Luận văn Thạc sĩ Khoa học lâm nghiệp: Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn quy hoạch phát triển vùng trồng cây nguyên liệu giấy huyện Phù Yên tỉnh Sơn La

Chia sẻ: Tri Lễ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:142

Thêm vào BST

Báo xấu

15
lượt xem 1
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trên cơ sở nghiên cứu điều kiện thực tiễn ở địa bàn, đưa được phương án quy hoạch phát triển vùng trồng cây nguyên liệu giấy tại Huyện Phù Yên tỉnh Sơn La. Mời các bạn cùng tham khảo nội dung chi tiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học lâm nghiệp: Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn quy hoạch phát triển vùng trồng cây nguyên liệu giấy huyện Phù Yên tỉnh Sơn La

Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o bé n«ng nghiÖp vµ ptnt Trêng §¹i häc l©m nghiÖp -------------------- NguyÔn tuÊn Anh Nghiªn cøu c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn quy ho¹ch ph¸t triÓn vïng trång c©y nguyªn liÖu giÊy huyªn phï yªn tØnh s¬n la . Chuyªn ngµnh: L©m nghiÖp M· sè: 606260 luËn v¨n th¹c sü khoa häc l©m nghiÖp Ngêi híng dÉn: PGS. TS. TrÇn H÷u Viªn Hµ T©y - n¨m 2006
§Æt vÊn ®Ò Trong ®êng lèi ph¸t triÓn kinh tÕ, §¶ng nhµ níc ta ®· x¸c ®Þnh tÇm quan träng cña ngµnh C«ng nghiÖp giÊy v× nã phôc vô trùc tiÕp cho sù nghiÖp v¨n hãa, gi¸o dôc, x· héi vµ ph¸t triÓn ®Êt níc. Mét x· héi ph¸t triÓn cßn ®îc thÓ hiÖn ë møc s¶n xuÊt vµ tiªu dïng giÊy tÝnh theo ®Çu ngêi. Theo chiÕn lîc ph¸t triÓn ngµnh giÊy ®Õn n¨m 2010 ph¶i s¶n xuÊt ®ñ giÊy phôc vô tiªu dïng trong níc vµ mét phÇn dµnh cho xuÊt khÈu. KÕ ho¹ch ®Õn n¨m 2010, c¶ níc s¶n xuÊt 1,2 triÖu tÊn giÊy c¸c lo¹i vµ nguyªn liÖu giÊy cÇn cho s¶n xuÊt sÏ tõ 5-6 triÖu tÊn gç, tre nøa. §iÒu nµy còng t¬ng ®¬ng sÏ ph¶i khai th¸c mét diÖn tÝch rõng trång tõ 80.000 ®Õn 100.000 ha/ n¨m víi n¨ng suÊt b×nh qu©n 70-80 m3/ha. §Ó tháa m·n nhu cÇu vÒ giÊy trong níc vµ ph¸t triÓn ngµnh C«ng nghiÖp giÊy ViÖt Nam, Thñ tíng ChÝnh phñ ®· cã chØ thÞ ph¶i ®Çu t më réng c«ng xuÊt c¸c nhµ m¸y hiÖn cã vµ x©y dùng c¸c vïng s¶n xuÊt NLG tËp trung, ®¸p øng ®ñ nguyªn liÖu cho s¶n xuÊt. Trong dù ¸n trång míi 5 triÖu ha rõng cña ChÝnh Phñ ®· ®îc quèc héi khãa X kú häp thø 2 th«ng qua còng nªu râ ph¶i ®Çu t x©y dùng vïng NLG 940.000 ha, trong ®ã cã mét phÇn cña vïng trung t©m phÝa B¾c, phôc vô cho C«ng ty giÊy B·i B»ng. Trong Tæng c«ng ty giÊy ViÖt Nam hiÖn nay, C«ng ty giÊy B·i B»ng lµ c«ng tr×nh s¶n xuÊt giÊy cã quy m« lín nhÊt. Theo kÕ ho¹ch C«ng ty sÏ n©ng c«ng xuÊt tõ 130.000 tÊn n¨m 2005 lªn 250.000 tÊn vµo n¨m 2012 tõ ®ã viÖc cung cÊp nguyªn liÖu cho nhµ m¸y sÏ tõ 600.000 tÊn hiÖn nay lªn 1,2-1,4 triÖu tÊn /n¨m . §Ó cã ®ñ nguyªn liªu cho nhµ m¸y ®i vµo ho¹t ®éng æn ®Þnh, th× diÖn tÝch quy ho¹ch vïng nguyªn liÖu ph¶i cÇn 164.000 ha. V× vËy môc tiªu më réng vïng nguyªn liÖu giÊy ®Ó t¹o thÕ chñ ®éng trong kh©u nguyªn liÖu cho s¶n xuÊt lµ chiÕn lîc l©u dµi cña Tæng c«ng ty giÊy ViÖt Nam.
2 Phï Yªn lµ huyÖn miÒn nói phÝa B¾c cña tØnh S¬n La cã tiÒm n¨ng rÊt lín vÒ ®Êt ®ai, lao ®éng xong do nhiÒu yÕu tè kinh tÕ, x· héi, con ngêi … hiÖn t¹i ®Êt ®ai n¬i ®©y cßn cha ®îc sö dông hiÖu qu¶, ®Êt trèng ®åi träc cßn bá hoang hãa. ViÖc trång rõng thuéc dù ¸n 661, 747 cho phßng hé, trong nh÷ng n¨m qua cha thùc sù ®em l¹i kÕt qu¶ mong muèn, ®Êt ®ai tiÕp tôc bÞ xãi mßn tho¸i ho¸, m«i trêng xuèng cÊp, kh«ng ®¸p øng ®îc ®ßi hái cña thêi kú míi. Do vËy viÖc triÓn khai quy ho¹ch ph¸t triÓn vïng trång c©y NLG lµ híng ®i míi cña tØnh S¬n La vµ nh©n d©n huyÖn Phï Yªn, lµ thêi c¬ ®Ó khai th¸c tiÒm n¨ng ®Êt ®ai, mang l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ, x· héi cho ngêi d©n võa cã t¸c dông b¶o vÖ m«i trêng sinh th¸i æn ®Þnh, bÒn v÷ng. Trªn c¬ së nhËn thøc vµ thùc tiÔn s¶n xuÊt ®ßi hái chóng t«i tiÕn hµnh thùc hiÖn ®Ò tµi “ Nghiªn cøu c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn quy ho¹ch ph¸t triÓn vïng trång c©y nguyªn liÖu giÊy t¹i huyÖn Phï Yªn tØnh S¬n La” nh»m gãp phÇn nghiªn cøu c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn QHSD§ cÊp vÜ m« vµ quy ho¹ch trång rõng NLG t¹i huyÖn Phï Yªn.
3 Ch¬ng 1 Tæng Quan vÊn ®Ò nghiªn cøu Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn vµ tån t¹i, loµi ngêi cã mèi quan hÖ mËt thiÕt víi tµi nguyªn thiªn nhiªn, trong ®ã tµi nguyªn ®Êt cã vai trß then chèt trong s¶n xuÊt n«ng l©m nghiÖp nãi riªng vµ ngµnh kinh tÕ kh¸c nãi chung. Ngµy nay víi tèc ®é t¨ng d©n sè ®· ®a con ngêi tíi viÖc l¹m dông qu¸ møc vÒ tµi nguyªn thiªn nhiªn. Theo b¸o c¸o vÒ ph¸t triÓn thÕ giíi (1993) dù ®o¸n d©n sè sÏ kho¶ng 8,3 tû ngêi vµo n¨m 2025 [45] gÊp 1,3 lÇn d©n sè thÕ giíi hiÖn nay. Víi tèc ®é t¨ng d©n sè nh trªn dÉn tíi viÖc khai th¸c tµi nguyªn rõng å ¹t. Tríc ®©y thÕ giíi cã kho¶ng 17,6 tû ha rõng nhng hiÖn nay chØ cßn kho¶ng 4,1 tû ha {35}. DiÖn tÝch rõng che phñ chiÕm 31,7% diÖn tÝch lôc ®Þa. Mçi n¨m diÖn tÝch rõng nhiÖt ®íi gi¶m 11 triÖu ha, trong khi rõng trång ë c¸c níc nhiÖt ®íi chØ b»ng 1/10 diÖn tÝch rõng bÞ mÊt. Víi tèc ®é ph¸ rõng nh vËy sÏ ®a loµi ngêi trªn hµnh tinh chóng ta ®øng tríc nguy c¬ vÒ nhiÖt ®é tr¸i ®Êt sÏ nãng lªn, vÊn ®Ò sa m¹c hãa nhiÒu vïng trë thµnh hiÖn thùc, h¹n h¸n lò lôt x¶y ra thêng xuyªn g©y thiÖt h¹i kh«n lêng vÒ tµi s¶n vµ tÝnh m¹ng con ngêi. Thùc tÕ ®iÒu nµy ®· cho chóng ta thÊy nh÷ng thiÖt h¹i vÒ thiªn tai x¶y ra trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y. 1.1 Trªn thÕ giíi C¬ së khoa häc vÒ ®Êt ®· tr¶i qua h¬n tr¨m n¨m nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn, nh÷ng thµnh tùu nghiªn cøu vÒ ph©n lo¹i ®Êt vµ x©y dùng b¶n ®å ®Êt ®· ®îc sö dông lµm c¬ së quan träng cho viÖc t¨ng n¨ng suÊt vµ sö dông ®Êt ®ai mét c¸ch cã hiÖu qu¶. Tuú theo c¸ch nh×n nhËn vÒ qu¶n lý sö dông ®Êt sao cho hîp lý ®· ®îc nhiÒu t¸c gi¶ ®Ò cËp tíi møc ®é réng hÑp kh¸c nhau. ViÖc t×m ra mét kh¸i niÖm thèng nhÊt lµ mét ®iÒu rÊt khã thùc hiÖn, song ph©n tÝch qua c¸c kh¸i niÖm cho thÊy cã nh÷ng ®iÓm gièng nhau, ®ã lµ dùa trªn quan ®iÓm ph¸t triÓn bÒn v÷ng th× c¸c ho¹t ®éng cã liªn quan ®Õn ®Êt ®ai ph¶i ®îc xem
4 xÐt mét c¸ch toµn diÖn vµ ®ång thêi ®¶m b¶o mét c¸ch l©u dµi bÒn v÷ng. Nh÷ng néi dung chñ yÕu thêng ®îc chó ý lµ c¸c yÕu tè vÒ mÆt kinh tÕ, b¶o vÖ m«i trêng, b¶o vÖ c¸c hÖ sinh th¸i, ®a d¹ng sinh häc vµ c¸c ®Æc ®iÓm vÒ mÆt x· héi nh©n v¨n. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña viÖc qu¶n lý sö dông ®Êt trªn thÕ giíi lu«n g¾n liÒn víi lÞch sö ph¸t triÓn cña x· héi loµi ngêi. Tõ thêi céng ®ång nguyªn thuû, loµi ngêi sèng chñ yÕu b»ng c¸ch h¸i lîm, cha h×nh thµnh s¶n xuÊt nªn kh«ng cã nhËn xÐt vÒ ®Êt. Thêi kú phong kiÕn do t tëng t«n gi¸o thèng trÞ nªn khoa häc vÒ ®Êt cã ph¸t triÓn nhng rÊt chËm. Nghiªn cøu vÒ QHSD§ ®· ®îc thùc sù quan t©m tõ thÕ kû thø 19, c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu lÜnh vùc nµy liªn tôc ph¸t triÓn c¶ vÒ mÆt sè lîng vµ chÊt lîng, ®· ®¹t nh÷ng thµnh tùu vÒ ph©n lo¹i ®Êt vµ x©y dùng b¶n ®å ®Êt, ®îc sö dông lµm c¬ së quan träng cho viÖc t¨ng n¨ng suÊt vµ sö dông ®Êt ®ai mét c¸ch cã hiÖu qu¶. Do vËy QHSD§ ®ãng vai trß quan träng trong nÒn s¶n xuÊt, nã lµ mét bé phËn cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt x· héi. V× vËy lÞch sö ph¸t triÓn cña QHSD§ ®ai chØ lµ sù ph¶n ¸nh lÞch sö ph¸t triÓn cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt. C¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn cña QHSD§ phï hîp víi giai ®o¹n ph¸t triÓn cña mét nÒn s¶n xuÊt x· héi. Néi dung cña c¸c ph¬ng ph¸p QHSD§ lu«n ph¸t triÓn, biÕn ®æi vµ hoµn thiÖn ®Ó phï hîp víi nh÷ng biÕn ®æi cña c¸c hÖ thèng kinh tÕ vµ chÝnh trÞ trong tõng giai ®o¹n. Chóng ta ®· tr¶i qua mét giai ®o¹n khai th¸c, bãc lét tµi nguyªn thiªn nhiªn mµ kh«ng nghÜ tíi phôc håi b¶o vÖ nã, chÝnh v× lÏ ®ã mµ thiªn nhiªn ®· quay lng l¹i víi con ngêi, thiªn tai x¶y ra thêng xuyªn, mÆt ®Êt nãng lªn vµ l¹nh ®i thÊt thêng. ViÖc sö dông nhiÒu chÊt ®èt ho¸ th¹ch, c¸c chÊt ho¸ häc ®· dÉn tíi tÇng « z«n bÞ ph¸ huû, hiÖu øng nhµ kÝnh xuÊt hiÖn, tr¸i ®Êt nãng lªn, b¨ng ®¸ hai cùc tan ra níc biÓn d©ng cao nhÊn ch×m nh÷ng vïng ®Êt ven biÓn, nh÷ng ¶nh hëng ®ã phÇn nµo ®· lµm con ngêi thøc tØnh. ChÝnh v× thÕ mµ nh÷ng n¨m gÇn ®©y con ngêi ®· biÕt sö dông ®Êt bÒn v÷ng hîp lý h¬n.
5 HiÖn nay trªn thÕ giíi, c¸c níc ®ang ph¸t triÓn ë ch©u ¸ ®Òu cã mét thùc tr¹ng gÇn gièng nhau, ®ã lµ d©n sè t¨ng nhanh n¹n du canh, du c, khai th¸c rõng bõa b·i ®Ó lÊy l©m s¶n vµ ®Êt canh t¸c c©y n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp. §øng tríc vÊn ®Ò cÊp b¸ch ®ã, mét lo¹t c¸c nghiªn cøu vÒ c¸c m« h×nh sö dông ®Êt ®îc ra ®êi. T¹i c¸c níc ph¸t triÓn ®· cã rÊt nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu quy ho¹ch sö dông hîp lý tµi nguyªn thiªn nhiªn nhÊt lµ vÒ ®Êt. C¸c níc cã nÒn n«ng nghiÖp ph¸t triÓn cao nh §øc, Thôy §iÓn, BØ, Ph¸p… C«ng t¸c QHSD§ ®· cã lÞch sö hµng tr¨m n¨m. Nh÷ng thµnh tùu nghiªn cøu vÒ ph©n lo¹i ®Êt, ph©n tÝch mèi quan hÖ gi÷a c©y trång vµ tõng lo¹i ®Êt, x©y dùng b¶n ®å hiÖn tr¹ng sö dông ®Êt, b¶n ®å lËp ®Þa ®îc coi lµ c¬ së quan träng cho viÖc t¨ng n¨ng suÊt vµ sö dông ®Êt ®ai cã hiÖu qu¶ h¬n. Tõ cuèi thËp niªn 70 cña thÕ kû 20, vÊn ®Ò QHSD§ ®ai cã sù tham gia cña ngêi d©n ®îc nhiÒu nhµ khoa häc nghiªn cøu vµ c«ng bè kÕt qu¶. C¸c ph¬ng ph¸p ®iÒu tra ®¸nh gi¸, nh ®¸nh gi¸ nhanh n«ng th«n (RRA), ®¸nh gi¸ n«ng th«n cã sù tham gia cña ngêi d©n (PRA). Nh÷ng Thö nghiÖm ph¬ng ph¸p RRA vµo thËp kû 80 vµ lËp kÕ ho¹ch sö dông ®Êt ®îc thùc hiÖn trªn 30 níc ph¸t triÓn (Chambers 1994) {61} ®· cho thÊy u thÕ cña ph¬ng ph¸p nµy trong QHSD§. Wulfgen (1823) {63} ®· ph©n tÝch hÖ thèng canh t¸c cña §øc, «ng cho r»ng ®é ph× cña ®Êt ®îc b¶o toµn tèt h¬n khi c©n ®èi ®Çu vµo vµ ®Çu ra trªn mçi diÖn tÝch canh t¸c. Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch c¸c hÖ thèng canh t¸c cho QHSD§ ®ai ®îc nghiªn cøu réng r·i. Mét trong nh÷ng nghiªn cøu cã gi¸ trÞ ®ã lµ tµi liÖu héi th¶o gi÷a trêng §¹i häc l©m nghiÖp ViÖt Nam vµ trêng Tæng hîp kü thuËt Dresden, VÊn ®Ò QHSD§ cã sù tham gia cña ngêi d©n ®· ®îc Holm Wibrig ®Ò cËp ®Õn mét c¸ch kh¸ ®Çy ®ñ vµ toµn diÖn {62}. Trong tµi liÖu nµy t¸c gi¶ ®· ph©n tÝch mét c¸ch ®Çy ®ñ vÒ mèi quan hÖ gi÷a c¸c lo¹i c«ng t¸c cã liªn quan nh: Quy ho¹ch rõng, vÊn ®Ò ph¸t triÓn n«ng th«n, QHSD§, ph©n cÊp h¹ng ®Êt vµ ph¬ng ph¸p tiÕp cËn míi trong QHSD§.
6 Mét trong nh÷ng nghiªn cøu thµnh c«ng lµ t×m ra hÖ thèng kü thuËt canh t¸c trªn ®Êt dèc (SALT) nh»m sö dông æn ®Þnh bÒn v÷ng trªn ®Êt dèc ®· ®îc Trung t©m ®êi sèng n«ng th«n ë Bapstit Mindanao Philippin tæng kÕt hoµn thiÖn vµ ph¸t triÓn tõ gi÷a nh÷ng n¨m 1970 ®Õn nay [49] lµ m« h×nh SALT1, SALT2, SALT3, SALT4 . . . ®· vµ ®ang ®îc ¸p dông. + SALT 1 (Sloping Agricultural Land Technology) lµ m« h×nh tæng hîp canh t¸c trªn ®Êt dèc víi thµnh phÇn 25% c©y l©m nghiÖp; 25% c©y n«ng nghiÖp vµ 50% c©y hµng n¨m. + SALT 2 (Simple Agro - livestock Lan Technology) §©y lµ m« h×nh canh t¸c n«ng sóc ®¬n gi¶n víi 40% c©y n«ng nghiÖp; 20% c©y c«ng nghiÖp; 20% c©y l©m nghiÖp vµ 20% c©y lµm thøc ¨n gia sóc vµ x©y dùng chuång tr¹i. + SALT 3 (Sustainable Agro-forest Land Technology) lµ m« h×nh kü thuËt canh t¸c n«ng l©m nghiÖp bÒn v÷ng víi thµnh phÇn 60% c©y l©m nghiÖp; 40% c©y n«ng nghiÖp. + SALT 4 (Small Agro-fruit likelihood Technology) lµ m« h×nh kü thuËt canh t¸c s¶n xuÊt n«ng l©m nghiÖp kÕt hîp c©y ¨n qu¶ trªn qui m« víi thµnh phÇn 60% c©y l©m nghiÖp; 15% c©y n«ng nghiÖp vµ 25% c©y ¨n qu¶. ViÖc ¸p dông biÖn ph¸p nµy ®ßi hái cÇn nhiÒu vèn ®Çu t, nh©n lùc vµ kü thuËt canh t¸c. Vµo n¨m 1990, FAO ®· cho ra ®êi cuèn “Ph¸t triÓn hÖ thèng canh t¸c”. C«ng tr×nh ®· chØ râ ph¬ng ph¸p tiÕp cËn n«ng th«n tríc ®©y lµ ph¬ng ph¸p tiÕp cËn mét chiÒu tõ trªn xuèng, ®· kh«ng ph¸t huy ®îc tiÒm n¨ng n«ng tr¹i vµ céng ®ång n«ng th«n. Qua ®ã chØ ra ph¬ng ph¸p tiÕp cËn míi ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ n«ng th«n cã sù tham gia cña ngêi d©n. ViÖc nghiªn cøu c¸c hÖ thèng canh t¸c nh»m ph¸t triÓn c¸c hÖ thèng n«ng tr¹i trong céng ®ång n«ng th«n trªn c¬ së bÒn v÷ng. HÖ thèng n«ng tr¹i lµ c¸c n«ng hé ®îc chia lµm 3 phÇn c¬ b¶n [46} + N«ng hé - ®¬n vÞ ra quyÕt ®Þnh. + Trang tr¹i vµ c¸c ho¹t ®éng.
7 + C¸c thµnh phÇn ngoµi trang tr¹i. VÒ mÆt ph¬ng ph¸p luËn ®· sö dông ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ nhanh n«ng th«n cã sù tham gia cña ngêi d©n vµo viÖc nghiªn cøu c¸c hÖ thèng canh t¸c. Theo Robert Chamber (1985) cã c¸c c¸ch tiÕp cËn sau ®©y [ 43] + TiÕp cËn Sondeo cña Peter Hildebrand (Hildebrand, 1981) + TiÕp cËn n«ng th«n - trë l¹i - vÒ n«ng th«n cña Robert Rhoades (Rhoades,1982) + TiÕp cËn theo tµi liÖu cña Robert Chamber “ Nghiªn cøu n«ng nghiÖp cho n«ng d©n nghÌo''. + C¸ch tiÕp cËn “chuÈn ®o¸n vµ thiÕt kÕ cña ICRAF'' (Rain tree) Nh×n chung, c¸c c¸ch tiÕp cËn ®ã ®Òu xem xÐt ®¸nh gi¸ nhanh nh mét qu¸ tr×nh häc tËp liªn tôc vµ ®ang tiÕp diÔn, qua ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ cña mçi giai ®o¹n ®Òu ®îc sö dông ®Ó ®¸nh gi¸ ho¹t ®éng vµ c¸c biÖn ph¸p dù kiÕn. NhiÒu kü thuËt ®iÒu tra vµ pháng vÊn ®îc x©y dùng qua c¸c c¸nh tiÕp cËn ®ã cã kh¶ n¨ng ¸p dông tèt ®èi víi l©m nghiÖp céng ®ång, ®Æc biÖt ®èi víi nhu cÇu coi hÖ canh t¸c nh mét tæng thÓ ®Ó xem xÐt c¸c vÊn ®Ò theo quan ®iÓm cña tõng n«ng d©n c¸ thÓ vµ c¶ céng ®ång nhãm, nhÊt lµ c¸c vÊn ®Ò sö dông ®Êt t¸c ®éng ®Õn viÖc ®Ò xuÊt qui ®Þnh cña n«ng d©n nh thÕ nµo? nh÷ng rµng buéc ®Æc biÖt víi “ n«ng d©n nghÌo cïng víi qu¸ tr×nh thiÕt kÕ c¸c biÖn ph¸p can thiÖp vÒ trång c©y l©m nghiÖp vµ n«ng nghiÖp vÒ c¶i t¹o ®ång cá ch¨n nu«i, hoÆc c¸c ®Çu vµo nguån lùc chung yªu cÇu ph¶i cã sù ®ãng gãp søc lao ®éng cña céng ®ång. Ngoµi nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu næi bËt trªn cßn cã rÊt nhiÒu c«ng tr×nh ®· vµ ®ang thùc hiÖn thµnh c«ng t¹i c¸c níc trªn ®iÒu kiÖn ®Æc biÖt lµ Ch©u ¢u, Ch©u ¸ vµ Ch©u Mü.
8 1.2 ë ViÖt Nam. 1.2.1 VÊn ®Ò quy ho¹ch sö dông ®Êt, sö dông tµi nguyªn rõng bÒn v÷ng. §Êt ®ai lµ tµi nguyªn thiªn nhiªn v« cïng quý gi¸, lµ t liÖu s¶n xuÊt ®Æc biÖt, lµ thµnh phÇn quan träng cña m«i trêng sèng, lµ ®Þa bµn ph©n bè khu vùc d©n c. X©y dùng c¸c c¬ së, kinh tÕ – v¨n ho¸, x· héi vµ an ninh quèc phßng, cho nªn ®Êt ®ai chÝnh lµ mét t liÖu s¶n xuÊt kh«ng cã g× thay thÕ ®îc. ë ViÖt Nam, c¸c vÊn ®Ò nghiªn cøu ®Êt ®ai, quy ho¹ch sö dông ®Êt ®· ®îc b¾t ®Çu tõ nh÷ng n¨m 1930, sau ®ã hoµn thiÖn dÇn theo thêi gian. Tõ n¨m 1955 – 1975, c«ng t¸c ®iÒu tra ph©n lo¹i ®Êt ®· ®îc tæng hîp mét c¸ch cã hÖ thèng trªn ph¹m vi toµn miÒn B¾c. Nhng ®Õn sau n¨m 1975, c¸c sè liÖu nghiªn cøu vÒ ph©n lo¹i ®Êt míi ®îc thèng nhÊt c¬ b¶n. Xung quanh chñ ®Ò ph©n lo¹i ®Êt ®· cã nhiÒu c«ng tr×nh kh¸c nhau triÓn khai thùc hiÖn trªn c¸c vïng sinh th¸i ( Ng« NhËt TiÕn, 1986; §ç §×nh S©m, 1994). Tuy nhiªn, nh÷ng c«ng tr×nh nµy míi chØ dõng l¹i ë møc ®é nghiªn cøu c¬ b¶n, thiÕu nh÷ng ®Ò xuÊt cÇn thiÕt cho viÖc sö dông ®Êt. Nh÷ng thµnh tùu vÒ nghiªn cøu ®Êt ®ai trong giai ®o¹n trªn lµ c¬ së quan träng gãp phÇn vµo viÖc b¶o vÖ, c¶i t¹o, qu¶n lý vµ sö dông ®Êt mét c¸ch cã hiÖu qña trong c¶ níc. C«ng tr×nh “Sö dông ®Êt tæng hîp vµ bÒn v÷ng” cña Gi¸o s tiÕn sÜ NguyÔn Xu©n Qu¸t ®· nªu ra nh÷ng ®iÒu cÇn biÕt vÒ ®Êt ®ai, ph©n tÝch t×nh h×nh còng nh c¸c m« h×nh sö dông ®Êt tæng hîp vµ bÒn v÷ng, m« h×nh khoanh nu«i vµ phôc håi rõng ViÖt Nam. Cã thÓ nãi, c«ng t¸c nghiªn cøu vÒ hiÖn tr¹ng sö dông ®Êt g¾n liÒn víi hÖ thèng canh t¸c ë níc ta ®· ®îc ®Èy m¹nh tõ nh÷ng n¨m 1995. §¸ng chó ý lµ bèn lÇn kiÓm kª quü ®Êt cu¶ tæng côc ®Þa chÝnh vµo n¨m 1978, 1985, 1995 vµ míi ®©y nhÊt lµ n¨m 2005 trªn c¬ së hiÖn tr¹ng sö dông ®Êt ®Ó ®Ò xuÊt chiÕn lîc sö dông ®Êt ®ai trong ph¹m vi toµn quèc vµ c¸c ngµnh cã liªn quan.
9 VÒ lu©n canh, t¨ng vô trång xen, trång gèi vô ®Ó sö dông hîp lý ®Êt ®ai ®· ®îc nhiÒu t¸c gi¶ Ph¹m V¨n ChiÓu (1964); Bïi Huy Gi¸p (1977); Vò Tuyªn Hoµng (1987); Lª Träng Cóc (1971); NguyÔn Ngäc B×nh (1987); Bïi Quang To¶n (1991) ®Ò cËp tíi. Theo c¸c t¸c gi¶ trªn th× viÖc lùa chän hÖ thèng c©y trång phï hîp trªn ®Êt dèc lµ rÊt thiÕt thùc ®èi víi c¸c vïng ®åi nói phÝa B¾c ViÖt Nam. N¨m 1996, trong c«ng tr×nh “QHSD§ n«ng nghiÖp æn ®Þnh ë vïng trung du vµ miÒn nói níc ta” Bïi Quang To¶n ®· ®Ò xuÊt më réng ®Êt n«ng nghiÖp vïng ®åi nói vµ trung du. C¸c t¸c gi¶ Hµ Quang Kh¶i, §Æng V¨n Phô (1997) trong ch¬ng tr×nh tËp huÊn hç trî L©m nghiÖp x· héi cña trêng §¹i häc L©m nghiÖp ®· ®a ra kh¸i niÖm vÒ hÖ thèng sö dông ®Êt, ®Ò xuÊt mét sè hÖ thèng vµ kü thuËt sö dông ®Êt bÒn v÷ng trong ®iÒu kiÖn ViÖt Nam [41]. Trong ®ã, c¸c t¸c gi¶ ®· ®i s©u ph©n tÝch vÒ: - Quan ®iÓm vÒ tÝnh bÒn v÷ng. - Kh¸i niÖm tÝnh bÒn v÷ng vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng. - HÖ thèng sö dông ®Êt bÒn v÷ng. - Kü thuËt sö dông ®Êt bÒn v÷ng. - C¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ bÒn v÷ng trong c¸c hÖ thèng vµ kü thuËt sö dông ®Êt. Quan ®iÓm hÖ thèng vµ hÖ thèng sö dông ®Êt ®îc ®Ò cËp mét c¸ch toµn diÖn vµ ®Çy ®ñ nhÊt lµ ch¬ng tr×nh tËp huÊn cña FAO. Trong ®ã, nh÷ng vÊn ®Ò sau ®©y ®· ®îc ®Ò cËp kh¸ chi tiÕt trong b¶n híng dÉn: - Lîc sö vÒ sö dông ®Êt. - Kh¸i niÖm vÒ hÖ thèng sö dông ®Êt. - Nh÷ng ®Æc ®iÓm cña hÖ thèng sö dông ®Êt. - §¸nh gi¸ hÖ thèng sö dông ®Êt - Mét sè hÖ thèng sö dông ®Êt vµ c¸ch tiÕp cËn.
10 VÊn ®Ò sö dông ®Êt g¾n liÒn víi viÖc b¶o vÖ ®é ph× nhiªu cña ®Êt vµ m«i trêng ë vïng ®åi trung du B¾c ViÖt Nam ®· ®îc Lª Vi (1996) ®Ò cËp tíi trªn c¸c khÝa c¹nh kh¸c nhau [60]. - TiÒm n¨ng ®Êt vïng trung du. - HiÖn tr¹ng sö dông ®Êt vïng trung du - C¸c kiÕn nghÞ vÒ sö dông ®Êt bÒn v÷ng. Nghiªn cøu hÖ thèng canh t¸c ë níc ta ®îc ®Èy m¹nh h¬n tõ sau khi ®Êt níc thèng nhÊt. Tæng côc ®Þa chÝnh ®· tiÕn hµnh quy ho¹ch bèn lÇn vµo c¸c n¨m kiÓm kª quü ®Êt. C¨n cø vµo ®iÒu kiÖn ®Êt ®ai, ngµnh l©m nghiÖp ®· ph©n chia ®Êt ®ai toµn quèc thµnh 7 vïng sinh th¸i: Trung du miÒn nói B¾c Bé; §ång b»ng s«ng Hång; B¾c Trung Bé; Nam Trung Bé; T©y Nguyªn; §«ng Nam Bé; §ång b»ng s«ng Cöu Long. Qua nghiªn cøu hÖ thèng n«ng nghiÖp ®ång b»ng S«ng Hång, §µo ThÕ TuÊn (1989) ®· ph¸t hiÖn ®îc nhiÒu tån t¹i, nguyªn nh©n cña nã, ®Ò xuÊt c¸c môc tiªu vµ gi¶i ph¸p kh¾c phôc. Ph¹m ChÝ Thµnh vµ c¸c céng sù (1993) trªn c¬ së tæng hîp c¸c luËn ®iÓm vÒ c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu trong vµ ngoµi níc ®Ó x©y dùng cuèn gi¸o tr×nh hÖ thèng n«ng nghiÖp. Ngoµi phÇn hÖ thèng ho¸ n«ng nghiÖp, c¸c t¸c gi¶ ®· ®Ò xuÊt chiÕn lîc ph¸t triÓn, dù kiÕn cÊu tróc vµ thø bËc hÖ thèng n«ng nghiÖp ViÖt Nam gåm hÖ phô: Trång trät, ch¨n nu«i, chÕ biÕn, qu¶n lý, lu th«ng, ph©n phèi. C«ng tr×nh ®· hç trî ®¾c lùc cho c«ng t¸c nghiªn cøu n«ng nghiÖp c¶ hai ph¬ng diÖn lý luËn vµ thùc tiÔn. VÊn ®Ò kinh tÕ thÞ trêng vµ QHSD§ trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®· ®îc ®Ò cËp trong c«ng tr×nh “Ph¸t triÓn vµ qu¶n lý trang tr¹i trong kinh tÕ thÞ trêng” cña Lª träng [55]. Trong ®ã, t¸c gi¶ ®· ®Ò cËp tíi c¸c vÊn ®Ò sau: - Kh¸i niÖm vÒ thÞ trêng, kinh tÕ thÞ trêng. - TÝnh ph¸t triÓn tÊt yÕu cña kinh tÕ trang tr¹i trong kinh tÕ thÞ trêng.
11 - Thùc tr¹ng vÒ ph¸t triÓn trang tr¹i ë níc ta hiÖn nay vµ mét sè bµi häc vÒ qu¶n lý trong kinh tÕ thÞ trêng. C«ng t¸c QHSD§ trªn quy m« c¶ níc giai ®o¹n 1995 – 2000 ®· ®îc Tæng côc ®Þa chÝnh x©y dùng vµo n¨m 1994. Trong ®ã viÖc lËp kÕ ho¹ch giao ®Êt n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp cã rõng, ®Ó sö dông vµo môc ®Ých kh¸c còng ®îc ®Ò cËp tíi. B¸o c¸o ®· ®¸nh gi¸ tæng qu¸t hiÖn tr¹ng sö dông ®Êt vµ ®Þnh híng ph¸t triÓn n¨m 2000 lµm c¨n cø ®Ó c¸c ®Þa ph¬ng, c¸c ngµnh thèng nhÊt triÓn khai c«ng t¸c quy ho¹ch vµ lËp kÕ ho¹ch sö dông ®Êt. §Ó lµm râ c¬ së cho chiÕn lîc sö dông ®Êt ®ai hîp lý, cã hiÖu qu¶ theo quan ®iÓm ph¸t triÓn bÒn v÷ng, NguyÔn Huy Phån [48] trong luËn ¸n phã tiÕn sÜ khoa n«ng nghiÖp ®· tiÕn hµnh ®¸nh gi¸ lo¹i h×nh ®Êt chñ yÕu trong N«ng – L©m nghiÖp. Trªn c¬ së ®¸nh gi¸ mét c¸ch t¬ng ®èi cã hÖ thèng vÒ ®Êt ®ai hiÖn tr¹ng sö dông ®Êt N«ng – L©m nghiÖp Tæng côc ®Þa chÝnh ®· x©y dùng c¸c môc tiªu ph¸t triÓn kinh tÕ vµ m«i trêng cho toµn vïng nghiªn cøu [11]. Trong giai ®o¹n 1955 – 1975 c«ng t¸c ®iÒu tra ph©n lo¹i ®Êt ®· ®îc tæng hîp mét c¸c cã hÖ thèng trªn toµn miÒn B¾c. Nhng m·i ®Õn n¨m 1975, c¸c sè liÖu nghiªn cøu vÒ ph©n lo¹i ®Êt míi ®îc thèng nhÊt c¬ b¶n. Xung quanh chñ ®Ò ph©n lo¹i ®Êt ®· cã nhiÒu c«ng tr×nh kh¸c nhau triÓn khai thùc hiÖn trªn c¸c vïng sinh th¸i. Tuy nhiªn nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu trªn chØ rõng l¹i møc ®é nghiªn cøu c¬ b¶n, thiÕu nh÷ng ®Ò xuÊt cho viÖc sö dông ®Êt. C«ng t¸c ®iÒu tra ph©n lo¹i ®· kh«ng g¾n liÒn víi c«ng t¸c sö dông ®Êt tríc ®©y viÖc QHSD§ dùa vµo c¸c ®¬n vÞ hµnh chÝnh (tØnh, huyÖn, x·). QHSD§ theo ngµnh (n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp, thuû s¶n…). ViÖc quy ho¹ch nµy c¨n cø vµo ®Æc ®iÓm tù nhiªn lµ chñ yÕu, vÝ dô ®Êt ®åi cã ®é dèc < 15 0 thuéc vÒ ®Êt canh t¸c n«ng nghiÖp, ®Êt l©m nghiÖp lµ vïng ®åi cã ®é dèc > 150 . Quy ho¹ch theo vïng s¶n xuÊt l©m nghiÖp (vïng Trung T©m, vïng §«ng B¾c, vïng T©y Nguyªn….). Quy ho¹ch theo chøc n¨ng (rõng phßng hé, rõng ®Æc dông, rõng s¶n xuÊt).
12 Trong giai ®o¹n tríc n¨m 1993 nh×n chung QHSD§ ®îc thùc hiÖn bëi tæ chuyªn m«n trong tõng nghµnh. C¨n cø vµo ®Þnh híng ph¸t triÓn ë Trung ¬ng cã ViÖn ®iÒu tra Quy ho¹ch rõng, ë tØnh cã c¸c ®oµn, ®éi ®iÒu tra quy ho¹ch tiÕn hµnh quy ho¹ch tæng thÓ cÊp vÜ m«. C¸c ®èi tîng quy ho¹ch L©m nghiÖp hiÖn nay níc ta gåm cã: - CÊp qu¶n lý l·nh thæ: Toµn quèc, cÊp tØnh, cÊp huyÖn, cÊp x· - Quy ho¹ch l©m nghiÖp cho cÊp qu¶n lý SXKD: L©m trêng, c«ng ty l©m nghiÖp, khu rõng phßng hé, rõng ®Æc dông, céng ®ång th«n b¶n, hé gia ®×nh. Trong tµi liÖu sö dông ®Êt tæng hîp vµ bÒn v÷ng cña t¸c gi¶ Nguyªn Xu©n Qu¸t [49] T¸c gi¶ ®· nªu ra nh÷ng ®iÒu cÇn thiÕt vÒ ®Êt ®ai, ph©n tÝch t×nh h×nh sö dông còng nh c¸c m« h×nh sö dông ®Êt tæng hîp vµ bÒn v÷ng, m« h×nh kinh doanh phôc håi rõng ë ViÖt Nam. §ång thêi bíc ®Çu ®Ò xuÊt tËp ®oµn c©y trång thÝch hîp cho c¸c m« h×nh sö dông ®Êt tæng hîp vµ bÒn v÷ng. 1.2.2 nh÷ng nghiªn cøu ph¸t triÓn mét sè c©y trång nguyªn liÖu giÊy. 1.2.2.1 Nh÷ng nghiªn cøu ph¸t triÓn c©y nguyªn liÖu giÊy. * Trªn thÕ giíi Trªn thÕ giíi nh÷ng níc s¶n xuÊt bét giÊy lín nhÊt lµ nh÷ng níc cã u thÕ vÒ rõng tù nhiªn nh Mü, Canada, Brazil, Trung quèc, In®«xia…Nhng hiÖn nay xu thÕ khai th¸c gç l¸ réng (b¹ch ®µn, keo) ®ang t¨ng nhanh ë c¸c níc nµy. Víi c¸c ch¬ng tr×nh chän loµi c©y trång thÝch hîp vµ nghiªn cøu c¶i thiÖn gièng, thö nghiÖm suèt trong hai thËp niªn qua ®Ó t×m ra c¸c gi¶i ph¸p kü thuËt phï hîp mµ trång rõng dßng v« tÝnh ( trång rõng b»ng c©y m«- hom ®· kh¶o nghiÖm) ®· më ra mét híng ®i míi ®Çy triÓn väng, cho nhiÒu loµi c©y trång rõng ë nhiÒu níc.
13 ë Braxin, nhê c¶i thiÖn gièng mµ n¨ng suÊt rõng tõ 5m3/ha/n¨m ®· t¨ng lªn 15m3/ha/n¨m cña rõng ®· ®îc c¶i thiÖn trªn ®Êt xÊu, kh« c»n. Song trång rõng b»ng c©y m«-hom víi gièng ®· ®îc chän läc vµ kh¶o nghiÖm, n¨ng suÊt rõng trång b¹ch ®µn cã thÓ ®¹t 30m3/ha/n¨m nh ë Dimbabue, 30- 50m3/ha/n¨m ë C«ng g« vµ 50m3/ha/n¨m ë Braxin. Riªng ë c«ng ty Aracruz (Braxin), rõng trång b»ng c©y hom b¹ch ®µn ®· cho n¨ng suÊt 50 - 75 m3/ha/n¨m víi lu©n kú khai th¸c ng¾n, 4-8 n¨m ®Ó s¶n xuÊt bét giÊy. {44}. C¸c níc cã ch¬ng tr×nh c¶i thiÖn gièng m¹nh vµ rõng trång c«ng nghiÖp réng lín sÏ cã lîi thÕ trong thÞ trêng quèc tÕ vÒ s¶n phÈm gç. Ch¼ng h¹n, ba níc Achentina, Braxin vµ Chillª n¨m 1995 cung cÊp kho¶ng 58% lîng bét giÊy cho thÞ trêng thÕ giíi tõ c¸c rõng cña hä. B¶y níc nam b¸n cÇu lµ Braxin, Achentina, Indonesia, Chille, NewZealand, Oxtraylia vµ Nam Phi sÏ cã kho¶ng 9 triÖu ha. * ë ViÖt Nam §èi víi ViÖt Nam, nguyªn liÖu th« chñ yÕu thÝch hîp cho s¶n xuÊt bét giÊy lµ nh÷ng c©y mäc nhanh nh, lå «, luång, vÇu nhng ngµy mét khan hiÕm, do khai th¸c tõ rõng tù nhiªn. Tríc ®©y khi míi h×nh thµnh c¸c vïng trång NLG trong c¶ níc, ®Æc biÖt lµ vïng trung t©m phôc vô cho nhµ m¸y giÊy B·i B»ng do ChÝnh phñ Thôy §iÓn tµi trî, ®· cã rÊt nhiÒu nghiªn cøu thö nghiÖm loµi, xuÊt xø cña mét sè c©y trång lµm nguyªn liÖu nh: Keo, b¹ch ®µn, th«ng , mì trªn c¬ së thµnh lËp Trung t©m nghiªn cøu Phï Ninh nay lµ Viªn nghiªn cøu c©y nguyªn liÖu giÊy (FRC) chuyªn nghiªn cøu vÒ c©y NLG sîi vµ Trung t©m nghiªn cøu c©y rõng cña ViÖn khoa häc l©m nghiÖp. Nh÷ng nghiªn cøu c¶i thiÖn gièng ®èi víi c¸c c©y rõng b¶n ®Þa lÊy nguyªn liÖu lµm giÊy nh bå ®Ò, mì…. trong nh÷ng n¨m 1960 cho ®Õn nay cßn rÊt Ýt ái. Ngîc l¹i ®èi víi c¸c c©y nhËp néi nh th«ng, b¹ch ®µn, keo… do cã c¸c dù ¸n níc ngoµi vµ nhµ níc tµi trî nªn tõ nh÷ng n¨m 1975 ®Õn
14 nay ®· cã kh¸ nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu kh¶o nghiÖm c¸c xuÊt xø vµ c¶i thiÖn gièng ®îc triÓn khai nªn ®· thu ®îc nhiÒu kÕt qu¶ ®ãng gãp ®¸ng kÓ cho sù nghiÖp trång rõng lÊy nguyªn liÖu phôc vô cho c¸c nhµ m¸y giÊy vµ bét cô thÓ: * §èi víi th«ng Tõ nh÷ng n¨m 1975, ®Ó nghiªn cøu chän loµi phôc vô trång rõng lÊy sîi dµi lµm giÊy, Trung t©m nghiªn cøu l©m nghiÖp Phï Ninh (FRC)®· triÓn khai mét lo¹t c¸c thö nghiÖm trång thö 23 xuÊt xø cña 4 loµi th«ng nhiÖt ®íi P.caribaea, P. oocarpa, P. kesiya vµ P.merkusii trªn 4 d¹ng lËp ®Þa cña vïng NLG trung t©m. KÕt qu¶ ®· chän ®îc loµi P.caribaea Hondurensis víi xuÊt xø Mountain Pine Ridge thuéc céng hoµ Belize ®a vµo trång s¶n xuÊt ë phÝa Nam cña vïng nguyªn liÖu.{44} * §èi víi b¹ch ®µn N¨m 1979, FRC Phï ninh ®· triÓn khai c¸c bíc chÝnh trong ch¬ng tr×nh c¶i thiÖn gièng. Cô thÓ ®· triÓn khai bíc kh¶o nghiÖm loµi víi tæng sè h¬n 80 loµi vµ xuÊt xø trªn 43 ®iÓm/lËp ®Þa. KÕt qu¶ ®· chän ®îc loµi E.camaldulensis, loµi E. tereticornis, loµi E. urophylla vµ c©y lai E. grandis x E. urophylla. TiÕp theo ®ã còng ®· lµm tiÕp bíc kh¶o nghiÖm xuÊt xø cña c¸c loµi nµy vµ ®· chän ®îc c¸c xuÊt xø tèt ®a vµo trång rõng c«ng nghiÖp. §ã lµ c¸c xuÊt xø Pettford, Queensland, Australia cña loµi E. camaldulensis vµ xuÊt xø Lewotobi, Indonesia cña loµi E. urophylla. H¬n thÕ n÷a, c¸c kh¶o nghiÖm dßng dâi (kÓ c¶ kh¶o nghiÖm dßng dâi thô phÊn tù do vµ dßng v« tÝnh) cña c¸c loµi trªn, còng ®· ®îc triÓn khai víi viÖc chän ®îc h¬n 200 c©y tréi lµm c¬ së cho viÖc nh©n gièng b»ng m«-hom phôc vô trång rõng c«ng nghiÖp. Bªn c¹nh ®ã, h¬n 25 ha rõng c«ng nghiÖp ®· ®îc chuyÓn ho¸ thµnh rõng gièng cung cÊp h¹t cã chÊt lîng cho s¶n xuÊt.{44} Trong c¸c n¨m gÇn ®©y ViÖn ®· nghiªn cøu t¹o ra ®îc mét sè dßng b¹ch v« tÝnh cã n¨ng suÊt cao: PN2, PN14, PN3d, PN116, PN54, PN10, PN46,
15 PN47 thÝch hîp trªn nhiÒu d¹ng lËp ®Þa kh¸c nhau, ®a vµo trång rõng lµm nguyªn liÖu víi n¨ng suÊt tõ 20- 30m3ha/n¨m. * §èi víi Keo Tõ nh÷ng n¨m 1981, FRC Phï ninh ®· triÓn khai bíc kh¶o nghiÖm loµi (tæng sè ®· kh¶o nghiÖm h¬n 100 loµi trªn 30 ®iÓm/lËp ®Þa) vµ còng ®· chän ®îc mét sè loµi sinh trëng nhanh, ph¸t triÓn tèt. §ã lµ c¸c loµi A. mangium, A. crassicarpa, A. aulacocarpa vµ c©y lai A. mangium x A. auriculiformis vµ lai ngîc l¹i. Bíc kh¶o nghiÖm xuÊt xø cho c¸c loµi c©y nãi trªn còng ®· ®îc triÓn khai vµ còng ®· chän ®îc c¸c xuÊt xø tèt ®a vµo trång rõng s¶n xuÊt. C¸c xuÊt xø tèt lµ Iron Range,Cardwell, Mosman cña Queensland, Australia cña loµi A. mangium; h¬n 100 c©y tréi cña loµi nµy ®· ®îc chän tuyÓn cïng 25 ha rõng gièng ®· chuyÓn ho¸, hµng n¨m cung cÊp nguån h¹t phôc vô s¶n xuÊt trång rõng trong vïng{44} §èi víi keo lai, trong thêi gian qua ®· cã nh÷ng nghiªn cøu thö nghiÖm cña Trung t©m gièng ViÖn khoa häc l©m nghiªp vµ ViÖn nghiªn cøu c©y NLG, ®· t¹o ®îc mét sè dßng keo lai cho n¨ng suÊt cao, thÝch hîp víi nhiÒu vïng vµ nhiÒu lËp ®Þa trªn c¶ níc, më ra híng ®i míi trong SXKD trång rõng NLG. §©y lµ loµi c©y dÔ t¹o c©y con, khi trång rõng ph¸t triÓn nhanh, n¨ng suÊt cã thÓ ®¹t 20-30 m3/ha/n¨m, tÝnh chÊt cña gç rÊt phï hîp víi s¶n xuÊt giÊy. C¸c dßng keo lai hiÖn nay ®ang ®îc g©y trång lµm nguyªn liÖu lµ BV10, BV32, BV16, KL2, Kl20, KLTA3. C¸c loµi c©y l¸ réng b¶n ®Þa cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao. H¬n 20 loµi c©y l¸ réng còng ®· ®îc trång, kh¶o nghiÖm trªn nhiÒu ®iÓm thuéc 5 tØnh miÒn nói thuéc vïng ph¸t triÓn l©m nghiÖp. Nh÷ng loµi cã triÓn väng lµ CÈm lai, Ho¶ lùc nam, Xoan nhõ. Nh÷ng loµi nµy cã chy kú dµi nªn kh«ng phï hîp víi SXKD trång rõng NLG, nªn nh÷ng n¨m gÇn ®©y cha ®îc chó träng ®Çu t nghiªn cøu tiÕp.
16 1.2.2.2 §Æc ®iÓm sinh lý, sinh th¸i mét sè c©y trång nguyªn liÖu giÊy * Keo tai tîng (Acacia, Mangium Willd) C©y gç nhì cao ®Õn 20m, ®êng kÝnh cã thÓ ®¹t 25-35 cm, c©y tuæi 1 cã l¸ kÐp l«ng chim 2 lÇn cuèng l¸ bÑt, tuæi 2 cã l¸ ®¬n mäc c¸ch cã l¸ kÌm. Hoa lìng tÝnh, qu¶ ®Ëu xo¾n khi chÝn mµu n©u ®en, lµ c©y a s¸ng mäc nhanh ph©n bè tù nhiªn ë phÝa B¾c Australia, Papua New Guinea ®«ng Indonesia vµ cã sù ph¸t triÓn bÊt ngê khi trång ë n¬i míi. Vïng ph©n bè chÝnh réng nhng kh«ng liªn tôc tõ vÜ tuyÕn 8- 180 Nam, thêng ë ®é cao tõ ngang mùc níc biÓn lªn ®Õn díi 100m, hiÖn chØ cã 2 quÇn thô ë ®é cao 450 m vµ 720 m. Keo tai tîng lµ loµi c©y tiªn phong, thêng t¸i sinh m¹nh ë nhng n¬i ®Êt bÞ xíi x¸o vµ mäc tèt n¬i ®Êt s©u Èm, nhiÒu ¸nh s¸ng, mäc chËm vµ ph©n cµnh sím n¬i ®Êt c»n cçi. Trong vïng ph©n bè tù nhiªn cña loµi, nhiÖt ®é trung b×nh cùc ®¹i ®¹t 31-340 c, cùc tiÓu trung b×nh 12- 160 c, lîng ma b×nh qu©n 1000- 4500 mm víi mïa kh« kÐo dµi 4 th¸ng, c©y sinh trëng tèt nhÊt ë nh÷ng n¬i cã lîng ma >2.000 mm trë lªn, tuy míi ®îc ®a vµo trång ë níc ta tõ nh÷ng n¨m 1980, song keo tai tîng ®ang ®îc trång rÊt phæ biÕn ë nhiÒu n¬i. Keo tai tîng cã th©n th¼ng ®Ñp, sinh trëng nhanh, rÔ cã nèt sÇn cã kh¼ n¨ng c¶i t¹o ®Êt, song cã nhîc ®iÓm lµ rÔ n«ng dÔ bÞ ®æ khi cã giã b·o, gç keo tai tîng cã tû träng 0,45- 0,50 rÊt thÝch hîp cho s¶n xuÊt v¸n d¨m vµ NLG{26} * Keo lai (Acacia mangium x Auriculiformis) C©y gç nhì, cao ®Õn 25 m, ®êng kÝnh cã thÓ ®¹t 35 cm, c©y ë tuæi 1 cã l¸ kÐp l«ng chim 2 lÇn, tuæi 2 cã l¸ ®¬n mäc c¸ch cã l¸ kÌm, hoa l¬ng tÝnh, hoa tù chïm d¹ng b«ng mäc lÎ cã 4 ®µi, c¸nh trµng 4 mµu vµng nhÞ, Qu¶ ®Ëu xo¾n khi chÝn mµu n©u ®en. Lµ gièng lai tù nhiªn gi÷ keo tai tîng vµ keo l¸ trµm ®îc ph¸t hiÖn vµ kh¶o nghiÖm tõ n¨m 1993-1995. N¨m 1996 trung t©m nghiªn cøu gièng c©y rõng ViÖn khoa häc l©m nghiÖp, ®· x©y dùng kh¶o nghiÖm c¸c dßng v« tÝnh vµ tiÕn hµnh ®¸nh gi¸ tiÒm n¨ng bét giÊy vµ kh¶
17 n¨ng c¶i t¹o ®Êt cña keo lai, còng nh tiÕn hµnh kh¶o nghiÖm c¸c dßng ®îc chän ë c¸c vïng sinh th¸i kh¸c nhau. Do ®Æc tÝnh nh vËy keo lai võa mamg ®Æc tÝnh di truyÒn cña keo tai tîng vµ keo l¸ trµm, nªn trång trªn c¸c lËp ®Þa cã ®é cao tõ 700 m trë xuèng so víi mùc níc biÓn, ®é dèc tõ 80 – 150, trªn c¸c lo¹i ®Êt cã nguån gèc ®¸ mÑ kh¸c nhau, ®Êt cã tÇng tõ trung b×nh ®Õn dµy. Keo lai sinh trëng tèt trªn ®Êt s©u, Èm, tho¸t níc tèt, cã tû lÖ mïn vµ dinh dìng kho¸ng ë møc trung b×nh trë lªn. Nhîc ®iÓm cña keo lai lµ gç mÒm, ph©n cµnh nh¸nh nhiÒu. Khi trång trªn ®Êt tèt, ®Æc biÖt sau hiÖn trêng khai th¸c mì, hoÆc rõng thø sinh nghÌo kiÖt thêng bÞ mèi dÕ ph¸ ho¹i khi c©y con míi trång{40} * B¹ch ®µn ( Eucalyptus Urophylla S. T. Blake ) C©y gç lín, th©n th¼ng trßn cao, t¸n tha, ph©n cµnh cao ®Õn 20-25m, ®êng kÝnh cã thÓ tíi 100 cm, vá nh½n mµu n©u vµng hay n©u x¸m, l¸ ®¬n mäc c¸ch cã l¸ kÌm, l¸ h×nh ngän gi¸o ®Çu l¸ nhän, hoa tù t¸n viªn chuú cuèng hoa bÑt, hoa lìng tÝnh, qu¶ nang h×nh b¸n cÇu, khi chÝn nøt më 4-5 khe hë ë ®Ønh cho h¹t bung ra, h¹t nhá, nh½n mµu n©u. Lµ c©y u s¸ng cã biªn ®é sinh th¸i réng, cã kh¶ n¨ng thÝch hîp víi nhiÒu d¹ng ®Êt, nguyªn s¶n ë Indonesia, ph©n bè tõ 7030’ ®Õn 100 vÜ Nam vµ 122 – 127 0 . B¹ch ®µn ur« ph©n bè ë ®é cao 300-2960 m trªn mÆt biÓn, lîng ma trung b×nh hµng n¨m 600 – 2200 mm víi 2-8 th¸ng kh«, n¬i nguyªn s¶n b¹ch ®µn ur« cã thÓ cao 25 -45 m, c¸ biÖt cã thÓ cao 55 m ®êng kÝnh cã thÓ ®¹t 1-2m. B¹ch ®µn Ur« lµ loµi c©y thÝch hîp víi c¸c lËp ®Þa cã ®Êt s©u Èm ë c¸c tØnh miÒn b¾c, c¸c xuÊt xø cã triÓn väng nhÊt cho vïng trung t©m lµ Lewotobi vµ Egon Flores ( NguyÔn D¬ng Tµi, Lª ®×nh Kh¶, Huúnh §øc Nh©n). *Luång (Dendrocalamusmembranaceus Munro) C©y mäc thµnh bói, th©n khÝ sinh th¼ng cao tíi 20-25m, lãng dµi 20- 30cm, ®êng kÝnh 12-18 cm, c¸c ®èt gÇn gèc thêng cã vßng dÔ phô ph¸t
18 triÓn, l¸ mo nhá h×nh tam gi¸c dµi ®Çu, l¸ mo tï lËt ngîc vÒ phÝa bÑ mo, hoa lìng tÝnh mÉu hoa 3, hoa tù b«ng chÐt viªn chuú mäc ë ®Çu cµnh nhá, qu¶ ®Ýnh h×nh tr¸i xoan dµi 0,5-0,6cm. Luång ph©n bè ë ViÖt Nam vµ mäc tù nhiªn ven s«ng M·, song nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®· ®îc trång ë nhiÒu n¬i nh Phó Thä, Tuyªn Quang, Hµ Giang, Yªn B¸i…Luång a khÝ hËu nãng Èm mét n¨m cã 2 mïa, lîng ma 1.600 - 2000 mm, nhiÖt ®é n¨m tõ 23-240c, ®é Èm kh«ng khÝ tõ 80 -90% vµ ph¸t triÓn tèt trªn nh÷ng vïng ®Êt cã ®Þa h×nh ®åi thÊp, ®é cao tuyÖt ®èi díi 500m, thÝch nghi víi mét sè lo¹i ®Êt feralit ph¸t triÓn trªn ®¸ biÕn chÊt nh phoorphiarit, phylit, phiÕn th¹ch micasit hoÆc trªn phï sa cæ …Cã thµnh phÇn c¬ giíi tõ sÐt nÆng ®Õn trung b×nh. Sinh trëng cña luång phô thuéc vµo ®é s©u tÇng ®Êt, ®Êt qu¸ máng 50cm vµ ë ®iÒu kiÖn nµy ®é s©u tÇng ®Êt cµng dµy sinh trëng cµng nhanh, tuy nhiªn hµm lîng ®¸ lÉn trong ®Êt kh«ng qu¸ 30 % tÇng ®Êt mÆt, §é Èm kh«ng khÝ phï hîp 80-90%, ®é chua thêng tõ kiÒm ®Õn trung tÝnh. Luång sinh trëng ph¸t triÓn nhanh sau khi trång 6-7 n¨m ®· b¾t ®Çu cho thu ho¹ch, thêi gian thu ho¹ch cã thÓ kÐo dµi 30-40 n¨m. {26}
19 Ch¬ng 2 Môc tiªu - §èi tîng - Néi dung vµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu 2.1 Môc tiªu nghiªn cøu. - VÒ lý luËn: Gãp phÇn nghiªn cøu c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn ph¸t triÓn vïng chuyªn canh c©y NLG. - VÒ thùc tiÔn: Trªn c¬ së nghiªn cøu ®iÒu kiÖn thùc tiÔn ë ®Þa bµn, ®a ®îc ph¬ng ¸n quy ho¹ch ph¸t triÓn vïng trång c©y NLG t¹i HuyÖn Phï Yªn tØnh S¬n La. 2.2 §èi tîng nghiªn cøu vµ ph¹m vi giíi h¹n cña ®Ò tµi. §Ò tµi lùa chän ®èi tîng nghiªn cøu lµ huyÖn Phï Yªn TØnh S¬n La mét huyÖn miÒn nói cã nhiÒu thµnh phÇn d©n téc kh¸c nhau sinh sèng. Ngêi d©n chñ yÕu sèng b»ng nghÒ n«ng nghiÖp vµ canh t¸c n¬ng rÉy, cha cã nhiÒu kinh nghiÖm kinh doanh trång c©y NLG. Do thêi gian cã h¹n ®Ò tµi chØ tËp chung gi¶i quyÕt mét sè vÊn ®Ò sau: - Nghiªn cøu c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn cña c«ng t¸c QHSD§. - Trªn c¬ së ®Æc tÝnh sinh th¸i cña mét sè c©y trång lµm NLG vµ tiÒm n¨ng vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn nh ®Êt ®ai, khÝ hËu, x· héi cña khu nghiªn cøu, tiÕn hµnh quy ho¹ch ph¸t triÓn vïng trång c©y NLG t¹i huyÖn Phï Yªn. 2.3 Néi dung nghiªn cøu. Víi môc tiªu ®Ò ra ®Ò tµi tËp trung nghiªn cøu c¸c néi dung sau: - §iÒu kiÖn tù nhiªn – kinh tÕ x· héi huyÖn Phï Yªn. - Mét sè c¬ së lý luËn QHSD§ ph¸t triÓn vïng NLG trªn ®Þa bµn huyÖn Phï Yªn. - HiÖn tr¹ng qu¶n lý sö dông ®Êt vµ tiÒm n¨ng ®Êt ®ai huyÖn Phï Yªn.