Luận văn Thạc sĩ Khoa học Lâm nghiệp: Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn quy hoạch 3 loại rừng tại huyện Mang Yang - Tỉnh Gia Lai

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:120

Thêm vào BST

Báo xấu

24
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu của đề tài là tạo cơ sở khoa học cho việc quản lý, sử dụng rừng bền vững, phù hợp với đặc thù tự nhiên, kinh tế - xã hội, văn hoá của một địa bàn cụ thể thông qua việc phân cấp, phân chia, quy hoạch 3 loại rừng.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học Lâm nghiệp: Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn quy hoạch 3 loại rừng tại huyện Mang Yang - Tỉnh Gia Lai

Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o bé n«ng nghiÖp vµ ptnt Trêng ®¹i häc l©m nghiÖp ®ç v¨n nh©n nghiªn cøu c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn quy ho¹ch 3 lo¹i rõng t¹i huyÖn mang yang - tØnh gia lai chuyªn ngµnh: l©m häc m· sè: 60.62.60. luËn v¨n th¹c sü khoa häc l©m nghiÖp Hµ t©y - 2007
Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o bé n«ng nghiÖp vµ ptnt Trêng ®¹i häc l©m nghiÖp ®ç v¨n nh©n nghiªn cøu c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn quy ho¹ch 3 lo¹i rõng t¹i huyÖn mang yang - tØnh gia lai chuyªn ngµnh: l©m häc m· sè: 60.62.60. luËn v¨n th¹c sü khoa häc l©m nghiÖp Ngêi híng dÉn: Ts. Lª Sü ViÖt Hµ t©y – 2007
1 Më ®Çu Rõng vµ ®Êt rõng ViÖt Nam chiÕm trªn 1/2 tæng diÖn tÝch tù nhiªn toµn quèc, nã cã ý nhÜa v« cïng quan träng trong viÖc b¶o vÖ m«i trêng sinh th¸i, kinh tÕ, x· héi vµ an ninh quèc phßng. Rõng ph©n bè trªn nh÷ng ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ kinh tÕ - x· héi rÊt kh¸c nhau nh: VÒ mÆt tù nhiªn, rõng ViÖt Nam ph©n bè trªn nhiÒu d¹ng ®Þa h×nh kh¸c nhau, cã nh÷ng vïng lµ ®åi thÊp trªn ®é cao kho¶ng 50 m, song cã nh÷ng vïng ë ®é cao trªn 3.000 m. §é dèc biÕn ®æi rÊt lín, cã n¬i tíi 50 - 60 ®é. T¬ng tù nh vËy, lîng ma còng kh«ng ®ång nhÊt, cã n¬i trung b×nh chØ 600 mm, song còng cã nh÷ng n¬i lªn trªn 3.500 mm. V× ph©n bè trªn nh÷ng ®iÒu kiÖn tù nhiªn nh vËy mµ vai trß b¶o vÖ xãi mßn ®Êt, vai trß sinh thuû vµ ®iÒu chØnh dßng ch¶y cña rõng lµ v« cïng to lín. Rõng ViÖt Nam cßn lµ n¬i kÕt hîp cña c¸c luång ®éng thùc vËt di c vµ b¶n ®Þa t¹o cho níc ta lµ níc cã møc ®é ®a d¹ng sinh häc hµng thø 16 trªn thÕ giíi [6] víi nhiÒu loµi ®Æc h÷u, quý, hiÕm vµ kinh tÕ cao. Do vËy rõng ViÖt Nam cßn cã gi¸ trÞ b¶o tån ®a d¹ng sinh häc rÊt cao. §©y lµ c¸i n«ic høa ®ùng nguån gen quý cho hiÖn t¹i vµ c¸c thÕ hÖ mai sau. §©y còng lµ n¬i tËp trung nhiÒu d©n téc thiÓu sè víi kho¶ng 25 triÖu d©n [24] víi c¸c phong tôc tËp qu¸n ®Æc s¾c mµ hµng ngµy cuéc sèng cña hä phô thuéc vµo rõng. Do vËy, chøc n¨ng x· héi cña rõng cã mét ý nghÜa s©u s¾c, gi¸n tiÕp ¶nh hëng ®Õn an ninh, quèc phßng quèc gia. Bªn c¹nh ®ã, hµng ho¸ l©m s¶n tõ rõng còng lµ mét nguån lùc to lín ®Ó ®¸p øng cho yªu cÇu cho qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc còng nh cho nhu cÇu sinh sèng cña ngêi d©n. Do sù ph©n bè cña rõng trªn c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ, x· héi kh¸c nhau nªn vai trß b¶o vÖ m«i trêng, b¶o tån ®a d¹ng sinh häc vµ vai trß kinh tÕ x· héi cña rõng còng kh«ng ®ång nhÊt ë mäi n¬i. Nh÷ng n¬i rõng ë ®é cao, dèc, lîng ma,
2 ®Êt ®ai cã kÕt cÊu thÊp, tÇng máng th× yªu cÇu phßng hé cÇn ®îc u tiªn hµng ®Çu. Ngîc l¹i, rõng b»ng ph¼ng, ph©n bè trªn ®é cao, ®é dèc thÊp Ýt ¶nh hëng ®Õn chøc n¨ng phßng hé b¶o vÖ m«i trêng th× vai trß s¶n xuÊt cÇn ®îc u tiªn. Quy ho¹ch lîi dông tµi nguyªn rõng mét c¸ch hîp lý, dùa trªn nh÷ng c¬ së khoa häc vµ phï hîp víi ®iÒu kiÖn thùc tiÔn lµ nÒn t¶ng cña viÖc qu¶n lý vµ ph¸t triÓn rõng bÒn v÷ng T©y Nguyªn lµ mét trong nh÷ng vïng tËp trung nhiÒu ®Êt l©m nghiÖp nhÊt trªn c¶ níc, chiÕm 22,2%. Tµi nguyªn thùc ®éng vËt rõng kh¸ phong phó, tr÷ lîng rõng kh¸ cao, ®Æc biÖt T©y Nguyªn cßn ®îc coi lµ m¸i nhµ cña ba níc §«ng D¬ng nªn cã vai trß v« cïng quan träng trong viÖc phßng hé ®Çu nguån. Tuy nhiªn, hiÖn t¹i n¬i ®©y tµi nguyªn rõng ®ang bÞ suy tho¸i m¹nh mÏ tríc søc Ðp tõ nhiÒu phÝa, diÖn tÝch rõng tù nhiªn hµng n¨m gi¶m trªn 45.000 ha trong giai ®o¹n 1992-2004, diÖn tÝch rõng trång t¨ng kh«ng ®¸ng kÓ [30]. NhiÒu diÖn tÝch rõng tù nhiªn cã chÊt lîng kÐm, hiÖu qu¶ kinh tÕ còng nh m«i trêng thÊp vÉn cha cã gi¶i ph¸p ®Ó n©ng cao gi¸ trÞ sö dông ®Êt, t¹o viÖc lµm cho gÇn 2 triÖu ngêi d©n vµ s¶n phÈm cho x· héi. §Æc biÖt lµ tríc tr×nh ®é qu¶n lý, sö dông, ph¸t triÓn rõng yÕu kÐm còng nh yªu cÇu m¹nh mÏ cña qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc. Tríc t×nh h×nh ®ã mµ viÖc ph¸t triÓn, sö dông tµi nguyªn rõng mét c¸ch cã c¬ së khoa häc, hîp lý, bÒn v÷ng phï hîp víi ®iÒu kiÖn thùc tiÔn ®Þa ph¬ng nh»m ph¸t huy mét c¸ch tèi ®a chøc n¨ng cña tõng lo¹i rõng lµ ®ßi hái cÊp b¸ch cña c«ng t¸c quy ho¹ch, cô thÓ lµ c«ng t¸c quy ho¹ch ph©n chia, ph©n cÊp 3 lo¹i rõng ph¶i dùa trªn c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn còng nh viÖc tæ chøc qu¶n lý, sö dông vµ ph¸t triÓn 3 lo¹i rõng. XuÊt ph¸t tõ nh÷ng yªu cÇu nªu trªn, ®Ò tµi “ Nghiªn cøu c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn quy ho¹ch 3 lo¹i rõng t¹i huyÖn Mang Yang, tØnh Gia Lai” sÏ gãp phÇn hoµn thiÖn c¸c nguyªn t¾c, quan ®iÓm, tr×nh tù, ph¬ng ph¸p vµ c¸c tiªu chÝ, chØ tiªu ph©n chia, quy ho¹ch 3 lo¹i rõng ë T©y Nguyªn nãi riªng vµ c¶ níc nãi chung.
3 Ch¬ng 1 Tæng quan vÊn ®Ò nghiªn cøu 1.1. Trªn thÕ giíi 1.1.1. VÒ ph©n chia, ph©n lo¹i rõng ®Æc dông - ViÖc giµnh c¸c khu rõng tù nhiªn ®Ó thµnh lËp c¸c khu vùc b¶o vÖ thiªn nhiªn víi c¸c møc ®é kh¸c nhau ®· ®îc con ngêi quan t©m tõ l©u ®êi. §Çu tiªn lµ viÖc thµnh lËp VQG Yellowstone ë Mü (n¨m 1872), VQG ë Singapor (n¨m 1883), Australia (n¨m 1887), Nam Phi (n¨m 1897). Cho ®Õn n¨m 1967 toµn thÕ giíi ®· cã 1204 VQG vµ khu dù tr÷ thiªn nhiªn, n¨m 1990 sè lîng c¸c khu b¶o vÖ thiªn nhiªn lµ 4545 (IUCN, 1990). - VÒ ph¬ng ph¸p tiÕp cËn trong ph©n lo¹i, ph©n chia lµm c¬ së cho viÖc x©y dùng c¸c khu rõng b¶o vÖ còng ®îc quan t©m nhiÒu, n¨m 1994, IUCN x©y dùng bé tiªu chuÈn ph©n h¹ng c¸c khu b¶o tån, gåm: + Vên quèc gia (National Park) (VQG); + Khu b¶o tån thiªn nhiªn (Nature Reserve) (KBTTN); + Khu b¶o tån loµi vµ hÖ sinh th¸i (Spciese/Habitat Protected areas); + Khu b¶o tån sinh c¶nh (Protected Landscape). Nh»m lµm c¬ së cho viÖc x©y dùng c¸c khu b¶o tån, Ng©n hµng ThÕ giíi vµ Quü ®éng vËt hoang d· Mü ®· chia thµnh c¸c vïng sinh th¸i trªn ph¹m vi toµn cÇu, theo ®ã ViÖt Nam cã 15 vïng sinh th¸i kh¸c nhau [25]. Tæ chøc b¶o tån chim quèc tÕ (Birdlife) ®Ò xuÊt dïng c¸c loµi chim ®Æc h÷u lµm chØ thÞ cho ®a d¹ng sinh häc [25]. 1.1.2. VÒ ph©n chia, ph©n cÊp rõng phßng hé ®Çu nguån C«ng t¸c ph©n cÊp rõng phßng hé ®Çu nguån ë ngoµi níc ®· ®îc chó ý còng tõ kh¸ l©u. Khëi ®Çu lµ c¸c nghiªn cøu vÒ xãi mßn ®Êt, tiªu biÓu nh: - Wischmeier W.H. vµ Smith D.D. (1978) [35] khi nghiªn cøu vÒ lîng ®Êt mÊt do ma ®· x©y dùng ®îc ph¬ng tr×nh dù b¸o lîng ®Êt xãi mßn nh sau:
4 A = 2,47.R.K.LS.C.P Trong ®ã: A = Lîng ®Êt xãi mßn (tÊn/ha/n¨m) 2,47 = hÖ sè chuyÓn ®æi tõ acre sang hecta R = hÖ sè xãi mßn do ma K = hÖ sè xãi mßn ®Êt LS = nh©n tè ®Þa h×nh C = hÖ s« th¶m thùc vËt P = hÖ sè b¶o vÖ ®Êt + Víi hÖ sè xãi mßn do ma (R): Theo lý thuyÕt, lîng ma b×nh qu©n n¨m cµng cao th× hÖ sè xãi mßn cµng lín, dÉn tíi ®Êt bÞ xãi mßn cµng m¹nh. + Víi hÖ sè xãi mßn ®Êt (K): §Êt cã hÖ sè xãi mßn cao th× dÔ bÞ xãi mßn h¬n lµ ®Êt cã hÖ sè xãi mßn thÊp khi cïng chÞu cêng ®é ma nh nhau. Hay nãi c¸ch kh¸c hÖ sè K x¸c ®Þnh møc ®é bÒn v÷ng mét c¸ch t¬ng ®èi cña c¸c lo¹i ®Êt kh¸c nhau ®èi víi xãi mßn. Qua nghiªn cøu cho thÊy K phô thuéc vµo b¶n chÊt cña ®Êt, tøc phô thuéc mét c¸ch tæng hîp vµo nh÷ng phÇn tö cÊu thµnh nªn ®Êt nh thµnh phÇn c¬ giíi, kÕt cÊu bÒn v÷ng trong níc, kh¶ n¨ng thÊm níc, hµm lîng chÊt h÷u c¬, ®é Èm tù nhiªn, ®é xèp,... Hai t¸c gi¶ ®· ®a ra to¸n ®å x¸c ®Þnh hÖ sè xãi mßn cña ®Êt b»ng hÖ sè K. To¸n ®å nµy ®îc cÊu t¹o bëi 5 th«ng sè c¬ b¶n sau ®©y:  Tû lÖ % h¹t bôi vµ h¹t c¸t mÞn cã kÝch thíc 0,05 - 0,1 mm;  Tû lÖ % h¹t c¸t cã kÝch thíc 0,1 - 2,0 mm;  Tû lÖ % chÊt h÷u c¬;  Tû lÖ % h¹t ph©n t¸n vµ h¹t kÕt bÒn trong níc;  Tèc ®é thÊm níc cña ®Êt. + Víi hÖ sè ®Þa h×nh (LS): YÕu tè ®Þa h×nh gåm ®é dèc vµ chiÒu dµi sên dèc. ChiÒu dµi sên dèc ®îc tÝnh b»ng kho¶ng c¸ch tõ ®iÓm b¾t nguån dßng ch¶y mÆt ®Õn ®iÓm diÔn ra sù l¾ng ®äng bïn c¸t hoÆc tíi ®iÓm tiÕp xóc víi lßng dÉn nµo ®ã. Trong thùc tÕ mèi liªn hÖ gi÷a ®é dèc vµ chiÒu dµi sên dèc lµ rÊt chÆt chÏ nªn hai hÖ sè nµy cã thÓ tÝnh gép vµ x©y dùng mét chuyªn ®Ò duy nhÊt ®Ó ®¸nh gi¸ ¶nh hëng cña nã ®Õn xãi mßn ®Êt.
5 + Víi hÖ sè thùc b× (C): Thùc b× cã vai trß quan träng trong b¶o vÖ ®Êt, chèng xãi mßn. Kh¶ n¨ng chèng xãi mßn cña thùc b× phô thuéc vµo ®é che phñ, loµi c©y, tÇng thø, cÊu t¹o t¸n l¸, vá c©y, hÖ rÔ, … HÖ sè C biÓu diÔn cho sù ¶nh hëng cña lo¹i c©y trång, ph¬ng thóc canh t¸c… + Víi hÖ sè b¶o vÖ ®Êt (P): ë ®©y t¸c gi¶ ®a hÖ sè nµy vµo ph¬ng tr×nh ®Ó biÓu thÞ t¸c dông cña c¸c biÖn ph¸p chèng xãi mßn kh¸c nhau trªn sên dèc. P lµ tû sè gi÷a lîng ®Êt xãi mßn trªn ruéng trång c©y cã ¸p dông c¸c biÖn ph¸p chèng xãi mßn ®Êt trªn ruéng kh«ng thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p nªu trªn. Nh vËy, P cao nhÊt = 1 khi trong ®iÒu kiÖn canh t¸c kh«ng ¸p dông c¸c biÖn ph¸p chèng xãi mßn ®Êt, P < 1 khi thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p ®ã. - Vµo cuèi nh÷ng n¨m 1980, ë Th¸i Lan sö dông ph¬ng tr×nh håi quy to¸n häc ®a nh©n tè ®Ó ph©n cÊp phßng hé [34], ph¬ng tr×nh cã d¹ng: WSC = a + b X1 + cX2 + dX3 + eX4 + fX5 + gX6. Trong ®ã: a, b, c, d, e, f vµ g lµ c¸c hÖ sè cña ph¬ng tr×nh t¬ng quan. X1, X2, X3, X4, X5, X6 lÇn lît lµ ®é dèc, d¹ng ®Êt, ®é cao, ®Þa h×nh, ®Êt (tÝnh chÊt cña ®Êt) vµ th¶m thùc vËt rõng. Ph¬ng tr×nh tÝnh theo ph¬ng ph¸p raster: Theo ph¬ng ph¸p nµy ®Çu nguån ®îc chia thµnh nh÷ng « vu«ng víi « kÝch thíc 1 km2. C¸c biÕn sè ®îc xem xÐt trong mçi « vu«ng vµ ®îc g¸n cho mçi gi¸ trÞ trªn c¬ së tõ b¶n ®å ®Þa h×nh tû lÖ 1/50.000. Tõ c¸c gi¸ trÞ cña biÕn sè nµy, trÞ sè ph©n cÊp ®Çu nguån ®îc tÝnh to¸n theo m« h×nh trªn. Ph¬ng ph¸p raster cã nhîc ®iÓm lµ kh«ng x¸c ®Þnh ®îc vÒ mÆt ®Þa lý vµ kh«ng linh ho¹t, kh«ng thÓ sö dông t¸ch biÖt tõng líp b¶n ®å cña mçi biÕn sè. DiÖn tÝch 1 km2 lµ qu¸ lín cho mét ®¬n vÞ ®Çu nguån nªn tÝnh ®ång nhÊt kh«ng cao. KÕt qu¶ lµ 5 líp cña vïng ®Çu nguån ®îc x©y dùng Th¸i Lan ®Ó ph¸t triÓn c¸c dù ¸n qu¶n lý ®Êt cho tµi nguyªn níc, l©m vµ n«ng nghiÖp, tõ vïng cao xuèng vïng thÊp, bao gåm:
6 + Líp ®Çu nguån 1: Rõng phßng hé, b¶o tån vµ ®Çu nguån níc + Líp ®Çu nguån 2: Rõng s¶n xuÊt + Líp ®Çu nguån 3: Vên c©y ¨n qu¶ vµ rõng s¶n xuÊt + Líp ®Çu nguån 4: N«ng nghiÖp vïng cao + Líp ®Çu nguån 5: N«ng nghiÖp vïng thÊp - N¨m 1989, dù ¸n thùc hiÖn t¹i Lµo vµ ViÖt Nam (Campuchia tham gia sau nµy) còng sö dông ph¬ng ph¸p ph©n cÊp ®Çu nguån ®îc sö dông ë Th¸i Lan, nhng v× kh«ng cã tµi liÖu vÒ ®Êt, ®Þa h×nh vµ th¶m thùc vËt rõng nªn chØ ®a 3 tiªu chÝ lµ ®é dèc, d¹ng ®Êt vµ ®é cao vµo ®Ó tÝnh to¸n [34]. Ph¬ng ph¸p tÝnh to¸n gièng ph¬ng ph¸p ë Th¸i Lan. Ph¬ng tr×nh nh sau: WSC = a + b*X1 + c*X2 + d*X3 Trong ®ã: a, b, c, d lµ c¸c tham sè cña ph¬ng tr×nh. X1, X2, X3 lÇn lît lµ ®é dèc, d¹ng ®Êt vµ ®é cao. Ph¬ng tr×nh kÕt qu¶ t¹i Lµo lµ : a = 1,709, b = -0,035, c = 0,163, d = -0,002. Sau khi héi th¶o t¹i Lµo, th¸ng 6 n¨m 1991, ph¬ng ph¸p raster bÞ chØ trÝch, ®Æc biÖt lµ viÖc sö dông raster kÝch thíc 1 km2. ThÊy r»ng ph¬ng ph¸p vµ c¸ch tiÕp cËn hiÖn t¹i cÇn ph¶i c¶i tiÕn. Kü thuËt GIS, ¶nh viÔn th¸m ®îc ¸p dông, vµ ph¬ng ph¸p vïng ®îc ®a vµo tÝnh to¸n. Ph¬ng ph¸p nµy cã u ®iÓm lµ thay v× viÖc sö dông c¸c ®¬n vÞ ®Çu nguån h×nh vu«ng, mét vïng víi c¸c gi¸ trÞ biÕn sè ®ång nhÊt ®îc x¸c ®Þnh vµ vÏ ranh giíi lªn b¶n ®å ®Þa h×nh. C¸c gi¸ trÞ cña c¸c biÕn sè ®é dèc, d¹ng ®Êt, ®é cao ®îc chia thµnh mét sè cÊp nhÊt ®Þnh. §Ó ®¸p øng ®îc yªu cÇu x©y dùng b¶n ®å còng nh gi¶m ®îc sè lîng c«ng viÖc, ®Çu tiªn c¸c gi¸ trÞ cña biÕn sè ®îc chia thµnh mét sè cÊp nh sau: + §é dèc: §îc chia thµnh 7 cÊp, tõ 1 ®Õn 7 ( tõ ph¼ng, ®é dèc 2% ®Õn dèc, ®é dèc trªn 60%), c¸c gi¸ trÞ nµy ®îc néi suy tõ kho¶ng c¸ch 2 ®êng ®ång møc gÇn nhau trªn b¶n ®å ®Þa h×nh. + §é cao: ®îc chia thµnh c¸c cÊp 100 m mét (0 - 100 m, 100 - 200 m,...), víi mçi gi¸ trÞ ®é cao ®îc g¸n cho c¸c vïng trong cïng mét cÊp.
7 + D¹ng ®Êt: §îc g¸n gi¸ trÞ riªng theo thø tù tõ 1 ®Õn 21, gi¸ trÞ d¹ng ®Êt ®îc íc ®o¸n tõ c¸c ®êng ®ång møc trªn c¬ së h×nh d¹ng vµ mËt ®é gi÷a c¸c ®êng ®ång møc. Khi c¸c biÕn sè ®îc x¸c ®Þnh cho mét vïng vµ ®a vµo b¶n ®å, chóng ph¶i ®îc phèi hîp bëi m« h×nh ph©n cÊp nªu trªn. 1.2. ë ViÖt Nam 1.2.1. VÒ ph©n chia rõng ®Æc dông ViÖt Nam vèn lµ mét ®Êt níc cã nguån tµi nguyªn rõng giµu cã vµ tÝnh ®a d¹ng sinh häc cao, ®îc xÕp lµ mét trong 16 níc cã tÝnh §DSH cao nhÊt thÕ giíi [22]. V× vËy tõ tríc tíi nay, ®· cã nhiÒu nghiªn cøu vÒ c¬ së ®Ó ph©n chia, ph©n lo¹i lo¹i rõng nµy, díi ®©y lµ mét sè nghiªn cøu tiªu biÓu: - Vò Dòng, 1987 [9] trong ®Ò tµi “ X¸c ®Þnh hÖ thèng c¸c khu rõng ®Ó b¶o vÖ c¸c loµi ®éng thùc vËt quý hiÕm ë T©y Nguyªn” ®· sö dông bé tiªu chuÈn xÕp h¹ng cña IUCN, tËp trung chän c¸c loµi ®éng thùc vËt thuéc nhãm rÊt nguy cÊp (E) vµ nhãm nguy cÊp (V) lµm ®èi tîng u tiªn b¶o vÖ. §Ò tµi tiÕn hµnh x©y dùng b¶n ®å vïng ph©n bè cña tõng loµi, sau ®ã x¸c ®Þnh c¸c ranh giíi khu rõng b¶o vÖ theo ph¬ng ph¸p diÖn tÝch tèi thiÓu cña t¸c gi¶ Iuri Iazan. Theo ph¬ng ph¸p nµy, cÇn vÏ s¬ ®å ph©n bè c¸c loµi ®éng thùc vËt quý hiÕm vµ c¸c ®èi tîng cÇn b¶o vÖ lªn giÊy can cïng tû lÖ. Khi ®Æt c¸c b¶n ®å chång lªn nhau, diÖn tÝch nhá nhÊt mµ xÕp ®îc nhiÒu khu ph©n bè nhÊt sÏ ®îc coi lµ diÖn tÝch tèi thiÓu cña khu rõng cÇn b¶o vÖ. KÕt qu¶ thu ®îc gåm 8 khu rõng cÊm cÊp nhµ níc vµ 5 khu rõng cÊm cÊp tØnh. - ViÖc ph©n c¸c vïng ®Þa sinh häc trªn ph¹m vi lín t¹i ViÖt Nam thêng dùa trªn c¸c yÕu tè nh: YÕu tè ®Þa h×nh, ®Þa m¹o; khÝ hËu vµ trªn c¬ së sù kh¸c nhau vÒ tæ hîp loµi vµ c¸c giíi h¹n ph©n bè c¸c loµi chØ thÞ [21], chia ViÖt Nam thµnh 9 ®¬n vÞ ®Þa sinh häc sau: + §«ng B¾c ViÖt Nam; + Hoµng Liªn S¬n (B¾c cña Trung t©m §«ng D¬ng); + Nam Trung t©m §«ng D¬ng; + §ång b»ng s«ng Hång;
8 + B¾c Trung bé; + Nam Trung bé; + §ång b»ng s«ng Mª K«ng; + T©y Nguyªn; vµ + §µ L¹t. - Lª Träng Tr·i (1997) [25] ®· ®a ra ®Ò xuÊt vÒ viÖc x©y dùng c¸c chØ tiªu u tiªn vµ tiÕp cËn tíi c¸c ph¬ng ph¸p cô thÓ cho viÖc x©y dùng 4 lo¹i khu b¶o tån theo hÖ thèng ph©n lo¹i míi cña IUCN n¨m 1994 (gåm: VQG, KBTTN, Khu b¶o tån loµi vµ hÖ sinh th¸i vµ Khu b¶o tån sinh c¶nh). T¸c gi¶ ®Ò xuÊt c¸c chØ tiªu u tiªn vµ c¸c ph¬ng ph¸p tiÕp cËn sau: + 3 chØ tiªu u tiªn gåm: ChØ tiªu u tiªn vÒ sinh häc, gi¸ trÞ sö dông (vÒ kinh tÕ vµ x· héi) vµ tÝnh kh¶ thi (khu vùc cã tÝnh kh¶ thi hay kh«ng). Cô thÓ:  X©y dùng c¸c u tiªn vÒ ®a d¹ng sinh häc Môc tiªu hµng ®Çu cña khu b¶o tån thiªn nhiªn lµ b¶o tån c¸c gi¸ trÞ vÒ ®a d¹ng sinh häc. §a d¹ng sinh häc cã rÊt nhiÒu ®Þnh nghÜa kh¸c nhau nhng cã thÓ hiÓu: §a d¹ng sinh häc lµ tæng sè c¸c d¹ng sèng cã trªn tr¸i ®Êt, ®ã lµ sù ®a d¹ng vÒ gen (di truyÒn), c¸c loµi vµ c¸c hÖ sinh th¸i (c¸c tiÕn tr×nh sinh th¸i vµ sù t¸c ®éng qua l¹i gi÷a c¸c hÖ sinh th¸i ®ã). §a d¹ng sinh häc ®îc ®¸nh gi¸ trong 3 khÝa c¹nh sau: (i) TÝnh ®¹i diÖn (ii) TÝnh ®éc ®¸o (iii) TÝnh phong phó  X©y dùng c¸c u tiªn vÒ gi¸ trÞ nhiÒu mÆt Ngoµi c¸c gi¸ trÞ vÒ ®a d¹ng sinh häc, khu b¶o tån thiªn bÊt kú nµo còng ph¶i ®îc xem xÐt c¸c gi¸ trÞ thùc t¹i vµ gi¸ trÞ tiÒm n¨ng vÒ c¸c mÆt kinh tÕ, sù ®a d¹ng vÒ v¨n ho¸, gi¸ trÞ du lÞch, gi¶i trÝ, nghiªn cøu khoa häc vµ c¶nh quan.  TÝnh kh¶ thi Trong qu¸ tr×nh x©y dùng khu b¶o tån thiªn nhiªn, ph¶i quan t©m ®Õn tÝnh kh¶ thi cña khu, nã phô thuéc vµo c¸c yÕu tè nh:
9 (i) Møc ®é ®e do¹ (hay søc Ðp) tíi KBTTN gåm mËt ®é d©n c, søc Ðp s¨n b¾n...; (ii) Quy m« vµ ph¹m vi cña KBTTN; + C¸c ph¬ng ph¸p tiÕp cËn, gåm:  Ph¬ng ph¸p tiÕp cËn loµi ViÖc m« t¶, ®¸nh gi¸ vÒ ®a d¹ng sinh häc cña khu vùc ®îc u tiªn hµng ®Çu cho giai ®o¹n x©y dùng dù ¸n. Møc ®é hiÓu biÕt vÒ khu hÖ ®éng thùc vËt ViÖt Nam ®Õn nay vÉn cha ®Çy ®ñ. Cã thÓ chia møc ®é hiÓu biÕt thµnh 2 cÊp: (i) HiÓu biÕt kh¸ ®Çy ®ñ cã thÓ lµ: Chim, c¸c loµi linh trëng, mét sè loµi thó ®Æc biÖt thuéc bé mãng guèc. (ii) HiÓu biÕt cha ®Çy ®ñ: C¸c loµi Õch nh¸i, nhiÒu loµi bß s¸t, c¸c loµi d¬i, c¸c loµi c«n trïng. §Ó cã ®îc ®Çy ®ñ sè lîng c¸c loµi ë ViÖt Nam sÏ mÊt rÊt nhiÒu thêi gian, c«ng søc (®«i khi kh«ng thÓ lµm ®îc) cho c«ng t¸c kh¶o s¸t, ®¸nh gi¸. Cho nªn ph¬ng ph¸p lùa chän c¸c loµi chØ thÞ ®Ó lùa chän c¸c KBTTN ®îc ¸p dông. C¸c loµi chØ thÞ bao gåm c¸c loµi ®Æc h÷u, c¸c loµi ®ang bÞ ®e do¹ ë møc ®é quèc gia vµ quèc tÕ. C¸c loµi chØ thÞ lµ c¸c loµi thuéc c¸c bËc ph©n lo¹i kh¸c nhau, ®· ®îc hiÓu biÕt ®Çy ®ñ, ®· æn ®Þnh vÒ mÆt ph©n lo¹i häc vµ ph©n bè cña chóng ®· ®îc biÕt chÝnh x¸c.  Ph¬ng ph¸p tiÕp cËn hÖ sinh th¸i C¸c hÖ sinh th¸i bao gåm c¸c vïng sinh häc (Biological zones) vµ c¸c vïng ®Þa lý sinh häc (Biogeographycal zones). HiÖn t¹i cã mét sè ph¬ng ph¸p ph©n chia mét l·nh thæ mét níc thµnh c¸c vïng sinh th¸i kh¸c nhau: (i) C¸c ®¬n vÞ sinh häc (Biounits) ®îc ¸p dông trong hÖ th«ng qu¶n lý th«ng tin vÒ sinh häc (ch¬ng tr×nh nµy ®ang ®îc ViÖn §TQHR øng dông trong viÖc qu¶n lý sè liÖu hÖ thèng rõng ®Æc dông ViÖt Nam).
10 (ii) C¸c vïng sinh th¸i (Ecoregions) do Ng©n hµng thÕ giíi vµ Quü ®éng vËt hoang d· Mü ®Ò xuÊt. Dùa theo ph¬ng ph¸p nµy th× ViÖt Nam cã 15 vïng sinh th¸i kh¸c nhau, trªn c¬ së chång ghÐp víi hÖ thèng c¸c KBTTN chóng ta dÔ dµng nhËn thÊy sù cÇn thiÕt vµ thiÕu hôt cña c¸c KBTTN ë vïng sinh th¸i ®ã. Tuy nhiªn, cÇn xem xÐt cïng víi b¶n ®å hiÖn tr¹ng rõng vµ c¸c loµi chØ thÞ. - Ph©n chia hÖ thèng khu b¶o tån theo tiªu chÝ cô thÓ, cËp nhËt víi quy ®Þnh quèc tÕ còng ®îc nghiªn cøu, ®iÒu chØnh. Tõ bé tiªu chuÈn xÕp h¹ng khu b¶o tån quèc tÕ IUCN 1994, ViÖt Nam còng ®· ¸p dông, ChiÕn lîc qu¶n lý hÖ thèng KBTTN ®Õn n¨m 2010 chia khu b¶o tån thµnh 4 lo¹i [22]:  Vên quèc gia;  Khu b¶o tån thiªn nhiªn;  Khu b¶o tån Loµi vµ N¬i c tró;  Khu b¶o tån c¶nh quan. C¸c môc tiªu, tiªu chÝ x¸c ®Þnh cho tõng khu ®· ®îc cô thÓ, chi tiÕt ho¸. - LuËt b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng (2004), §iÒu 4 quy ®Þnh vÒ ph©n lo¹i rõng, trong ®ã rõng ®Æc dông (R§D) gåm: 1. Vên quèc gia; 2. Khu b¶o tån thiªn nhiªn, gåm khu dù tr÷ thiªn nhiªn (KDTTN) vµ Khu b¶o tån lo¹i - sinh c¶nh (KBTL-SC); 3. Khu b¶o vÖ c¶nh quan m«i trêng (KBVCQMT) gåm khu rõng di tÝch lÞch sö, v¨n ho¸, danh lam th¾ng c¶nh. 4. Khu rõng nghiªn cøu, thùc nghiÖm khoa häc (KRNC-TNKH). Nh vËy, LuËt b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng ®· gép 2 lo¹i lµ KBTTN vµ Khu b¶o tån Loµi, N¬i c tró quy ®Þnh t¹i ChiÕn lîc qu¶n lý hÖ thèng khu b¶o tån thiªn nhiªn ®Õn n¨m 2010 thµnh KBTTN trong ®ã Khu dù tr÷ thiªn nhiªn t¬ng tù nh KBTTN theo ChiÕn lîc vµ thªm KRNC-TNKH. §iÒu nµy ®· cho thÊy tÝnh ®Çy ®ñ, bao hµm cña v¨n b¶n ph¸p lý nµy. - B¶n quy ®Þnh vÒ tiªu chÝ ph©n lo¹i rõng ®Æc dông (ban hµnh kÌm theo QuyÕt ®Þnh sè 62/2005/Q§-BNN ngµy 12/10/2005 cña Bé NN&PTNT) quy ®Þnh vÒ tiªu
11 chÝ ph©n lo¹i cho c¸c lo¹i rõng ®Æc dông gåm VQG, KBTTN vµ Khu BVCQMT (kh«ng gåm KRNC-TNKH) ¸p dông cho ®Êt l©m nghiÖp. C¸c tiªu chÝ tËp trung vµo c¸c tiªu chuÈn cô thÓ cho tõng lo¹i R§D lµ: + Gi¸ trÞ, ý nghÜa cña hÖ sinh th¸i; + Quy ®Þnh vÒ sè loµi ®Æc h÷u, loµi ghi trong s¸ch ®á ViÖt Nam; + Quy ®Þnh vÒ diÖn tÝch tèi thiÓu ®¶m b¶o môc tiªu b¶o tån; + Quy ®Þnh vÒ tû lÖ ®Êt n«ng nghiÖp vµ thæ c trong KR§D. §©y lµ c¸c tiªu chÝ cô thÓ nhÊt, chi tiÕt nhÊt vµ ®Çy ®ñ nhÊt cho ®Õn nay phôc vô cho c«ng t¸c quy ho¹ch, x©y dùng R§D. Tõ trªn thÊy r»ng, c¸c tiªu chÝ vµ ph¬ng ph¸p ph©n lo¹i rõng ®Æc dông ngµy cµng ®Çy ®ñ vµ hoµn thiÖn, thÓ hiÖn tÝnh chuyªn s©u vµ lµ c¬ së ph¸p lý cho viÖc quy ho¹ch hÖ thèng R§D, ®¶m b¶o ®óng chøc n¨ng lµ duy tr×, b¶o tån, ph¸t triÓn §DSH ë ViÖt Nam. 1.2.2. VÒ ph©n cÊp, ph©n chia rõng phßng 1.2.2.1. VÒ ph©n cÊp, ph©n chia rõng phßng hé ®Çu nguån - Ph¬ng ph¸p ph©n cÊp do ViÖn §TQHR ®Ò xuÊt vµ ¸p dông trong Ch¬ng tr×nh 327 Ph¬ng ph¸p nµy ®· ®îc øng dông ®Ó x©y dùng l©m phËn phßng hé quèc gia vµ bæ sung c¸c dù ¸n thuéc Ch¬ng tr×nh 327. Qua tr×nh ph©n cÊp xung yÕu ®îc chia lµm 3 bíc: Bíc 1: §¸nh gi¸ tæng hîp c¸c yÕu tè ¶nh hëng quan träng vµ quyÕt ®Þnh ®Õn møc xung yÕu th«ng qua m« h×nh ®Þnh lîng: PH1 = DELTA H^0,5 x DOC^ 0,75 x MUA^1,5 (1) Trong ®ã: DELTA H lµ ®é chªnh cao ®Þa h×nh trong mçi lu vùc cÊp 3, lµ hiÖu sè gi÷a ®é cao t¹i ®iÓm ®ang xÐt víi ®é cao thÊp nhÊt trong lu vùc cÊp 3. DOC lµ ®é dèc trung b×nh cña bÒ mÆt ®Þa h×nh t¹i ®iÓm ®ang xÐt.
12 MUA lµ lîng ma trung b×nh n¨m (mm) t¹i ®iÓm ®ang xÐt. M« h×nh nµy ®îc xö lý trªn ph¹m vi toµn l·nh thæ theo líi « vu«ng, mçi « vu«ng t¬ng øng víi 50m x 50m (1/4 ha) trªn thùc ®Þa. Mçi ®iÓm ®Çu nguån nh vËy cã mét gi¸ trÞ PH1. Bíc 2: C¨n cø vµo c¸c yÕu tè bæ sung ngoµi 3 yÕu tè trªn ®Ó chØnh cÊp cho mçi yÕu tè, vÝ dô: + N»m ë nhãm ®Êt dÔ xãi mßn, t¨ng 1 cÊp. + N»m ë vïng ®Êt máng, t¨ng 1 cÊp. Bíc 3: Ph©n tæ víi cù ly thÝch hîp. C¸c bíc xö lý bao gåm: + Tõ b¶n ®å ®Þa h×nh tû lÖ 1/ 50.000 víi c¸c líp ®ång møc chÝnh, néi suy b¶n ®å ®é cao 3 chiÒu, b¶n ®å ®é dèc trung b×nh. + Chång xÕp b¶n ®å lu vùc cÊp 3, tû lÖ 1/50.000 cã ®é cao x©m thùc c¬ së víi b¶n ®å ®é cao 3 chiÒu, t¹o ra b¶n ®å 3 chiÒu vÒ ®é chªnh cao t¬ng ®èi. + Tõ b¶n ®å ®Êt 1/500.000, gép nhãm ®Êt t¹o ra b¶n ®å 2 nhãm ®Êt theo ®Æc tÝnh chÞu xãi mßn vµ b¶n ®å 2 nhãm ®Êt theo ®é dµy tÇng ®Êt. + Víi 3 b¶n ®å: b¶n ®å 3 chiÒu cao vÒ ®é chªnh cao t¬ng ®èi, b¶n ®å ®é dèc trung b×nh, b¶n ®å lîng ma trung b×nh n¨m 1/1.000.000, xö lý theo m« h×nh (1) ®Ó t¹o ra b¶n ®å ®é ®o phßng hé Y (§§PH 1). + Tõ b¶n ®å §§PH1 ph©n tæ theo cù ly thÝch hîp, t¹o ra b¶n ®å ph©n cÊp phßng hé 2 (PCPH2). Sau khi xÕp tæ Y sÏ n»m trong ph¹m vi mét sè tæ nhÊt ®Þnh tuú thuéc vµo cù ly tæ lùa chän. - Ph¬ng ph¸p ph©n cÊp xung yÕu ®Çu nguån do ViÖn Khoa häc L©m nghiÖp ViÖt Nam ®Ò xuÊt vµ ¸p dông Ph¬ng ph¸p nµy ®îc GS.TSKH. NguyÔn Ngäc Lung, cè PGS. Vò §×nh Ph¬ng, GS.TS. NguyÔn Xu©n Qu¸t ph¸t triÓn vµ øng dông vµo ®Çu nh÷ng n¨m 1990 khi tiÕn hµnh c¸c nghiªn cøu kh¶ thi cho c¸c lu vùc phßng hé cña c¸c lu vùc
13 s«ng vµ c¸c nhµ m¸y thuû lîi, thuû ®iÖn phÝa Nam ViÖt Nam nh DÇu TiÕng, Th¸c M¬,... Ph¬ng ph¸p ph©n cÊp nµy dùa trªn viÖc cho ®iÓm c¸c nh©n tè ¶nh hëng tíi xãi mßn ®Êt vµ dßng ch¶y, thang ®iÓm cho tõng nh©n tè cã thÓ dao ®éng tõ 1 ®Õn 10 hoÆc h¬n. C¸c nh©n tè tù nhiªn ¶nh hëng tíi møc xung yÕu ®Çu nguån gåm: + §é cao tuyÖt ®èi; + §é dèc; + ChiÒu dµi sên dèc; + Lîng ma b×nh qu©n n¨m; + Th¶m thùc vËt; ... Khi xuÊt hiÖn nh©n tè chñ ®¹o (cã ¶nh hëng lín nhÊt) thang ®iÓm cña nh©n tè nµy sÏ ®îc nh©n víi hÖ sè lín h¬n 1 tuú møc ®é cã thÓ chän 1,2; 2,0;... §iÓm ®¸nh gi¸ n¨ng lùc phßng hé cña c¸c kiÓu th¶m thùc vËt lµ ®iÓm ©m (-), khi cã rõng tù nhiªn 3 tÇng víi ®é tµn che > 0,7 sÏ ®¹t trÞ sè tèi ®a vµ b»ng 100% ®iÓm d¬ng cña tæng sè ®iÓm xung yÕu tù nhiªn cao nhÊt. Thang ®iÓm ©m c¸c kiÓu th¶m thùc vËt kh¸c sÏ tÝnh b»ng 90%, 80%, 70%, .... cña rõng 3 tÇng nãi trªn. C¸c bíc tiÕn hµnh ph©n cÊp nh sau: Bíc 1: Chia vïng ®Çu nguån thµnh m¹ng líi c¸c « vu«ng diÖn tÝch 1 km X 1 km hoÆc 0,5 km X 0,5 km gäi lµ ®¬n vÞ ®Çu nguån. Bíc 2: Xem xÐt c¸c nh©n tè ¶nh hëng chÝnh vµ x©y dùng thang ®iÓm cho tõng nh©n tè ®Ó ®a vµo ®¸nh gi¸. Bíc 3: Trªn mçi diÖn tÝch « vu«ng tiÕn hµnh cho ®iÓm ®èi víi tõng nh©n tè ¶nh hëng råi tÝnh tæng ®iÓm cña c¸c nh©n tè ®ã. C«ng viÖc thùc hiÖn cho tÊt c¶ ®¬n vÞ ®Çu nguån. Bíc 4: C¨n cø vµo tæng sè ®iÓm thu ®îc trªn c¸c « vu«ng cña toµn bé vïng ®Çu nguån sÏ chia ra 3 - 5 cÊp xung yÕu kh¸c nhau ®îc thÓ hiªn trªn b¶n ®å víi c¸c mµu s¾c kh¸c nhau. Nh÷ng vïng cã sè ®iÓm cao sÏ cã møc xung yÕu cao h¬n vïng cã sè ®iÓm thÊp.
14 - Ph¬ng ph¸p ph©n cÊp xung yÕu ®Çu nguån do Uû ban s«ng Mª K«ng ¸p dông Nh phÇn tæng quan nghiªn cøu trªn thÕ giíi (môc 1.1.2) ®· ®Ò cËp, ph¬ng ph¸p ph©n cÊp xung yÕu ®Çu nguån do Uû ban s«ng Mª K«ng ¸p dông t¹i 3 níc lµ Lµo, ViÖt Nam vµ Campuchia tõ n¨m 1990. Gåm 2 ph¬ng ph¸p ban ®Çu lµ ph¬ng ph¸p raster vµ sau ®ã lµ ph¬ng ph¸p vïng. - BiÖn ph¸p ph©n cÊp phßng hé vµ ph©n chia 3 lo¹i rõng c¸c tiÓu dù ¸n khu vùc l©m nghiÖp vµ qu¶n lý rõng phßng hé ®Çu nguån 4 tØnh Viªt Nam Dù ¸n ®îc tiÕn hµnh ®Ó x©y dùng quy ho¹ch qu¶n lý rõng ®Çu nguån cho c¸c tiªu dù ¸n (cÊp x·) trªn vïng ®Çu nguån 3 con s«ng lín thuéc 4 tØnh Thanh Ho¸, Qu¶ng TrÞ, Gia Lai vµ Phó Yªn [3]. + VÒ ph©n cÊp rõng phßng hé C¸c tiªu chÝ ®îc lùa chän lµ ®é cao, ®é cao, lîng ma vµ lo¹i ®Êt. Hai tiªu chÝ ®é cao vµ ®é dèc ®îc gép ghÐp theo kiÓu ®Þa h×nh lµ vïng nói, vïng ®åi cao vµ vïng ®åi thÊp. Mçi tiªu chÝ chia 3 cÊp t¬ng ®èi lµ rÊt nguy h¹i, nguy h¹i vµ Ýt nguy h¹i ®Ó chång xÕp. Chång xÕp 4 nh©n tè trªn ®îc b¶n ®å PCPH x·. B¶n ®å thµnh qu¶ chia 3 cÊp lµ rÊt xung yÕu, xung yÕu vµ Ýt xung yÕu. + VÒ ph©n chia 3 lo¹i rõng: Ph©n chia rõng ®Æc dông: ChØ lµ viÖc kÕ thõa vµ c«ng nhËn diÖn tÝch rõng ®Æc dông cña x· (tiÓu dù ¸n). Ph©n chia rõng phßng hé vµ s¶n xuÊt: Dùa theo b¶n ®å PCPH chia ra: Rõng phßng hé: gåm cÊp RXY vµ XY; Rõng s¶n xuÊt thuéc cÊp IXY. - Hoµng Sü §éng (2002), [10] ®· sö dông c¸c nh©n tè tham gia lµ ®é dèc, ®é cao, d¹ng ®Êt, ®Êt vµ ®Þa chÊt (ký hiÖu lÇn lît tõ x1 ®Õn x5) ®Ó tiÕn hµnh ph©n cÊp ®Çu nguån vïng Bu«n Hå, tØnh §¾k L¾k. Ph¬ng tr×nh theo d¹ng ph¬ng tr×nh
15 nguyªn thuû cña ph¬ng tr×nh cña Uû ban s«ng Mª K«ng (¸p dông ë 3 níc Lµo, ViÖt Nam vµ Campuchia), kÕt qu¶ thu ®îc lµ: Y (GT) = 1,709 – 0,022 x1 + 0,135x2 – 0,001 x3 – 0,985 x4 + 0,009 x5 Ph¬ng tr×nh ®îc tÝnh to¸n b»ng phÇn mÒm SPSS, líi « v¬ng kÝch thíc 50 X 50 m . KÕt qu¶ thu ®îc lµ vïng ph©n bè cña rõng Khép vïng Bu«n Hå n»m trªn c¸c cÊp lµ: CÊp II. Rõng s¶n xuÊt CÊp III: Vên c©y ¨n qu¶ vµ rõng s¶n xuÊt CÊp IV: N«ng nghiÖp vïng cao - BiÖn ph¸p kü thuËt x¸c ®Þnh l©m phËn phßng hé cÊp tØnh cña Bé NN&PTNT Ph¬ng ph¸p nµy dùa trªn b¶n tiªu chÝ ph©n cÊp rõng phßng hé [5], diÖn tÝch tiÕn hµnh lµ trªn diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp (gåm ®Êt cã rõng vµ cha cã rõng quy ho¹ch cho môc ®Ých l©m nghiÖp). C¸c tiªu chÝ ®îc chän lµ c¸c tiªu chÝ cã ¶nh hëng ®Õn xãi mßn ®Êt vµ dßng ch¶y ®ã lµ: + §é dèc + §ai cao + Lîng ma + Lo¹i ®Êt C¸c nh©n tè ®îc ®a vµo tÝnh to¸n, chång xÕp, sau ®ã tiÕn hµnh ®iÒu chØnh ngo¹i nghiÖp nh vïng ven hå, ®Ëp, s«ng, suèi, ... §iÓm sè ®îc cho theo cÊp (chØ tiªu) cña tiªu chÝ. Tiªu chÝ ®îc cho theo 3 møc t¬ng ®èi lµ cÊp 1 ®Õn cÊp 3 (theo møc ®é tõ nguy cÊp ®Õn Ýt nguy cÊp), t¬ng øng cho ®iÓm tõ 3 xuèng 1. C¨n cø vµo ®iÒu kiÖn thùc tÕ t¹i ®Þa ph¬ng ®Ó x¸c ®Þnh tiªu chÝ ¶nh hëng ®Ó nh©n hÖ sè cho tõng tiªu chÝ. Cã thÓ tãm t¾t qu¸ tr×nh x©y dùng b¶n ®å PCPH§N qua c¸c bíc sau: Bíc 1: X©y dùng c¸c b¶n ®å ®¬n tÝnh cho 4 tiªu chÝ nªu trªn. Hai b¶n ®å lµ ®é dèc vµ ®ai cao ®îc néi suy tõ b¶n ®å ®Þa h×nh (b¶n ®å tû lÖ 1/50.000, kho¶ng
16 c¸ch gi÷a 2 ®êng ®ång møc kÒ nhau lµ 20 m) th«ng qua m« h×nh DTM. Líi « cho b¶n ®å cã thÓ lµ 10 m X 10 m hoÆc h¬n. Sau ®ã chuyÓn b¶n ®å 2 nh©n tè nµy tõ d¹ng raster sang d¹ng vïng ®Ó chång xÕp víi 2 nh©n tè cßn l¹i. Bíc 2: Chång xÕp c¸c b¶n ®å ®¬n tÝnh nªu trªn b»ng phÇn mÒn ARCVIEW, kÕt qu¶ ®îc b¶n ®å tæng ®iÓm. Bíc 3: X¸c ®Þnh diÖn tÝch l©m phËn phßng hé ®Çu nguån lý thuyÕt cña tØnh, b»ng c¸ch ph©n ngìng ®iÓm thµnh 3 cÊp lµ RXY, XY vµ IXY. Bíc 4: X¸c ®Þnh c¸c khu PH§N tØnh theo kho¶nh. Bíc 5: X¸c ®Þnh vïng phßng hé ®Çu nguån, vïng s¶n xuÊt l©m nghiÖp b»ng c¸ch lÊy vïng RXY vµ XY lµ vïng PH§N, vïng IXY lµ vïng s¶n xuÊt. Bíc 6: KiÓm tra, ®iÒu chØnh ë hiÖn trêng. Bíc 7: X©y dùng b¶n ®å thµnh qu¶ vµ tÝnh to¸n sè liÖu. BiÖn ph¸p nµy ra ®êi trong hoµn c¶nh lµ sau khi c¸c ®Þa ph¬ng thùc hiÖn QH3LR b»ng c¸c ph¬ng ph¸p nªu trªn dÉn ®Õn diÖn tÝch rõng phßng hé qu¸ lín (trªn 9 triÖu ha cho toµn quèc) nªn nhµ níc khèng chÕ diÖn tÝch PH§N l¹i cßn kho¶ng 5,6 triÖu ha (do mét sè nguyªn nh©n, trong ®ã cã nguyªn nh©n nhµ níc thiÕu kinh phÝ ®Çu t, ®Çu t cho rõng phßng hé dµn tr¶i, kh«ng ®óng träng t©m). Tõ nguyªn nh©n nµy, tuy tiÕn hµnh ph©n cÊp nhng diÖn tÝch rõng phßng hé cho mét tØnh ®· bÞ khèng chÕ tõ trªn xuèng nªn viÖc ph©n cÊp chØ cã ý nghÜa lµ lÊy mét phÇn diÖn tÝch cã tæng ®iÓm tõ trªn xuèng, ®Õn mét diÖn tÝch Ên ®Þnh cho 1 tØnh th× dõng l¹i (cho phÐp chªnh lÖch 10%), diÖn tÝch nµy lµ diÖn tÝch PH§N cña tØnh. Nh vËy cßn nhiÒu diÖn tÝch ë vïng XY vÉn bÞ ®Ó lµ rõng s¶n xuÊt. ViÖc ph©n ra 3 cÊp xung yÕu lµ Ýt cã ý nghÜa. §iÓm qua mét sè ph¬ng ph¸p ph©n cÊp xung yÕu ®Çu nguån ¸p dông ë ViÖt Nam trªn ®©y cho thÊy, mçi ph¬ng ph¸p ®Òu cã thÕ m¹nh vµ tån t¹i riªng. Tuy vËy còng cã thÓ nhËn thÊy mét sè ®iÓm chung cña c¸c ph¬ng ph¸p nh sau:  §iÓm chung cña c¸c ph¬ng ph¸p
17 (i) C¸c ph¬ng ph¸p ph©n cÊp ®Çu nguån ®Òu dùa trªn c¬ së ®¸nh gi¸ ¶nh hëng cña c¸c nh©n tè tíi xãi mßn ®Êt vµ ®iÒu tiÕt níc, chñ yÕu lµ c¸c nh©n tè tù nhiªn. (ii) Ph¬ng ph¸p chÝnh ®îc sö dông ®Ó tÝnh to¸n møc ®é ¶nh hëng tæng hîp c¸c nh©n tè tíi PH§N lµ chång ghÐp c¸c b¶n ®å ®¬n nh©n tè. ViÖc chång ghÐp c¸c b¶n ®å cã thÓ ®îc tiÕn hµnh b»ng ph¬ng ph¸p thñ c«ng hoÆc trªn m¸y vi tÝnh víi sù trî gióp cña c«ng nghÖ GIS. (iii) C¸c ph¬ng ph¸p PCPH ®Òu chia ®Çu nguån thµnh nh÷ng ®¬n vÞ nhá ®Ó xö lý vµ tÝnh to¸n, thêng lµ nh÷ng líi « vu«ng cã diÖn tÝch 1 km2 (cã thÓ to hoÆc nhá h¬n tuú theo ®é chÝnh x¸c yªu cÇu) hoÆc nh÷ng vïng cã c¸c ®iÒu kiÖn t¬ng ®èi ®ång nhÊt. (iv) C¸c ph¬ng ph¸p ®Òu sö dông c¸c m« h×nh ®Þnh lîng ®Ó ph©n cÊp ®Çu nguån dùa trªn c¬ së ph©n chia thang ®iÓm c¸c nh©n tè ¶nh hëng.  §iÓm kh¸c biÖt cña c¸c ph¬ng ph¸p (i) C¸c ph¬ng ph¸p sö dông c¸c nh©n tè ¶nh hëng kh¸c nhau, vÝ dô: ViÖn §TQHR vµ Ph¬ng ph¸p dïng cho dù ¸n khu vôc l©m nghiÖp th× sö dông 4 nh©n tè (®é cao, ®é dèc, ma vµ ®Êt), ph¬ng ph¸p s«ng Mª K«ng sö dông 3 nh©n tè ( ®é ®èc, d¹ng ®Êt vµ ®é cao), ph¬ng ph¸p do ViÖn KHLN ViÖt Nam vµ cña t¸c gi¶ Hoµng Sü §éng ®Ò xuÊt, ¸p dông th× sö dông nhiÒu nh©n tè h¬n, ®Æc biÖt ph¬ng ph¸p cña ViÖn KHLN sö dông nh©n tè th¶m thùc vËt. (ii) Néi dung ph©n cÊp cña c¸c ph¬ng ph¸p cã kh¸c nhau. Ph¬ng ph¸p s«ng Mª k«ng thùc chÊt ®i s©u vµo ph©n chia tiÒm n¨ng sö dông ®Êt ®Çu nguån; ph¬ng ph¸p ViÖn §TQHR ®i vµo ph©n cÊp xung yÕu tù nhiªn; ph¬ng ph¸p ph©n cÊp do ViÖn Khoa häc L©m nghiÖp ViÖt Nam ®Ò xuÊt cã thÓ ¸p dông ph©n cÊp xung yÕu tù nhiªn vµ hiÖn thêi. (iii) Ph¬ng ph¸p s«ng Mª k«ng vµ ViÖn §iÒu tra Quy ho¹ch rõng ®Ò xuÊt sö dông m« h×nh to¸n häc ®Ó ph©n cÊp, trong ®ã c¸c tham sè cña m« h×nh ph©n cÊp do ViÖn §TQHR lµ cè ®Þnh vµ kh«ng thay ®æi ®èi víi c¸c ®Çu nguån kh¸c nhau, c¸c