Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Tổ chức hoạt động trải nghiệm trong dạy học Địa lí lớp 9 Trung học cơ sở ở thành phố Thái Nguyên

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:134

Thêm vào BST

Báo xấu

22
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trên cơ sở nghiên cứu các vấn đề lí luận và thực tiễn về dạy học tích cực và tổ chức hoạt động trải nghiệm, đề tài tập trung thiết kế và tổ chức một số hoạt động trải nghiệm tích hợp trong môn Địa lí nhằm đáp ứng nội dung sách giáo khoa. Đồng thời giúp HS chiếm lĩnh tri thức địa lí một cách hứng thú, độc lập, dễ dàng và đạt được các mục tiêu của giáo dục đề ra.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Tổ chức hoạt động trải nghiệm trong dạy học Địa lí lớp 9 Trung học cơ sở ở thành phố Thái Nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM NGUYỄN QUỐC TUẤN TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÝ LỚP 9 TRUNG HỌC CƠ SỞ Ở THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2020 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM NGUYỄN QUỐC TUẤN TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÝ LỚP 9 TRUNG HỌC CƠ SỞ Ở THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN Ngành: LL và PP dạy học Địa lí Mã số: 8.14.01.11 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: TS. Đỗ Văn Hảo THÁI NGUYÊN - 2020 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan những nội dung được nghiên cứu trong công trình này đều là kết quả của riêng tôi. Mọi số liệu, kết quả thu được trong luận văn hoàn toàn là công khai, trung thực và đảm bảo yếu tố khách quan cũng như chưa từng được công bố ở công trình nào khác. Các trích dẫn, nội dung tham khảo luôn có nguồn trích dẫn rõ ràng. Tôi xin chịu trách nhiệm và hình thức kỉ luật theo quy định cho những lời tôi đã cam đoan. Tác giả Nguyễn Quốc Tuấn Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
LỜI CẢM ƠN Tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới giảng viên hướng dẫn khoa học của tôi là TS. Đỗ Văn Hảo đã giúp đỡ, đồng hành và theo sát giúp tôi hoàn thiện được luận văn này. Tác giả xin chân thành cảm ơn tập thể các Thầy, Cô giáo trong khoa Địa lí, phòng Sau đại học trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên đã tạo mọi điều kiện giúp đỡ tôi trong quá trình nghiên cứu, học tập và hoàn thành luận văn. Xin chân thành cảm ơn các Thầy, Cô giáo đang trực tiếp giảng dạy môn Địa lí ở các nhà trường THCS và các em HS các trường THCS trên địa bàn thành phố Thái Nguyên đã hoàn thành giúp tôi trong quá trình điều tra, khảo sát và thực hiện các nội dung có liên quan tới luận văn này. Bên cạnh sự nỗ lực của bản thân, cố gắng song khó tránh khỏi những hạn chế thiếu sót. Kính mong Quý thầy, cô giáo và những người quan tâm đóng góp ý kiến để luận văn được hoàn thiện hơn. Xin chân thành cảm ơn! Thái Nguyên, tháng 8 năm 2020 Tác giả luận văn Nguyễn Quốc Tuấn Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ..................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN .......................................................................................................... ii MỤC LỤC .............................................................................................................. iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN .................................... v DANH MỤC CÁC BẢNG ..................................................................................... vi DANH MỤC CÁC HÌNH ..................................................................................... vii MỞ ĐẦU ................................................................................................................. 1 1. Lí do chọn đề tài .................................................................................................. 1 2. Lịch sử nghiên cứu .............................................................................................. 3 3. Mục tiêu, nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài ........................................................... 8 4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu ........................................................................... 8 5. Quan điểm và phương pháp nghiên cứu .............................................................. 9 6. Đóng góp của đề tài ........................................................................................... 11 7. Cấu trúc đề tài .................................................................................................... 12 NỘI DUNG ........................................................................................................... 13 Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ 9 ............. 13 1.1. Cơ sở lí luận .................................................................................................. 13 1.1.1. Một số khái niệm, thuật ngữ cơ bản ............................................................ 13 1.1.2. Đặc điểm của hoạt động dạy học trải nghiệm trong nhà trường .................. 17 1.1.3. Vai trò của tổ chức dạy học trải nghiệm ở các nhà trường trung học cơ sở đối với học sinh .............................................................................................. 19 1.1.4. Phương pháp và hình thức tổ chức hoạt động trải nghiệm trong dạy học ở bậc Trung học cơ sở ................................................................................... 21 1.2. Cơ sở thực tiễn............................................................................................... 26 1.2.1. Nội dung chương trình Địa lí Trung học cơ sở ........................................... 26 1.2.2. Nội dung các môn tích hợp với môn Địa lí 9 liên quan tới hoạt động trải nghiệm tích hợp trong nhà trường ................................................................. 28 1.2.3. Đặc điểm tâm sinh lí và trình độ nhận thức của học sinh bậc Trung học cơ sở .............................................................................................................. 32 1.2.4. Thực trạng khi dạy học Địa lí ở trường Trung học cơ sở ............................ 34 1.2.5. Thực trạng về việc tổ chức hoạt động học tập trải nghiệm trong dạy học Địa lí ở trường Trung học cơ sở ............................................................................. 35 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
1.2.6. Thực trạng của việc thực hiện các hoạt động trải nghiệm trong nhà trường THCS trên địa bàn thành phố Thái Nguyên ..................................................... 41 Tiểu kết chương 1 .................................................................................................. 43 Chương 2. QUY TRÌNH VÀ TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC TRẢI NGHIỆM TRONG MÔN ĐỊA LÍ 9 ........................................................... 44 2.1. Nguyên tắc của thiết kế hoạt động trải nghiệm môn Địa lí ........................... 44 2.2. Phân tích khả năng tổ chức hoạt động dạy học trải nghiệm trong nhà trường của môn Địa lí 9 ............................................................................................ 46 2.3. Quy trình thiết kế hoạt động trải nghiệm môn Địa lí 9 - THCS ................... 51 2.4. Thiết kế và tổ chức một số hoạt động trải nghiệm ........................................ 54 2.4.1. Hoạt động trải nghiệm 1 .............................................................................. 54 2.4.2. Hoạt động trải nghiệm 2 .............................................................................. 58 2.4.3. Hoạt động trải nghiệm 3 .............................................................................. 62 2.5. Đánh giá những thuận lợi và khó khăn trong việc tổ chức các hoạt động trải nghiệm cho học sinh lớp 9 THCS ở TP Thái Nguyên ............................ 66 Tiểu kết chương 2 .................................................................................................. 68 Chương 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ........................................................... 69 3.1. Mục đích, nhiệm vụ, nguyên tắc, phương pháp tiến hành thực nghiệm............. 69 3.1.1. Mục đích thực nghiệm ................................................................................. 69 3.1.2. Nội dung thực nghiệm ................................................................................. 69 3.1.3. Tiến hành thực nghiệm ................................................................................ 69 3.2. Kết quả thực nghiệm ..................................................................................... 71 3.2.1. Khả năng tiếp thu và tích cực của học sinh ................................................. 71 3.2.2. Đánh giá chất lượng về bài khảo sát ............................................................ 73 3.3. Mức độ đánh giá kết quả sự thích thú của học sinh sau buổi trải nghiệm ........ 77 3.4. Đề xuất nhằm tăng sự thích thú của học sinh khi học môn Địa lí ................ 80 3.4.1. Đề xuất các giải pháp căn bản ..................................................................... 80 3.4.2. Các biện pháp đưa ra nhằm nâng cao tính thích thú của học sinh khi học tập Địa lí ........................................................................................................ 80 Tiểu kết chương 3 .................................................................................................. 83 KẾT LUẬN........................................................................................................... 84 KHUYẾN NGHỊ .................................................................................................. 84 DANH MỤC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN VĂN .................................................................................................. 86 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................... 87 PHỤ LỤC Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN Từ viết tắt Nội dung chi tiết ĐC Đối chứng GV Giáo viên HĐGD Hoạt động giáo dục HĐTN Hoạt động trải nghiệm HĐTNST Hoạt động trải nghiệm sáng tạo HS Học sinh PPDH Phương pháp dạy học THCS Trung học cơ sở THPT Trung học phổ thông TN Thực nghiệm TP Thành phố Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 3.1. Khả năng tiếp thu và tích cực của học sinh lớp 9A (lớp thực nghiệm) và 9C (lớp đối chứng) ..................................................... 72 Bảng 3.2. Bảng thể hiện tần số điểm làm bài kiểm tra của nhóm lớp TN và ĐC....73 Bảng 3.3. Bảng thể hiện tần suất điểm kiểm tra của nhóm lớp TN và ĐC ... 75 Bảng 3.4. Bảng thể hiện khả năng tích hợp của học sinh 2 lớp thực nghiệm so với đối chứng ................................................................................. 76 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 1.1. Biểu đồ thể hiện mức độ tổ chức hoạt động trải nghiệm trong dạy học Địa lí của giáo viên THCS các trường được khảo sát ............ 39 Hình 1.2. Biểu đồ thể hiện các hình thức tổ chức hoạt động trải nghiệm môn Địa lí của học sinh THCS các trường được khảo sát ............ 40 Hình 3.1. Biểu đồ thể hiện khả năng tích cực và tập trung của học sinh lớp thực nghiệm (9A) và lớp đối chứng (9C) ...................................... 73 Hình 3.2. Biểu đồ thể hiện tần số điểm làm bài kiểm tra của lớp thực nghiệm (9A) và lớp đối chứng (9C) .............................................. 74 Hình 3.3. Biểu đồ thể hiện tần suất điểm kiểm tra của lớp thực nghiệm (9A) và lớp đối chứng (9C) ................................................................... 75 Hình 3.4. Biểu đồ kết quả điểm kiểm tra của lớp thực nghiệm (9A) và lớp đối chứng (9C)............................................................................... 76 Hình 3.5. Biểu đồ thể hiện khả năng hứng thú với môn học Địa lí thông qua hình thức học tập trải nghiệm ........................................................ 78 Hình 3.6. Biểu đồ thể hiện kiến thức Địa lí tích hợp với các môn học khác sau khi thực hiện hoạt động trải nghiệm ở lớp thực nghiệm......... 78 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Trong hệ thống tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục, vấn đề cơ bản nhất là xây dựng và hoàn thiện con người thông qua hoạt động giáo dục và tự giáo dục. Đảng, nhà nước và nhân dân đã tin tưởng và giao trọng trách cao quý cho ngành giáo dục: “Nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực và bồi dưỡng nhân tài” đáp ứng yêu cầu sự nghiệp công nghiệp hoá hiện đại hoá đất nước trong thời kỳ hội nhập hiện nay để đáp ứng lòng mong muốn của Bác xây dựng đất nước Việt Nam tươi đẹp hơn, to đẹp hơn sánh vai với các cường quốc năm châu. Những năm gần đây, Nghị quyết của Trung ương Đảng và các văn kiện của nhà nước, của Bộ giáo dục & Đào tạo đều nhấn mạnh sự cần thiết phải đổi mới phương pháp dạy học. Trọng tâm của đổi mới phương pháp dạy học là thay đổi lối dạy truyền thụ một chiều (chủ yếu là bắt người học ghi nhớ kiến thức) sang lối dạy tích cực có sự hướng dẫn giúp đỡ của người dạy nhằm phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo, rèn luyện thói quen và khả năng tự học, tinh thần hợp tác, có niềm vui và hứng thú trong học tập. Chuyển từ hình thức đồng loạt cả lớp sang tổ chức dạy học theo các hình thức tương tác: Học cá nhân, học theo nhóm, bồi dưỡng năng lực độc lập suy nghĩ vận dụng sáng tạo kiến thức đã học tránh thiên về ghi nhớ máy móc, không nắm được bản chất vấn đề. Thực tế giáo dục nhiều nước đã chứng minh muốn phát triển tốt năng lực cho người học cần phải chú trọng tới việc xây dựng và thực hiện các hoạt động trải nghiệm cho người học và được cụ thể hóa dưới nhiều hình thức như: Tổ chức trò chơi, sân khấu tương tác, tham quan dã ngoại, hoạt động giao lưu, hoạt động tình nguyện, các hội thi, thể dục thể thao, các ngày hội… Mỗi một hình thức đều mang ý nghĩa giáo dục nhất định. Đặc biệt là hoạt động trải nghiệm giúp học sinh thể hiện bản thân, phát huy các năng lực vốn có và hình thành phát triển các năng lực mới đưa học sinh tới các kiến thức mới mà ở đó các em chính là chủ thể của kiến thức đó. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
Thế giới rộng lớn và đa dạng, tuy nhiên người học chỉ tham gia kiến thức chỉ bằng việc đọc, nghe, nói thì có lẽ chưa đủ mà chỉ tìm hiểu một phần của thế giới, của kiến thức đó vì vậy trải nghiệm thực tế luôn là bức tranh chân thực nhất mang đến cho người học cảm xúc và kiến thức chân thực nhất. Ở trong nhà trường trung học cơ sở ở lứa tuổi học sinh còn nhỏ thì việc trải nghiệm với các môn học là rất cần thiết, đặc biệt là môn Địa lý bởi ở đó các em được tìm hiểu về những vùng đất mới, những kiến thức tự nhiên, kinh tế và cả xã hội và nhất là ở lứa tuổi này các em thích sự khám phá và tìm tòi nhiều hơn bởi sự hiếu kì. Ở chương trình học bậc trung học cơ sở môn Địa lí là môn có sự liên kết, tích hợp giữa bộ môn Địa lí và các bộ môn khác về các phần có nội dung liên quan mật thiết nhất là ở môn Địa lí 9 và dạy học trải nghiệm sẽ rất cần thiết đối với học sinh. Tuy nhiên chúng ta hiểu được vai trò của trải nghiệm là như vậy nhưng nếu cứ nghĩ tổ chức trải nghiệm cho học sinh là phải đi tham quan, dã ngoại thì không phải lúc nào hoàn cảnh của gia đình, nhà trường luôn tạo cho các em học sinh có những buổi trải nghiệm như vậy. Từ thực tế đó, hiểu những khó khăn đó thì việc đáp ứng nhu cầu học trải nghiệm giúp các em hình thành kiến thức, đổi mới phương pháp học mà giảm thiểu chi phí cho học sinh, gia đình và nhà trường là vấn đề then chốt. Muốn giải quyết thực tế này thì thực hiện trải nghiệm ngay trong các tiết học trong không gian sân trường và trên lớp là những giải pháp hữu hiệu nhất để tăng cơ hội học tập trải nghiệm cho học sinh, giúp các em có thể gần gũi với thực tế hơn, tích hợp nhiều bộ môn hơn, khiến giờ học hấp dẫn, thu hút hơn. Với tất cả những lí do trên, tác giả đã chọn đề tài: “Tổ chức hoạt động trải nghiệm trong dạy học địa lí lớp 9 Trung học cơ sở ở thành phố Thái Nguyên”. Đây là một hướng nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn, góp phần thực hiện đổi mới PPDH để nâng cao chất lượng và hiệu quả dạy học Địa lí ở nhà trường phổ thông. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
2. Lịch sử nghiên cứu 2.1. Trên thế giới Hoạt động trải nghiệm sáng tạo được hầu hết các nước phát triển quan tâm, nhất là các nước tiếp cận chương trình giáo dục phổ thông theo hướng phát triển năng lực; chú ý giáo dục nhân văn, giáo dục sáng tạo, giáo dục phẩm chất và kĩ năng sống… cụ thể với mỗi quốc gia có những đề án phát triển hoặc triết lí về vấn đề hoạt động trải nghiệm sáng tạo như sau: - Mỹ: Nhà khoa học John Dewey ở giữa thế kỉ XX ông là người đưa ra những nguyên lý và học thuyết về giáo dục, khi nhắc tới chúng ta nghĩ ngay tới quan điểm “Học qua làm, học bắt đầu từ làm” của ông mà những giá trị của lý thuyết đó vẫn đang được ứng dụng cho đến nay, không chỉ ở Mỹ mà trên hầu hết các nước. Theo Dewey, giáo dục không chỉ để chuẩn bị cho cuộc sống, mà giáo dục chính là cuộc sống. Bởi mỗi đứa trẻ, mỗi học sinh với học tập, chính là học qua trải nghiệm và điều này luôn có giá trị sâu sắc nhất cho mỗi cuộc đời của con người chúng ta. Theo đó, những giá trị trải nghiệm học tập cần được là trải nghiệm, được học thật, sống thật. - Đức: Từ cấp Tiểu học đã nhấn mạnh đến vị trí của các kĩ năng cá biệt, trong đó có phát triển kĩ năng sáng tạo cho trẻ; phát triển khả năng học độc lập; tư duy phê phán và học từ kinh nghiệm của chính mình. - Anh: Trong môi trường giáo dục họ muốn người học được tham gia thực tế, được phiêu lưu - mạo hiểm nên đã đưa ra và xây dựng hàng loạt các tình huống, các bối cảnh trong thực tế để buộc học sinh phải vận động và xử lí theo quan điểm của mình trong trường học hoặc thậm chí là cả ở môi trường bên ngoài bằng việc dã ngoại, picnic điều này thúc đẩy tính sáng tạo, độc lập, chính kiến của các em về vấn đề đó. Cung cấp thêm cho học sinh các cơ hội làm việc nhóm, rèn kĩ năng, khả năng phán đoán và đổi mới phương pháp học. - Nga: Theo nhà tâm lí học nổi tiếng L.X Vưgoxki nhận định con người tương tác với môi trường xung quanh sẽ hình thành tâm lí người thông qua bài báo của ông “Ý thức như một vấn đề của tâm lí học hành vi”. Vận dụng quy tắc Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
ấy ông cho rằng hoạt động trải nghiệm của học sinh nhờ sự hướng dẫn của người dạy sẽ giúp người học phát triển và nhận thức nhanh hơn hình thành được các kĩ năng tốt hơn, linh hoạt hơn. Nếu chưa trải nghiệm thì kiến thức nhận được chỉ là kinh nghiệm được truyền đạt lại nhưng nếu có thực tế thì đó là sự tích lũy và bổ sung cho kiến thức đã có. - Nhật: Ngay từ nhỏ học sinh ở đây đã được tham gia các chương trình về hoạt động trải nghiệm ở các Chương trình này được thiết kế thông qua những trải nghiệm thực tế để lĩnh hội những kiến thức về giáo dục, đặc biệt chú ý rèn luyện tính kỷ luật và chủ động, kỹ năng giải quyết vấn đề; văn hóa làm việc nhóm. Giúp cho học sinh Nhật Bản có thể thích nghi, ứng phó với những biến đổi và khó khăn trong cuộc sống đặc biệt đó là chương trình trải nghiệm “Shichida Makoto”. - Singapore: Theo tìm hiểu về nền giáo dục của quốc gia này cho thấy dù là cấp học nào họ luôn giảng dạy theo phương pháp khác biệt tạo sự vận động, làm việc tư duy, rèn nhân cách cho học sinh hơn bao giờ hết. Đặc biệt sự quan tâm sự quan tâm và thấu hiểu học sinh giúp giảm áp lực, tạo sự khích lệ khiến học sinh học tốt hơn, tiếp thu tốt hơn nhờ đó mà các tài trợ cho nhà trường phổ thông nhiều hơn tăng cường các chương trình về nghệ thuật, những kinh nghiệm sáng tạo nghệ thuật, những thực tế, những trò chơi… Từ những công trình nghiên cứu của các nhà giáo dục học, cũng như mô hình học tập trải nghiệm mà các nước trên thế giới đang tiến hành đều khẳng định rõ những vai trò, tầm quan trọng của hoạt động trải nghiệm trong việc hình thành và phát triển năng lực học sinh. Và đây cũng chính là những nội dung chúng tôi tiếp cận để vận dụng trong dạy học Địa lí ở Việt Nam nhằm tiếp cận với nền giáo dục thế giới. 2.2. Ở Việt Nam Nhiều năm trở lại đây giáo dục Việt Nam đang được ưu tiên trong lĩnh vực tổ chức các hoạt động giáo dục trải nghiệm dưới nhiều hình thức. Mục đích hình thành và phát triển nhân cách, phẩm chất đạo đức cho người học qua đó cũng Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
muốn giáo dục kết hợp nhiều nội dung học tập để tạo ra những kĩ năng, giá trị sống, cách ứng xử cho học sinh. Các hoạt động ấy có thể là tham quan, thiết kế các chủ đề dạy học của từng môn và liên môn, tham gia các trò chơi… Hình thành nên làn sóng lớn hút lớn được mọi đối tượng học sinh. Trong Dự thảo thảo chương trình giáo dục phổ thông tổng thế Việt Nam sau 2015 đã đề cập tới 8 lĩnh vực học tập chủ chốt và hoạt động giáo dục với tên gọi hoạt động trải nghiệm sáng tạo. Trong đó trải nghiệm sáng tạo hoạt động ở cả 3 cấp học, được phát triển từ hoạt động tập thể, ngoài giờ lên lớp, ngoại khóa của chương trình hiện hành được thiết kế thành các chuyên đề tự chọn để áp dụng vào thực tiễn cuộc sống một cách sáng tạo [7]. Ngoài ra trong nước đã có một số các công trình nghiên cứu, bài viết đề cập tới tổ chức hoạt động trải nghiệm như: - Tác giả Đỗ Ngọc Thống nghiên cứu “Hoạt động trải nghiệm sáng tạo - kinh nghiệm quốc tế và vấn đề của Việt Nam”. Trong đó tác giả giới thiệu kinh nghiệm tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong giáo dục phổ thông nước Anh và Hàn Quốc. Đây là những nước được đưa hoạt động trải nghiệm, sáng tạo và chương trình đào tạo từ rất sớm và đạt được kết quả to lớn. Từ đó tác giả đưa ra kết luận “Lâu nay chương trình giáo dục phổ thông Việt Nam đã có hoạt động giáo dục nhưng chưa được chú ý đúng mức, chưa hiểu đúng vị trí, vai trò và tính chất của các hoạt động giáo dục đa dạng, phong phú và chi tiết với đầy đủ các thành tố của một chương trình giáo dục. Chưa có hình thức đánh giá và sử dụng kết quả các hoạt động giáo dục một cách phù hợp” [30, tr.20]. - ThS. Bùi Ngọc Diệp trong bài viết “Hình thức tổ chức các hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong nhà trường phổ thông” cũng đưa ra quan niệm về hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong nhà trường phổ thông. Theo đó “Các em được chủ động tham gia vào tất cả các khâu của quá trình hoạt động: từ thiết kế hoạt động đến chuẩn bị, thực hiện và đánh giá kết quả hoạt động phù hợp với đặc điểm lứa tuổi và khả năng của bản thân, các em được trải nghiệm, được bày tỏ quan điểm, ý tưởng được đánh giá và lựa chọn ý tưởng hoạt động, được thể hiện, Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
tự khẳng định bản thân, được tự đánh giá và đánh giá kết quả hoạt động của bản thân, của nhóm mình và của bạn bè…” [11, tr.85]. - PGS. TS Đinh Thị Kim Thoa có bài viết “Hoạt động trải nghiệm sáng tạo góc nhìn từ lí thuyết và học từ trải nghiệm” có đề cập đến sự khác biệt giữa việc học đi đôi với hành, học thông qua làm và học từ trải nghiệm trong đó, “Học từ trải nghiệm gần giống với học thông qua làm nhưng khác ở chỗ là nó gắn với kinh nghiệm và cảm xúc cá nhân” [27, tr.49]. Muốn để phát triển và hình thành năng lực thì người học phải trải nghiệm. Hoạt động trải nghiệm là hoạt động giáo dục thông qua trải nghiệm trong việc kết nối kinh nghiệm học được trong nhà trường và thực tiễn cuộc sống, nhờ đó các kinh nghiệm được tích lũy thêm và dần chuyển hóa thành năng lượng. Qua đó, từ các nghiên cứu trong và ngoài nước một phần nào đã giúp chúng ta hiểu được vai trò của việc học trải nghiệm và đang dần đóng vai trò chính trong các môn học. Đặc biệt là với bộ môn Địa lí. Trong những năm gần đây đa số các nhà trường phổ thông đã triển khai mô hình trường học gắn với cộng đồng, tổ chức hoạt động học tập trải nghiệm. Mặc dù là một hình thức dạy học khá mới mẻ, song đã có một số trường ở nước ta đưa mô hình học tập này vào thực hiện và bước đầu đạt kết quả tốt: Trường THCS Chu Văn An (Thái Nguyên), trường THCS Thịnh Đức (Thái Nguyên), trường THCS Hoàn Kiếm (Hà Nội), trường thực nghiệm THPT(Hà Nội), trường THCS &THPT Nguyễn Tất Thành (Hà Nội)…Ngoài ra Bộ giáo dục và Đào tạo còn tổ chức nhiều buổi tập huấn về chương trình hoạt động trải nghiệm ngoài ra có rất nhiều tài liệu được biên soạn xoay quanh vấn đề này như: “Tài liệu tập huấn kĩ năng xây dựng và tổ chức các hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong trường trung học” Ở mỗi trường với đặc thù ở địa phương và thực tiễn của nhà trường, mô hình học tập trải nghiệm được đưa ra phù hợp. Hình thức tổ chức dạy học đa dạng gồm: dạy học dự án, dạy học trải nghiệm…Hình thức tổ chức dạy học này tạo điều kiện cho học sinh được trải nghiệm, được khám phá, qua đó góp Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
phần hình thành năng lực tự học, năng lực giải quyết vấn đề, khả năng hợp tác và khát vọng học tập suốt đời. Nhà trường, ngoài hình thức học tập trên lớp, nhà trường còn tiến hành những hoạt động ngoài lớp giúp cho không gian lớp học được mở rộng thêm [6]. Thời gian gần đây, nhiều công trình nghiên cứu sinh, luận văn thạc sĩ, khóa luận tốt nghiệp quan tâm tới việc nghiên cứu các hoạt động trải nghiệm trong trong dạy học Địa lí ở trường phổ thông như: Lê Thị Nga “Tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo cho học sinh trong dạy học lịch sử địa phương ở trường Trung học phổ thông huyện Ba vì, Hà Nội” Luận văn thạc sĩ, 2015; Phạm Hữu Vang “Tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THCS huyện Lục Ngạn, tỉnh Bắc Giang” Luận văn thạc sĩ, 2016; Cao Thị Hoa“Tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong dạy học địa lí lớp 10” Luận văn thạc sĩ, 2016; Nguyễn Thị Thu Trang “Tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo cho học sinh trong dạy học địa lí địa phương lớp 12 THPT tỉnh Vĩnh Phúc” Luận văn thạc sĩ, 2017; Trịnh Thị Thanh Hà “Thiết kế các hoạt động trải nghiệm trong môn Địa lí lớp 12 - THPT tỉnh Tuyên Quang”, Luận văn thạc sĩ 2019; Ngô Thu Hương “Tổ chức hoạt động trải nghiệm cho học sinh trong dạy học Địa lí 11 THPT theo định hướng phát triển năng lực”, Luận văn thạc sĩ 2019,... Tóm lại, trong những tài liệu trong nước và ngoài nước mà tác giả đã tiếp cận có liên quan đến của đề tài, các nội dung đề cập đến vai trò của hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong dạy học nhằm phát triển năng lực học sinh. Các tài liệu này cũng làm rõ khái niệm, nội dung, hình thức tổ chức,… của hoạt động trải nghiệm. Song, cho đến nay vẫn chưa có công trình nào đề cập tới thiết kế các hoạt động trải nghiệm trong môn Địa lí ở trường THCS trên địa bàn TP Thái Nguyên, nhất là trong một lớp học cụ thể (như lớp 9). Kế thừa các thành tựu nghiên cứu của các nhà khoa học trong và ngoài nước, chúng tôi thấy rằng cần phải coi trọng về vai trò, nội dung, đặc điểm của hoạt động trải nghiệm ở nhà trường phổ thông. Đặc biệt là việc thiết kế và tổ chức các hoạt động trải nghiệm Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
phải thật sự hiệu quả, để HS dễ dàng chiếm lĩnh tri thức, rèn luyện cho HS năng lực tư duy, tính tích cực, bồi dưỡng lòng yêu quê hương đất nước, có các quan điểm khoa học, nhân sinh quan đúng đắn trước những vấn đề đang đặt ra đối với địa phương, với đất nước và toàn cầu. 3. Mục tiêu, nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài 3.1. Mục tiêu Trên cơ sở nghiên cứu các vấn đề lí luận và thực tiễn về dạy học tích cực và tổ chức hoạt động trải nghiệm, đề tài tập trung thiết kế và tổ chức một số hoạt động trải nghiệm tích hợp trong môn Địa lí nhằm đáp ứng nội dung sách giáo khoa. Đồng thời giúp HS chiếm lĩnh tri thức địa lí một cách hứng thú, độc lập, dễ dàng và đạt được các mục tiêu của giáo dục đề ra. 3.2. Nhiệm vụ - Tổng quan các tài liệu nghiên cứu liên quan để làm căn cứ thực hiện luận văn. - Nghiên cứu đặc điểm chương trình, sách giáo khoa Địa lí 9, đặc điểm học sinh lớp 9. - Nghiên cứu thực trạng dạy học trải nghiệm ở một số trường Trung học cơ sở tại thành phố Thái Nguyên. - Nghiên cứu nội dung, phương pháp, hình thức, đánh giá năng lực hoạt động dạy học trải nghiệm của học sinh bậc Trung học cơ sở và khả năng áp dụng các hoạt động dạy học trải nghiệm vào thực tiễn. - Thiết kế các hoạt động dạy học trải nghiệm trong nhà trường cho học sinh lớp 9 Trung học cơ sở. - Triển khai dạy học thực nghiệm tại một số Trường trung học cơ sở trên địa bàn thành phố Thái Nguyên. 4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: Học sinh lớp 9 trường THCS Thịnh Đức và THCS Quyết Thắng. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
- Phạm vi: Nghiên cứu và thực nghiệm trên địa bàn TP Thái Nguyên. - Về thời gian: Luận văn thực hiện từ năm 2018 - 2020. 5. Quan điểm và phương pháp nghiên cứu Trong quá trình nghiên cứu đề tài, chúng tôi đã sử dụng những quan điểm và phương pháp nghiên cứu chính sau: 5.1. Quan điểm nghiên cứu Hệ thống các quan điểm đưa ra nhằm có hướng đi đúng và sâu sắc về mặt nội dung cho luận văn. Đây là quan điểm có ý nghĩa to lớn về mặt phương pháp luận cho tất cả các công trình nghiên cứu khoa học ở tất cả các ngành và các lĩnh vực khác nhau. Các quan điểm này có khuynh hướng chỉ đạo và dẫn lối cho việc tìm kiếm tri thức ở mức độ cao hơn, cụ thể như sau: 5.1.1. Quan điểm hệ thống Quan điểm này giúp cho đề tài trở nên logic và mạch lạc hơn. Việc thiết kế các hoạt động trải nghiệm trên lớp môn Địa lí cấp trung học cơ sở được đặt ra trong điều kiện và tình hình đổi mới chương trình sách giáo khoa và áp dụng giảng dạy trải nghiệm học sinh trong toàn trường, trên quy mô cả nước. Cùng với đó ở tổ bộ môn cũng xây dựng một kế hoạch chương trình mang tính thống nhất bao gồm cho các lớp và các chuyên đề của cả trường. Qua đó cần phải tìm hiểu các mối quan hệ qua lại, các tác động ảnh hưởng trong một hệ thống để đưa ra chính xác các vấn đề đang được nghiên cứu đến. 5.1.2. Quan điểm thực tiễn Là quan điểm giúp nhìn nhận vấn đề mang tính thực tế, các hình thức hoạt động trải nghiệm trên lớp phải mang tính linh hoạt, khách quan, hiệu quả. Đồng thời giúp cho việc xây dựng nội dung và nhìn thấy được các mặt hạn chế hoặc khó khăn khi thực hiện giúp giải quyết các vấn đề đó trơn chu hơn, thúc đẩy việc học tập trải nghiệm của học sinh sẽ ít gặp phải các khó khăn, lúng túng. Vì vậy muốn học tập trải nghiệm tốt thì phải trải qua thực tiễn. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
5.1.3. Quan điểm dạy học tích cực Ở quan điểm này việc học sẽ chuyển từ học truyền thụ sang tìm tòi, khám phá mà ở đó giáo viên là người định hướng gợi mở và học sinh bàn luận, tìm ra mấu chốt của vấn đề nhờ có hình thức này mà học sinh làm trung tâm do vậy mang tích tích cực rất cao đặc biệt với học trải nghiệm. Qua đó có thể so sánh giữa việc học mới so với học về tác động, hiệu quả. 5.1.4. Quan điểm công nghệ dạy học Do đây là hình thức học tập trải nghiệm trong nhà trường vì thế việc nhờ vào các công nghệ phục vụ dạy học là rất cần thiết các em không được đi thực tế nhưng phải được nhìn thực tế và công nghệ là phương tiện giúp người dạy và người học truyền tải thông tin, nắm bắt thông tin nhanh hơn, chính xác hơn. Từ đó việc học trải nghiệm trên lớp trở nên dễ dàng hơn, tiện lợi hơn. 5.2. Phương pháp nghiên cứu Phương pháp nghiên cứu là cách thức thu thập, xử lí thông tin để phục vụ cho mục đích nghiên cứu. Trong luận văn này có sử dụng một số phương pháp: 5.2.1. Phương pháp phân tích và tổng hợp Dựa vào các nội dung đã thu thập được qua quá trình phân tích và tổng hợp lại các yếu tố và thực tế của việc giảng dạy trải nghiệm ở trên thế giới và ở Việt Nam từ đó rút ra những hoạt động và lựa chọn hình thức sao cho phù hợp với học sinh bậc trung học cơ sở. 5.2.2. Phương pháp quan sát Là phương pháp thu thập thông tin hoạt động trải nghiệm dựa vào quan sát nghe, nhìn,...để từ đó thấy được các hạn chế, các mặt tồn tại và đưa ra kết luận cho việc thực hiện. Tránh những sai sót mà quan sát, theo dõi thấy. Phương pháp này được thực hiện bằng việc ghi chép và tham quan. 5.2.3. Phương pháp điều tra Điều tra là phương pháp khảo sát một nhóm đối tượng trên một diện rộng nhằm phát hiện các quy luật phân bố, trình độ phát triển, đặc điểm của đối tượng Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
nghiên cứu. Kết quả của phương pháp điều tra là những thông tin quan trọng về đối tượng nghiên cứu làm cơ sở thực tiễn để đề xuất các giải pháp. Trong đề tài này tác giả dùng phương pháp điều tra bằng việc dùng hệ thống câu hỏi để điều tra từ thực tế nhằm xem xét kết quả của việc học trải nghiệm ấy có phù hợp với người học và có thể kiểm tra người học về độ hứng thú trong học, kết quả đạt được và thấy được những điều còn tồn tại cần khắc phục, điều chỉnh đây là phương pháp rất cần thiết cho việc nghiên cứu các công trình khoa học. 5.2.4. Phương pháp thực nghiệm Thực nghiệm là phương pháp kiểm tra việc áp dụng một hoạt động trải nghiệm trên lớp làm thí điểm để từ đó đánh giá mặt tích cực và tiêu cực của việc học này. Rút ra những kinh nghiệm và lựa chọn hướng phát triển tốt hơn, đúng đắn hơn. Vận dụng phương pháp này để tiến hành thực nghiệm sư phạm tại một số trường THCS trên địa bàn TP Thái Nguyên. Kết quả thực nghiệm sẽ đánh giá chính xác mức độ hiểu bài của người học, khả năng áp dụng vào thực tiễn có hiệu quả hay không để từ đó có những điều chỉnh phù hợp. Tác giả tiến hành thực nghiệm sư phạm có đối chứng với cùng một giáo viên giảng dạy. Sau mỗi lần thực nghiệm tiến hành nhận xét, đánh giá bằng việc phát phiếu khảo sát cho giáo viên và học sinh, đánh giá qua quan sát, phỏng vấn, tổng hợp bài kiểm tra... để đánh giá kết quả, nhu cầu về việc dạy học trải nghiệm trong nhà trường. 5.2.5. Phương pháp toán thống kê Phương pháp toán thống kê được sử dụng để xử lý số liệu thu được từ kết quả điều tra thực tiễn dạy học và thực nghiệm tại các trường phổ thông. Từ đó là căn cứ để đưa ra các đánh giá, nhận xét quan trọng của kết quả thực nghiệm cũng như kết quả thực tiễn của đề tài. 6. Đóng góp của đề tài Trong quá trình nghiên cứu, đề tài luận văn đã bước đầu đạt được những kết quả sau đây: Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn