Luận văn Thạc sĩ Khoa học lâm nghiệp: Đánh giá đa dạng thực vật trên núi đá vôi thuộc Vườn quốc gia Pù Mát

Chia sẻ: Tri Lễ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:82

Thêm vào BST

Báo xấu

21
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu của đề tài là xây dựng bảng danh lục của hệ thực vật trên núi đá vôi VQG Pù Mát - Nghệ An; đánh giá được tính đa dạng của hệ thực vật trên núi đá vôi thuộc VQG Pù Mát; phân tích, xác định rõ các nguyên nhân gây suy giảm đa dạng thực vật núi đá vôi VQG Pù Mát, đặc biệt là những nguyên nhân trực tiếp, cụ thể, thường xảy ra tại VQG.... Mời các bạn cùng tham khảo nội dung chi tiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học lâm nghiệp: Đánh giá đa dạng thực vật trên núi đá vôi thuộc Vườn quốc gia Pù Mát

Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Bé n«ng nghiÖp vµ PTNT trêng ®¹i häc l©m nghiÖp nguyÔn thanh nhµn §a d¹ng thùc vËt trªn nói ®¸ v«i - thuéc vên quèc gia pï m¸t luËn v¨n th¹c sü khoa häc l©m nghiÖp hµ t©y, n¨m 2006
Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Bé n«ng nghiÖp vµ PTNT trêng ®¹i häc l©m nghiÖp nguyÔn thanh nhµn §a d¹ng thùc vËt trªn nói ®¸ v«i - thuéc vên quèc gia pï m¸t Chuyªn ngµnh: l©m häc M· sè: 60 - 62 - 60 luËn v¨n th¹c sü khoa häc l©m nghiÖp Ngêi híng dÉn khoa häc: GS - TSKH: NguyÔn NghÜa Th×n hµ t©y, n¨m 2006
môc lôc §Æt vÊn ®Ò 1 Ch¬ng 1. Lîc sö vÊn ®Ò nghiªn cøu 5 1.1. Nghiªn cøu vÒ ®a d¹ng sinh häc trªn thÕ giíi. 5 1.2. Nghiªn cøu ®a d¹ng sinh vËt ë ViÖt Nam. 6 1.2.1. VÊn ®Ò nghiªn cøu ®a d¹ng chung. 6 1.2.2. VÊn ®Ò nghiªn cøu ®èi víi vïng nói ®¸ v«i. 8 1.2.3. Nghiªn cøu ®a d¹ng t¹i Pï M¸t 9 1. 3. Nghiªn cøu vÒ yÕu tè ®Þa lý thùc vËt 10 1.3.1. ë ViÖt Nam. 10 1.3.2. ë Vên quèc gia Pï M¸t. 12 1.4. Nghiªn cøu vÒ phæ d¹ng sèng. 12 1.4.1. Trªn thÕ giíi. 12 1.4.2. ë ViÖt Nam. 13 1.4.3. ë Vên quèc gia Pï M¸t. 13 Ch¬ng 2. môc tiªu, ®èi tîng, néi dung vµ ph¬ng ph¸pnghiªn cøu. 14 2.1. Môc tiªu nghiªn cøu. 14 2.2. §èi tîng nghiªn cøu 14 2.3. Néi dung nghiªn cøu. 14 2.3.1. X©y dùng b¶ng danh lôc cña hÖ thùc vËt trªn nói ®¸ v«i Vên quèc gia Pï M¸t - NghÖ An. 14 2.3.2. Ph©n tÝch ®a d¹ng thùc vËt vÒ c¸c mÆt. 14 2.3.3 Ph©n tÝch c¸c nguyªn nh©n g©y suy gi¶m ®a d¹ng thùc vËt nói ®¸ v«i t¹i Vên quèc gia Pï M¸t. 14 2.3.4. X¸c ®Þnh c¸c gi¶i ph¸p b¶o tån thÝch hîp, ®Ò xuÊt c¸c ho¹t ®éng u tiªn ®Ó QLBVR, BTTN vµ b¶o vÖ §DSH sinh häc hÖ thùc vËt nói ®¸ v«i VQG Pï M¸t. 15 2. 4. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu. 16 2.4.1. C«ng t¸c ngo¹i nghiÖp. 16 2.4.1.1. Ph¬ng ph¸p thu h¸i vµ xö lý mÉu. 16 2.4.1.2. Ph¬ng ph¸p lËp « tiªu chuÈn. 17 2.4.2. C«ng t¸c néi nghiÖp. 18 2.4.2.1. Xö lý vµ tr×nh bµy mÉu. 18 2.4.2.2. X¸c ®Þnh vµ kiÓm tra tªn khoa häc. 18 2.4.2.3. KiÓm tra l¹i tªn khoa häc. 19 2.4.2.4. X©y dùng b¶ng danh lôc. 20 2.4.2.5. Ph¬ng ph¸p §¸nh gi¸ ®a d¹ng th¶m thùc vËt. 20 2.4.2.6. Ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ ®a d¹ng thùc vËt vÒ ph©n lo¹i. 21 2.4.2.7. Ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ ®a d¹ng vÒ c¸c yÕu tè ®Þa lý thùc vËt. 21 2.4.2.8. Ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ vÒ d¹ng sèng. 23 2.4.2.9. Ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ vÒ gi¸ trÞ tµi nguyªn. 23 2.4.2.10. §¸nh gi¸ vÒ møc ®é gÇn gòi víi c¸c hÖ thùc vËt l©n cËn. 23 Ch¬ng 3. Mét sè §Æc ®iÓm tù nhiªn, x· héi cña khu vùcnghiªn cøu 26 3.1. §iÒu kiÖn tù nhiªn, 26
3.1.1. VÞ trÝ ®Þa lý, ranh giíi. 26 3.1.2. §Þa h×nh ®Þa m¹o, ®Þa chÊt, thæ nhìng 26 3.1.3. KhÝ h©ô, thuû v¨n. 27 3.1.4. Th¶m thùc vËt rõng. 29 3.2. §iÒu kiÖn d©n sinh, kinh tÕ, x· héi. 30 3.2.1. D©n téc vµ d©n sè 30 3.2.2. C¬ së h¹ tÇng vµ c¸c nghµnh kinh tÕ. 32 3.2.3. Y tÕ, gi¸o dôc vµ giao th«ng. 33 Ch¬ng 4. kÕt qu¶ vµ th¶o luËn 34 4.1. X©y dùng b¶ng danh lôc thùc vËt nói ®¸ v«i VQG Pï M¸t. 34 4.2. §¸nh gi¸ tÝnh ®a d¹ng cña hÖ thùc vËt nói ®¸ v«i VQG Pï M¸t. 34 4.2.1. §a d¹ng ph©n lo¹i ë taxon ngµnh. 34 4.2.2. §a d¹ng vÒ ph©n lo¹i c¸c taxon díi ngµnh. 38 4.2.2.1. §a d¹ng ë møc ®é hä. 38 4.2.2.2. §a d¹ng møc ®é chi. 38 4.3. §¸nh gi¸ ®a d¹ng sinh häc nguån gen c©y cã Ých vµ møc ®é ®e do¹. 39 4.3.1. §a d¹ng sinh häc nguån gen c©y cã Ých. 39 4.3.2 §a d¹ng nguån gen c©y cã nguy c¬ bÞ ®e do¹ vµ tiªu diÖt. 42 4.4. §a d¹ng c¸c yÕu tè cÊu thµnh hÖ thùc vËt nói ®¸ v«i VQG Pï M¸t vÒ mÆt ®Þa lý. 44 4.4.1. C¸c yÕu tè ®Þa lý cña c¸c chi trong hÖ thùc vËt nói ®¸ v«i VQG Pï M¸t. 44 4.4.2. C¸c yÕu tè ®Þa lý cña c¸c loµi trong hÖ thùc vËt nói ®¸ v«i VQG Pï M¸t 46 4.5. §a d¹ng vÒ d¹ng sèng. 47 4.6. §¸nh gi¸ mèi quan hÖ gi÷a c¸c hÖ thùc vËt. 48 4.7 §¸nh gi¸ ®a d¹ng c¸c quÇn x· thùc vËt nói ®¸ v«i VQG Pï M¸t. 49 4.7.1. Rõng bÞ t¸c ®éng nhÑ. 50 4.7.1.1. Rõng thêng xanh däc theo c¸c thung lòng ®· bÞ t¸c ®éng nhÑ. 50 4.7.1.2. Rõng thêng xanh nhiÖt ®íi trªn sên ®¸ víi tÇng ®Êt máng. 51 4.7.1.3. Rõng lïn ë ®Ønh nói. 51 4.7.2. Rõng bÞ t¸c ®éng m¹nh - Th¶m thùc vËt thø sinh. 52 4.7.2.1. Rõng trªn nói ®¸ v«i. 52 4.7.2.2. Tr¶ng. 52 4.8. C¸c nguyªn nh©n suy gi¶m ®a d¹ng thùc vËt nói ®¸ v«i ë VQG Pï M¸t vµ gi¶i ph¸p b¶o tån. 58 4.8.1. C¸c nguyªn nh©n suy gi¶m. 58 4.8.1.1. Nguyªn nh©n trùc tiÕp. 58 4.8.1.2. Nguyªn nh©n gi¸n tiÕp. 62 4.8.2. C¸c gi¶i ph¸p chñ yÕu ®Ó b¶o tån hÖ thùc vËt nói ®¸ v«i VQG Pï M¸t 66 Ch¬ng 5. kÕt luËn - khuyÕn nghÞ 69 5.1. KÕt luËn. 69 5.2. KiÕn nghÞ. 70 Tµi liÖu tham kh¶o 72 Phô lôc 74
Môc lôc b¶ng. Trang 2-1. M« t¶ « tiªu chuÈn. 17 2-2. §é quan träng trong « tiªu chuÈn 24 3.1. Sè liÖu khÝ hËu cña 4 tr¹m trong vïng (trung b×nh tõ 1996 - 2005) 27 3-2 . D©n téc vµ d©n sè vïng ®Öm VQG Pï M¸t. 30 3-3. MËt ®é d©n sè vïng ®Öm VQG Pï M¸t. 31 4-1. Sù ph©n bè cña c¸c ngµnh trong hÖ thùc vËt nói ®¸ v«i VQG Pï M¸t. 34 4-2. So s¸nh sè hä, chi, loµi theo ngµnh gi÷a hÖ thùc vËt nói ®¸ v«i toµn bé hÖ thùc vËt Vên quèc gia Pï M¸t. 36 4-3. So s¸nh sè lîng hä, chi, loµi trong ngµnh h¹t kÝn hÖ thùc vËt nói ®¸ v«i VQG Pï M¸t. 37 4-4. C¸c hä ®a d¹ng nhÊt 38 4-5. C¸c chi ®a d¹ng nhÊt trong hÖ thùc vËt nói ®¸ v«i Vên Q.G Pï M¸t. 39 4-6. Sè lît loµi c©y cã Ých 40 4-7. So s¸nh sè lît loµi c©y cã Ých cña hÖ thùc vËt nói ®¸ v«i víi toµn bé hÖ thùc vËt VQG Pï M¸t. 41 4-8. C¸c yÕu tè ®Þa lý cña c¸c chi. 45 4-9. C¸c yÕu tè ®Þa lý cña c¸c loµi. 46 4-10. Sè lîng vµ tû lÖ % c¸c nhãm d¹ng sèng chÝnh cña hÖ thùc vËt nói ®¸ v«i VQG Pï M¸t. 47 4-11. ChØ sè Sorenson gi÷a c¸c hÖ thùc vËt l©n cËn. 48 4-12. Gi¸ trÞ th¬ng m¹i cña mét sè l©m s¶n ngoµi gç trªn thÞ trêng NghÖ An. 59 4-13. Sè vô vi ph¹m LuËt B¶o vÖ vµ Ph¸t triÓn rõng trªn ®Þa bµn 3 huyÖn Con Cu«ng, Anh S¬n, T¬ng D¬ng (2001 ®Õn 2005) 60 4-14. Thu nhËp b×nh qu©n cña 9 b¶n ngêi §an Lai trªn ®Þa bµn VQG Pï M¸t (n¨m 2005). 63 4-15. Thèng kª t×nh h×nh gi¸o dôc ë 8 x· vïng ®Öm cã diÖn tÝch tù nhiªn n»m trong VQG Pï M¸t. 64 4-16. X¸c ®Þnh c¸c gi¶i ph¸p vµ ch¬ng tr×nh hµnh ®éng u tiªn b¶o vÖ ®a d¹ng hÖ thùc vËt nói ®¸ v«i VQG Pï M¸t. 67.
Danh môc c¸c ký hiÖu, ch÷ viÕt t¾t: BV&PTR B¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng. §DSH §a d¹ng sinh häc. FFI Quü ®éng vËt hoang d· thÕ giíi. GD&§T Gi¸o dôc vµ §µo t¹o. IUCN HiÖp héi quèc tÕ vÒ b¶o tån thiªn nhiªn. KBTTN Khu b¶o tån thiªn nhiªn. KH&CN Khoa häc vµ c«ng nghÖ. KL KiÓm l©m. KH&§T KÕ ho¹ch vµ ®Çu t. NN&PTNT N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n. Nxb. Nhµ xuÊt b¶n. Q§ QuyÕt ®Þnh. QLBVR Qu¶n lý b¶o vÖ rõng. SFNC Social Forestry and nature conservation of Nghe An. (Dù ¸n L©m nghiÖp x· héi vµ b¶o tån thiªn nhiªn NghÖ An). TTCN-XD TiÓu thñ c«ng nghiÖp, x©y dùng. TN&MT Tµi nguyªn vµ M«i trêng. TTg Thñ tíng ChÝnh phñ. VQG Vên quèc gia. UBND ñy ban nh©n d©n. UNEP Ch¬ng tr×nh m«i trêng Liªn hîp quèc. WB Ng©n hµng thÕ giíi. WWF Quü quèc tÕ vÒ b¶o vÖ hoang d·. E: (essentian oil) C©y cho tinh dÇu. F: (Food) C©y lµm l¬ng thùc, thùc phÈm. Fb: (Fiber) C©y lÊy sîi. M: (Medical) C©y lµm thuèc. Mp:(Poison) C©y cã chÊt ®éc. Oil: (Oil) C©y cho dÇu bÐo. Or: (oramental tree)C©y c¶nh. T: (Timber) C©y lÊy gç, cñi.
lêi c¶m ¬n §a d¹ng sinh häc cã tÇm quan träng v« cïng to lín ®èi víi loµi ngêi. Nã cã ý nghÜa ®Æc biÖt ®èi víi nÒn kinh tÕ vµ sù ph¸t triÓn cña ®Êt níc. Tuy vËy, sù suy gi¶m ®a d¹ng sinh häc ®· vµ ®ang diÔn ra hµng ngµy rÊt khã kiÓm so¸t. §èi víi khu rõng nói ®¸ v«i Vên quèc gia (VQG) Pï M¸t còng ®ang ph¶i ®èi mÆt víi sù suy gi¶m lín vÒ ®a d¹ng sinh häc. Nguyªn nh©n chñ yÕu do céng ®ång sinh sèng chung quanh VQG Pï M¸t ®Òu rÊt nghÌo, ®êi sèng khã kh¨n, tr×nh ®é d©n trÝ thÊp, nhËn thøc vÒ ph¸p luËt cha nhiÒu, phong tôc tËp qu¸n l¹c hËu. C¸c ho¹t ®éng khai th¸c l©m s¶n ngoµi gç, chÆt ph¸ rõng, ®èt rõng lµm rÉy, lÊy cñi ®un, më ®êng, s¶n xuÊt xi m¨ng, ph¸t triÓn du lÞch..®· vµ ®ang diÔn ra hµng ngµy g©y suy gi¶m ®a d¹ng sinh häc nghiªm träng. Tuy vËy, cho tíi nay Vên quèc gia Pï M¸t cha cã c¸c biÖn ph¸p thËt h÷u hiÖu ®Ó ng¨n chÆn ho¹t ®éng nµy mét c¸ch cã hiÖu qu¶ cao. §Ó cã sè liÖu phôc vô c«ng t¸c qu¶n lý b¶o vÖ rõng, b¶o tån thiªn nhiªn, b¶o vÖ ®a d¹ng sinh häc nói ®¸ v«i t¹i Vên quèc gia Pï M¸t ®îc tèt h¬n, t«i ®· thùc hiÖn ®Ò tµi: §¸nh gi¸ ®a d¹ng thùc vËt trªn nói ®¸ v«i thuéc Vên quèc gia Pï M¸t Hoµn thµnh ®îc b¸o c¸o nµy t«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n sù gióp ®ì, híng dÉn tËn t×nh cña Gi¸o s - TiÕn sü khoa häc NguyÔn NghÜa Th×n. C¶m ¬n c¸c thÇy gi¸o, c« gi¸o ®· lªn líp, truyÒn ®¹t nh÷ng kiÕn thøc khoa häc vµ ph¬ng ph¸p luËn cho t«i. Còng nh©n dÞp nµy t«i xin c¶m ¬n l·nh ®¹o Chi côc KiÓm l©m NghÖ An, c¸c c¸n bé phßng Khoa häc vµ Hîp t¸c quèc tÕ Vên quèc gia Pï M¸t, l·nh ®¹o c¸c x·: M«n S¬n, Lôc D¹, Ch©u Khª (Con Cu«ng), Phóc S¬n (Anh S¬n), Tam §×nh, Tam Hîp (T¬ng D¬ng), c¸c ®ång nghiÖp ®· ®äc, gãp ý cho luËn v¨n khoa häc cña t«i. MÆc dÇu ®· nç lùc cè g¾ng nhng do ®iÒu kiÖn ®Þa bµn nghiªn cøu còng nh h¹n chÕ cña b¶n th©n, ®Ò tµi kh«ng thÓ tr¸nh khái thiÕu sãt, t«i rÊt mong nhËn ®îc ý kiÕn ®ãng gãp quý b¸u cña c¸c thÇy c«, c¸c nhµ khoa häc, qu¶n lý còng nh c¸c b¹n ®ång nghiÖp. NghÖ An, ngµy15 th¸ng 7 n¨m 2006 Häc viªn: NguyÔn Thanh Nhµn
1 ®Æt vÊn ®Ò §a d¹ng sinh häc lµ sù phong phó vµ da d¹ng cña sù sèng, cã vai trß sèng cßn ®èi víi tr¸i ®Êt. §a d¹ng sinh häc cã nhiÒu gi¸ trÞ v« cïng to lín ®èi víi ®êi sèng con ngêi còng nh sinh vËt, tËp trung vµo c¸c nhãm: Gi¸ trÞ kinh tÕ, gi¸ trÞ nh©n v¨n vµ gi¸ trÞ sinh th¸i m«i trêng. - VÒ gi¸ trÞ kinh tÕ: §a d¹ng sinh häc lµ nguån cung cÊp l¬ng thùc, thùc phÈm cho con ngêi, b¶o ®¶m c¬ së cho an ninh l¬ng thùc vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña ®Êt níc. Lµ nguån cung cÊp nguån nguyªn liÖu, nhiªn liÖu cho c«ng nghiÖp chÕ biÕn. Gi¸ trÞ cña ®a d¹ng sinh häc thÓ hiÖn cô thÓ: + Gi¸ trÞ ®îc tÝnh ra tiÒn do viÖc khai th¸c, sö dông, mua b¸n hîp lý c¸c tµi nguyªn ®a d¹ng sinh häc. + §a d¹ng sinh häc b¶o ®¶m c¬ së cho an ninh l¬ng thùc vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña ®Êt níc, b¶o ®¶m nhu cÇu vÒ ¨n mÆc cña nh©n d©n, gãp phÇn xãa ®ãi gi¶m nghÌo. + §a d¹ng sinh häc cung cÊp nguyªn liÖu cho c«ng nghiÖp chÕ biÕn n«ng, l©m, thuû s¶n + §a d¹ng sinh häc gãp phÇn n©ng cao ®é ph× nhiªu cña ®Êt, lµm t¨ng gi¸ trÞ trªn mét ®¬n vÞ diÖn tÝch. - Gi¸ trÞ x· héi vµ nh©n v¨n: Gi¸ trÞ vÒ x· héi vµ nh©n v¨n cña ®a d¹ng sinh häc lµ nh÷ng gi¸ trÞ khã cã thÓ thay thÕ ®îc ®èi víi ®êi sèng con ngêi. VÎ ®Ñp mu«n mµu còng nh sù phong phó cña thiªn nhiªn cung cÊp cho con ngêi gi¸ trÞ thÈm mü, lµm cho con ngêi thªm yªu cuéc sèng, nã thÓ hiÖn: + T¹o nhËn thøc, ®¹o ®øc vµ v¨n hãa hëng thô thÈm mü c«ng b»ng cña ngêi d©n, qua d¸ng vÏ, h×nh thï, mµu s¾c, kÕt cÊu, h¬ng vÞ ... lµm cho con ngêi v¬n tíi c¸i ch©n, thiÖn, mü. + §a d¹ng sinh häc gãp phÇn ®¾c lùc trong viÖc gi¸o dôc con ngêi, ®Æc biÖt lµ ®èi víi thÕ hÖ trÎ, lßng yªu thiªn nhiªn, quª h¬ng vµ ®Êt níc.
2 + §a d¹ng sinh häc t¹o nªn sù tho¶i m¸i cña con ngêi, lµm tan ®i sù c¨ng th¼ng mÖt nhäc. NhÊt lµ trong thêi ®aÞ c«ng nghiÖp ®Çy c¨ng th¼ng vµ s«i ®éng hiÖn nay ®a d¹ng sinh häc l¹i cã ý nghÜa v« cïng quan träng. + §a d¹ng sinh häc gãp phÇn t¹o æn ®Þnh x· héi th«ng qua viÖc b¶o ®¶m an toµn l¬ng thùc, thùc phÈm, tháa m·n c¸c nhu cÇu cña ngêi d©n vÒ c¸c chÊt dinh dìng, ¨n, mÆc, ë vµ tham quan du lÞch. - Gi¸ trÞ vÒ sinh th¸i vµ m«i trêng: Gi¸ trÞ sinh th¸i vµ m«i trêng cña ®a d¹ng sinh häc thÓ hiÖn ë vai trß duy tr× c©n b»ng sinh häc, sinh th¸i vµ b¶o vÖ m«i trêng, lµ chøc n¨ng tù nhiªn kh«ng thÓ thay thÕ ®îc. + B¶o vÖ tµi nguyªn ®Êt vµ níc: C¸c quÇn x· sinh vËt ®ãng vai trß quan träng trong viÖc b¶o vÖ rõng ®Çu nguån, th¶m thùc vËt lµm h¹n chÕ lò lôt, giã b·o, xãi mßn röa tr«i ®Êt, c¸t bay, chèng nãng, duy tr× chÊt lîng vµ sè lîng níc. + QuÇn x· thùc vËt cã vai trß quan träng trong viÖc ®iÒu hßa khÝ hËu. + QuÇn x· sinh vËt, ®Æc biÖt lµ vi sinh vËt, nÊm cã kh¶ n¨ng hÊp thu, hÊp phô vµ ph©n gi¶i c¸c chÊt « nhiÔm trong m«i trêng nh thuèc b¶o vÖ thùc vËt, c¸c chÊt ®éc h¹i kh¸c. HÖ sinh th¸i cña ViÖt Nam rÊt ®a d¹ng vµ phøc t¹p, cã nhiÒu hÖ sinh th¸i kh¸c nhau. Thµnh phÇn c¸c quÇn x· trong c¸c hÖ sinh th¸i rÊt phong phó, cÊu tróc nhiÒu tÇng nÊc, nhiÒu nh¸nh, mèi quan hÖ gi÷a c¸c yÕu tè vËt lý vµ yÕu tè sinh häc, gi÷a c¸c nhãm sinh vËt víi nhau, gi÷a c¸c loµi còng vËy. M¹ng líi dinh dìng, chuçi dinh dìng víi nhiÒu kh©u nèi, nhiÒu m¾t xÝch lµm t¨ng tÝnh bÒn v÷ng cña c¸c hÖ sinh th¸i. §Õn nay, ViÖt Nam ®· ph©n biÖt nhiÒu hÖ sinh th¸i nh: C¸c hÖ sinh th¸i trªn c¹n, hÖ sinh th¸i ®Êt ngËp níc, hÖ sinh th¸i biÓn ®¶o... C¸c hÖ sinh th¸i trªn c¹n cã nhiÒu hÖ sinh th¸i ®Æc thï nh rõng, nói ®¸ v«i, nói ®Êt, gß ®åi, vïng ®Êt c¸t ven biÓn. Ngoµi ra con ngêi còng ®· t¹o ra nhiÒu hÖ sinh th¸i nh : HÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp, hÖ sinh th¸i khu ®« thÞ ...Trong c¸c hÖ sinh th¸i trªn c¹n th× hÖ sinh th¸i rõng bao phñ trªn 36% diÖn tÝch ®Êt tù nhiªn vµ cã gi¸ trÞ quan träng ®èi víi ®a d¹ng sinh häc ( Nguån: Bé Tµi nguyªn vµ M«i trêng - th¸ng 4/2006) . Theo sè liÖu cña ViÖn Nghiªn cøu §Þa chÊt vµ Kho¸ng s¶n (2005)[31] th× níc ta hiÖn cã 1.147.100 ha nói ®¸ mµ chñ yÕu lµ nói ®¸ v«i, chiÕm gÇn 6,1% tæng diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp. Nói ®¸ v«i ph©n bè ë nhiÒu tØnh nhng chñ yÕu lµ c¸c tØnh
3 vïng nói phÝa B¾c, vµ Trung bé. Trªn nói ®¸ v«i, cã nhiÒu kiÓu rõng thêng xanh, rông l¸, l¸ réng, l¸ kim hoÆc xen kÏ gi÷a l¸ réng vµ l¸ kim víi hÖ ®éng thùc vËt phong phó, ®a d¹ng vµ ®Æc trng. HÖ sinh th¸i nói ®¸ v«i nãi chung vµ hÖ ®éng thùc vËt trªn nói ®¸ v«i nãi riªng cã ý nghÜa vµ gi¸ trÞ to lín vÒ mÆt khoa häc còng nh thùc tiÔn ®êi sèng con ngêi. ViÖt Nam lµ mét trong nh÷ng níc cã tÝnh ®a d¹ng sinh häc cao cña thÕ giíi. Do ®Æc ®iÓm vÒ vÞ trÝ ®Þa lý, ®Æc biÖt lµ cÊu tróc ®Þa h×nh, khÝ hËu nªn ViÖt Nam cã hÖ ®éng thùc vËt vµ vi sinh vËt phong phó, ®a d¹ng. Theo Bé Tµi nguyªn vµ M«i trêng [7] ë ViÖt Nam ®· ®iÒu tra vµ thèng kª ®îc gÇn 16.000 loµi thùc vËt, 21.000 loµi ®éng vËt vµ 3.000 loµi vi sinh vËt. Vên quèc gia (VQG) Pï M¸t cã hÖ ®éng thùc vËt phong phó vµ ®a d¹ng, trong ®ã cã nhiÒu loµi quý hiÕm nh: §éng vËt cã Sao La, Mang Lín, Mang Trõ¬ng S¬n...Thùc vËt cã: Sa mu, P¬ mu, Kim giao, Sao Trung Hoa, Muång tr¾ng, Lan hµi... ®· ®îc ghi vµo s¸ch ®á ViÖt Nam vµ thÕ giíi. Qua kÕt qu¶ ®iÒu tra cña h¬n 50 nhµ khoa häc trong níc vµ quèc tÕ tõ 1999 - 2002 [11, 24] th× t¹i VQG Pï M¸t ®· thèng kª, thu mÉu ®îc 2.496 loµi thùc vËt bËc cao cã m¹ch, 120 loµi thó (trong ®ã cã 45 loµi thó lín), 84 loµi c¸ 13 loµi rïa, 39 loµi d¬i, 85 loµi bím, 25 loµi bß s¸t vµ hµng tr¨m loµi c«n trïng kh¸c nhau. Tuy nhiªn, còng nh c¸c VQG vµ khu BTTN kh¸c ë ViÖt Nam, VQG Pï M¸t còng ®· vµ ®ang ph¶i ®èi mÆt víi sù suy gi¶m nghiªm träng vÒ ®a d¹ng sinh häc nãi chung vµ ®a d¹ng sinh häc nói ®¸ v«i nãi riªng bëi c¸c nguyªn nh©n trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp. MÆc dÇu vËy, cho tíi nay, VQG Pï M¸t cha cã c¸c biÖn ph¸p thËt sù h÷u hiÖu ®Ó qu¶n lý, b¶o vÖ mét c¸ch hiÖu qu¶ hÖ thùc vËt trªn nói ®¸ v«i thuéc VQG. Muèn b¶o tån, duy tr× vµ ph¸t triÓn hÖ thùc vËt nói ®¸ v«i, ®ång thêi gãp phÇn cïng ®Þa ph¬ng gi¶i quyÕt viÖc lµm, t¨ng thu nhËp bÒn v÷ng cho céng ®ång th«ng qua c¸c ho¹t ®éng dÞch vô cung cÊp c©y gièng, nguyªn liÖu cho ngµnh chÕ biÕn dîc liÖu, b¶o tån cã sù tham gia , tríc hÕt cÇn cã sè liÖu ®Çy ®ñ vÒ thùc vËt, t×m ®îc nguyªn nh©n suy gi¶m tõ ®ã ho¹ch ®Þnh chiÕn lîc b¶o tån l©u dµi vµ cã ch¬ng tr×nh, kÕ ho¹ch u tiªn cho c«ng t¸c b¶o tån cho VQG Pï M¸t. Víi hy väng ®ã, t«i ®· chän vµ thùc hiÖn ®Ò tµi: §a d¹ng hÖ thùc vËt trªn nói ®¸ v«i VQG Pï M¸t. Môc tiªu vµ néi dung cña ®Ò tµi lµ:
4 - X©y dùng b¶ng danh lôc cña hÖ thùc vËt trªn nói ®¸ v«i VQG Pï M¸t - NghÖ An. - §¸nh gi¸ ®îc tÝnh ®a d¹ng cña hÖ thùc vËt trªn nói ®¸ v«i thuéc VQG Pï M¸t - Ph©n tÝch, x¸c ®Þnh râ c¸c nguyªn nh©n g©y suy gi¶m ®a d¹ng thùc vËt nói ®¸ v«i VQG Pï M¸t, ®Æc biÖt lµ nh÷ng nguyªn nh©n trùc tiÕp, cô thÓ, thêng x¶y ra t¹i VQG. - T×m ®îc gi¶i ph¸p b¶o tån thÝch hîp trong ®iÒu kiÖn hiÖn t¹i ®Ó b¶o tån nh÷ng loµi c©y quý hiÕm vµ loµi c©y cã nguy c¬ ®e do¹ cao. - §Ò xuÊt, khuyÕn nghÞ nh÷ng ho¹t ®éng cÇn thiÕt, cô thÓ ®Ó thùc hiÖn, triÓn khai c¸c ho¹t ®éng qu¶n lý b¶o vÖ rõng cã hiÖu qu¶ nhÊt t¹i Vên quèc gia Pï M¸t
5 Ch¬ng 1 Lîc sö vÊn ®Ò nghiªn cøu 1.1. Nghiªn cøu vÒ ®a d¹ng sinh häc trªn thÕ giíi. VÊn ®Ò ®a d¹ng sinh häc vµ b¶o tån thiªn nhiªn ®· trë thµnh chiÕn lîc toµn cÇu. ThÕ giíi ®· vµ ®ang cã sù quan t©m ®Æc biÖt vÒ vÊn ®Ò nµy. NhiÒu tæ chøc quèc tÕ ®· ra ®êi nh»m nghiªn cøu, ®iÒu tra, ®¸nh gi¸, x©y dùng chiÕn lîc, kÕ ho¹ch vµ hç trî thùc hiÖn hµnh ®éng b¶o tån ®a d¹ng sinh häc trªn toµn thÕ giíi, ®ã lµ: HiÖp héi Quèc tÕ vÒ b¶o tån tù nhiªn (IUCN), Ch¬ng tr×nh m«i trêng Liªn hîp quèc (UNEP), Quü Quèc tÕ vÒ b¶o vÖ thiªn nhiªn hoang d· (WWF), Quü ®éng thùc vËt thÕ giíi (FFI)...Nhu cÇu sèng cßn cña con ngêi phô thuéc vµo tµi nguyªn cña tr¸i ®Êt. NÕu kh«ng cã chiÕn lîc b¶o vÖ, b¶o tån vµ ph¸t triÓn thÝch hîp vÒ ®a d¹ng sinh häc, nÕu ®Ó tµi nguyªn ®a d¹ng sinh häc tiÕp tôc bÞ suy tho¸i th× t¬ng lai loµi ngêi sÏ ®øng tríc hiÓm häa. §Ó ng¨n chÆn sù suy gi¶m vÒ ®a d¹ng sinh häc, chóng ta ph¶i t«n träng tù nhiªn vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn hiÖn cã. Héi nghÞ thîng ®Ønh bµn vÒ vÊn ®Ò m«i trêng vµ ®a d¹ng sinh vËt ®· ®îc tæ chøc t¹i Rio de raneiro (Brazil) n¨m 1992 cã 150 níc ®· ký vµo c«ng íc vÒ ®a d¹ng sinh vËt vµ b¶o vÖ chóng (§Õn nay cã kho¶ng 170 níc, ViÖt Nam chÝnh thøc gia nhËp C«ng íc ngµy 16/11/1994) [7]. Tõ ®ã ®· cã nhiÒu cuéc héi th¶o toµn cÇu, nhiÒu tµi liÖu híng dÉn ra ®êi. N¨m 1990 WWF ®· cho xuÊt b¶n cuèn s¸ch nãi vÒ tÇm quan träng ®a d¹ng sinh vËt; IUCN, UNEP vµ WWF ®a ra chiÕn lîc b¶o tån thÕ giíi, IUCN, WWF ®a ra chiÕn lîc sinh vËt toµn cÇu. N¨m 1991 Wri, Wcu, WB, WWF " " xuÊt b¶n cuèn B¶o tån ®a d¹ng sinh vËt thÕ giíi ; IUCN, UNEP, WWF xuÊt b¶n cuèn: H·y quan t©m tíi tr¸i ®Êt... TÊt c¶ nh÷ng cuèn s¸ch nµy ®Òu nh»m híng dÉn vµ ®Ò ra c¸c gi¶i ph¸p ®Ó b¶o tån ®a d¹ng sinh vËt, lµm nÒn t¶ng cho c«ng t¸c b¶o tån vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng tµi nguyªn sinh vËt trong t¬ng lai. Cho ®Õn nay rÊt nhiÒu níc cã c¸c Bé luËt liªn quan ®Õn ®a d¹ng sinh häc nh: [7] + LuËt B¶o vÖ ®éng vËt hoang d· 1994 cña Anbani + LuËt §a d¹ng sinh häc, LuËt B¶o vÖ ®êi sèng hoang d· 2003 cña Ên §é + LuËt B¶o vÖ ®éng vËt 1997 cña Ba Lan
6 + LuËt §a d¹ng sinh häc vµ B¶o vÖ trÝ thøc céng ®ång 1998 cña B¨ng La §Ðt + LuËt B¶o vÖ gièng thùc vËt 1997 cña Brazil + LuËt Khu b¶o tån 1998 cña Bungari + LuËt B¶o tån thiªn nhiªn n¨m 2002 cña §øc + LuËt B¶o vÖ ®êi sèng hoang d· 1997 cña Malayxia + LuËt §a d¹ng sinh häc rõng 1997 cña Mü + LuËt §êi sèng hoang d· 1981 cña Nauy + LuËt Khu b¶o tån ( 2003), LuËt §a d¹ng sinh häc (2004) cña Nam Phi + LuËt B¶o tån hÖ ®éng vËt vµ thùc vËt bÞ ®e däa 1994 cña NhËt B¶n + LuËt B¶o vÖ m«i trêng vµ B¶o tån ®a d¹ng sinh häc 1999 cña ¤xtraylia + LuËt B¶o vÖ c¸c loµi bÞ ®e däa 1981 cña Singapo + LuËt B¶o vÖ ®êi sèng hoang d· 1991 cña Trung Quèc. 1.2. Nghiªn cøu ®a d¹ng sinh vËt ë ViÖt Nam. 1.2.1. VÊn ®Ò nghiªn cøu ®a d¹ng chung. Tõ nh÷ng n¨m ®Çu cña thÕ kû XX ®· xuÊt hiÖn mét c«ng tr×nh næi tiÕng lµm nÒn t¶ng cho viÖc ®¸nh gi¸ tÝnh ®a d¹ng sinh vËt ë ViÖt Nam, ®ã lµ bé Thùc vËt chÝ §«ng D¬ng do H. Lecomte (1907-1952) [36] ngêi Ph¸p chñ biªn. Trong c«ng tr×nh nµy, t¸c gi¶ ®· thu mÉu vµ ®Þnh tªn, lËp khãa m« t¶ c¸c loµi thùc vËt cã m¹ch trªn toµn l·nh thæ §«ng D¬ng. Trªn c¬ së thùc vËt §«ng D¬ng, Th¸i V¨n Trõng (1978)[28] ®· thèng kª hÖ thùc vËt ViÖt Nam cã 7004 loµi, 850 chi, 289 hä. GÇn ®©y ph¶i kÓ ®Õn bé Thùc vËt chÝ Campuchia, Lµo vµ ViÖt Nam do AubrÐville khëi xíng vµ chñ biªn (1960- 1996) [33] cïng víi nhiÒu t¸c gi¶ kh¸c. N¨m 1965 Pãcs Tam¸s [37] ®· thèng kª ®îc ë MiÒn B¾c cã 5190 loµi, n¨m 1969 Phan KÕ Léc thèng kª vµ bæ sung n©ng sè loµi ë miÕn B¾c lªn 5609 loµi, 1660 chi, 140 hä trong ®ã cã 5069 loµi thùc vËt h¹t kÝn vµ 540 loµi thuéc c¸c nghµnh cßn l¹i. Song song víi thèng kª ®ã, ë miÒn B¾c 1969-1976 Nhµ xuÊt b¶n KHKT ®· cho xuÊt b¶n bé s¸ch " C©y cá thêng thÊy ë ViÖt Nam" [13] gåm 6 tËp do Lª Kh¶ KÕ chñ biªn vµ ë miÒn Nam Ph¹m Hoµng Hé c«ng bè 02 tËp c©y cá miÒn Nam ViÖt Nam giíi thiÖu 5326 loµi, trong ®ã cã 60 loµi thùc vËt bËc thÊp vµ 20 loµi rªu cßn l¹i 5246 loµi thùc vËt cã m¹ch. ViÖn §iÒu tra Quy ho¹ch rõng ®· c«ng bè 7 tËp C©y gç rõng ViÖt Nam (1971-1988) [30] giíi thiÖu kh¸ chi tiÕt cïng víi h×nh vÏ minh häa, ®Õn n¨m 1996
7 ®îc dÞch ra tiÕng Anh do Vò V¨n Dòng chñ biªn. N¨m 1993, TrÇn §×nh Lý vµ tËp thÓ ®· c«ng bè 1900 c©y cã Ých ë ViÖt Nam [17]; Vâ V¨n Chi 1997 c«ng bè tõ ®iÓn c©y thuèc ViÖt Nam [8]. Thêi gian gÇn ®©y, hÖ thùc vËt ViÖt Nam ®· ®îc hÖ thèng l¹i bëi c¸c nhµ thùc vËt Liªn X« vµ ViÖt Nam vµ ®¨ng trong "Kü yÕu c©y cã m¹ch cña thùc vËt ViÖt Nam" tËp 1, 2 vµ T¹p chÝ sinh häc sè 4 (1994, 1995). Bé c©y cá ViÖt Nam cña Ph¹m Hoµng Hé (1991-1993) xuÊt b¶n t¹i Canada vµ ®· ®îc t¸i b¶n cã bæ sung t¹i ViÖt Nam [12]. GÇn ®©y nhÊt, Danh lôc thùc vËt ViÖt nam cña Nhµ xuÊt b¶n n«ng nghiÖp Hµ Néi tËp 1, 2, 3 (xuÊt b¶n n¨m 2003-2005) do tËp thÓ nhiÒu t¸c gi¶ [10]. §©y lµ bé danh s¸ch ®Çy ®ñ nhÊt gãp phÇn cho khoa häc thùc vËt ë ViÖt Nam. Bªn c¹ch nh÷ng c«ng tr×nh mang tÝnh chÊt chung cho c¶ níc hay cho miÒn B¾c, miÒn Nam cßn cã nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu khu hÖ thùc vËt tõng vïng ®îc c«ng bè chÝnh thøc nh: HÖ thùc vËt T©y Nguyªn ®· c«ng bè 3754 loµi thùc vËt cã m¹ch do NguyÔn TiÕn B©n [3], TrÇn §×nh §¹i, Phan KÕ Léc chñ biªn (1984); Danh lôc thùc vËt Phó Quèc cña Ph¹m Hoµng Hé (1985) c«ng bè 793 loµi thùc vËt cã m¹ch trong mét diÖn tÝch 592 Km2; Lª TrÇn ChÊn, Phan KÕ Léc, NguyÔn NghÜa Th×n, N«ng V¨n TiÕp (1990) vÒ hÖ thùc vËt L©m S¬n, L¬ng S¬n (Hßa B×nh); NguyÔn NghÜa Th×n vµ NguyÔn ThÞ Thêi (1998) ®· giíi thiÖu 2024 loµi thùc vËt bËc cao, 771 chi, 200 hä thuéc 6 ngµnh cña vïng nói cao Sa Pa , Phansipan [26]. VÒ ®a d¹ng c¸c ®¬n vÞ ph©n lo¹i: Trªn ph¹m vi c¶ níc NguyÔn TiÕn B©n (1997) [3] ®· thèng kª vµ ®i ®Õn kÕt luËn thùc vËt h¹t kÝn trong hÖ thùc vËt ViÖt Nam hiÖn biÕt 8500 loµi, 2050 chi; Trong ®ã líp hai l¸ mÇm lµ 1590 chi víi trªn 6300 loµi vµ líp mét l¸ mÇm lµ 460 chi víi 2200 loµi. Phan KÕ Léc (1996) ®· tæng kÕt hÖ thùc vËt ViÖt Nam cã 9628 loµi c©y hoang d¹i cã m¹ch, 2010 chi, 291 hä vµ 733 loµi c©y trång. Nh vËy tæng sè loµi lªn ®Õn 10361 loµi (chiÕm 4%), 2256 chi (chiÕm 15%), 305 hä (chiÕm 57%) tæng sè c¸c loµi, chi vµ hä cña thÕ giíi. Ngµnh h¹t kÝn chiÕm 92,47 tæng sè loµi, 92,48 tæng sè chi vµ 85,57 tæng sè hä. NguyÔn NghÜa Th×n (1997) ®· tæng hîp vµ chØnh lý c¸c tªn theo hÖ thèng Brummitt (1992) [34] cho thÊy hÖ thùc vËt ViÖt Nam hiÖn biÕt ®Õn 11.178 loµi, 2.582 chi, 395 hä thùc vËt bËc cao. VÒ ®¸nh gi¸ ®a d¹ng ph©n lo¹i theo tõng vïng: NguyÔn NghÜa Th×n (1992-1994) ®¸nh gi¸ ®a d¹ng thùc vËt Cóc Ph¬ng [21]; Phan KÕ Léc (1992) vÒ cÊu tróc hÖ thùc vËt Cóc Ph¬ng; Lª TrÇn ChÊn, Phan KÕ Léc, NguyÔn NghÜa Th×n, N«ng V¨n TiÕp
8 (1994) vÒ ®a d¹ng thùc vËt L©m S¬n - Hßa B×nh. NguyÔn NghÜa Th×n ®· c«ng bè " " cuèn CÈm nang nghiªn cøu ®a d¹ng sinh vËt [19]; Phïng Ngäc Lan, NguyÔn NghÜa Th×n, NguyÔn B¸ Thô víi cuèn s¸ch" TÝnh ®a d¹ng thùc vËt Cóc Ph¬ng"(1976); [21], NghÜa NghÜa Th×n vµ NguyÔn ThÞ Thêi c«ng bè cuèn" §a d¹ng thùc vËt cã m¹ch vïng nói cao Sa Pa - Phan Si Pan (1998)" [26], NguyÔn NghÜa " Th×n, NguyÔn B¸ Thô cïng víi Mai V¨n Ph« (2003) c«ng bè cuèn §a d¹ng sinh häc khu hÖ nÊm vµ thùc vËt VQG B¹ch M·" [25]. Bªn c¹nh ®ã, NguyÔn NghÜa Th×n cïng Ph¹m B×nh QuyÒn c«ng bè cuèn" §a d¹ng sinh häc” (2000), cïng víi Lª Vò Kh«i c«ng bè cuèn" §Þa lý sinh vËt” (2000), NguyÔn NghÜa Th×n víi cuèn "§a d¹ng sinh häc vµ tµi nguyªn di truyÒn thùc vËt" (2003) nh»m cung cÊp nh÷ng c¬ së cho c«ng t¸c nghiªn cøu ®a d¹ng thùc vËt ë ViÖt Nam. VÒ ®a d¹ng quÇn x· thùc vËt: Tríc tiªn ph¶i kÓ ®Õn c«ng tr×nh næi tiÕng cña Th¸i V¨n Trõng (1963-1978) [28], TrÇn Ngò Ph¬ng[18] vÒ th¶m thùc vËt ViÖt Nam. C¸c t¸c gi¶ ®· ph©n chia th¶m thùc vËt ViÖt Nam thµnh c¸c kiÓu phô, kiÓu tr¸i. 1.2.2. VÊn ®Ò nghiªn cøu ®èi víi vïng nói ®¸ v«i. ViÖt Nam cã gÇn 20% diÖn tÝch l·nh thæ phÇn ®Êt liÒn lµ ®¸ v«i (kho¶ng 60.000 Km2). §¸ v«i chñ yÕu tËp trung ë c¸c vïng nói miÒn B¾c, cã n¬i chiÕm mét diÖn tÝch rÊt lín cña toµn tØnh nh Hßa B×nh (54%), Cao B»ng (49,47%), Tuyªn Quang (49,92%), Hµ Giang (38,01%). NhiÒu thÞ x·, thÞ trÊn n»m trän trªn vïng ®¸ v«i nh Mai Ch©u (Hßa B×nh), Méc Ch©u, Yªn Ch©u (S¬n La), Tña Chïa, Tam §êng (Lai Ch©u), §ång V¨n, MÌo V¹c (Hµ Giang) ...[31]. VÒ nói ®¸, theo sè liÖu cña ViÖn Nghiªn cøu §Þa chÊt vµ Kho¸ng s¶n ViÖt Nam [31] th× c¶ níc cã 1.147.100 ha nói ®¸ mµ chñ yÕu lµ nói ®¸ v«i; Trong ®ã diÖn tÝch nói ®¸ v«i cã rõng lµ 396.200 ha. HÖ sinh th¸i rõng nói ®¸ v«i ®· vµ ®ang ®ãng mét vai trß rÊt quan träng ®èi víi nghiªn cøu khoa häc còng nh kinh tÕ, m«i trêng, c¶nh quan. Tuy hÖ sinh th¸i nói ®¸ v«i ë ViÖt Nam ®· cã nhiÒu t¸c gi¶ ®Ò cËp theo tõng chuyªn ®Ò riªng lÎ nhng viÖc nghiªn cøu ®a d¹ng sinh häc vïng nói ®¸ v«i mét c¸ch cã hÖ thèng th× cha nhiÒu. VÒ thùc vËt, ngoµi c¸c luËn chøng kinh tÕ kü thuËt ®Ó x©y dùng c¸c VQG vµ khu b¶o tån thiªn nhiªn ®· cã mét sè c«ng tr×nh cña NguyÔn NghÜa Th×n (1995- 2000), NguyÔn NghÜa Th×n, NguyÔn B¸ Thô, TrÇn V¨n Thuþ (1995 ); Phïng Ngäc Lan, NguyÔn NghÜa Th×n, NguyÔn B¸ Thô (1996) [21]; Phan KÕ Léc vµ céng
9 sù (1999-2001). VÒ ®éng vËt, chñ yÕu tËp trung c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ chim vµ thó cña §Æng Huy Huúnh, Cao V¨n Sung, Lª Vò Kh«i, NguyÔn Xu©n C¶nh, Ph¹m NhËt, Tr¬ng V¨n L·, NguyÔn Cö; Bß s¸t cña NguyÔn V¨n S¸ng; C¸ cña NguyÔn H÷u Dùc, NguyÔn Th¸i Tù, Mai ®×nh Yªn. 1.2.3. Nghiªn cøu ®a d¹ng thùc vËt t¹i Pï M¸t. N¨m 1993 ViÖn §iÒu tra vµ Quy ho¹ch rõng ®· ®iÒu tra nghiªn cøu hÖ thùc vËt t¹i VQG Pï M¸t ®Ó x©y Dù ¸n thµnh lËp Khu b¶o tån, bíc ®Çu ®· thèng kª ®îc 986 loµi thùc vËt thuéc 522 chi vµ 153 hä; §ång thêi ph©n tÝch tÝnh ®a d¹ng vµ ®¸nh gi¸ nguån tµi nguyªn cña nã gåm 291 loµi c©y gç, 220 loµi c©y thuèc, 60 loµi c©y c¶nh, 37 loµi c©y cho dÇu bÐo, 96 loµi c©y ¨n ®îc, 34 c©y lµm rau, 30 loµi c©y cã chÊt ®éc vµ 44 loµi cã nguy c¬ bÞ ®e däa. N¨m 1998 - 2001 NguyÔn NghÜa Th×n, Ng« Trùc Nh· vµ NguyÔn ThÞ H¹nh lÇn lît giíi thiÖu c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu c©y thuèc ë mét sè x·: Ch©u Khª, Lôc D¹, M«n S¬n thuéc vïng ®Öm VQG Pï M¸t [22] gåm 512 loµi, 325 chi, 115 hä. C¸c kÕt qu¶ ®ã ®· ®îc c¸c t¸c gi¶ tæng kÕt, c«ng bè trong c¸c t¹p chÝ ë Qu¶ng T©y vµ C«n Minh - Trung Quèc n¨m 1999 vµ T¹p chÝ di truyÒn häc øng dông th¸ng 4/1999. N¨m 1998 NguyÔn ThÞ Quý ®iÒu tra thµnh phÇn loµi d¬ng xØ ë Khu BTTN Pï M¸t vµ lÇn ®Çu tiªn ®· x¸c ®Þnh cã 90 loµi, 42 chi, 23 hä ph©n bè trong 6 sinh c¶nh kh¸c nhau, trong ®ã 66,7% lµ c©y kinh tÕ. N¨m 1995, 1998 Ph¹m Hång Ban vµ céng sù ®· nghiªn cøu thµnh phÇn loµi thùc vËt trªn c¸c n¬ng rÉy ë Pï M¸t vµ ®· x¸c ®Þnh trªn n¬ng rÉy ë Pï M¸t cã 586 loµi, 334 chi, 105 hä thuéc 3 ngµnh; Trong ®ã cã 10 hä ®a d¹ng nhÊt chiÕm 42,83% sè loµi toµn vïng. T¸c gi¶ ®· ®a ra phæ d¹ng sèng nh sau: SB = 67,40 Ph + 7,33 Ch + 12,16 Hm + 8,53 Cr + 4,09 Th. Tõ n¨m 2000 NguyÔn NghÜa Th×n, Vò V¨n CÇn, Ph©n viÖn §iÒu tra Quy ho¹ch rõng B¾c Trung bé vµ mét sè nhµ khoa häc kh¸c tiÕp tôc ®iÒu tra thùc vËt trong vïng lâi VQG Pï M¸t vµ ®· chØ ra hÖ thùc vËt rõng Pï M¸t gåm 1114 loµi, 545 chi, 159 hä thuéc 6 ngµnh vµ m« t¶ 6 « tiªu chuÈn [11] N¨m 2001 NguyÔn NghÜa Th×n vµ céng sù ®· tiÕp tôc ®iÒu tra vµ thèng kª thªm 315 loµi thùc vËt t¹i VQG Pï M¸t [29]. N¨m 2004 NguyÔn NghÜa Th×n, NguyÔn Thanh Nhµn ®· c«ng bè nghiªn cøu ®a d¹ng thùc vËt VQG Pï M¸t víi 2494 loµi[24].
10 1. 3. Nghiªn cøu vÒ yÕu tè ®Þa lý thùc vËt. Mçi hÖ thùc vËt bao gåm nhiÒu yÕu tè ®Þa lý thùc vËt kh¸c nhau, c¸c yÕu tè nµy thÓ hiÖn ë yÕu tè ®Æc h÷u vµ yÕu tè di c. C¸c loµi thuéc yÕu tè ®Æc h÷u thÓ hiÖn ë sù kh¸c biÖt gi÷a c¸c hÖ thùc vËt víi nhau cßn c¸c loµi thuéc yÕu tè di c sÏ chØ ra sù liªn hÖ gi÷a c¸c hÖ thùc vËt ®ã. 1.3.1. ë ViÖt Nam. Ph©n tÝch c¸c yÕu tè ®Þa lý thùc vËt lµ mét trong nh÷ng néi dung quan träng khi nghiªn cøu mét hÖ thùc vËt hay bÊt kú mét khu hÖ sinh vËt nµo ®Ó hiÓu b¶n chÊt cÊu thµnh cña nã lµm c¬ së cho viÖc ®Þnh híng b¶o tån vµ dÉn gièng vËt nu«i, c©y trång. Ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ c¸c yÕu tè cÊu thµnh hÖ thùc vËt ViÖt Nam vÒ mÆt ®Þa lý tríc tiªn ph¶i kÓ ®Õn c¸c c«ng tr×nh cña Gagnepain: "Gãp phÇn nghiªn cøu hÖ thùc vËt §«ng D¬ng" (1926) vµ "Giíi thiÖu vÒ hÖ thùc vËt §«ng D¬ng" (1944). Theo t¸c gi¶, hÖ thùc vËt §«ng D¬ng gåm c¸c yÕu tè: + YÕu tè Trung Quèc 33,8% + YÕu tè XÝch Kim - Himalaya 18,5% + YÕu tè Malaysia 15% + YÕu tè ®Æc h÷u b¸n ®¶o §«ng D¬ng 11,9% + YÕu tè nhËp néi vµ ph©n bè réng 20,8% Theo Pãcs T¸mas (1965) khi nghiªn cøu hÖ thùc vËt B¾c ViÖt Nam, ®· ph©n biÖt ba nhãm c¸c yÕu tè sau [37]: - Nh©n tè b¶n ®Þa ®Æc h÷u 39,90% + Cña ViÖt Nam 32,55% + Cña §«ng D¬ng 7,35% - Nh©n tè di c tõ c¸c vïng nhiÖt ®íi: 55,27% + Tõ Trung Quèc 12,89% + Tõ Ên §é vµ Hymalaya 9,33% + Tõ Malaysia - In®onesia 25,69% + Tõ c¸c vïng nhiÖt ®íi kh¸c 7,36% - Nh©n tè kh¸c: 4,83% + ¤n ®íi 3,27% + ThÕ giíi 1,56%
11 Tæng: 100% Nh©n tè nhËp néi, trång trät 3,08% N¨m 1978, Th¸i V¨n Trõng [28] c¨n cø vµo b¶ng thèng kª c¸c loµi cña hÖ thùc vËt B¾c ViÖt Nam ®· cho r»ng ë ViÖt Nam cã 3% sè chi vµ 27,5% sè loµi ®Æc h÷u. T¸c gi¶ ®· gép c¸c nh©n tè di c tõ Nam Trung Hoa vµ nh©n tè ®Æc h÷u b¶n ®Þa ViÖt Nam lµm mét vµ c¨n cø vµo khu ph©n bè hiÖn t¹i, nguån gèc ph¸t sinh cña loµi ®ã ®· n©ng tû lÖ c¸c loµi ®Æc h÷u b¶n ®Þa lªn 50% (T¬ng tù 45,7% theo Gagnepain vµ 52,79% theo Pãcs Tam¸s) cßn yÕu tè di c chiÕm tû lÖ 39% (Trong ®ã tõ Malaysia - Indonesia lµ 15%, tõ Himalaya - V©n Nam - Quý Ch©u 10% vµ tõ Ên §é - MiÕn §iÖn lµ 14%), c¸c nh©n tè kh¸c theo t¸c gi¶ chØ chiÕm 11% (7% nhiÖt ®íi, 3% ¤n ®íi vµ 1% thÕ giíi), nh©n tè nhËp néi vÉn lµ 3,08%. N¨m 1999 NguyÔn NghÜa Th×n c¨n cø vµo c¸c khung ph©n lo¹i cña Pãcs Tam¸s (1965) vµ Ng« ChÝnh DËt (1993) ®· x©y dùng thang ph©n lo¹i c¸c yÕu tè ®Þa lý thùc vËt cho hÖ thùc vËt ViÖt Nam vµ ¸p dông cho viÖc s¾p xÕp c¸c chi thùc vËt ViÖt Nam vµo c¸c yÕu tè ®Þa lý nh sau: 1. YÕu tè Toµn cÇu 2. YÕu tè Liªn nhiÖt ®íi 3. YÕu tè ¸ - Mü 4. YÕu tè Cæ nhiÖt ®íi 5. YÕu tè ¸ - óc 6. YÕu tè ¸ - Phi 7. YÕu tè NhiÕt ®íi ch©u ¸ 7.1. YÕu tè §«ng D¬ng - Malªzi 7.2. YÕu tè §«ng D¬ng - Ên §é 7.3. YÕu tè §«ng D¬ng - Himalaya 7.4. YÕu tè §«ng D¬ng - Nam Trung Hoa 7.5. YÕu tè §«ng D¬ng 8. YÕu tè ¤n ®íi 9. YÕu tè §«ng ¸ - Nam Mü 10. YÕu tè ¤n ®íi Cæ thÕ giíi 11. YÕu tè ¤n ®íi §Þa Trung H¶i 12. YÕu tè §«ng Nam ¸
12 13. YÕu tè ®Æc h÷u ViÖt Nam 13.1. CËn ®Æc h÷u 13.2. YÕu tè ®Æc h÷u miÒn Trung 14. YÕu tè c©y trång. 1.3.2. ë VQG Pï M¸t. Cho ®Õn nay cha cã c«ng tr×nh nµo nghiªn cøu lín hoÆc ®· c«ng bè trªn c¸c ph¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng vÒ nghiªn cøu phæ ®Þa lý thùc vËt t¹i VQG Pï M¸t ngo¹i trõ mét nghiªn cøu cña NguyÔn NghÜa Th×n, NguyÔn Thanh Nhµn [24] ®· cho thÊy c¸c loµi thùc vËt trªn nói ®¸ v«i ë Pï M¸t tËp trung chñ yÕu lµ c¸c yÕu tè nhiÖt ®íi ch©u ¸, tiÕp ®Õn lµ c¸c yÕu tè ®Æc h÷u, yÕu tè «n ®íi. 1.4. Nghiªn cøu vÒ phæ d¹ng sèng. D¹ng sèng lµ mét ®Æc tÝnh biÕu hiÖn sù thÝch nghi cña thùc vËt víi ®iÒu kiÖn m«i trêng. Nghiªn cøu vÒ phæ d¹ng sèng lµ mét trong nh÷ng néi dung chÝnh khi ph©n tÝch mét hÖ thùc vËt nµo ®ã; ViÖc nghiªn cøu d¹ng sèng cho ta thÊy mèi quan hÖ chÆt chÏ cña c¸c d¹ng víi ®iÒu kiÖn tù nhiªn cña tõng vïng vµ biÓu hiÖn sù t¸c ®éng cña ®iÒu kiÖn sinh th¸i ®èi víi tõng loµi thùc vËt. 1.4.1. Trªn thÕ giíi. Trªn thÕ giíi ngêi ta thêng dïng thang ph©n lo¹i cña Raunkiaer (1934) vÒ phæ d¹ng sèng [38], th«ng qua dÊu hiÖu vÞ trÝ chåi so víi mÆt ®Êt trong thêi gian bÊt lîi cña n¨m. Thang ph©n lo¹i nµy gåm 5 nhãm d¹ng sèng c¬ b¶n. 1. C©y cã chåi trªn ®Êt (Ph) 2. C©y cã chåi s¸t ®Êt ( Ch) 3. C©y chåi nöa Èn ( Hm) 4. C©y chåi Èn ( Cr) 5. C©y chåi mét n¨m ( Th) C©y chåi trªn ®Êt ®îc chia thµnh c¸c d¹ng nhá a. C©y gç lín cao trªn 30 m (Me) b. C©y lín cã chåi trªn ®Êt cao 8- 30 m (Mg) c. C©y nhá cã chåi trªn ®Êt 2 - 8 m (Mi) d. C©y cã chåi trªn ®Êt cao díi 2 m (Na) e. C©y cã chåi trªn ®Êt leo cuèn (Lp) f. C©y cã chåi trªn ®Êt sèng nhê vµ sèng b¸m (Ep) g. C©y cã chåi trªn ®Êt th©n th¶o ( Hp)
13 h. C©y cã chåi trªn mäng níc (Suc) 1.4.2. ë ViÖt Nam. Trong c«ng tr×nh nghiªn cøu hÖ thùc vËt B¾c ViÖt Nam, Pãcs Tam¸s (1965) ®· ®a ra mét sè kÕt qu¶ nh sau [37]: - C©y gç lín cao trªn 30 m (Mg) 4,85% - C©y lín cã chåi trªn ®Êt cao 8 - 30 m (Me) 13,80% - C©y cã chåi trªn ®Êt lïn díi 2 m (Na) 18, 02% - C©y cã chåi trªn ®Êt leo cuèn (Lp) 9,08% - C©y chåi trªn ®Êt sèng nhê vµ sèng b¸m (Ep) 6,45% - C©y chåi s¸t ®Êt (Ch) - C©y chåi nöa Èn (Hm) 40,68% - C©y chåi Èn (Cr) - C©y chåi mét n¨m (Th) 7,12 % Tõ ®ã t¸c gi¶ lËp phæ d¹ng sèng: SB = 52,20 Ph + 40,68 ( Ch, Hm, Cr) + 7,12 Th N¨m 1987-1990 trong c«ng tr×nh: "Gãp phÇn nghiªn cøu mét sè ®Æc ®iÓm c¬ " b¶n cña hÖ thùc vËt L©m S¬n tØnh Hßa B×nh Lª TrÇn ChÊn vµ tËp thÓ ®· ph©n tÝch lËp phæ d¹ng sèng cho hÖ thùc vËt nµy nh sau: - Phanerophytes (Ph) 51,3% - Chamaephytes (Ch) 13,7% - Hemycryptophytes (Hm) 17,9% - Cryptophytes (Cr) 7,2% Therophytes (Th) 9,9% SB = 51 Ph + 13 Ch + 17,9 Hm + 7,2 Cr + 9,9 TH N¨m 1994 trong c«ng tr×nh nghiªn cøu tÝnh ®a d¹ng thùc vËt ë VQG Cóc Ph¬ng, NguyÔn NghÜa Th×n, NguyÔn B¸ Thô, Phïng Ngäc Lan (1996) còng ®a ra phæ d¹ng sèng cho vïng nµy nh sau [21]: SB = 57,78 Ph + 10,46 Ch + 12,38 Hm + 8,37 Cr + 11,01 Th. 1.4.3. ë VQG Pï M¸t. Nh trªn ®· ph©n tÝch, ë VQG Pï M¸t cha cã c«ng tr×nh nghiªn cøu phæ d¹ng sèng nµo ®îc c«ng bè. N¨m 2001, NguyÔn NghÜa Th×n, NguyÔn Thanh Nhµn cã nghiªn cøu bíc ®Çu vÒ ®a d¹ng thùc vËt VQG Pï M¸t trong ®ã cã phæ d¹ng sèng.