớp 12......................................................................... 42 2.2.2. Quy trình thực hiện bài giảng trên lớp ...................................................... 44 TIỂU KẾT CHƯƠNG 2 .................................................................................... 48 Chương 3: THỰC NGHIỆM VIỆC TÍCH CỰC HÓA PHƯƠNG PHÁP THUYẾT TRÌNH TRONG DẠY HỌC GDCD LỚP 12 Ở CÁC TRƯỜNG THPT HUYỆN TIÊN DU, TỈNH BẮC NINH ........................... 49 3.1. Mục đích và giả thuyết thực nghiệm .......................................................... 49 3.1.1. Mục đích thực nghiệm ............................................................................. 49 3.1.2. Giả thuyết thực nghiệm ........................................................................... 49 3.2. Thời gian, đối tượng thực nghiệm .............................................................. 49 3.2.1. Thời gian thực nghiệm............................................................................. 49 3.2.2. Đối tượng thực nghiệm: .......................................................................... 49 3.3. Nội dung thực nghiệm ................................................................................ 50 3.3.1. Điều tra kết quả đầu vào của lớp thực nghiệm và lớp đối chứng ............ 50 3.3.2. Những nội dung khoa học cần thực nghiệm............................................ 53 ix
3.3.3. Phương pháp thực nghiệm ....................................................................... 53 3.3.4. Thiết kế bài giảng và dạy thực nghiệm ................................................... 54 3.4. Kết quả thực nghiệm................................................................................... 78 3.4.1. Phân tích, đánh giá kết quả thực nghiệm................................................. 78 3.4.2. Kết luận thực nghiệm .............................................................................. 83 3.5. Điều kiện để tích cực hóa phương pháp thuyết trình trong dạy môn GDCD lớp 12 ở các trường THPT huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh ................... 84 3.5.1. Điều kiện thực hiện đối với các cấp quản lý ........................................... 84 3.5.2. Điều kiện thực hiện đối với giáo viên ..................................................... 85 3.5.3. Điều kiện thực hiện đối với học sinh ....................................................... 87 TIỂU KẾT CHƯƠNG 3 .................................................................................... 90 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ................................................................. 91 TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................... 94 PHỤ LỤC x
DANH MỤC CÁC TỪ, CỤM TỪ VIẾT TẮT Viết tắt Viết đầy đủ ĐC Đối chứng GDCD Giáo dục công dân GS Giáo sư GV Giáo viên HS Học sinh PGS Phó Giáo sư PPDH Phương pháp dạy học PPTT Phương pháp thuyết trình THPT Trung học phổ thông TN Thực nghiệm TS Tiến sĩ iv
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Quy mô các trường THPT trên địa bàn huyện Tiên Du, .................. 35 tỉnh Bắc Ninh năm học 2017 - 2018 ................................................. 35 Bảng 2.2. Nhận thức của HS về tầm quan trọng khi học môn .......................... 36 GDCD lớp 12 .................................................................................... 36 Bảng 2.3. Nhận xét của HS về cách truyền đạt kiến thức của các GV dạy môn GDCD lớp 12 ............................................................................ 37 Bảng 2.4. Mức độ hứng thú của HS lớp 12 đối với việc học môn GDCD (trước quá trình thực nghiệm) ........................................................... 38 Bảng 2.5. Nhận thức của GV về vai trò của môn GDCD lớp 12 đối với việc hình thành và phát triển nhân cách cho HS ....................................... 39 Bảng 2.6. Mức độ cần thiết của PPTT trong dạy học môn GDCD lớp 12........ 40 Bảng 2.7. Mức độ vận dụng PPTT trong dạy học môn GDCD lớp 12 ............. 40 Bảng 2.8. Những khó khăn thường gặp phải của giáo viên khi sử dụng PPTT trong dạy học môn GDCD lớp 12 ........................................... 41 Bảng 3.1. Các lớp tham gia thực nghiệm .......................................................... 49 Bảng 3.2. Điểm khảo sát đầu năm môn GDCD giữa lớp TN và ĐC ở trường THPT Nguyễn Đăng Đạo .................................................................. 50 Bảng 3.3. Điểm khảo sát đầu năm môn GDCD giữa lớp TN và ĐC ở trường THPT Tiên Du 1 ................................................................................ 51 Bảng 3.4. Điểm khảo sát đầu năm môn GDCD giữa lớp TN và ĐC ở trường THPT Trần Nhân Tông ..................................................................... 52 Bảng 3.5. Điểm kiểm tra môn GDCD giữa lớp TN và ĐC ............................... 80 ở trường THPT Nguyễn Đăng Đạo ................................................... 80 Bảng 3.6. Điểm kiểm tra môn GDCD giữa lớp TN và ĐC ............................... 81 ở trường THPT Tiên Du 1 ................................................................. 81 Bảng 3.7. Điểm kiểm tra môn GDCD giữa lớp TN và ĐC ............................... 82 ở trường THPT Trần Nhân Tông ...................................................... 82 v
DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 2.1. Quy trình thực hiện bài giảng trên lớp .............................................. 44 Hình 3.1. Tỉ lệ điểm khảo sát đầu năm môn GDCD giữa lớp TN và ĐC ở trường THPT Nguyễn Đăng Đạo ...................................................... 50 Hình 3.2. Tỉ lệ điểm khảo sát đầu năm môn GDCD giữa lớp TN và ĐC ở trường THPT Tiên Du 1 .................................................................... 51 Hình 3.3. Tỉ lệ điểm khảo sát đầu năm môn GDCD giữa lớp TN và ĐC ở trường THPT Trần Nhân Tông ......................................................... 52 Hình 3.4. Tỉ lệ điểm kiểm tra môn GDCD giữa lớp TN và ĐC ở trường THPT Nguyễn Đăng Đạo .................................................................. 80 Hình 3.5. Tỉ lệ điểm kiểm tra môn GDCD giữa lớp TN và ĐC ở trường THPT Tiên Du 1 ................................................................................ 81 Hình 3.6. Tỉ lệ điểm kiểm tra môn GDCD giữa lớp TN và ĐC ở trường THPT Trần Nhân Tông ..................................................................... 82 vi
MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Sự nghiệp đổi mới giáo dục nhằm đáp ứng nhu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước đòi hỏi phải nâng cao hơn nữa chất lượng dạy học ở tất cả các bậc đào tạo, trong đó giáo dục phổ thông giữ vai trò vô cùng quan trọng. Vì vậy, đồng thời với quá trình đổi mới chương trình, sách giáo khoa ở trường THPT, chúng ta phải thường xuyên bồi dưỡng tiềm lực GV về nội dung và PPDH đối với tất cả các môn học. Đảng và Nhà nước ta luôn xác định giáo dục và đào tạo là quốc sách hàng đầu, là động lực thúc đẩy công nghiệp hoá, hiện đại hóa đất nước, do vậy cũng rất quan tâm đến việc đổi mới một cách toàn diện giáo dục và đào tạo nhằm đáp ứng nhu cầu phát triển của đất nước, đổi mới PPDH được coi là một trong những nhiệm vụ chiến lược. Hơn 30 năm đổi mới, đất nước ta đã đạt được những thành tựu to lớn mang ý nghĩa lịch sử, trong đó có lĩnh vực giáo dục và đào tạo. Trong những năm gần đây, đổi mới PPDH đã và đang được coi là tâm điểm của ngành giáo dục. Tại Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XI, Đảng cũng đã nhấn mạnh “Chất lượng giáo dục và đào tạo chưa đáp ứng yêu cầu phát triển, nhất là đào tạo nguồn nhân lực trình độ cao vẫn còn hạn chế; chưa chuyển mạnh sang đào tạo theo nhu cầu của xã hội” [10, tr.152]. Từ đó chỉ rõ một trong những nguyên nhân của chất lượng giáo dục và đào tạo còn thấp là do: “Chương trình, nội dung, phương pháp dạy và học lạc hậu, đổi mới chậm…” [10, tr.71]. Do đó, một trong những nhiệm vụ trọng tâm là “Đổi mới mạnh mẽ nội dung, chương trình, phương pháp dạy và học ở tất cả các cấp bậc học...” [10, tr.120]. Đổi mới PPDH được thực hiện ở tất cả các cấp học, ngành học, môn học trong đó có môn GDCD - một môn học quan trọng trong nhà trường phổ thông. Tuy nhiên, từ trước đến nay, việc giảng dạy môn học này chưa đạt được hiệu quả thực sự bởi nhiều nguyên nhân, trong đó nguyên nhân cơ bản là sử dụng các PPDH chưa phù hợp, chưa biết phát huy tính tích cực của các phương pháp. 1
Đã có rất nhiều hội thảo đề cập về vấn đề đổi mới phương pháp giảng dạy và cũng đã có khá nhiều quan điểm khác nhau về vấn đề này. Dù có nhiều tên gọi khác nhau như lấy người học làm trung tâm, tích cực hóa hay dạy học cá thể… tất cả đều hướng vào mục đích phát huy tính tích cực, tự giác, tính chủ động sáng tạo của người học. Có một vài ý kiến cho rằng nên hạn chế sử dụng PPTT vì phương pháp này mang lại hiệu quả thấp và cần sử dụng nhiều PPDH mới như nêu vấn đề, thực hành thực nghiệm... Tuy nhiên, PPTT là phương pháp truyền thống đã có từ lâu đời và luôn được áp dụng phổ biến trong quá trình dạy học. PPTT có nhiều ưu điểm, nếu biết phát huy tính tích cực của nó PPTT có thể trở thành những hình thức thuyết trình mới và mang hiệu quả cao hơn. Cho đến nay, việc đổi mới PPDH môn GDCD ở các trường THPT nói chung và trường THPT trên địa bàn huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh diễn ra còn chậm, dẫn đến việc chưa đáp ứng được yêu cầu của sự nghiệp giáo dục đào tạo cũng như mục tiêu, nhiệm vụ của dạy học bộ môn. Trước yêu cầu thực hiện nhiệm vụ đổi mới PPDH nhằm nâng cao chất lượng giáo dục của nhà trường, đồng thời góp phần thực hiện thắng lợi nhiệm vụ đổi mới toàn diện trong giáo dục và đào tạo nhằm mục tiêu bồi dưỡng thế hệ trẻ về năng lực và phẩm chất đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, tôi chọn đề tài: “Tích cực hóa phương pháp thuyết trình trong dạy học GDCD lớp 12 ở các trường THPT trên địa bàn huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh” làm đề tài nghiên cứu của mình. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài 2.1. Mục đích nghiên cứu của đề tài Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn của tích cực hóa PPTT trong dạy học GDCD lớp 12 ở các trường THPT trên địa bàn huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh. Đề xuất quy trình và điều kiện thực hiện vận dụng tích cực hóa PPTT nhằm nâng cao chất lượng dạy học GDCD lớp 12 ở các trường THPT trên địa bàn huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh. 2
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài - Nghiên cứu cơ sở lí luận của việc tích cực hóa PPTT trong dạy học GDCD lớp 12 ở các trường THPT. - Nghiên cứu thực trạng và đề xuất quy trình tích cực hóa PPTT trong dạy học GDCD lớp 12 ở các trường THPT trên địa bàn huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh hiện nay. - Tiến hành thực nghiệm dạy học GDCD lớp 12 ở các trường THPT huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đề tài nghiên cứu việc tích cực hóa PPTT trong giảng dạy GDCD lớp 12 ở các trường THPT trên địa bàn huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh. 3.2. Phạm vi nghiên cứu Nghiên cứu việc tích cực hóa PPTT trong dạy học GDCD lớp 12 ở các trường THPT trên địa bàn huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh trong năm học 2017 - 2018. - Lớp 12A1: Trường THPT Nguyễn Đăng Đạo. - Lớp 12A2: Trường THPT Tiên Du 1. - Lớp 12A1: Trường THPT Trần Nhân Tông. 4. Giả thuyết khoa học Nếu GV ở các trường THPT trên địa bàn huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh thực hiện tích cực hóa PPTT trong dạy học môn GDCD 12 sẽ mang lại hiệu quả cao cho môn học này tạo được sự hứng thú đối với người học, phát huy được năng lực học tập của HS. 5. Cơ sở lí luận và phương pháp nghiên cứu của đề tài 5.1. Cơ sở lí luận của đề tài - Cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử. 3
- Lí luận về PPDH hiện đại. - Kế thừa các công trình nghiên cứu về PPTT trong dạy học nói chung và dạy học môn GDCD nói riêng. 5.2. Phương pháp nghiên cứu của đề tài Trên cơ sở xác định mục đích, đối tượng nghiên cứu của đề tài, tác giả đã sử dụng một số phương pháp nghiên cứu sau: + Phương pháp nghiên cứu lý thuyết: - Phương pháp lịch sử và lôgíc: đề tài dựa trên việc nghiên cứu các tài liệu của những người đi trước, tổng hợp, phân tích và lựa chọn những nội dung phù hợp với hướng nghiên cứu của đề tài nhằm nâng cao hiệu quả tích cực hóa phương pháp thuyết trình trong dạy học môn GDCD ở các trường THPT trên địa bàn huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh. - Phân tích và tổng hợp, phân loại tài liệu: Đề tài nghiên cứu khái quát hóa các tài liệu liên quan đến nội dung, hướng nghiên cứu của luận văn, phân tích để lựa chọn những nội dung cần thiết nhằm làm sáng tỏ cơ sở lý luận và cơ sở thực tiễn của việc sử dụng phương pháp thuyết trình tích cực trong dạy học môn GDCD lớp 12 ở các trường THPT trên địa bàn huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh. - Phương pháp phân loại, hệ thống hóa lý thuyết + Phương pháp nghiên cứu thực tiễn: - Phương pháp phỏng vấn: Đề tài tiến hành quan sát hoạt động dạy và học của giáo viên và học sinh ở các trường THPT trên địa bàn huyện Tiên Du trong các tiết dạy học môn GDCD lớp 12. Tiến hành gặp gỡ phỏng vấn trực tiếp giáo viên, học sinh về việc dạy và học môn GDCD lớp 12 của trường từ đó đưa ra quy trình và khảo sát quy trình thực nghiệm tích cực hóa phương pháp thuyết trình trong dạy học GDCD lớp 12 ở các trường THPT trên địa bàn huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh. - Phương pháp điều tra xã hội học: Đề tài sử dụng phiếu điều tra xã hội học dưới dạng câu hỏi đóng và các câu hỏi mở để tìm hiểu về thực trạng dạy 4
học tích cực hóa phương pháp thuyết trình trong dạy học GDCD lớp 12 ở các trường THPT trên địa bàn huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh để từ đó đưa ra quy trình thực nghiệm, khảo sát quy trình thực nghiệm, đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng dạy học môn GDCD ở các trường THPT. - Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Dựa vào quy trình thực nghiệm mà đề tài nêu ra, tiến hành khảo sát thực nghiệm tại các lớp 12A1 trường THPT Nguyễn Đăng Đạo, lớp 12A2 trường THPT Tiên Du số 1, lớp 12A1 trường THPT Trần Nhân Tông. + Phương pháp bổ trợ: Sử dụng toán thống kê để xử lý kết quả nghiên cứu. 6. Ý nghĩa thực tiễn và đóng góp của đề tài - Đề tài hoàn thành sẽ góp phần làm sáng tỏ cơ sở lý luận và thực tiễn của việc tích cực hóa PPTT trong dạy học GDCD lớp 12 ở các trường THPT trên địa bàn huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh. - Quy trình tích cực hóa PPTT vào dạy học GDCD ở lớp 12 và những giải pháp mà đề tài nêu ra sẽ góp phần nâng cao chất lượng dạy học GDCD lớp 12 ở các trường THPT trên địa bàn huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh. - Đề tài có thể là tài liệu tham khảo cho các học viên cao học, sinh viên các ngành, GV giảng dạy GDCD ở huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh quan tâm đến PPTT trong bộ môn GDCD, Giáo dục chính trị nhằm đổi mới PPDH. 7. Kết cấu của đề tài Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Cơ sở lí luận của việc tích cực hóa PPTT trong dạy học GDCD lớp 12 ở các trường THPT. Chương 2: Thực trạng và đề xuất quy trình tích cực hóa PPTT trong dạy học GDCD lớp 12 ở các trường THPT trên địa bàn huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh hiện nay. Chương 3: Thực nghiệm việc tích cực hóa PPTT trong dạy học GDCD lớp 12 ở các trường THPT trên địa bàn huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh. 5
Chương 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA VIỆC TÍCH CỰC HÓA PHƯƠNG THUYẾT TRÌNH TRONG DẠY HỌC GDCD LỚP 12 Ở CÁC TRƯỜNG THPT 1.1. Lịch sử nghiên cứu đề tài 1.1.1. Các công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài Các nhà nghiên cứu đã hệ thống hoá các PPDH được sử dụng để quá trình dạy học mang lại hiệu quả tối ưu. Mỗi phương pháp giảng dạy được nghiên cứu khá toàn diện cả về lí luận và thực tiễn với những mặt mạnh và hạn chế của nó. Tác giả Phùng Văn Bộ trong tác phẩm: “Một số vấn đề về phương pháp giảng dạy và nghiên cứu Triết học”, đã đề cao phương pháp thuyết trình: Ông cho rằng trong hệ thống các phương pháp giảng dạy, phương pháp thuyết trình gần như chiếm vị trí then chốt trong quá trình thực hiện bài giảng của giáo viên. Vì để truyền tải nội dung bài giảng đến người học người giáo viên phải thuyết minh, lý giải, diễn giảng, có như vậy người học mới tiếp nhận thông tin một cách đầy đủ và chính xác nhất, điều này xuất phát từ đặc điểm tri thức môn học và những ưu điểm của phương pháp thuyết trình. Bên cạnh đó tác giả còn cho rằng: Để kích thích hứng thú, say mê của người học, trong quá trình thực hiện bài giảng người giáo viên không chỉ sử dụng một phương pháp đơn điệu, mà phải sử dụng nhóm phương pháp, và có sự thay đổi linh hoạt trong giờ giảng, điều đó sẽ tạo ra sự thay đổi mới, gây ấn tượng mới, từ đó gây ra những động hình mới kích thích hứng thú say mê của người học, cuốn hút người học vào trong bài giảng [6]. Trong cuốn “Tài liệu bồi dưỡng GV dạy chương trình thí điểm SGK lớp 11 môn GDCD” của tác giả Vũ Hồng Tiến, NXB Giáo dục (2007) [34], tác giả đã đưa ra yêu cầu cơ bản đối với PPDH theo hướng tích cực hóa hoạt động học tập của HS không có nghĩa là loại bỏ, loại trừ, thay thế hoàn toàn các PPDH truyền thống, hay phải “nhập nội” một số PPDH xa lạ vào quá trình dạy học. 6
Vấn đề là ở chỗ cần kế thừa, phát triển những mặt tích cực của các PPDH hiện có như thuyết trình, giảng giải, vấn đáp… đồng thời phải học hỏi vận dụng một số PPDH mới một cách linh hoạt nhằm phát huy tính tích cực, chủ động sáng tạo của HS trong học tập, phù hợp với điều kiện dạy và học ở nước ta hiện nay. Tác giả Nguyễn Văn Cư, trong cuốn “Giáo trình phương pháp dạy - học Chủ nghĩa Xã hội Khoa học”, NXB Đại học sư phạm (2007 đã nêu rõ: Để bài thuyết trình có hiệu quả, cần có sự đổi mới, lấy người học làm trung tâm; hạn chế bớt PPTT thông báo, tái hiện, tăng cường PPTT theo hướng giải quyết vấn đề, thuyết trình xen kẽ vấn đáp, thảo luận hợp lý, thuyết trình có minh họa đặc biệt gắn với công nghệ thông tin hiện đại để bài giảng linh động hơn) [8, tr.65]. Luận văn thạc sĩ "Kết hợp PPTT với phương pháp nêu vấn đề trong dạy học phần “công dân với đạo đức”, môn GDCD lớp 10 tại trường THPT Chuyên Sơn La” của tác giả Đỗ Thùy Hương [20]. Luận văn đã làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn của việc kết hợp PPTT với phương pháp nêu vấn đề trong dạy học phần "Công dân với đạo đức" môn GDCD lớp 10 ở trường THPT Chuyên, tỉnh Sơn La. Trên cơ sở đó, tác giả xác lập quy trình thực hiện của việc kết hợp PPTT với phương pháp nêu vấn đề nhằm góp phần nâng cao hiệu quả, chất lượng dạy và học môn GDCD ở các trường THPT. Trong bài viết “Tích cực hóa PPTT trong giảng dạy môn học những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin ở trường Đại học khoa học - Đại học Thái Nguyên” [32], đăng trên Tạp chí KH&CN - ĐHTN, Số 94, tháng 6/2012, Th.S Cao Thị Phương Nhung đã một lần nữa khẳng định trong các PPDH ở nước ta, PPTT là phương pháp truyền thống đã, đang và sẽ vẫn là phương pháp được sử dụng cả trong khoa học xã hội lẫn trong khoa học tự nhiên. Tuy nhiên, hiện nay do sự phát triển nhanh, mạnh với tốc độ mang tính bùng nổ của khoa học công nghệ thì PPTT đã bộc lộ nhiều hạn chế. Để phát huy những ưu điểm và khắc phục những hạn chế của PPTT, phát huy tính tích cực học tập của người học cần tích cực hóa PPTT trong quá trình giảng dạy môn học. 7
Những công trình khoa học nêu trên là những nội dung đa dạng và nhận định rất sâu sắc của các tác giả khi nghiên cứu về PPDH môn GDCD ở trường THPT nói riêng và các môn học Mác - Lênin nói chung. Tuy nhiên, để nâng cao chất lượng dạy học môn GDCD ở phổ thông, người GV cần kết hợp các PPDH với nhau nhằm phát huy những ưu điểm và hạn chế nhược điểm của chúng. Qua việc nghiên cứu tài liệu và kết hợp với thực tiễn dạy học của bản thân, tôi nhận thấy để dạy học môn GDCD có hiệu quả, bên cạnh việc kết hợp tốt các PPDH, vẫn cần lựa chọn phương pháp chủ đạo cho từng nội dung môn học và cho từng đối tượng học tập. Căn cứ tính đặc thù của môn học, tôi lựa chọn tích cực hóa PPTT trong dạy học GDCD lớp 12 với mong muốn sẽ nâng cao chất lượng môn học này đối với HS. Những công trình khoa học trên đây sẽ là những tài liệu quan trọng giúp tôi có thêm cơ sở lý luận và thực tiễn khi thực hiện nghiên cứu đề tài của mình. 1.1.2. Những nội dung luận văn tiếp tục nghiên cứu Dựa trên cơ sở kế thừa có chọn lọc những kết quả nghiên cứu đã có liên quan đến đề tài, luận văn tiếp tục bổ sung, nghiên cứu để làm rõ những nội dung sau: - Làm rõ một số vấn đề lý luận về tích cực hóa PPTT trong dạy học môn GDCD ở trường THPT. - Đề tài góp phần đánh giá đúng thực trạng việc tích cực hóa PPTT trong dạy học GDCD lớp 12 ở các trường THPT trên địa bàn huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh. - Đề xuất quy trình dạy học và kiểm tra đánh giá môn GDCD được thực hiện trong các trường THPT trên địa bàn huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh. - Thực nghiệm quy trình tích cực hóa PPTT trong dạy học GDCD lớp 12 ở các trường THPT trên địa bàn huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh. - Đề xuất một số giải pháp nhằm đổi mới và nâng cao hiệu quả, chất lượng dạy học GDCD lớp 12 ở các trường THPT trên địa bàn huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh thông qua việc tích cực hóa PPTT. 8
1.2. Quan niệm về tích cực hoá PPTT trong dạy học môn GDCD lớp 12 1.2.1. Phương pháp thuyết trình 1.2.1.1. Quan niệm về phương pháp dạy học và phương pháp dạy học GDCD - Quan niệm về phương pháp Trong quá trình nhận thức và hoạt động thực tiễn, con người luôn tìm mọi cách làm cho hoạt động của mình ngày càng có hiệu quả cao. Điều đó dẫn đến nhu cầu của con người về phương pháp trong cuộc sống. Bởi con người muốn nhận thức được đúng bản chất của sự vật, tiếp cận với sự vật, khám phá thuộc tính của sự vật để từ đó khái quát ra lý luận về sự vật thì cần phải có phương pháp. Bêcơn - nhà triết học thời cận đại đã khẳng định tầm quan trọng của phương pháp như là sợi chỉ cần thiết dẫn đường. Đecactơ lại đưa ra một kết luận đúng đắn: thiếu phương pháp thì người tài cũng lỗi, có phương pháp thì người tầm thường cũng làm được việc phi thường. Như vậy, phương pháp là một phạm trù phức tạp, khi bàn về phương pháp người ta thường có nhiều cách tiếp cận và từ đó đưa ra nhiều định nghĩa khác nhau. Theo Hêghen phương pháp là ý thức về hình thức của sự tự vận động nội tại của bản thân nội dung. Các Mác cũng từng khẳng định: “Những thời đại kinh tế khác nhau không phải ở chỗ chúng sản xuất ra cái gì mà ở chỗ chúng sản xuất bằng cách nào, với những tư liệu lao động nào. Ví dụ: Cũng là sản xuất nông nghiệp nhưng phương pháp tra hạt hoặc kéo cày bằng sức kéo của con trâu sẽ đem lại kết quả khác so với sử dụng máy kéo” [24, tr.116]. Tóm lại, tuy được đề cập dưới nhiều góc độ khác nhau nhưng nhìn chung có thể hiểu một cách ngắn gọn: Phương pháp là cách thức, là con đường, là phương tiện để hoạt động của con người đạt được mục đích. 9
- Khái niệm phương pháp dạy học PPDH là một trong những yếu tố quan trọng nhất của quá trình dạy học. Để trả lời cho câu hỏi PPDH là gì, có nhiều quan niệm khác nhau: Tác giả Hà Thế Ngữ cho rằng: “PPDH là những phương thức (cách thức) mà nhờ đó thực hiện hóa nội dung công tác dạy học - giáo dục, thực hiện mục đích, nhiệm vụ giáo dục và dạy học ở giai đoạn lịch sử phát triển xã hội... Vì thế, không thể áp dụng máy móc hệ thống các phương pháp của một nước nào đó vào nước ta” [31, tr.154]. Tác giả Phạm Viết Vượng ở một góc độ khác đã tiếp cận phương pháp ở hai chủ thể trung tâm của hoạt động dạy và học. Ông cho rằng: “Phương pháp là tổ hợp cách thức mà chủ thể sử dụng để tác động vào đối tượng hoạt động nhằm biến đổi đối tượng theo mục đích xác định” [37, tr.176]. Với cách hiểu này, phương pháp dạy học được hiểu là hoạt động của người dạy sử dụng để truyền tải kiến thức đến người học mà chưa nhấn mạnh đến vai trò tương tác của người học. Tác giả Phan Trọng Ngọ lại khẳng định: “Định nghĩa chung về phương pháp là những con đường cách thức để tiến hành hoạt động dạy học” [29, tr. 145]. Như vậy, mỗi nhà khoa học với góc độ tiếp cận khác nhau về phương pháp đã tìm ra những điểm chung và riêng từ khái niệm phương pháp. Song, tựu chung lại, chúng ta đều thấy ở họ có sự thống nhất coi: PPDH là tổng hợp các cách thức hoạt động của GV và người học nhằm thực hiện tốt nhiệm vụ dạy học. - Quan niệm về phương pháp dạy học GDCD Phương pháp dạy học GDCD là một khoa học, thuộc chuyên ngành khoa học giáo dục, một bộ phận của lí luận dạy học. Là một khoa học, phương pháp dạy học GDCD cũng có đối tượng nghiên cứu riêng, có hệ thống lý thuyết, phương pháp luận riêng, có chức năng nhiệm vụ và phương pháp nghiên cứu riêng. + Đối tượng nghiên cứu: Phương pháp dạy học GDCD ở trường THPT với tư cách là một khoa học có đối tượng nghiên cứu là sự hình thành nội dung 10