Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Tích hợp kiến thức về chủ quyền lãnh thổ, biên giới quốc gia trong dạy học Địa lí 12 - Trung học phổ thông tại tỉnh Lạng Sơn

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:148

Thêm vào BST

Báo xấu

72
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là xác định nội dung kiến thức về chủ quyền lãnh thổ, biên giới quốc gia và xây dựng quy trình, phương án tích hợp, lồng ghép kiến thức đó vào bài học địa lý 12 (chương trình Địa lý 12) - Trung học phổ thông ở tỉnh Lạng Sơn; thiết kế một số giáo án cụ thể trong chương trình dạy học, từ đó đề xuất phương án và biện pháp dạy học thích hợp. Mời các bạn tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Tích hợp kiến thức về chủ quyền lãnh thổ, biên giới quốc gia trong dạy học Địa lí 12 - Trung học phổ thông tại tỉnh Lạng Sơn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HOÀNG THỊ NỤ TÍCH HỢP KIẾN THỨC VỀ CHỦ QUYỀN LÃNH THỔ, BIÊN GIỚI QUỐC GIA TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ LỚP 12 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TẠI TỈNH LẠNG SƠN LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN, NĂM 2019 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HOÀNG THỊ NỤ TÍCH HỢP KIẾN THỨC VỀ CHỦ QUYỀN LÃNH THỔ, BIÊN GIỚI QUỐC GIA TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ LỚP 12 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TẠI TỈNH LẠNG SƠN Ngành: Lí luận và phương pháp dạy học bộ môn Địa lí Mã số: 8.14.01.11 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. Nguyễn Phương Liên 2. PGS.TS. Nguyễn Xuân Trường THÁI NGUYÊN - NĂM 2019 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
LỜI CAM ĐOAN Tác giả luận văn xin cam đoan kết quả nghiên cứu và các số liệu trong luận văn là của riêng tác giả và chưa từng được công bố trong bất kì công trình nào khác. Công trình nghiên cứu này là độc lập của riêng tác giả. Các số liệu, thông tin trong quá trình nghiên cứu đều được trích dẫn ghi rõ nguồn. Tác giả luận văn Hoàng Thị Nụ Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
LỜI CẢM ƠN Trước hết, tác giả luận văn xin bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc đến PGS.TS. Nguyễn Phương Liên và PGS.TS. Nguyễn Xuân Trường, là hai giảng viên đã tận tình chỉ bảo và hướng dẫn tác giả trong suốt quá trình nghiên cứu và thực hiện đề tài luận văn này. Tác giả luận văn xin chân thành cảm ơn các thầy, cô giáo trong khoa Địa lí, Trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên; phòng Đào tạo, thư viện Nhà trường, thư viện tỉnh Lạng Sơn đã tạo mọi điều kiện thuận lợi giúp tác giả hoàn thành luận văn này. Tác giả xin chuyển lời cảm ơn đến Ban giám hiệu, các thầy, cô giáo và học sinh các trường THPT và THCS trên địa bàn tỉnh Lạng Sơn: Trường THPT Việt Bắc, tp Lạng Sơn; trường THPT Văn Quan, huyện Văn Quan và trường THPT Đồng Đăng, huyện Cao Lộc; trường THCS Đông Kinh, tp Lạng Sơn; trường THCS Quảng Lạc, Tp. Lạng Sơn đã giúp đỡ nhiệt tình cho tác giả thực nghiệm sư phạm và hoàn thành luận văn. Cuối cùng, tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã chia sẻ những khó khăn, cổ vũ, động viên và tạo những điều kiện thuận lợi nhất cho tác giả hoàn thành luận văn. Thái Nguyên, tháng 4 năm 2019 Tác giả luận văn Hoàng Thị Nụ Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .......................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................... ii MỤC LỤC ................................................................................................................... iii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT .......................................................................... iv DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU ................................................................................. v DANH MỤC CÁC HÌNH............................................................................................ vi DANH MỤC CÁC ẢNH ............................................................................................. vi MỞ ĐẦU ...................................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ...................................................................................................... 1 2. Đối tượng, mục tiêu, nhiệm vụ, giới hạn và phạm vi nghiên cứu ............................ 2 3. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ........................................................................................ 4 4. Quan điểm và phương pháp nghiên cứu ................................................................... 6 5. Kết quả nghiên cứu ................................................................................................... 8 6. Cấu trúc của đề tài .................................................................................................... 8 Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC TÍCH HỢP KIẾN THỨC VỀ CHỦ QUYỀN LÃNH THỔ, BIÊN GIỚI QUỐC GIA TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÝ 12 - THPT .................................................................. 9 1.1. Cơ sở lí luận ........................................................................................................... 9 1.1.1. Các nội dung cơ bản về chủ quyền lãnh thổ, biên giới quốc gia ........................ 9 1.1.2. Cơ sở lý luận về dạy học tích hợp kiến thức về chủ quyền lãnh thổ, biên giới quốc gia ............................................................................................................... 21 1.2. Cơ sở thực tiễn ..................................................................................................... 26 1.2.1. Sự cần thiết phải giáo dục cho thế hệ trẻ kiến thức về chủ quyền lãnh thổ, biên giới quốc gia........................................................................................................ 26 1.2.2. Thực trạng tích hợp kiến thức về chủ quyền lãnh thổ, biên giới quốc gia trong dạy học Địa lí ở trường trung học phổ thông .................................................... 27 1.2.3. Đặc điểm tâm sinh lí và trình độ nhận thức của học sinh lớp 12 - Trường THPT tỉnh Lạng Sơn và định hướng lựa chọn mức độ tích hợp ................................ 31 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
1.3. Mục tiêu, nội dung và cấu trúc sách giáo khoa Địa lí 12 - THPT ....................... 33 1.3.1. Mục tiêu của chương trình Địa lý 12- THPT.................................................... 33 1.3.2. Cấu trúc và nội dung của chương trình Địa lý 12- THPT ................................ 34 Tiểu kết chương 1 ....................................................................................................... 35 Chương 2. TÍCH HỢP, LỒNG GHÉP VÀ TỔ CHỨC DẠY HỌC KIẾN THỨC VỀ CHỦ QUYỀN LÃNH THỔ, BIÊN GIỚI QUỐC GIA TRONG CHƯƠNG TRÌNH ĐỊA LÍ 12 - THPT TẠI TỈNH LẠNG SƠN .......................... 36 2.1. Mục đích của việc lựa chọn các bài học Địa lí lớp 12 để tích hợp nội dung kiến thức về chủ quyền lãnh thổ, biên giới quốc gia .................................................. 36 2.2. Nguyên tắc của việc tích hợp nội dung kiến thức về chủ quyền lãnh thổ, biên giới quốc gia trong dạy học Địa lý 12 - Trường THPT tại tỉnh Lạng Sơn ......... 36 2.2.1. Nguyên tắc xác định những kiến thức cơ bản cần tích hợp .............................. 36 2.2.2. Nguyên tắc đảm bảo tính khoa học, chính xác và tính sư phạm ...................... 37 2.2.3. Nguyên tắc phát huy tính tích cực của học sinh ............................................... 38 2.3. Xác định bài học và nội dung có thể tích hợp kiến thức về chủ quyền lãnh thổ, biên giới quốc gia trong chương trình Địa lí lớp 12 - Trung học phổ thông ....... 38 2.3.1. Các nguyên tắc tích hợp.................................................................................... 38 2.3.2. Các phương thức tích hợp ................................................................................. 39 2.3.3. Những nội dung có thể tích hợp giáo dục kiến thức về chủ quyền lãnh thổ, biên giới quốc gia trong chương trình Địa lí lớp12 - Trung học phổ thông ........ 40 2.4. Các hình thức dạy học tích hợp nội dung kiến thức về chủ quyền lãnh thổ, biên giới quốc gia........................................................................................................ 48 2.4.1. Dạy học nội khóa .............................................................................................. 48 2.4.2. Dạy học ngoại khóa .......................................................................................... 48 2.5. Một số phương pháp dạy học tích hợp nội dung kiến thức về chủ quyền lãnh thổ, biên giới quốc gia ........................................................................................ 57 2.5.1. Phương pháp đàm thoại gợi mở ........................................................................ 57 2.5.2. Phương pháp thảo luận ..................................................................................... 58 2.5.3. Phương pháp nêu vấn đề ................................................................................... 59 2.5.4. Phương pháp tình huống ................................................................................... 60 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
2.5.5. Phương pháp sử dụng bản đồ............................................................................ 61 2.5.6. Phương pháp đóng vai ...................................................................................... 61 2.5.7. Phương pháp động não ..................................................................................... 62 2.6. Một số giáo án mẫu tích hợp nội dung kiến thức về chủ quyền lãnh thổ, biên giới quốc gia trong dạy học Địa lí 12 - Trường THPT tỉnh Lạng Sơn ............... 62 Tiểu kết chương 2 ....................................................................................................... 63 Chương 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ................................................................ 64 3.1. Mục đích - nhiệm vụ thực nghiệm ....................................................................... 64 3.1.1. Mục đích thực nghiệm ...................................................................................... 64 3.1.2. Nhiệm vụ thực nghiệm ..................................................................................... 64 3.2. Nguyên tắc thực nghiệm ...................................................................................... 65 3.3. Quy trình thực nghiệm ......................................................................................... 65 3.3.1. Nội dung thực nghiệm ...................................................................................... 65 3.3.2. Chọn trường thực nghiệm ................................................................................. 66 3.3.3. Chọn lớp thực nghiệm ...................................................................................... 66 3.3.4. Chọn giáo viên thực nghiệm ............................................................................. 67 3.3.5. Phương pháp thực nghiệm ................................................................................ 67 3.3.6. Tổ chức thực nghiệm ........................................................................................ 67 3.4. Kết quả thực nghiệm ............................................................................................ 68 3.4.1. Bài thực nghiệm số 1 ........................................................................................ 68 3.4.2. Bài thực nghiệm số 2 ........................................................................................ 69 3.5. Đánh giá kết quả thực nghiệm ............................................................................. 71 3.5.1. Đánh giá về mặt định lượng.............................................................................. 71 3.5.2. Đánh giá về mặt định tính ................................................................................. 71 Tiểu kết chương 3 ....................................................................................................... 72 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .................................................................................. 73 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................ 75 PHỤ LỤC Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Stt Chữ viết tắt Cụm từ đầy đủ 1 ĐC Đối chứng 2 GD&ĐT Giáo dục và đào tạo 3 GV Giáo viên 4 HS Học sinh 5 KT - XH Kinh tế - xã hội 6 NXB Nhà xuất bản 7 PPDH Phương pháp dạy học 8 SGK Sách giáo khoa 9 SL Số lượng 10 TB Trung bình 11 THPT Trung học phổ thông 12 TN Thực nghiệm Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Bảng 3.1. Danh mục các bài thực nghiệm .................................................................. 65 Bảng 3.2. Danh sách các lớp tham gia thực nghiệm................................................... 66 Bảng 3.3. Danh sách giáo viên Địa lí dạy thực nghiệm ............................................. 67 Bảng 3.4. Kết quả kiểm tra bài thực nghiệm số 1....................................................... 68 Bảng 3.5. Tỉ lệ xếp loại kết quả kiểm tra bài thực nghiệm số 1 ................................. 68 Bảng 3.6. Kết quả kiểm tra bài thực nghiệm số 2....................................................... 69 Bảng 3.7. Tỉ lệ xếp loại kết quả kiểm tra bài thực nghiệm số 2 ................................. 70 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 3.1: Biểu đồ tỉ lệ xếp loại kết quả kiểm tra bài thực nghiệm số 1 của lớp thực nghiệm và lớp đối chứng .................................................................. 69 Hình 3.2: Biểu đồ tỉ lệ xếp loại kết quả kiểm tra bài thực nghiệm số 2 của lớp thực nghiệm và lớp đối chứng .................................................................. 70 DANH MỤC CÁC ẢNH Ảnh 1: Đại diện đồn biên phòng Tân Thanh đón đoàn ......................................... 55 Ảnh 2: Đại diện của đoàn tặng quà đồn biên phòng Tân Thanh ........................... 55 Ảnh 3: Học sinh dâng hương đài tưởng niệm các anh hùng liệt sỹ ...................... 56 Ảnh 4: Đoàn thăm quan khu tăng gia sản xuất của đồn biên phòng Tân Thanh ........ 56 Ảnh 5: Tập thể đoàn trải nghiệm và đại diện đồn biên phòng Tân Thanh chụp ảnh lưu niệm ..................................................................................... 57 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Việt Nam là đất nước độc lập, có ranh giới rõ ràng. “Lãnh thổ Việt Nam là một chỉnh thể thống nhất, bất khả xâm phạm, là nơi sinh sống của trên 90 triệu dân thuộc 54 dân tộc anh em đoàn kết trong đại gia đình các dân tộc Việt Nam. Trong bối cảnh hội nhập quốc tế hiện nay, bên cạnh những thuận lợi, Việt Nam cũng đang phải đối mặt với những nguy cơ, thách thức. Các thế lực thù địch chưa từ bỏ âm mưu can thiệp vào công việc nội bộ, gây mất ổn định chính trị - xã hội, xâm phạm chủ quyền lãnh thổ, biên giới quốc gia nước ta” [49]. Do vậy, bảo vệ biên giới, chủ quyền lãnh thổ là nội dung quan trọng và là nghĩa vụ của mỗi công dân Việt Nam cần biết và thực hiện. Đại hội lần thứ X của Đảng xác định: “Xây dựng nền quốc phòng toàn dân và an ninh nhân dân vững mạnh toàn diện; bảo vệ vững chắc Tổ quốc, độc lập chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ; bảo vệ Đảng, Nhà nước, nhân dân và chế độ xã hội chủ nghĩa; bảo vệ an ninh chính trị, an ninh kinh tế, an ninh tư tưởng văn hoá và an ninh xã hội; duy trì trật tự kỷ cương, an toàn xã hội; giữ vững ổn định chính trị của đất nước, ngăn ngừa, đẩy lùi và làm thất bại mọi âm mưu, hoạt động chống phá, thù địch, không để bị động, bất ngờ”. Luật biên giới quốc gia của Việt Nam đã khẳng định: “Biên giới quốc gia nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thiêng liêng, bất khả xâm phạm. Xây dựng, quản lí, bảo vệ biên giới quốc gia có ý nghĩa đặc biệt quan trọng đối với sự toàn vẹn lãnh thổ, chủ quyền quốc gia, góp phần giữ vững ổn định chính trị, phát triển kinh tế - xã hội, tăng cường quốc phòng và an ninh của đất nước”[19]. “Tỉnh Lạng Sơn hiện có đường biên giới quốc gia tiếp giáp với tỉnh Quảng Tây, Trung Quốc, chiều dài trên 231 km, với 474 cột mốc quốc giới, 02 cửa khẩu quốc tế, 02 cửa khẩu quốc gia và 08 điểm cặp chợ đường biên. Khu vực biên giới (KVBG) của Tỉnh thuộc địa bàn 05 huyện, gồm 20 xã, 01 thị trấn, với 247 thôn, bản, trong đó có 89 thôn, bản giáp biên, có diện tích tự nhiên chiếm 13,8% diện tích của Tỉnh, dân số gần 62.000 người” [31]. “Là địa bàn chiến lược của Tổ quốc, tỉnh Lạng Sơn luôn coi trọng xây dựng lãnh đạo khu vực biên giới, góp phần xây dựng biên giới quốc gia hòa bình, hữu nghị, hợp tác, phát triển” [43]. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
Tại một số trường phổ thông trung học hiện nay, việc truyền đạt cho học sinh về nhận thức, lối sống, tư tưởng, đạo đức, về quyền lợi và nghĩa vụ đối với vấn đề chủ quyền lãnh thổ, biên giới quốc gia gắn với việc bảo vệ đất nước chưa được quan tâm đúng mức. Từ đó, dẫn đến việc nhận thức không rõ ràng lòng tự tôn, tự hào dân tộc; “mơ hồ về ý thức, trách nhiệm bản thân đối với vấn đề biên giới, chủ quyền lãnh thổ quốc gia; hoặc thờ ơ với nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc” [12]. Để giúp học sinh Việt Nam nói chung và tỉnh Lạng Sơn nói riêng nâng cao trình độ, nhận thức, ý thức bảo vệ chủ quyền lãnh thổ, biên giới của nước Việt Nam, thì việc giáo dục, bồi dưỡng cho học sinh ở nhà trường về mối quan hệ hợp tác hữu nghị với các nước láng giềng là rất quan trọng và cấp thiết, đặc biệt là dạy tích hợp với môn địa lý ở lớp 12. Hoạt động tuyên truyền các kiến thức về biên giới quốc gia, chủ quyền lãnh thổ trong học đường cho học sinh, sinh viên trên cả nước đã được Bộ GD & ĐT quan tâm trong những năm gần. Bộ GD & ĐT đã chỉ đạo các trường, đơn vị chức năng tổ chức triển khai Đề án 373 với đối tượng tuyên truyền khá đa dạng, từ học sinh trong các bậc học đến sinh viên các trường trung cấp, cao đẳng và đại học, đưa giáo dục chủ quyền lãnh thổ, biên giới quốc gia chung và chủ quyền biển, đảo nói riêng vào trong chương trình dạy học. Môn Địa lí nói chung và Địa lí lớp 12 nói riêng có nhiều điều kiện thuận lợi để giảng dạy nội dung kiến thức về chủ quyền lãnh thổ, biên giới quốc gia. Chương trình Địa lí 12 đề cập đến nội dung về địa lí tự nhiên, địa lí KT - XH Việt Nam, là sự nâng cao, mở rộng của Địa lí lớp 9. Với cấu trúc chặt chẽ, nội dung chương trình Địa lí Việt Nam rất phù hợp với việc dạy học tích hợp nội dung kiến thức về chủ quyền lãnh thổ, biên giới quốc gia vào trong bài giảng. Từ những lí do nêu trên, tác giả quyết định lựa chọn và triển khai đề tài: “Tích hợp kiến thức về chủ quyền lãnh thổ, biên giới quốc gia trong dạy học Địa lí 12 - Trung học phổ thông tại tỉnh Lạng Sơn” làm luận văn thạc sĩ của mình. 2. Đối tượng, mục tiêu, nhiệm vụ, giới hạn và phạm vi nghiên cứu 2.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng mà tác giả hướng đến là nội dung kiến thức về chủ quyền lãnh thổ, biên giới quốc gia và định hướng tích hợp, lồng ghép nội dung này trong dạy học Địa lí lớp 12 - trường trung học phổ thông tại tỉnh Lạng Sơn. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
2.2. Mục tiêu nghiên cứu Xác định nội dung kiến thức về chủ quyền lãnh thổ, biên giới quốc gia và xây dựng quy trình, phương án tích hợp, lồng ghép kiến thức đó vào bài học địa lý 12 (chương trình Địa lý 12) - Trung học phổ thông ở tỉnh Lạng Sơn; thiết kế một số giáo án cụ thể trong chương trình dạy học, từ đó đề xuất phương án và biện pháp dạy học thích hợp. 2.3. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu các vấn đề về lí luận dạy học, dạy học tích hợp. - Nghiên cứu lí luận chung về chủ quyền lãnh thổ, biên giới quốc gia. Biên soạn tài liệu về nội dung chủ quyền lãnh thổ, biên giới quốc gia. - Nghiên cứu thực trạng việc tích hợp nội dung kiến thức về chủ quyền lãnh thổ, biên giới quốc gia trong dạy học Địa lí ở trường THPT (thông qua điều tra, thu thập thông tin từ giáo viên và học sinh tại tỉnh Lạng Sơn). - Nghiên cứu đặc điểm chương trình sách giáo khoa Địa lí 12 và cấu trúc các bài địa lý địa phương tỉnh Lạng Sơn. - Xác định những yêu cầu phải thực hiện và đề xuất một số biện pháp sư phạm trong việc tích hợp, lồng ghép nội dung kiến thức về chủ quyền lãnh thổ, biên giới quốc gia trong dạy học Địa lí 12 - THPT ở tỉnh Lạng Sơn. - Xây dựng quy trình, phương án dạy học tích hợp nội dung kiến thức chủ quyền lãnh thổ, biên giới quốc gia và thiết kế một số giáo án cụ thể trong chương trình dạy học Địa lí 12 - THPT tỉnh Lạng Sơn. - Thực nghiệm sư phạm. 2.4. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu - Về nội dung: Đề tài luận văn tập trung nghiên cứu các nội dung cơ bản về chủ quyền lãnh thổ, biên giới quốc gia; tích hợp và lồng ghép các nội dung kiến thức này trong dạy học Địa lí 12 - THPT tại Lạng Sơn. - Về địa bàn thực nghiệm: Một số trường THPT được chọn thực nghiệm nằm trên địa bàn tỉnh Lạng Sơn (tại các huyện có đường biên giới tiếp giáp với Trung Quốc). Các trường học được lựa chọn cần có đủ các điều kiện cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy và học. - Về thời gian thực nghiệm: Tác giả tiến hành thực nghiệm sư phạm trong năm học 2018 - 2019. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
3. Lịch sử nghiên cứu vấn đề 3.1. Về nội dung chủ quyền lãnh thổ, biên giới quốc gia Nội dung bảo chủ quyền lãnh thổ, biên giới quốc gia, bảo vệ chủ quyền lãnh thổ, an ninh biên giới quốc gia đã được nhiều nhà nghiên cứu, học giả đề cập nghiên cứu: - Trong cuốn sách của TS. Nguyễn Thị Thuận (Giáo trình Luật quốc tế, nhà xuất bản (NXB) Công an nhân dân, 2011) và một số công trình của các tác giả khác có đề cập đến những nội dung liên quan tới “quốc gia, lãnh thổ quốc gia, biên giới quốc gia, chủ quyền lãnh thổ quốc gia,...; bảo vệ chủ quyền lãnh thổ và biên giới quốc gia Việt Nam; quan điểm của Đảng và Nhà nước ta về xây dựng và bảo vệ chủ quyền lãnh thổ, biên giới quốc gia; trách nhiệm công dân trong xây dựng và bảo vệ chủ quyền lãnh thổ, biên giới quốc gia được thể hiện và cụ thể hóa trong các tài liệu (“Giáo trình Giáo dục quốc phòng - an ninh” cho sinh viên các trường đại học, cao đẳng do NXB Giáo dục phát hành năm 2008; “Sách giáo khoa Giáo dục quốc phòng - an ninh” cho học sinh phổ thông lớp 11, NXB Giáo dục phát hành hàng năm)”. [10] - Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam thông qua “Luật biển Việt Nam năm 2012”, trước đó là “Luật biên giới quốc gia năm 2003”, “Luật an ninh quốc gia năm 2014”, trong đó có nhiều khái niệm và nội dung liên quan đến chủ quyền lãnh thổ, biên giới quốc gia đã được nêu ra và trình bày khá cụ thể. - Đề cập đến về vấn đề chủ quyền lãnh thổ, biên giới quốc gia còn có rất nhiều tài liệu do Ủy ban biên giới quốc gia - Bộ ngoại giao biên soạn như: “Biên giới trên đất liền Việt Nam - Trung Quốc, biên giới trên đất liền Việt Nam - Lào, biên giới trên đất liền Việt Nam - Campuchia, Những vấn đề liên quan đến chủ quyền biển, đảo của Việt Nam trên biển Đông”. Ban tuyên giáo Trung ương cũng đã cho xuất bản cuốn sách “Một trăm câu hỏi - đáp về biển dành cho tuổi trẻ Việt Nam” và cuốn “Biên giới trên đất liền Việt Nam - Trung Quốc: Biên giới hòa bình, ổn định, hữu nghị, hợp tác và phát triển”. “Từ năm 2008 - 2013, Viện nghiên cứu Hán Nôm thuộc Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam triển khai đề tài “Thư mục hán Nôm về biển, đảo Việt Nam”, khảo sát và tuyển chọn những tư liệu về biển, đảo thuộc chủ quyền của Việt Nam trong suốt chiều dài lịch sử” [47]. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
3.2. Về nội dung giáo dục chủ quyền lãnh thổ, biên giới quốc gia và tích hợp, lồng ghép kiến thức trên trong dạy học bộ môn ở trường trung học phổ thông Ở nước ta, đã có nhiều công trình khoa học nghiên cứu chuyên sâu về chủ quyền lãnh thổ và bảo vệ chủ quyền lãnh thổ, biên giới quốc gia, bảo vệ an ninh biên giới quốc gia. Mỗi đề tài có sự tiếp cận từ nhiều nguồn tài liệu và phương pháp nghiên cứu khác nhau nhưng đều khẳng định “chủ quyền lãnh thổ, biên giới quốc gia của Việt Nam là bất khả xâm phạm”. - Thực hiện thắng lợi mục tiêu của chiến lược biển Việt Nam đến năm 2020 theo Nghị quyết số 09-NQ/TƯ ngày 09/02/2007 tại Hội nghị lần thứ IV Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa X) là quan điểm đã được các Các tác giả biên soạn nêu rõ trong “Tài liệu tập huấn giáo viên cốt cán giáo dục quốc phòng - an ninh” do Vụ giáo dục quốc phòng và chương trình phát triển Giáo dục phổ thông ban hành”. [10] - “Bộ GD&ĐT đã ban hành cuốn “Tài liệu hướng dẫn dạy học nội dung giáo dục tài nguyên và môi trường biển, đảo cho học sinh Trung học phổ thông” nhằm cung cấp thêm nguồn hiểu biết và giáo dục cho HS những kiến thức về tiềm năng, mức độ khai thác và sự cần thiết phải khai thác hợp lí tài nguyên thiên nhiên và bảo vệ môi trường biển, đảo; bảo vệ chủ quyền biển, đảo Tổ quốc. Tài liệu cũng đưa ra những cách thức tổ chức hoạt động ngoại khóa với nhiều chủ đề khác nhau để giáo dục cho HS ý thức về chủ quyền biển, đảo Tổ quốc trong nhà trường trung học phổ thông”. [10] - Về nội dung giáo dục và dạy học tích hợp chủ quyền lãnh thổ, an ninh biên giới quốc gia cũng đã có một số luận văn của Trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên đề cập tới ở một khía cạnh. Trong luận văn thạc sĩ “Lồng ghép nội dung giáo dục chủ quyền biển, đảo vào dạy học Địa lí lớp 9” của tác giả Quan Thị Dưỡng; Luận văn thạc sĩ của tác giả Nguyễn Bá Đoàn: Giáo dục kiến thức về chủ quyền lãnh thổ, biên giới quốc gia trong dạy học Địa lí lớp 12 - Trung học phổ thông. - Bên cạnh đó, trong luận văn thạc sĩ “Giáo dục ý thức về chủ quyền biển, đảo của tổ quốc cho học sinh sinh trong dạy học Lịch sử 10, trung học phổ thông (chương trình chuẩn)” của tác giả Đậu Thị Hải Vân cũng đã thể hiện được một phần việc tích hợp nội dung kiến thức về chủ quyền lãnh thổ, biên giới quốc gia trong dạy học nhưng môn học ở đây là môn Lịch sử với đối tượng là học sinh lớp 10 và cũng chỉ Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
nghiên cứu về chủ quyền biển, đảo. Luận văn thạc sĩ Lịch sử của Nguyễn Thị lan Hương (2016) tại Trường Đại học Giáo dục - Đại học Quốc gia Hà Nội “Giáo dục ý thức bảo vệ đường biên giới Việt Nam - Trung Quốc trong dạy học lịch sử địa phương cho học sinh THPT tỉnh Lạng Sơn”. 4. Quan điểm và phương pháp nghiên cứu 4.1. Quan điểm nghiên cứu 4.1.1. Quan điểm duy vật biện chứng “Quan điểm này được vận dụng vào nghiên cứu dạy học về chủ quyền lãnh thổ, biên giới quốc gia thông qua dạy học môn Địa lí ở THPT nói chung, tại tỉnh Lạng Sơn nói riêng nhằm đánh giá một cách khách quan, dựa trên cơ sở khoa học và thực tiễn dạy học, thông qua đó đưa ra những nhận xét đánh giá, giải thích những vấn đề còn tồn tại trong quá trình dạy học tích hợp nội dung kiến thức về chủ quyền lãnh thổ, biên giới quốc gia. Qua đó, thấy được tính cấp thiết của việc dạy học tích hợp nội dung chủ quyền lãnh thổ, biên giới quốc gia trong môn Địa lí, đáp ứng xu thế phát triển của của xã hội trong quá trình toàn cầu hóa hiện nay”. [10] 4.1.2. Quan điểm hệ thống Quan điểm này được vận dụng trong việc nghiên cứu cấu trúc, nội dung chương trình sách giáo khoa Địa lí THPT. Đồng thời cho phép tác giả nghiên cứu sâu vào chương trình Địa lí lớp 12 - THPT để hiểu rõ hơn và định hướng những bài học có thể tích hợp nội dung kiến thức về chủ quyền lãnh thổ, biên giới quốc gia trong dạy học Địa lí lớp 12 ở trường THPT tỉnh Lạng Sơn. 4.1.3. Quan điểm phát triển bền vững Quan điểm này được vận dụng trong việc nghiên cứu vai trò của lãnh thổ, biên giới đem lại cho nước ta hiện nay, đồng thời có cái nhìn toàn diện và sâu sắc hơn những giá trị mà các bộ phận lãnh thổ, mang lại cũng như có những biện pháp tích cực trong bảo vệ tài nguyên trên các bộ phận của lãnh thổ. 4.1.4. Quan điểm thực tiễn Quan điểm thực tiễn được vận dụng trong việc nghiên cứu thực trạng của vấn đề chủ quyền lãnh thổ, biên giới quốc gia và việc tích hợp kiến thức về chủ quyền lãnh thổ, biên giới quốc gia ở nước ta hiện nay trong dạy học Địa lí, giúp tác giả có những kiến thức ban đầu về vấn đề chủ quyền lãnh thổ, biên giới quốc gia và phương pháp khi dạy học Địa lí địa phương. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
4.1.5. Quan điểm tổng hợp Trong nghiên cứu Địa lí, việc vận dụng quan điểm tổng hợp vai trò quan trọng, quan điểm bắt nguồn từ chính đối tượng nghiên cứu khoa học. Các hiện tượng tự nhiên và KT - XH rất đa dạng, phong phú, chúng có quá trình hình thành phát triển trong mối quan hệ nhiều chiều giữa bản thân và các đối tượng. Tác giả luận văn vận dụng quan điểm này trong việc nghiên cứu các phương pháp dạy học cụ thể và áp dụng vào việc thiết kế một số giáo án tích hợp kiến thức về chủ quyền lãnh thổ, biên giới quốc gia trong dạy học Địa lí địa phương tỉnh Lạng Sơn (chương trình Địa lý 12). 4.2. Phương pháp nghiên cứu 4.2.1. Phương pháp thu thập, phân tích tài liệu Phương pháp này tiến hành thu thập tài liệu từ nhiều nguồn khác nhau: Sách, báo, tạp chí chuyên ngành, các công trình, đề tài nghiên cứu đã được nghiệm thu và các công trình khoa học khác có liên quan đến vấn đề nghiên cứu. Cụ thể là thu thập tài liệu vể chủ quyền lãnh thổ, anh ninh biên giới nhằm làm rõ hơn đề tài nghiên cứu, nắm được các phương pháp nghiên cứu thực hiện và có thêm những kiến thức về chủ quyền lãnh thổ, biên giới quốc gia trong dạy học Địa lí. 4.2.2. Phương pháp điều tra, khảo sát Tiến hành điều tra, khảo sát (thông qua các phiếu khảo sát giáo viên và học sinh) tại tỉnh Lạng Sơn tình hình thực tế dạy học nội dung bảo vệ chủ quyền lãnh thổ, biên giới quốc gia nói chung để thấy được những ưu điểm và hạn chế của việc dạy học tích hợp nội dung kiến thức về chủ quyền lãnh thổ, biên giới quốc gia. 4.2.3. Phương pháp phân tích - tổng hợp Trên cơ sở tài liệu đã thu thập được, phân tích so sánh, tổng hợp tài liệu để nghiên cứu tài liệu về kiến thức chủ quyền lãnh thổ, biên giới quốc gia trong dạy học Địa lí lớp 12. 4.2.4. Phương pháp thống kê toán học “Thống kê mô tả, phân tích và xử lý kết quả thu được từ thực nghiệm sư phạm nhằm làm tăng tính chính xác, khách quan cho tài liệu nghiên cứu của đề tài. Đồng thời, là căn cứ khoa học để xác định xu hướng phát triển của đối tượng để đề xuất những biện pháp thực hiện tốt hơn”. [10] Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
4.2.5. Phương pháp thực nghiệm sư phạm “Phương pháp thực nghiệm sư phạm được dùng khi đã có kết quả điều tra, quan sát các hiện tượng giáo dục, cần khẳng định lại cho chắc chắn các kết luận đã được rút ra. Thực nghiệm sư phạm là so sánh kết quả tác động của nhà khoa học lên một nhóm lớp - gọi là nhóm TN - với một nhóm lớp tương đương không tác động (dạy, giáo dục theo hình thức bình thường vẫn được GV phổ thông sử dụng) - gọi là nhóm đối chứng (ĐC). Để có kết quả thuyết phục hơn, sau một đợt nghiên cứu, nhà nghiên cứu có thể đổi vai trò của hai nhóm lớp cho nhau, nghĩa là, các nhóm thực nghiệm trở thành nhóm đối chứng và ngược lại”. [10] Phương pháp này được tác giả luận văn vận dụng vào việc giảng dạy tích hợp nội dung kiến thức về chủ quyền lãnh thổ, biên giới quốc gia trong một số bài giáo án cụ thể tại một số trường phổ thông tỉnh Lạng Sơn cụ thể để kiểm chứng tính tích cực của phương pháp dạy học tích hợp và kiểm tra việc nắm tri thức của HS thông qua phương pháp tích hợp. 5. Kết quả nghiên cứu - Đem lại cho học sinh tỉnh Lạng Sơn nói riêng và cả nước nói chung có nhận thức tốt hơn về vấn đề biên giới và chủ quyền lãnh thổ quốc gia. - Thiết kế giáo án dạy học tích hợp, lồng ghép kiến thức chủ quyền lãnh thổ, biên giới quốc gia trong dạy học Địa lí 12- THPT tại tỉnh Lạng Sơn (chương tình Địa lý 12). - Một số hình thức và PPDH tích hợp kiến thức chủ quyền lãnh thổ, biên giới quốc gia trong dạy học Địa lí 12 - THPT tỉnh Lạng Sơn (chương trình Địa lý 12). 6. Cấu trúc của đề tài Ngoài các phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo và phụ lục, luận văn được kết cấu thành 3 chương: Chương 1. Cơ sở lí luận và thực tiễn tích hợp kiến thức về chủ quyền lãnh thổ, biên giới quốc gia trong dạy học Địa lý 12 - THPT. Chương 2. Tích hợp, lồng ghép và tổ chức dạy học kiến thức chủ quyền lãnh thổ, biên giới quốc gia trong chương trình Địa lí lớp 12 - Trung học phổ thông tại tỉnh Lạng Sơn. Chương 3. Thực nghiệm sư phạm. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
Chương 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC TÍCH HỢP KIẾN THỨC VỀ CHỦ QUYỀN LÃNH THỔ, BIÊN GIỚI QUỐC GIA TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÝ 12 - THPT 1.1. Cơ sở lí luận 1.1.1. Các nội dung cơ bản về chủ quyền lãnh thổ, biên giới quốc gia 1.1.1.1. Lãnh thổ và bảo vệ chủ quyền lãnh thổ - “Lãnh thổ là một phần bề mặt của Trái Đất có giới hạn gồm cả đất liền, nước và không gian. Thông thường nó được xem là thuộc sở hữu của một cá nhân, tổ chức, đoàn thể, quốc gia và có khi kể cả của loài vật. Về địa lý, chính trị và hành chính, lãnh thổ là một phần đất nằm dưới sự quản lý của cơ quan chính quyền của một quốc gia” [14]. “Lãnh thổ là khái niệm rộng hơn Quốc gia, là toàn bộ bao gồm hết các vùng đất và vùng nước (nước sông hồ trong vùng đất và vùng nước biển), vùng trời, khoảng không và lòng đất nằm trên, dưới vùng đất và vùng nước đó của một quốc gia, kể cả những vùng đã thực hiện chủ quyền hoặc trong vòng tranh chấp. Những vùng đất xa xôi với phần đất chính của một quốc gia, thường là các cựu thuộc địa trước đây. Mặc dầu có tổ chức chính quyền địa phương nhưng hiến pháp quốc gia chưa được áp dụng (hoặc nếu có chỉ có một phần nhỏ) tại những phần đất này” [14]. - Điều 1 Hiến Pháp năm 2013 của nước ta đã ghi rõ: “Nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là một nước độc lập, có chủ quyền, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ, bao gồm đất liền, hải đảo, vùng biển và vùng trời”. Quy định này thể hiện nhất quán về chủ quyền quốc gia của Việt Nam, “bao gồm cả chủ quyền về vùng lòng đất, tài nguyên trong lòng đất, vùng biên giới, quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa, vùng nội thủy, vùng lãnh hải, vùng thềm lục địa, vùng đặc quyền kinh tế, vùng không gian vũ trụ đã được thể hiện trong các văn bản luật đã được Quốc hội thông qua như Luật biên giới quốc gia, Luật biển Việt Nam và các văn bản khác” [10]. “Chủ quyền quốc gia của Việt Nam đối với các vùng lãnh thổ này được xác lập và khẳng định cả trên phương diện lịch sử và pháp lý” [37]. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
- “Quốc gia là thực thể pháp lí bao gồm ba yếu tố cấu thành: lãnh thổ, dân cư và quyền lực công cộng. Quốc gia là chủ thể căn bản nhất của luật quốc tế. Chủ quyền quốc gia là đặc trưng cơ bản, quan trọng nhất của quốc gia. Theo luật pháp quốc tế hiện đại, tất cả các quốc gia đều bình đẳng về chủ quyền. Quốc gia có khi được dùng để chỉ một nước hay đất nước. Hai khái niệm đó có thể được dùng thay thế cho nhau. Quốc gia phải có khả năng thiết lập và thực hiện các quan hệ đối ngoại trong cả mặt thể hiện vai trò một chủ thể luật quốc tế, có khả năng về chính trị, kinh tế, văn hóa - xã hội để có thể thực hiện quyền quyết định mọi vấn đề của quốc gia mà các quốc gia khác không có quyền can thiệp, đồng thời quốc gia ấy phải tôn trọng và thực thi đầy đủ các nguyên tắc cơ bản của luật quốc tế khi tham gia vào các quan hệ quốc tế” [16]. “Một vài yếu tố chính dẫn đến sự hình thành quốc gia, đó là: Thứ nhất, có lãnh thổ xác định: đây là dấu hiệu cơ bản nhất hình thành quốc gia. Không tồn tại lãnh thổ thì không thể có quốc gia. Vấn đề kích thước lãnh thổ rộng hay hẹp, địa hình thuận lợi hay bất lợi đều không có ý nghĩa quyết định đến sự tồn tại hay mất đi của danh nghĩa quốc gia” [46]. “Thứ hai, có cộng đồng dân cư ổn định: Theo nghĩa rộng, dân cư của một quốc gia là tất cả những người sinh sống trên lãnh thổ một quốc gia nhất định và tuân theo pháp luật của nhà nước đó. Theo nghĩa hẹp, dân cư dùng để chỉ tất cả những người có quốc tịch của quốc gia đó” [46]. “Thứ ba, có chính phủ với tư cách là người đại diện cho quốc gia trong quan hệ quốc tế. Chính phủ này phải là chính phủ thực thi một cách có hiệu quả quyền lực nhà nước trên phần lớn hoặc toàn bộ lãnh thổ quốc gia một cách độc lập, không bị chi phối, khống chế bởi quốc gia khác” [46]. “Thứ tư, có khả năng độc lập tham gia vào các quan hệ pháp luật quốc tế” [46]. Trong bốn yếu tố kể trên thì yếu tố thứ nhất được xem là then chốt và quan trọng nhất, nếu một quốc gia mà mất đi sự toàn vẹn lãnh thổ thì coi như không tồn tại. - “Chủ quyền lãnh thổ quốc gia là quyền tối cao, tuyệt đối, hoàn toàn và riêng biệt của quốc gia đối với lãnh thổ và trên lãnh thổ của mình. Đó là quyền thiêng liêng bất khả xâm phạm, quốc gia có quyền đặt ra quy chế pháp li đối với lãnh thổ. Nhà nước có quyền chiếm hữu, sử dụng và định đoạt đối với lãnh thổ thông qua hoạt động của nhà nước như lập pháp và tư pháp” [3]. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn