Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Xây dựng văn hóa ứng xử ở các trường THCS huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang

Chia sẻ: Ganuongmuoilu | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:105

Thêm vào BST

Báo xấu

109
lượt xem 17
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài là lí luận, khảo sát và đánh giá thực trạng văn hóa ứng xử ở các trường trung học cơ sở huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang,đề xuất các biện pháp xây dựng văn hóa ứng xử để nâng cao hiệu quả giáo dục trong nhà trường.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Xây dựng văn hóa ứng xử ở các trường THCS huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM ĐỖ VĂN HÙNG XÂY DỰNG VĂN HÓA ỨNG XỬ Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ HUYỆN VIỆT YÊN, TỈNH BẮC GIANG LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2020
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM ĐỖ VĂN HÙNG XÂY DỰNG VĂN HÓA ỨNG XỬ Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ HUYỆN VIỆT YÊN, TỈNH BẮC GIANG Ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 8.14.01.14 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: TS. Lê Trọng Tuấn THÁI NGUYÊN - 2020
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả nghiên cứu là trung thực và chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Thái Nguyên, tháng 8 năm 2020 Tác giả luận văn Đỗ Văn Hùng i
LỜI CẢM ƠN Với tình cảm chân thành, tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn đến lãnh đạo Nhà trường, Khoa Tâm lý - Giáo dục đã tạo điều kiện thuận lợi cho chúng tôi được học tập, nghiên cứu nâng cao trình độ đáp ứng yêu cầu đòi hỏi ngày càng cao của nhiệm vụ mới. Đặc biệt, tôi xin chân thành cảm ơn TS. Lê Trọng Tuấn - Hiệu trưởng trường dự bị đại học dân tộc trung ương đã tận tình hướng dẫn giúp đỡ tôi nghiên cứu và hoàn thành luận văn tốt nghiệp Thạc sĩ chuyên ngành Quản lý giáo dục. Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn tới bạn bè đồng nghiệp, các thầy, cô giáo và học sinh các trường khối THCS huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang đã tạo mọi điều kiện, cộng tác và giúp đỡ tôi trong quá trình nghiên cứu để hoàn thành luận văn. Những nội dung học tập được ở trường thông qua tài liệu do các nhà giáo lên lớp hướng dẫn nghiên cứu cùng với sự giúp đỡ của các đồng nghiệp đã giúp tôi nâng cao nhận thức để hoàn thiện đề tài: “Xây dựng văn hóa ứng xử ở các trường THCS huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang”. Do thời gian nghiên cứu có hạn, kết quả nghiên cứu có thể còn nhiều hạn chế và thiếu sót. Rất mong nhận được sự góp ý của quý thầy cô để đề tài nghiên cứu được hoàn thiện hơn. Tác giả Đỗ Văn Hùng ii
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .......................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................... ii MỤC LỤC ................................................................................................................... iii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN .................................... vii DANH MỤC CÁC BẢNG ........................................................................................ viii MỞ ĐẦU ...................................................................................................................... 1 1. Lí do chọn đề tài ....................................................................................................... 1 2. Mục đích nghiên cứu ................................................................................................ 2 3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu .......................................................................... 2 4. Nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................................................ 3 5. Giả thuyết khoa học .................................................................................................. 3 6. Phạm vi nghiên cứu .................................................................................................. 3 7. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................................... 3 8. Cấu trúc của luận văn................................................................................................ 4 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ XÂY DỰNG VĂN HÓA ỨNG XỬ Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ ..................................................................... 5 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề .............................................................................. 5 1.1.1. Nghiên cứu ở nước ngoài.................................................................................... 5 1.1.2. Nghiên cứu ở trong nước .................................................................................... 6 1.2. Một số khái niệm cơ bản ...................................................................................... 8 1.2.1. Khái niệm văn hóa .............................................................................................. 8 1.2.2. Ứng xử ................................................................................................................ 9 1.2.3. Văn hóa ứng xử ................................................................................................. 11 1.2.4. Xâydựng văn hoá ứng xử ở trường trung học cơ sở ......................................... 12 1.3. Một số vấn đề cơ bản về xây dựng văn hóa ứng xử ở trường trung học cơ sở ........ 12 1.3.1. Sự cần thiết xây dựng văn hoá ứng xử ở các trường trung học cơ sở .............. 12 1.3.2. Những biểu hiện của văn hóa ứng xử ở nhà trường trung học cơ sở ............... 14 1.3.3. Nội dung xây dựng văn hoá ứng xử ở các trường trung học cơ sở ........................ 18 iii
1.4. Một số vấn đề cơ bản về quản lý xây dựng văn hoá ứng xử ở các trường trung học cơ sở ................................................................................................... 20 1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến công tác xây dựng văn hoá ứng xử ở trường trung học cơ sở ............................................................................................................ 24 1.5.1. Các yếu tố thuộc về sự lãnh đạo của Hiệu trưởng nhà trường ......................... 25 1.5.2. Giáo viên chủ nhiệm và giáo viên bộ môn ....................................................... 25 1.5.3. Tập thể học sinh ................................................................................................ 26 1.5.4. Chi đoàn nhà trường ......................................................................................... 26 1.5.5. Các quy định của Nhà nước, của Bộ Giáo dục và Đào tạo............................... 27 1.5.6. Sự quan tâm của Sở Giáo dục và Đào tạo và Phòng Giáo dục và Đào tạo ...... 28 1.5.7. Cơ sở vật chất của nhà trường .......................................................................... 28 1.5.8. Truyền thống văn hóa của nhà trường .............................................................. 29 1.5.9. Gia đình học sinh (Ông bà, cha mẹ) ................................................................. 29 1.5.10. Sự phối hợp của các lực lượng xã hội ............................................................ 30 Kết luận chương 1 ....................................................................................................... 31 Chương 2. THỰC TRẠNG XÂY DỰNG VĂN HÓA ỨNG XỬ Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ HUYỆN VIỆT YÊN, TỈNH BẮC GIANG ................... 32 2.1. Khái quát về thực trạng khảo sát ........................................................................ 32 2.1.1. Vài nét về khách thể khảo sát ........................................................................... 32 2.1.2. Tổ chức khảo sát thực trạng .............................................................................. 34 2.2. Thực trạng xây dựng văn hoá ứng xử ở các trường trung học cơ sở huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang ................................................................................... 36 2.2.1. Thực trạng xây dựng văn hóa ứng xử của cán bộ quản lý ở các trường trung học cơ sở huyện Việt Yên .................................................................................. 36 2.2.2. Thực trạng xây dựng văn hóa ứng xử của giáo viên ở các trường trung học cơ sở huyện Việt Yên ......................................................................................... 37 2.3. Thực trạng quản lý xây dựng văn hoá ứng xử ở các trường trung học cơ sở huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang ........................................................................ 38 2.3.1. Thực trạng lập kế hoạch xây dựng văn hóa ứng xử ở các trường trung học cơ sởhuyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang ............................................................... 38 iv
2.3.2. Thực trạng tổ chức thực hiện kế hoạch xây dựng văn hóa ứng xử ở các trường THCS huyện Việt Yên ....................................................................................... 42 2.3.3. Thực trạng chỉ đạo thực hiện xây dựng văn hóa ứng xử ở các trường trung học cơ sở huyện Việt Yên .................................................................................. 44 2.3.4. Kiểm tra, đánh giá xây dựng văn hóa ứng xử ở nhà trường ............................. 47 2.4. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến xây dựng văn hóa ứng xử ở các trường trung học cơ sở huyện Việt Yên......................................................................... 49 2.5. Đánh giá chung về xây dựng văn hóa ứng xử ở các trường trung học cơ sở huyện Việt Yên .................................................................................................. 51 2.5.1. Mặt mạnh .......................................................................................................... 51 2.5.2. Mặt hạn chế ....................................................................................................... 51 2.5.3. Nguyên nhân ..................................................................................................... 52 Kết luận chương 2 ....................................................................................................... 54 Chương 3. BIỆN PHÁP XÂY DỰNGVĂN HÓA ỨNG XỬ Ở CÁC TRƯỜNG THCS HUYỆN VIỆT YÊN,TỈNH BẮC GIANG .......................................... 55 3.1. Các nguyên tắc đề xuất biện pháp xây dựng văn hoá ứng xử ở các trường trung học cơ sở ................................................................................................... 55 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính mục tiêu ................................................................... 55 3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn ................................................................... 55 3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính hiệu quả ................................................................... 55 3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính khả thi ...................................................................... 56 3.2. Biện pháp quản lý xây dựng văn hoá ứng xử ở các trường trung học cơ sở huyện Việt Yên .............................................................................................................. 56 3.2.1. Tổ chức nâng cao nhận thức cho cán bộ quản lý, giáo viên, nhân viên, học sinh và phụ huynh về sự cần thiết của việc xây dựng văn hóa ứng xử ở nhà trường ................................................................................................................. 56 3.2.2. Tổ chức xây dựng và kế thừa các giá trị văn hóa tinh thần của nhà trường .......... 57 3.2.3. Xây dựng tiêu chí văn hóa ứng xử ở các trường trung học cơ sở huyện Việt Yên, tính Bắc Giang ........................................................................................... 63 v
3.2.4. Tổ chức phối hợp giữa các lực lượng trong và ngoài nhà trường để xây dựng văn hóa ứng xử ở nhà trường ............................................................................. 66 3.2.5. Tổ chức hoạt động kiểm tra, đánh giá việc xây dựng văn hóa ứng xử ở trường THCS huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang theo kế hoạch đã xây dựng ................. 69 3.3. Thăm dò sự cần thiết và tính khả thi của các biện pháp ...................................... 73 3.3.1. Mức độ cần thiết ............................................................................................... 73 3.3.2. Tính khả thi ....................................................................................................... 75 3.3.3. Tổng hợp đánh giá tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp................. 77 Kết luận chương 3 ....................................................................................................... 78 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ........................................................................... 79 1. Kết luận ................................................................................................................... 79 2. Khuyến nghị ............................................................................................................ 80 TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................................ 82 PHỤ LỤC vi
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN CBGV : Cán bộ - giáo viên CBNV : Cán bộ - nhân viên CBQL : Cán bộ quản lý CSVC : Cơ sở vật chất GD : Giáo dục GDĐT : Giáo dục và đào tạo GV : Giáo viên HS : Học sinh PHHS : Phụ huynh học sinh QLGD : Quản lý giáo dục THCS : Trung học cơ sở THPT : Trung học phổ thông VH : Văn hóa VHƯX : Văn hóa ứng xử vii
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Số lượng HS trong mỗi năm học ........................................................ 33 Bảng 2.2. Thực trạng xây dựng văn hóa ứng xử của cán bộ quản lý ở các trường trung học cơ sở huyện Việt Yên ............................................. 36 Bảng 2.3. Thực trạng xây dựng văn hóa ứng xử của giáo viên ở các trường trung học cơ sở huyện Việt Yên ......................................................... 37 Bảng 2.4. Thực trạng xây dựng văn hóa ứng xử của học sinh ở các trường trung học cơ sở huyện Việt Yên ......................................................... 38 Bảng 2.5a. Thực trạng lập kế hoạch phát huy những nội dung phù hợp với văn hoá ứng xử ở các trường trung học cơ sở huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang ................................................................................................... 39 Bảng 2.5b. Thực trạng lập kế hoạch xây dựng những giá trị mới của văn hoá ứng xử ở các trường THCS huyện Việt Yên ...................................... 41 Bảng 2.6a. Thực trạng tổ chức thực hiện kế hoạch phát huy những nội dung phù hợp của văn hóa ứng xử ở các trường THCS huyện Việt Yên .... 42 Bảng 2.6b. Mức độ thực hiện nội dung tổchức thực hiện kế hoạch xây dựng những giá trị mới của văn hoá ứng xử ở trường THCS ...................... 43 Bảng 2.7a. Thực trạng chỉ đạo thực hiện xây dựng những giá trị phù hợp văn hóa ứng xử ở trường trung học cơ sở huyện Việt Yên .......................... 44 Bảng 2.7b. Thực trạng chỉ đạo thực hiện xây dựng những giá trị mới của văn hóa ứng xử ở các trường trung học cơ sở huyện Việt Yên ................. 45 Bảng 2.8a. Thực trạng kiểm tra, đánh giá xây dựng những giá trị phù hợp văn hóa ứng xử ở trường trung học cơ sở.................................................. 47 Bảng 2.8b. Thực trạng kiểm tra, đánh giá xây dựng những giá trị mới của văn hóa ứng xử ở các trường trung học cơ sở huyện Việt Yên ................. 48 Bảng 2.9. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động giáo dục VHƯX ở các trường trung học cơ sở huyện Việt Yên ....................... 49 Bảng 3.1. Kết quả đánh giá về mức độ cần thiết của những biện pháp .............. 73 Bảng 3.2. Kết quả đánh giá về tính khả thi của những biện pháp....................... 75 Bảng 3.3. Tổng hợp đánh giá tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp ........ 77 viii
MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Xây dựng văn hóa ứng xử luôn là nhiệm vụ quan trọng đối với bất kỳ nhà trường nào. Văn hóa ứng xử giúp cho các nhà trường phát triển có hiệu quả và bền vững. Xây dựng văn hóa ứng xử trong mỗi nhà trường là xây dựng mối quan hệ giữa các thành viên trong nhà trường, giáo dục nhân cách người học phù hợp, hiệu quả; xây dựng cách thức ứng xử văn minh, lịch sự, thân thiện trong nhà trường; xây dựng cơ sở vật chất của nhà trường hiện đại, tiện dụng, đảm bảo môi trường không bị ô nhiễm, không gian và cảnh quan sạch đẹp. Ở nước ta trong thời gian gần đây, cơ chế thị trường, sự hội nhập quốc tế có nhiều tác động tích cực đến sự phát triển của nhà trường, song cũng có những tác động tiêu cực đến hoạt động đào tạo của nhà trường và văn hóa ứng xử của nhà trường. Trên các phương tiện truyền thông đã luôn bàn tới một số biểu hiện của văn hóa ứng xử bị xuống cấp; chất lượng giáo dục trong các trường chưa đáp ứng được yêu cầu phát triển của xã hội; đạo đức của một số học sinh và nhà giáo xuống cấp; đạo lý “tôn sư trọng đạo” suy giảm. Bên cạnh đó, những hành vi lệch chuẩn của học sinh xuất hiện ngày càng nhiều, đặc biệt như các hành vi chơi cờ bạc, nghiện hút, vi phạm nội quy học tập của nhà trường, bạo lực học đường,… Một số nhà trường cơ sở vật chất bị xuống cấp, lớp học, bàn ghế, khu nhà vệ sinh, bếp ăn,… không đảm bảo làm giảm đi vẻ đẹp, mỹ quan của trường, điều kiện học tập của học sinh không đảm bảo,… Nghị quyết 29-NQ/TW về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo đã chỉ rõ một số hạn chế của giáo dục hiện nay như: “…Phương pháp giáo dục, việc thi, kiểm tra và đánh giá kết quả còn lạc hậu, thiếu thực chất. Quản lý giáo dục vàđào tạo còn nhiều yếu kém. Đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục bất cập về chất lượng, số lượng và cơ cấu; một bộ phận chưa theo kịp yêu cầu đổi mới và phát triển giáo dục, thiếu tâm huyết, thậm chí vi phạm đạo đức nghề nghiệp. Đầu tư cho giáo dục và đào tạo chưa hiệu quả. Chính sách, cơ chế tài chính cho giáo dục và đào tạo chưa phù hợp. Cơ sở vật chất kỹ thuật còn thiếu và lạc hậu, nhất là ở vùng sâu, vùng xa, vùng đặc biệt khó khăn” [1]. 1
Ở nước ta hiện nay, văn hóa ứng xử nhà trường đang là một trong những tâm điểm chú ý của dư luận và ngày càng xuất hiện nhiều trên các diễn đàn, trên các phương tiện thông tin đại chúng. Nhưng bàn luận về văn hóa ứng xử trong nhà trường cũng rất đáng báo động, tình trạng thày đánh trò, trò đánh thày đã xẩy ra, khiến dư luận và xã hội lo ngại. Hành vi bạo lực học đường diễn biến phức tạp,… Chính vì vậy, việc xây dựng văn hóa ứng xử ở các nhà trường đã trở thành nhiệm vụ cấp bách trong giai đoạn hiện nay. Huyện Việt Yên là trung tâm kinh tế phát triển nhất của tỉnh Bắc Giang hiện nay. Bên cạnh sự phát triển nhanh, mạnh của huyện Việt Yên cũng có những tác động tiêu cực tới văn hóa ứng xử của các nhà trường. Tình trạng học sinh chạy theo lối sống phương Tây, nghiện game online, nghiện internet dẫn đến học tập sút kém, tình trạng bạo lực học đường, tình trạng học sinh phạm pháp (đánh nhau, trộm cướp…) xuất hiện và có xu hướng phát triển. Một số giáo viên thiếu tâm huyết, vi phạm đức nghề nghiệp. Trước thực trạng trên đòi hỏi các trường nói chung và các trường trung học cơ sở huyện Việt Yên nói riêng phải chú ý, quan tâm đến đổi mới hoạt động giáo dục và xây dựng văn hóa ứng xử. Xây dựng văn hóa ứng xử ở các nhà trường đồng nghĩa với việc loại bỏ các vấn đề tồn tại, tiêu cực, hạn chế, hướng tới nâng cao chất lượng đào tạo tri thức và nhân cách cho người học. Xuất phát từ những vấn đề trên, việc xây dựng văn hóa ứng xử của các trường trung học cơ sở ở nước ta hiện nay cũng như ở huyện Việt Yên có tính thời sự và thực tiễn cao. Do vậy, chúng tôi đã lựa chọn đề tài: “Xây dựng văn hóa ứng xử ở các trường THCS huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang”để nghiên cứu. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lí luận, khảo sát và đánh giá thực trạng văn hóa ứng xử ở các trường trung học cơ sở huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang,đề xuất các biện pháp xây dựng văn hóa ứng xử để nâng cao hiệu quả giáo dục trong nhà trường. 3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Xây dựng văn hoá ứng xử ở các trường THCS huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang. 3.2. Khách thể nghiên cứu Xây dựng văn hoá nhà trường ở trường THCS. 2
4. Nhiệm vụ nghiên cứu - Hệ thống hóa cơ sở lý luận về xây dựng văn hóaứng xử ở trường trung học cơ sở. - Khảo sát, đánh giá thực trạng xây dựng văn hóa ứng xử ở các trường trung học cơ sở huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang. - Đề xuất biện pháp xây dựng văn hóa ứng xử ở các trường trung học cơ sở huyện Việt Yên tỉnh Bắc Giang. 5. Giả thuyết khoa học Xây dựng văn hoá ứng xử ở các trường THCS huyện Việt Yên tỉnh Bắc Giang mặc dù đã được quan tâm thực hiện nhưng vẫn còn nhiều hạn chế mà một trong những nguyên nhân cơ bản là do công tác quản lý. Nếu đề xuất được những biện pháp xây dựng văn hoá ứng xử một cách khoa học, phù hợp với điều kiện thực tiễn của các trường THCS huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang sẽ góp phần nâng cao chất lượng giáo dục đào tạo ở các trường THCS trong huyện Việt Yên. 6. Phạm vi nghiên cứu 6.1. Giới hạn về phạm vi nội dung nghiên cứu Đề tài tập trung nghiên cứu quản lý xây dựng văn hóa ứng xử của Hiệu trưởng các trường trung học cơ sở huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang theo cách tiếp cận chức năng quản lý. Các nội dung xây dựng văn hóa ứng xử bao gồm: xây dựng văn hóa ứng xử của cán bộ quản lý; xây dựng văn hóa ứng xử của giáo viên; xây dựng văn hóa ứng xử của học sinh. 6.2. Giới hạn về địa bàn nghiên cứu Đề tài tổ chức khảo sát thực tiễn tại 19 trường trung học cơ sở huyện Việt Yên bao gồm 61 cán bộ quản lý và 95 giáo viên, nhân viên. 7. Phương pháp nghiên cứu 7.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý thuyết Chúng tôi thu thập, phân loại, phân tích, tổng hợp, khái quát hóa nội dung các tài liệu có liên quan đến vấn đề quản lý xây dựng văn hóa ứng xử ở các trường phổ thông để xây dựng khung lý thuyết cho đề tài. 3
7.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn 7.2.1. Phương pháp điều tra bằng Anket Chúng tôi sử dụng các mẫu phiếu điều tra dành cho CBQL, giáo viên, nhân viên để tìm hiểu thực trạng nhận thức về văn hóa ứng xử, thực trạng xây dựng văn hóa ứng xử ở các trường THCS huyện Việt Yên. 7.2.2. Phương pháp phỏng vấn sâu Chúng tôi tiến hành phỏng vấn sâu một số giáo viên, CBQL, học sinh và phụ huynh học sinh để làm rõ hơn thực trạng xây dựng văn hóa ứng xử ở 19 trường trung học cơ sở huyện Việt Yên. 7.2.3. Phương pháp chuyên gia Tham khảo ý kiến các chuyên gia, các cán bộ quản lý nhằm thu thập các thông tin cần thiết liên quan đến đề tài và khảo nghiệm tính cần thiết, khả thi của các biện pháp đề xuất. 7.3. Phương pháp sử dụng toán thống kê để xử lý kết quả nghiên cứu Sử dụng phương pháp thống kê trong toán học để xử lý và phân tích các số liệu từ các bảng hỏi thu thập được. 8. Cấu trúc của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và khuyến nghị, danh mục tài liệu tham khảo phụ lục, nội dung luận văn có gồm 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận về xây dựng văn hóa ứng xử ở trường trung học cơ sở. Chương 2: Thực trạng xây dựng văn hoá ứng xử ở các trường trung học cơ sởhuyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang. Chương3: Biện pháp xây dựng văn hoá ứng xử ở các trường trung học cơ sở huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang. 4
Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ XÂY DỰNG VĂN HÓA ỨNG XỬ Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Nghiên cứu ở nước ngoài Khái niệm “Văn hoá tổ chức” (organisational culture) xuất hiện lần đầu tiên trên báo chí Mỹ vào khoảng thập niên 1960 và chính thức trở thành một khái niệm trong Khoa học tổ chức - Quản lí, xuất hiện ở Âu Mỹ từ những năm 80 của thế kỉ XX, hiện nay là một khái niệm thịnh hành và được phổ biến rộng rãi. Thuật ngữ tương đương “Văn hoá công ty” (corporate culture) xuất hiện muộn hơn, khoảng thập niên 1970, và trở nên hết sức phổ biến sau khi tác phẩm VH công ty của Terrence Deal và Atlan Kennedy được xuất bản tại Mỹ năm 1982. Thuật ngữ “Văn hóa ứng xử ở trường học” (Behavioral culture at school) là một khái niệm mới xuất hiện trong nhiều chục năm gần đây. Nội dung của “Văn hoá ứng xử ở trường học” bao hàm nội dung của “Trường học thân thiện” do Quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc (UNICEF) đề xướng từ những thập kỷ cuối thế kỷ XX. Tác giả Purkey và Smith(1982), xác định văn hóa ứng xử ở các nhà trường như một kết cấu, một quá trình và một không gian của các giá trị và chuẩn mực có khả năng dẫn các thành viên (các giáo viên, học sinh và cán bộ nhân viên) theo hướng dạy và học chất lượng. Như vậy, tác giả này nhấn mạnh đến yếu tố giá trị và chuẩn mực trong văn hóa nhà trường trong đó có văn hoá ứng xử. Yếu tố có vai trò định hướng và điều chỉnh các hoạt động của người dạy và người học, của các cán bộ nhân viên của nhà trường. Nói cách khác các giátrị và chuẩn mực của nhàtrường vàcủa xã hội định hướng và điều chỉnh hành vi của các thành viên trong tổ chức nhà trường [dẫn theo 9]. Văn hoá ứng xử là một chủ đề đang nhận được sự chú ý nhiều trong các cuộc tranh luận về trường hiệu quả và cải tiến trường học ở các nước phát triển. Donahoe khi là Tổng giám đốc eBay cũng chỉ ra rằng: “Nếu văn hoá thay đổi thì mọi thứ sẽ thay đổi” đặc biệt là văn hoá ứng xử (dẫn theo [17]). Tháng 01 năm 1996 Trung tâm Lãnh đạo và học tập tại Đại học Calgary ở Alberta, Canada đã tổ chức một cuộc Hội thảo về vấn đề "Tìm hiểu văn hoá học". Những người tham gia đã có quan điểm đa dạng về VH học như Smith và Stolp 5
(1995) khẳng định rằng "Có lẽ cách tốt nhất để bắt đầu là khuyến khích một bầu không khí nơi các nhân viên và HS thấy những ý tưởng, đó là cung cấp tầm nhìn xa trông rộng thoải mái" (dẫn theo [15]). Nghiên cứu của GS. Peter Smith trường ĐH Sunderlans, Vương quốc Anh đã khẳng định văn hóa ứng xử có ảnh hưởng vô cùng to lớn đối với chất lượng cuộc sống và hiệu quả hoạt động của các nhà trường. 1.1.2. Nghiên cứu ở trong nước Thuật ngữ “Văn hoá ứng xử ở nhà trường” là một khái niệm mới xuất hiện trong mấy năm gần đây và được đề cập ngày một nhiều trong các diễn đàn cũng như các hội thảo. Nhưng thực ra bản chất và nội dung của văn hoá ứng xửđã được các nhà trường ở Việt Nam từ xa xưa xây dựng và trở thành các truyền thống quý báu của dân tộc ta như: “Tôn sư trọng đạo”, “Kính thầy yêu bạn”, “Nhất tự vi sư, bán tự vi sư”,... Trong quá trình xây dựng và phát triển, văn hoá ứng xử biểu hiện ngay trong mọi phương diện QL, trong các hoạt động dạy học cũng như trong mọi hành vi ứng xử của các thành viên trong nhà trường tạo nên sự khác biệt, các dấu ấn riêng của nhà trường. Văn hóa nhà trường cũng thu hút được sự quan tâm lớn của các tác giả Việt Nam. Những nghiên cứu ở Việt Nam tiếp cận vấn đề văn hóa nhàtrường từ nhiều góc độ khác nhau. Có thể nêu ra một số nghiên cứu sau: Tác giả Phạm Minh Hạc (2009), đã tìm hiểu một số vấn đề lý luận về xây dựng văn hoá ứng xử ở trong nhà trường cụ thể ông đã chỉ ra: Xây dựng văn hóa ứng xử, văn hóa giao tiếp trong nhà trường đó là cách ứng xử văn minh, thân thiện, biết tôn trọng, quan tâm đến người khác [12]. Tác giả Phạm Minh Hạc (1991), đã công bố cuốn sách “Giáo dục Việt Nam trước ngưỡng cửa thế kỷ XXI”. Trong cuốn sách này tác giả đã phân tích sâu về giáo dục nếp sống văn hóa cho sinh viên trong học tập, sinh hoạt, văn hóa, tiêu dùng và trong ứng xử [9]. Tác giả Hồ Bá Thâm (2009), đã nêu một số quan điểm về xây dựng văn hóa ứng xử trong nhà trường. Theo tác giả, văn hóa ứng xử gồm văn hóa dạy, văn hóa học, văn hóa quản lý, phục vụ. Tác giả có nêu ra văn hóa ứng xử thời phong kiến ở nước ta là “Tiên học lễ, hậu học văn” - Học ứng xử trước rồi mới học nghề, học chữ. Văn hóa ứng xử ngày này gắn với khoa học công nghệ, gắn hiện đại với truyền thống. 6
Tác giả cũng nêu ra một số biểu hiện tiêu cực của văn hóa ứng xử hiện nay ở nước ta là: bạo lực học đường, bệnh giáo điều rập khuôn, hình thức chủ nghĩa, bảo thủ, bình quân chủ nghĩa,…Văn ứng xử phải là văn hóa mở, phải kích thích sáng tạo, vừa hướng tới hiện đại, mang tính dân tộc [23]. Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã rất quan tâm đến giáo dục "cái nền” đạo đức cách mạng cho thế hệ trẻ để họ trở thành những người “vừa hồng vừa chuyên” được thể hiện qua khẩu hiệu “Tiên học Lễ, hậu học Văn”, “Lễ” chính là văn hoá, là đạo đức, một trong những nội dung cốt lõi của văn hoá nhà trường. Trong những năm gần đây, quan điểm về đổi mới, phát triển GD&ĐT đã được Đảng ta đề ra từ Đại hội toàn quốc lần thứ VI và ngày càng cụ thể, hoàn thiện để sát hợp với thực tiễn và tiếp tục được khẳng định trong Báo cáo chính trị tại Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XII (2016). Ngày 15-5-2016 Bộ Chính trị khoá XII ban hành Chỉ thị số 05-CT/TW về tiếp tục đẩy mạnh việc học tập và làm theo tư tưởng đạo đức, phong cánh Hồ Chí Minh. Một trong những nội dung chủ yếu của Chỉ thị đó là coi trọng việc giáo dục đạo đức, lối sống cho thế hệ trẻ. Đầu năm học 2008-2009 Bộ GD&ĐT đã ban hành Chỉ thị số 40/2008/CT- BGDĐT, ngày 22/7/2008 phát động phong trào “Xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực” là một trong những bước đi đầu tiên tiếp cận hiện đại trong giáo dục, đó là xây dựng văn hoá nhà trường. Từ năm 2008 đến 2010 theo sự chỉ đạo của Bộ GD&ĐT, Học viện QLGD Việt Nam đã hợp tác với Học viện Giáo dục Singapore tổ chức chương trình bồi dưỡng Hiệu trưởng trường phổ thông theo hình thức liên kết Việt Nam - Singapore giai đoạn 2008-2010. Nội dung chương trình có 7 chuyên đề, trong đó có chuyên đề 3 “Văn hóa ứng xử” được rất nhiều nhà Lãnh đạo đánh giá cao về tầm quan trọng của văn hoá ứng xử và được coi là một trong những yếu tố hàng đầu làm nên sự thành công trong việc nâng cao chất lượng giáo dục của nhà trường. Nhằm tăng cường xây dựng văn hóa ứng xử trong trường học, tạo chuyển biến căn bản về ứng xử văn hóa của cán bộ quản lý, nhà giáo, nhân viên, học sinh, sinh viên để phát triển năng lực, hoàn thiện nhân cách, lối sống văn hóa; xây dựng trường học lành mạnh, thân thiện; nâng cao chất lượng giáo dục đào tạo; góp phần 7
xây dựng con người Việt Nam: yêu nước, nhân ái, nghĩa tình, trung thực, đoàn kết, cần cù, sáng tạo. Tuy nhiên trong thực tế nội dung xây dựng văn hoá ứng xử ở bậc phổ thông mới được đề cập đến trong mấy năm gần đây nên còn nhiều hạn chế, chưa được cáccấp Lãnh đạo quan tâm, chú ý. “Nói chung, phạm trù Văn hoá ứng xử chưa được đưa vào phạm vi quản lí nhà trường chúng ta, chưa có tiêu chí, chưa ai khảo sát, đánh giá”. Cho đến nay vấn đề quản lí xây dựng văn hoá ứng xử lại có rất ít tác giả quan tâm đi sâu vào nghiên cứu về lí luận một cách có hệ thống và chưa đi vào thực tế các trường THCS. Một số sách, bài viết gần đây chủ yếu là những Sáng kiến kinh nghiệm, Báo cáo tham luận, Hội thảo khoa học… Nhìn chung, trong các đề tài nghiên cứu, bài viếtlà những nghiên cứu về văn hoá ứng xử ở nhà trường, nhưng chưa đề cập sâu đến công tác quản lí xây dựng văn hoá ứng xử ở trường THCS. Luận văn “Xây dựng văn ứng xử ở các trường THCS huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang’’có kế thừa và phát triển những kết quả nghiên cứu trên với hy vọng để làm sáng tỏ biện pháp quản lí xây dựng văn hoá ứng xử ở trường THCS có hiệu quả góp phần xây dựng một môi trường tích cực cho cán bộ, giáo viên, nhân viên và học sinh trong giai đoạn phát triển hiện nay. 1.2. Một số khái niệm cơ bản 1.2.1. Khái niệm văn hóa Theo nghiên cứu của nhiều tác giả, thuật ngữ “Văn hóa” xuất hiện rất sớm ở Trung Hoa. Lưu Hướng (Ước đoán 77 - 76 TCN) đời Tây Hán là người sử dụng thuật ngữ “Văn hóa” trong sách Thuyết Uyển, bài Chi Vũ: "Bậc thánh nhân trị thiên hạ, trước dùng văn đức rồi sau mới dùng vũ lực. Phàm dùng vũ lực đều để đối phó kẻ bất phục tùng, dùng văn hóa không thay đổi được thì sau đó sẽ chinh phạt". “Văn hóa” được hiểu như một cách giáo hóa đối lập với vũ lực, dùng văn để trị, để thay đổi, biến đổi. Hiểu theo nghĩa đầy đủ, văn hóa là sự giáo hóa, vun trồng nhân cách con người, làm thay đổi con người [dẫn theo 7]. Văn hóa theo tiếng Latinh là “cultus” nghĩa là sự trồng trọt. Danh từ “cultus” được hiểu theo hai nghĩa khác nhau “cultusagri” là trồng trọt ngoài đồng (trồng cây) và “cultusannimi” là trồng tinh thần, trồng người. Theo từ điển Tiếng Việt văn hóa được định nghĩa là: “Văn hóa là tổng thế nói chung những giá trị vật chất và tinh thần do con người sáng tạo ra trong quá trình lịch sử”. 8
Như vậy theo nghĩa gốc của từ “văn hóa” thì đó là làm cho sự vật, hiện tượng sinh sôi, nảy nở, phát triển theo chiều hướng tốt đẹp. UNESCO (2002) đã đưa ra một định nghĩa chính thức về văn hóa:“Văn hóa phản ánh và thể hiện một cách tổng quát sống động mọi mặt của cuộc sống (của mỗi các nhân và các cộng đồng) đã diễn ra trong quá khứ, cũng như đang diễn ra trong hiện tại, qua hàng bao thế kỷ, nó đã cấu thành nên một hệ thống các giá trị, truyền thống, thẩm mỹ và lối sống, mà dựa trên đó từng dân tộc tự khẳng định bản sắc riêng của mình” [12, tr.12]. Hơn nửa thế kỷ trước, trong một số ghi chép ở trang cuối cùng của tập thơ “Nhật ký trong tù” lãnh tụ Hồ Chí Minh viết “ý nghĩa của văn hóa: Vì lẽ sinh tồn cũng như mục đích của cuộc sống, loài người mới sáng tạo và phát minh ra ngôn ngữ, chữ viết, đạo đức, pháp luật, khoa học, tôn giáo, văn hóa, nghệ thuật, những công cụ cho sinh hoạt hằng ngày về ăn, mặc, ở và các phương thức sử dụng, toàn bộ những sáng tạo và phát minh đó tức là văn hóa”. Từ nhận thức ấy, Hồ Chí Minh đưa ra khái niệm về văn hóa: “Văn hóa là sự tổng hợp của mọi phương thức sinh hoạt cùng với biểu hiện của nó mà loài người đã sản sinh ra nhằm thích ứng với những nhu cầu của đời sống và đòi hỏi của sự sinh tồn”. Có thể nói, đây là một cách tiếp cận văn hóa từ ý nghĩa khái quát, đặc trưng nhất của nó, một định nghĩa cô đọng và chính xác về văn hóa [22]. Theo tác giả Trần Quốc Thành (2011), “VH biểu hiện chủ yếu trong mối quan hệ giữa con người với con người, là một dạng chuẩn mực điều tiết mối quan hệ giữa người với người. VH quy định cách ứng xử giữa người với người, được con người thừa nhận, duy trì và phát triển nó” [5, tr.113 ]. Dựa trên những quan niệm và những cách tiếp cận nêu trên có thể hiểu: Văn hóa là sự sáng tạo của con người, tích lũy lại trong quá trình hoạt động thực tiễn - xã hội, được đúc kết thành hệ giá trị và chuẩn mực xã hội, biểu hiện thông qua vốn di sản văn hóa và hệ văn hóa ứng xử của cộng đồng, làm nên bản sắc riêng của một cộng đồng xã hội. Văn hóa không chỉ bao gồm các tác phẩm nghệ thuật mà còn cả lối sống, những quyền cơ bản của con người, những hệ thống giá trị, những truyền thống, tín ngưỡng. 1.2.2. Ứng xử Ứng xử là một từ ghép gồm hai từ “ứng” và “xử”. Mà ứng và xử lại bao gồm nhiều nghĩa khác nhau: ứng phó, ứng đáp, ứng đối, ứng biến và xử: xử sự, xử lý, xử trí, xử thế, hành xử…Ứng xử là thái độ, hành vi, lời nói thích hợp trong quan hệ giao tiếp giữa người với người, giữa người với thiên nhiên. Ứng xử là phản ứng có lựa chọn tính 9
toán, là cách nói năng tùy thuộc vào tri thức, kinh nghiệm và nhân cách của mỗi người nhằm đạt kết quả cao nhất trong giao tiếp. Từ lâu vấn đề ứng xử của con người là một phạm trù được nhiều nhà tâm lý học, xã hội học, sinh vật học quan tâm. Bởi con người muốn tồn tại, trước hết phải dựa vào bản chất tự nhiên nhờ sự tiến hóa của thế giới vật chất, vì thế nó cũng chịu sự chi phối của tự nhiên đồng thời tác động lại tự nhiên theo cách này hay cách khác có thể coi là ứngxử. Các nhà khoa học đã đưa ra khái niệm ứng xử dưới nhiều góc độ khác nhau: Góc độ sinh học, xã hội học, tâm lý học,.. Hai tác giả Nguyễn Văn Hộ và Trịnh Trúc Lâm (2000) quan niệm “Ứng xử là những phản ứng đáp lại đối với tự nhiên (theo nghĩa là thế giới vật chất bao quanh mỗi người và theo nghĩa là những con người khác, những mối quan hệ khác, kể cả những sản phẩm do con người tạo ra) theo cách này hay cách khác” [dẫn theo 3, tr.10). Quan niệm này xác định rõ phạm vi, đối tượng được tác động bởi sự ứng xử của chủ thể. Đó là thế giới vật chất xung quanh con người, con người, sản phẩm do con người tạo ra. Theo tác giả Lê Thị Bừng (1997), “Ứng xử là sự phản ứng của con người đối với sự tác động của người khác đến mình trong một tình huống cụ thể nhất định. Nó thể hiện ở chỗ con người không chủ động trong giao tiếp mà chủ động trong phản ứng có sự lựa chọn, có tính toán thể hiện qua thái độ, hành vi, cử chỉ, cách nói năng,… tùy thuộc vào tri thức, kinh nghiệm và nhân cách của con người nhằm đạt kết quả giao tiếp cao nhất” [4,tr.12]. Tác giả Ngô Công Hoàn (1995) cho rằng: “Ứng xử là những phản ứng, hành vi của con người nảy sinh trong quá trình giao tiếp, do những rung cảm cá nhânkích thích nhằm lĩnh hội, truyền đạt những tri thức, vốn sống, kinh nghiệm của cá nhân, XH trong những tình huống nhất định” [10, tr.14] Qua đó có thể nói xét trên bình diện nhân cách thì bản chất của ứng xử chính là những đặc điểm tính cách của cá nhân được thể hiện qua thái độ, hành vi, cử chỉ và cách nói năng của cá nhân với những người xung quanh và yếu tố bên ngoài tác động vào con người. Như vậy, ứng xử là sự phản ứng có ý thức được thể hiện qua thái độ, lời nói, hành vi của con người trước một tình huống nảy sinh từ sự tác động của người khác hoặc từ môi trường, hoàn cảnh xung quanh. Hay nói cách khác, Ứng xử là một biểu hiện của giao tiếp, là sự phản ứng của con người trước sự tác động của người khác với mình trong một tình huống nhất định 10