Luận văn Thạc sĩ Khoa học Lâm nghiệp: Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn quy hoạch phát triển vùng trồng luồng tại huyện Ngọc Lặc tỉnh Thanh Hóa

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:82

Thêm vào BST

Báo xấu

14
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn góp phần nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn phát triển vùng trồng Luồng tại huyện Ngọc Lặc tỉnh Thanh Hoá; trên cơ sở nghiên cứu điều kiện thực tiễn ở địa phương đưa ra được phương án quy hoạch phát triển vùng trồng Luồng tại huyện Ngọc Lặc tỉnh Thanh Hoá.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học Lâm nghiệp: Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn quy hoạch phát triển vùng trồng luồng tại huyện Ngọc Lặc tỉnh Thanh Hóa

BỘ GI¸o dôc vµ TẠO Bé n«ng nghiÖp vµ PTNT TRêng ®¹i häc l©m nghiÖp Tr¬ng ngäc tiÕn Nghiªn cøu c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn quy ho¹ch ph¸t triÓn vïng trång Luång t¹i huyÖn Ngäc LÆc tØnh Thanh Ho¸ LUẬN VĂN THẠC Sü KHOA HỌC L©m nghiÖp Hµ Néi, n¨m 2008
1 §Æt vÊn ®Ò Trong c«ng t¸c trång rõng phñ xanh ®Êt trèng ®åi nói träc còng nh trång rõng phôc vô c«ng nghiÖp vµ c¸c môc ®Ých kh¸c, ngoµi c¸c lo¹i c©y nh: Keo, B¹ch ®µn, Th«ng, L¸t…§èi víi tØnh Thanh Ho¸ nãi chung, huyÖn Ngäc LÆc nãi riªng Luång (Dendrocalamus membranaceus Munro) ®îc xem nh lµ c©y xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, t¨ng thªm thu nhËp, t¹o ®iÒu kiÖn c¶i thiÖn cho ®êi sèng nh©n d©n miÒn nói vµ trung du tØnh Thanh Ho¸. Luång lµ loµi c©y ®a t¸c dông, sinh trëng nhanh, s¶n lîng cao, c«ng dông réng, nh©n d©n thêng dïng lµm c¸c s¶n phÈm nh ræ r¸, ®òa, ghÕ...vµ phôc vô cho x©y dùng; Luång lµ nguyªn liÖu giÊy rÊt tèt v× hµm lîng xenluloza cao. NhiÒu n¨m l¹i ®©y ngêi ta dïng tre Luång lµm, v¸n d¨m, v¸n sµn…MÆt kh¸c, gi¸ thµnh vµ c¸c hiÖu Ých kh¸c Luång cã thÓ vît xa gç kinh tÕ. Gi¸ trÞ ®Çu tiªn vµ to lín nhÊt mµ rõng ®em l¹i cho ®êi sèng cña chóng ta lµ gi¸ trÞ sinh th¸i kh«ng thÓ thay thÕ. Luång cã kh¶ n¨ng quang hîp lµm gi¶m nång ®é CO2 vµ t¨ng nång ®é O2 trong kh«ng khÝ, ®iÒu hoµ khÝ hËu t¹o kh«ng khÝ trong lµnh. L¸ c©y rông xuèng khi ph©n gi¶i t¹o mét lîng chÊt h÷u c¬ tr¶ l¹i cho ®Êt, lµm cho ®Êt t¬i xèp vµ t¨ng ®é ph× nhiªu, cã kh¶ n¨ng thÊm níc tèt, gi¶m dßng ch¶y bÒ mÆt, h¹n chÕ xãi mßn vµ röa tr«i ®Êt. §ång thêi, nhê hÖ rÔ ®Æc biÖt cña nã mµ c©y Luång ®îc xem lµ loµi c©y cã gi¸ trÞ phßng hé cao. Luång cã gi¸ trÞ nh vËy nhng vÊn ®Ò mµ chóng ta ®ang gÆp ph¶i khã kh¨n hiÖn t¹i lµ viÖc quy ho¹ch diÖn tÝch ®Êt trång sao cho phï hîp. §èi víi huyÖn Ngäc LÆc nh÷ng n¨m gÇn ®©y cã chñ tr¬ng quy ho¹ch æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn diÖn tÝch rõng Luång, ®ã lµ quy häach c¸c vïng th©m canh trªn diÖn tÝch ®Êt trèng ®åi nói träc vµ mét sè diÖn tÝch trªn ®Êt trång c©y mÝa ®¹t n¨ng suÊt thÊp, quy ho¹ch c¸c vïng s¶n xuÊt gièng ®Ó cung cÊp cho c¸c tØnh.
2 ChÝnh v× nh÷ng lý do trªn, víi hy väng gãp mét phÇn vµo c«ng t¸c quy ho¹ch ®Þnh híng ph¸t triÓn kinh tÕ cho huyÖn ®ång thêi còng lµ mét ®Ò tµi cã thÓ ¸p dông vµo thùc tiÔn nh»m ®em laÞ hiÖu qu¶, chóng t«i tiÕn hµnh nghiªn cøu ®Ò tµi: “ Nghiªn cøu c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn quy ho¹ch ph¸t triÓn vïng trång Luång t¹i huyÖn Ngäc LÆc tØnh Thanh Ho¸”
3 Ch¬ng I Tæng quan vÊn ®Ò nghiªn cøu Trong qu¸ tr×nh tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña x· héi loµi ngêi cã liªn quan mËt thiÕt ®Õn c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn. Trong ®ã cã thÓ nãi r»ng ®Êt cã vai trß rÊt lín ®èi víi s¶n xuÊt N«ng – l©m nghiÖp nãi riªng vµ ®èi víi c¸c ngµnh kinh tÕ nãi chung. Tèc ®é d©n sè ngµy cµng cao ®· ®a con ngêi tíi viÖc l¹m dông qu¸ møc giíi h¹n vèn cã cña ®Êt ®ai. Vµo nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû 16 th× d©n sè thÕ giíi vµo kho¶ng 500 triÖu ngêi, nhng ®Õn nay d©n sè thÕ giíi ®· gÇn 6,2 tû ngêi. Theo b¸o c¸o vÒ ph¸t triÓn thÕ giíi (1993) dù ®o¸n d©n sè thÕ giíi kho¶ng 8,3 tû ngêi vµo n¨m 2025 [28]. Víi tèc ®é t¨ng d©n sè nh trªn cho nªn viÖc khai th¸c tµi nguyªn thiªn nhiªn mét c¸ch å ¹t ®· lµm cho nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn bÞ c¹n kiÖt nhanh chãng. Tríc ®©y thÕ giíi cã kho¶ng 17,6 tû ha rõng, hiÖn nay chØ cßn kho¶ng 4,1 tû ha rõng [21]. DiÖn tÝch rõng che phñ chiÕm 31,7% diÖn tÝch lôc ®Þa. Mçi n¨m tÝnh trung b×nh diÖn tÝch rõng nhiÖt ®íi gi¶m kho¶ng 11 triÖu ha, diÖn tÝch rõng trång hµng n¨m ë c¸c níc nhiÖt ®íi b»ng 1/10 diÖn tÝch rõng bÞ mÊt. Do n¹n ph¸ rõng diÔn ra trµn lan víi tèc ®é lín, cho nªn hiÖn nay cã tíi 875 triÖu ngêi ph¶i sèng ë nh÷ng vïng sa m¹c ho¸. Do xãi mßn hµng n¨m thÕ giíi mÊt ®i 12 tû tÊn ®Êt, víi lîng bÞ mÊt ®i nh vËy cã thÓ s¶n xuÊt ra 50 triÖu tÊn l¬ng thùc. Hµng ngh×n hå chøa níc ë vïng nhiÖt ®íi ®ang bÞ c¹n dÇn, tuæi thä nhiÒu c«ng tr×nh thuû ®iÖn vïng nhiÖt ®íi bÞ rót ng¾n [22]. 1.1. VÊn ®Ò qu¶n lý sö dông ®Êt trªn thÕ giíi. C¬ së khoa häc vÒ ®Êt ®ai tr¶i qua hµng tr¨m n¨m nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn, nh÷ng thµnh tùu nghiªn cøu vÒ ph©n lo¹i ®Êt vµ x©y dùng b¶n ®å ®Êt lµm c¬ së quan träng cho viÖc t¨ng n¨ng suÊt vµ sö dông ®Êt ®ai mét c¸ch cã hiÖu
4 qu¶. Tuú theo c¸ch nh×n nhËn vÒ qu¶n lý vµ sö dông ®Êt ®ai sao cho hîp lý ®· ®îc nhiÒu t¸c gi¶ kh¸c nhau ®Ò cËp tíi møc ®é réng hÑp kh¸c nhau. ViÖc ®a ra mét kh¸i niÖm thèng nhÊt lµ mét ®iÒu rÊt khã thùc hiÖn, song ph©n tÝch qua kh¸i niÖm cho thÊy cã nh÷ng ®iÓm gièng nhau, ®ã lµ dùa trªn quan niÖm vÒ sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng th× c¸c ho¹t ®éng cã liªn quan ®Õn ®Êt ®ai ph¶i ®îc xem xÐt mét c¸ch toµn diÖn vµ ®ång thêi ®¶m b¶o mét c¸ch l©u dµi vµ bÒn v÷ng. Nh÷ng néi dung chñ yÕu thêng ®îc chó ý lµ c¸c yÕu tè vÒ mÆt kinh tÕ, b¶o vÖ m«i trêng, b¶o vÖ hÖ sinh th¸i ®a d¹ng sinh häc vµ c¸c ®Æc ®iÓm vÒ mÆt x· héi vµ nh©n v¨n. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña viÖc qu¶n lý sö dông ®Êt trªn thÕ giíi lu«n g¾n liÒn víi lÞch sö ph¸t triÓn cña x· héi loµi ngêi. Tr¶i qua mét qu¸ tr×nh khai th¸c, bãc lét l©u dµi tµi nguyªn thiªn nhiªn mµ kh«ng hÒ nghÜ tíi phôc håi vµ b¶o vÖ nã. Con ngêi chØ biÕt lµm sao ®em l¹i lîi nhuËn cao vÒ kinh tÕ, chÝnh v× lÏ ®ã mµ thiªn nhiªn ®· quay lng l¹i víi x· héi loµi ngêi, thiªn tai h¹n h¸n x¶y ra thêng xuyªn, mÆt ®Êt nãng lªn vµ l¹nh ®i thÊt thêng. Sö dông qu¸ nhiÒu chÊt ®èt ho¸ th¹ch, c¸c chÊt ho¸ häc ®· dÉn ®Õn tÇng «z«n bÞ ph¸ huû, hiÖu øng nhµ kÝnh xuÊt hiÖn, tr¸i ®Êt nãng lªn, b¨ng ®¸ hai cùc tan ra, níc biÓn d©ng cao nhÊn ch×m nh÷ng vïng ®Êt ven biÓn, nh÷ng h×nh ¶nh ®ã phÇn nµo ®· lµm cho con ngêi thøc tØnh h¬n. ChÝnh v× thÕ nh÷ng n¨m gÇn ®©y con ngêi ®· biÕt sö dông ®Êt bÒn v÷ng, hîp lý h¬n. HiÖn nay, trªn thÕ giíi, c¸c níc ®ang ph¸t triÓn ë ch©u ¸ ®Òu cã mét thùc tr¹ng gÇn gièng nhau, ®ã lµ n¹n du canh, du c tµn ph¸ tµi nguyªn thiªn nhiªn, d©n sè t¨ng nhanh, nhiÒu vïng miÒn nói vµ n«ng th«n cha tù cung, tù cÊp ®îc l¬ng thùc, thùc phÈm, n¨ng suÊt c©y trång vËt nu«i cßn thÊp. T¸c ®éng cña nhµ níc lµm thay ®æi bé mÆt kinh tÕ v¨n ho¸ miÒn nói cßn Ýt. Ngêi d©n nghÌo khæ ph¶i ®i ph¸ rõng lÊy ®Êt canh t¸c, khai th¸c tµi nguyªn thiªn nhiªn bõa b·i, nhÊt lµ tµi nguyªn rõng ®Ó tån t¹i. §øng tríc vÊn ®Ò cÊp b¸ch ®ã, mét lo¹t c¸c nghiªn cøu vÒ m« h×nh sö dông ®Êt ®îc ra ®êi. T¹i c¸c níc ph¸t triÓn ®· cã rÊt nhiÒu c¸c c«ng tr×nh
5 nghiªn cøu quy ho¹ch sö dông hîp lý tµi nguyªn thiªn nhiªn nhÊt lµ vÒ ®Êt. T¹i c¸c níc cã nÒn N«ng nghiÖp ph¸t triÓn cao nh §øc, Thôy §iÓn, Cana®a…th× c«ng t¸c quy ho¹ch sö dông ®Êt ®· cã lÞch sö tõ hµng tr¨m n¨m. Nh÷ng thµnh tùu nghiªn cøu vÒ ph©n lo¹i ®Êt, ph©n tÝch mèi quan hÖ gi÷a c©y trång víi tõng lo¹i ®Êt, x©y dùng b¶n ®å hiÖn tr¹ng sö dông ®Êt, b¶n ®å lËp ®Þa ®îc coi lµ c¬ së quan träng cho viÖc t¨ng n¨ng suÊt vµ sö dông ®Êt ®ai cã hiÖu qu¶ h¬n. Tõ cuèi thËp niªn 70 cña thÕ kû 20, vÊn ®Ò quy ho¹ch sö dông ®Êt cã sù tham gia cña ngêi d©n ®îc nhiÒu nhµ khoa häc nghiªn cøu vµ c«ng bè kÕt qu¶, c¸c ph¬ng ph¸p ®iÒu tra ®¸nh gi¸ cïng tham gia nh ®¸nh gi¸ nhanh n«ng th«n (RRA), ®¸nh gi¸ n«ng th«n cã sù tham gia cña ngêi d©n (PRA). Nh÷ng thö nghiÖm ph¬ng ph¸p RRA vµo thËp kû 80 vµ lËp kÕ ho¹ch sö dông ®Êt ®îc thùc hiÖn trªn 30 níc ph¸t triÓn (Chambers 1994) [46] ®· cho thÊy u thÕ cña ph¬ng ph¸p nµy trong quy ho¹ch. Wulfgen (1823) [45] ®· ph©n tÝch hÖ thèng canh t¸c cña §øc, «ng cho r»ng ®é ph× cña ®Êt ®îc b¶o toµn tèt h¬n khi c©n ®èi ®Çu vµo vµ ®Çu ra trªn mçi diÖn tÝch canh t¸c. Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch hÖ thèng canh t¸c cho quy ho¹ch sö dông ®Êt ®îc nghiªn cøu réng r·i. Mét trong nh÷ng nghiªn cøu cã gi¸ trÞ ®ã lµ tµi liÖu héi th¶o gi÷a Trêng §¹i häc L©m nghiÖp ViÖt Nam vµ Trêng Tæng hîp Kü thuËt Dresden, vÊn ®Ò quy ho¹ch sö dông ®Êt cã sù tham gia cña ngêi d©n ®· ®îc Holm Wibrig ®Ò cËp ®Õn mét c¸ch kh¸ ®Çy ®ñ vµ toµn diÖn [44]. Trong tµi liÖu nµy t¸c gi¶ ®· ph©n tÝch mét c¸ch ®Çy ®ñ vÒ mèi quan hÖ gi÷a c¸c lo¹i c«ng t¸c cã liªn quan nh: Quy ho¹ch rõng, vÊn ®Ò ph¸t triÓn n«ng th«n, quy ho¹ch sö dông ®Êt, ph©n cÊp h¹ng ®Êt vµ ph¬ng ph¸p tiÕp cËn míi trong quy ho¹ch sö dông ®Êt. Mét trong nh÷ng thµnh c«ng cÇn ®îc ®Ò cËp tíi lµ c¸c nhµ khoa häc cña Trung t©m ph¸t triÓn ®êi sèng n«ng th«n Basptit Mindanao Philippiness tæng hîp, hoµn thµnh vµ ph¸t triÓn tõ nh÷ng n¨m 1970 ®Õn nay. §ã lµ m« h×nh kü
6 thuËt canh t¸c trªn ®Êt dèc SALT (Sloping Argicultural Land Technology) [33]. Tr¶i qua mét thêi gian dµi nghiªn cøu vµ hoµn thiÖn ®Õn n¨m 1992 c¸c nhµ khoa häc ®· cho ra ®êi 4 m« h×nh tæng hîp vÒ kü thuËt canh t¸c n«ng nghiÖp bÒn v÷ng trªn ®Êt dèc vµ ®îc c¸c tæ chøc quèc tÕ ghi nhËn, ®ã lµ c¸c m« h×nh SALT1, SALT2, SALT3 vµ SALT4. ë In®«nªxia tõ n¨m 1972, viÖc chän ®Êt ®Ó trång c©y l©m nghiÖp ®Òu do c«ng ty l©m nghiÖp nhµ níc tæ chøc. N«ng d©n ®îc c¸n bé cña c«ng ty híng dÉn trång c©y n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp sau khi trång c©y n«ng nghiÖp hai n¨m ngêi d©n bµn giao l¹i rõng cho c«ng ty, s¶n phÈm n«ng nghiÖp hä toµn quyÒn sö dông. Ngoµi ra ë ®©y cßn cã m« h×nh l©m nghiÖp “Ladang” rÊt ®îc chó ý. 1.2. VÊn ®Ò qu¶n lý sö dông ®Êt ë ViÖt Nam. §Êt ®ai lµ tµi nguyªn thiªn nhiªn v« cïng quý gi¸, lµ t liÖu s¶n xuÊt ®Æc biÖt, lµ thµnh phÇn quan träng hµng ®Çu cña m«i trêng sèng, lµ ®Þa bµn ph©n bè c¸c khu vùc d©n c. X©y dùng c¸c c¬ së, kinh tÕ – v¨n ho¸, x· héi vµ an ninh quèc phßng [41]. Cho nªn ®Êt ®ai chÝnh lµ mét t liÖu s¶n xuÊt kh«ng cã g× thay thÕ ®îc. ChÝnh lÏ ®ã mµ níc ta tõ thêi Ph¸p thuéc c¸c nhµ khoa häc Ph¸p ®· thùc hiÖn c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu ®¸nh gi¸ vµ quy ho¹ch sö dông ®Êt trªn quy m« réng lín. ë ViÖt Nam, c¸c vÊn ®Ò nghiªn cøu ®Êt ®ai, quy ho¹ch ®Êt ®· ®îc b¾t ®Çu tõ nh÷ng n¨m 1930, sau ®ã hoµn thiÖn dÇn theo thêi gian. Tõ n¨m 1955 – 1975, c«ng t¸c ®iÒu tra ph©n lo¹i ®Êt ®· ®îc tæng hîp mét c¸ch cã hÖ thèng trªn ph¹m vi toµn MiÒn B¾c. Nhng ®Õn sau n¨m 1975 c¸c sè liÖu nghiªn cøu vÒ ph©n lo¹i ®Êt míi ®îc thèng nhÊt c¬ b¶n. Xung quanh chñ ®Ò ph©n lo¹i ®Êt ®· cã nhiÒu c«ng tr×nh kh¸c nhau triÓn khai thùc hiÖn trªn c¸c vïng sinh th¸i (Ng« NhËt TiÕn, 1986; §ç §×nh S©m, 1994). Tuy nhiªn, nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu trªn chØ míi dõng l¹i ë møc ®é nghiªn cøu c¬ b¶n, thiÕu nh÷ng ®Ò xuÊt cÇn thiÕt cho viÖc sö dông ®Êt. C«ng t¸c ®iÒu
7 tra ph©n lo¹i ®· kh«ng g¾n liÒn víi c«ng t¸c sö dông ®Êt. Nh÷ng thµnh tùu vÒ nghiªn cøu ®Êt ®ai trong nh÷ng giai ®o¹n trªn lµ c¬ së quan träng gãp phÇn vµo viÖc b¶o vÖ, c¶i t¹o, qu¶n lý vµ sö dông ®Êt ®ai mét c¸ch cã hiÖu qu¶ trong c¶ níc. Trong c«ng tr×nh “Sö dông ®Êt tæng hîp bÒn v÷ng” cña NguyÔn Xu©n Qu¸t [25] ®· nªu ra nh÷ng ®iÒu cÇn biÕt vÒ ®Êt ®ai, ph©n tÝch t×nh h×nh sö dông ®Êt ®ai còng nh c¸c m« h×nh sö dông ®Êt tæng hîp vµ bÒn v÷ng, m« h×nh khoanh nu«i vµ phôc håi rõng ë ViÖt Nam. §ång thêi tõng bíc ®· ®Ò xuÊt tËp ®oµn c©y trång thÝch hîp cho c¸c m« h×nh sö dông ®Êt tæng hîp vµ bÒn v÷ng. Trong c«ng tr×nh nghiªn cøu “§Êt rõng ViÖt Nam” [9], NguyÔn Ngäc B×nh ®· ®a ra nh÷ng quan ®iÓm nghiªn cøu vµ ph©n lo¹i ®Êt rõng trªn c¬ së nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña ®Êt rõng ViÖt Nam. Cã thÓ nãi, c«ng t¸c nghiªn cøu vÒ hiÖn tr¹ng sö dông ®Êt g¾n liÒn víi hÖ thèng canh t¸c ë níc ta ®· ®îc ®Èy m¹nh tõ nh÷ng n¨m 1995. §¸ng chó ý lµ ba lÇn kiÓm kª quü ®Êt cña tæng côc ®Þa chÝnh vµo n¨m 1978, 1985 vµ 1995 trªn c¬ së hiÖn tr¹ng sö dông ®Êt ®Ó ®Ò xuÊt chiÕn lîc sö dông ®Êt ®ai trong ph¹m vi toµn quèc vµ c¸c ngµnh cã liªn quan. VÒ lu©n canh t¨ng vô, trång xen, trång gèi vô ®Ó sö dông hîp lý ®Êt ®ai ®· ®îc nhiÒu t¸c gi¶ Ph¹m V¨n ChiÓu (1964); Bïi Huy §¸p (1977); Vò Tuyªn Hoµng (1987); Lª Träng Cóc (1971); NguyÔn Träng B×nh (1987); Bïi Quang To¶n (1991) ®Ò cËp tíi. Theo c¸c t¸c gi¶ trªn th× viÖc lùa chän hÖ thèng c©y trång phï hîp trªn ®Êt dèc lµ rÊt thiÕt thùc ®èi víi c¸c vïng ®åi nói dèc phÝa B¾c ViÖt Nam. N¨m 1996, c«ng tr×nh “quy ho¹ch sö dông ®Êt n«ng nghiÖp æn ®Þnh ë vïng trung du vµ miÒn nói níc ta”, Bïi Quang To¶n ®· ®Ò xuÊt më réng ®Êt n«ng nghiÖp vïng ®åi nói vµ trung du [39].
8 C¸c t¸c gi¶ Hµ Quang Kh¶i, §Æng V¨n Phô (1997) trong ch¬ng tr×nh tËp huÊn hç trî L©m nghiÖp x· héi cña trêng §¹i häc L©m nghiÖp ®· ®a ra kh¸i niÖm vÒ hÖ thèng sö dông ®Êt, ®Ò xuÊt mét sè hÖ thèng vµ kü thuËt sö dông ®Êt bÒn v÷ng trong ®iÒu kiÖn ViÖt Nam [19]. Trong ®ã, c¸c t¸c gi¶ ®· ®i s©u ph©n tÝch. - Quan ®iÓm vÒ tÝnh bÒn v÷ng. - Kh¸i niÖm tÝnh bÒn v÷ng vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng. - HÖ thèng sö dông ®Êt bÒn v÷ng. - Kü thuËt sö dông ®Êt bÒn v÷ng. - C¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ tÝnh bÒn v÷ng trong c¸c hÖ thèng vµ kü thuËt sö dông ®Êt. Quan ®iÓm hÖ thèng vµ hÖ thèng sö dông ®Êt ®îc ®Ò cËp mét c¸ch toµn diÖn vµ ®Çy ®ñ nhÊt lµ ch¬ng tr×nh tËp huÊn cña FAO. Trong ®ã, nh÷ng vÊn ®Ò sau ®©y ®· ®îc ®Ò cËp kh¸ chi tiÕt trong b¶n híng dÉn: - Lîc sö vÒ sö dông ®Êt. - Kh¸i niÖm vÒ hÖ thèng sö dông ®Êt. - Nh÷ng ®Æc ®iÓm cña hÖ thèng sö dông ®Êt. - §¸nh gi¸ hÖ thèng sö dông ®Êt. - Mét sè hÖ thèng sö dông ®Êt vµ c¸ch tiÕp cËn. VÊn ®Ò sö dông ®Êt ®ai g¾n liÒn víi viÖc b¶o vÖ ®é ph× nhiªu cña ®Êt vµ m«i trêng ë vïng ®åi trung du B¾c bé ViÖt Nam ®· ®îc Lª Vi (1996) ®Ò cËp tíi trªn c¸c khÝa c¹nh sau [43]. - TiÒm n¨ng ®Êt vïng trung du. - HiÖn tr¹ng sö dông ®Êt vïng trung du. - C¸c kiÕn nghÞ vÒ sö dông ®Êt bÒn v÷ng. Nghiªn cøu hÖ thèng canh t¸c ë níc ta ®îc ®Èy m¹nh h¬n tõ sau khi ®Êt níc thèng nhÊt. Tæng côc ®Þa chÝnh ®· tiÕn hµnh quy ho¹ch ®Êt ba lÇn vµo c¸c n¨m kiÓm kª quü ®Êt. C¨n cø vµo ®iÒu kiÖn ®Êt ®ai, ngµnh l©m nghiÖp
9 ®· ph©n chia ®Êt ®ai toµn quèc thµnh 7 vïng sinh th¸i: Trung du vµ miÒn nói B¾c bé, §ång b»ng s«ng Hång, B¾c trung bé, Nam trung bé, T©y Nguyªn vµ §µ L¹t, §«ng Nam Bé, §ång b»ng s«ng Cöu Long. Qua nghiªn cøu hÖ thèng n«ng nghiÖp ®ång b»ng s«ng Hång, §µo ThÕ TuÊn (1989) ®· ph¸t hiÖn ®îc nhiÒu tån t¹i, nguyªn nh©n cña nã, ®Ò xuÊt c¸c môc tiªu vµ gi¶i ph¸p kh¾c phôc. Ph¹m ChÝ Thµnh vµ céng sù (1993) trªn c¬ së tæng hîp c¸c luËn ®iÓm vÒ c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu trong vµ ngoµi níc ®Ó x©y dùng cuèn gi¸o tr×nh hÖ thèng n«ng nghiÖp. Ngoµi phÇn hÖ thèng ho¸ n«ng nghiÖp, c¸c t¸c gi¶ ®· ®Ò xuÊt chiÕn lîc ph¸t triÓn, dù kiÕn cÊu tróc vµ thø bËc hÖ thèng n«ng nghiÖp ViÖt Nam gåm hÖ phô: Trång trät, Ch¨n nu«i, ChÕ biÕn, Qu¶n lý, Lu th«ng, ph©n phèi. C«ng tr×nh ®· hç trî ®¾c lùc cho c«ng t¸c nghiªn cøu n«ng nghiÖp trªn c¶ hai ph¬ng diÖn lý luËn vµ thùc tiÔn. VÊn ®Ò kinh tÕ thÞ trêng vµ quy ho¹ch sö dông ®Êt trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®· ®îc ®Ò cËp trong c«ng tr×nh “ph¸t triÓn vµ qu¶n lý trang tr¹i trong kinh tÕ thÞ trêng” cña Lª Träng [40]. Trong ®ã, t¸c gi¶ ®· ®Ò cËp tíi c¸c vÊn ®Ò sau: - Kh¸i niÖm vÒ thÞ trêng vµ kinh tÕ thÞ trêng. - TÝnh ph¸t triÓn tÊt yÕu cña kinh tÕ trang tr¹i trong kinh tÕ thÞ trêng. - Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ qu¶n lý trang tr¹i trong kinh tÕ thÞ trêng. - Thùc tr¹ng vÒ ph¸t triÓn trang tr¹i ë níc ta hiÖn nay vµ mét sè bµi häc vÒ qu¶n lý trang tr¹i trong kinh tÕ thÞ trêng. C«ng t¸c quy ho¹ch sö dông ®Êt trªn quy m« c¶ níc giai ®o¹n 1995 – 2000 ®· ®îc Tæng côc §Þa chÝnh x©y dùng vµo n¨m 1994. Trong ®ã viÖc lËp kÕ ho¹ch giao ®Êt n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp cã rõng ®Ó sö dông vµo môc ®Ých kh¸c còng ®îc ®Ò cËp tíi. B¸o c¸o ®· ®¸nh gi¸ tæng qu¸t hiÖn tr¹ng sö dông ®Êt vµ ®Þnh híng ph¸t triÓn ®Õn n¨m 2000 lµm c¨n cø ®Ó c¸c ®Þa
10 ph¬ng vµ c¸c ngµnh thèng nhÊt triÓn khai c«ng t¸c quy ho¹ch vµ lËp kÕ ho¹ch sö dông ®Êt. §Ó lµm râ c¬ së cho chiÕn lîc sö dông ®Êt hîp lý, cã hiÖu qu¶ theo quan ®iÓm ph¸t triÓn bÒn v÷ng, NguyÔn Huy Phån [29] trong luËn ¸n phã tiÕn sü khoa häc N«ng nghiÖp ®· tiÕn hµnh ®¸nh gi¸ lo¹i h×nh ®Êt chñ yÕu trong N«ng – l©m nghiÖp. Trªn c¬ së ®¸nh gi¸ mét c¸ch t¬ng ®èi cã hÖ thèng vÒ ®Êt ®ai vµ hiÖn tr¹ng sö dông ®Êt N«ng – l©m nghiÖp t¸c gi¶ ®· x©y dùng c¸c môc tiªu ph¸t triÓn kinh tÕ vµ m«i trêng cho toµn vïng nghiªn cøu [14]. Trong giai ®o¹n 1955 – 1975, c«ng t¸c ®iÒu tra, ph©n lo¹i ®Êt ®· ®îc tæng hîp mét c¸ch cã hÖ thèng trªn toµn MiÒn B¾c. Nhng m·i ®Õn n¨m 1975 c¸c sè liÖu nghiªn cøu vÒ ph©n lo¹i ®Êt míi ®îc thèng nhÊt c¬ b¶n. Xung quanh chñ ®Ò ph©n lo¹i ®Êt ®· cã nhiÒu c«ng tr×nh kh¸c nhau triÓn khai thùc hiÖn trªn c¸c vïng sinh th¸i. Tuy nhiªn nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu trªn chØ míi dõng l¹i ë møc ®é nghiªn cøu c¬ b¶n, thiÕu nh÷ng ®Ò xuÊt cÇn thiÕt cho viÖc sö dông ®Êt. C«ng t¸c ®iÒu tra ph©n lo¹i ®· kh«ng g¾n liÒn víi c«ng t¸c sö dông ®Êt. Tríc ®©y viÖc quy ho¹ch sö dông ®Êt dùa vµo c¸c ®¬n vÞ hµnh chÝnh (tØnh, huyÖn, x·). Quy ho¹ch sö dông ®Êt theo ngµnh (n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp, thuû s¶n…). ViÖc quy ho¹ch nµy c¨n cø vµo ®Æc ®iÓm tù nhiªn lµ chñ yÕu, vÝ dô: ®Êt ®åi cã ®é dèc 150 . Quy ho¹ch theo vïng s¶n xuÊt l©m nghiÖp (vïng trung t©m, vïng §«ng B¾c, vïng T©y Nguyªn. Quy ho¹ch theo chøc n¨ng (rõng phßng hé, rõng ®Æc dông, rõng s¶n xuÊt). Trong giai ®o¹n tríc n¨m 1993 nh×n chung quy ho¹ch sö dông ®Êt ®îc thùc hiÖn bëi tæ chuyªn m«n trong tõng ngµnh. C¨n cø vµo ®Þnh híng ph¸t triÓn ë Trung ¬ng cã ViÖn §iÒu tra Quy ho¹ch rõng, ë tØnh cã c¸c ®oµn, ®éi ®iÒu tra quy ho¹ch tiÕn hµnh quy ho¹ch tæng thÓ cÊp vÜ m«. C¸c ®èi tîng quy ho¹ch l©m nghiÖp hiÖn nay ë níc ta gåm cã: CÊp qu¶n lý l·nh thæ: Toµn quèc, cÊp tØnh, cÊp huyÖn, cÊp x·.
11 Quy ho¹ch l©m nghiÖp cho cÊp qu¶n lý s¶n xuÊt kinh doanh: L©m trêng, C«ng ty l©m nghiÖp, khu rõng phßng hé, rõng ®Æc dông, céng ®ång th«n b¶n, hé gia ®×nh. Trong tµi liÖu sö dông ®Êt tæng hîp vµ bÒn v÷ng cña t¸c gi¶ NguyÔn Xu©n Qu¸t [33], t¸c gi¶ ®· nªu ra nh÷ng ®iÒu cÇn thiÕt vÒ ®Êt ®ai, ph©n tÝch t×nh h×nh sö dông ®Êt ®ai còng nh c¸c m« h×nh sö dông ®Êt tæng hîp vµ bÒn v÷ng, m« h×nh kinh doanh phôc håi rõng ë ViÖt Nam. §ång thêi bíc ®Çu ®Ò xuÊt tËp ®oµn c©y trång thÝch hîp cho c¸c m« h×nh sö dông ®Êt tæng hîp bÒn v÷ng. 1.3. Quan ®iÓm vÒ quy ho¹ch sö dông ®Êt; c¬ së khoa häc, nguyªn t¾c vµ ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ thÝch nghi sinh th¸i. 1.3.1. Quy ho¹ch ph¸t triÓn trong hÖ thèng quy ho¹ch sö dông ®Êt cÊp vÜ m«. C«ng t¸c quy ho¹ch sö dông ®Êt thêng ®îc ph©n chia thµnh c¸c hÖ thèng, quy ho¹ch theo ®¬n vÞ l·nh thæ vµ quy ho¹ch theo ®¬n vÞ kinh doanh. Trong hÖ thèng sö dông ®Êt theo ®¬n vÞ l·nh thæ, cÊp th«n b¶n thêng ®îc coi lµ cÊp vi m«, n»m trong hÖ thèng quy ho¹ch sö dông ®Êt cÊp vÜ m« lµ cÊp x·, cÊp huyÖn, cÊp tØnh, cÊp toµn quèc. Nh vËy viÖc quy ho¹ch ph¸t triÓn c©y Luång trªn ®Þa bµn huyÖn Ngäc LÆc chÝnh lµ quy ho¹ch cÊp vÜ m«. CÊp vÜ m« cã tÇm bao qu¸t cã tÝnh chÊt liªn ngµnh, trong hÖ thèng sö dông ®Êt nã lµ mét cÊp ®Þnh híng thèng nhÊt cho c¸c cÊp quy ho¹ch sö dông ®Êt thÊp h¬n, ( cÊp vi m«) - CÊp quèc gia: lµ quy ho¹ch cho c¶ níc, theo tõng ngµnh chñ yÕu lµ hai ngµnh chÝnh N«ng nghiÖp vµ L©m nghiÖp, theo c¸c vïng l·nh thæ gåm nhiÒu tØnh. Nh×n chung viÖc quy ho¹ch cÊp Quèc gia chñ yÕu c¸c néi dung sau: • §iÒu chØnh viÖc quy ho¹ch ®Êt ®ai cho phï hîp víi tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña c¶ níc. • §iÒu chØnh chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ lµm c¬ së cho viÖc x¸c ®Þnh ph¬ng híng, nhiÖm vô lµ ph¸t triÓn N«ng – L©m nghiÖp.
12 • Quy ho¹ch sö dông ®Êt cho c¸c ngµnh trong toµn quèc. - CÊp tØnh: Quy ho¹ch sö dông ®Êt cho c¸c ngµnh trong tØnh, tõ ®ã nghiªn cøu ph¬ng híng, nhiÖm vô ph¸t triÓn cña tØnh vµ c¨n cø vµo quy ho¹ch cña toµn quèc x¸c ®Þnh ph¬ng híng nhiÖm vô ph¸t triÓn kinh tÕ trong ph¹m vi cña tØnh, ®iÒu chØnh quy ho¹ch theo c¸c giai ®o¹n cho phï hîp víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Þa ph¬ng. - CÊp huyÖn: Nghiªn cøu ph¬ng híng nhiÖm vô ph¸t triÓn kinh tÕ cña huyÖn vµ c¨n cø vµo quy ho¹ch sö dông ®Êt cÊp tØnh ®Ó x¸c ®Þnh ph¬ng híng, nhiÖm vô ph¸t triÓn ngµnh N«ng – L©m nghiÖp vµ c¸c ngµnh trong ph¹m vi toµn huyÖn. Quy ho¹ch 5 lo¹i ®Êt cho c¸c ban ngµnh trong huyÖn, c¨n cø vµ ®iÓu chØnh viÖc quy ho¹ch nãi trªn cho phï hîp víi tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn kinh tÕ cña huyÖn. 1.3.2. Quy ho¹ch theo quan ®iÓm hÖ thèng Lý thuyÕt hÖ thèng ®îc L.Von Bertanlanfy ®Ò xuÊt vµo 1923, theo «ng “HÖ thèng” ®îc hiÓu nh lµ mét tæng thÓ cã trËt tù cña c¸c yÕu tè kh¸c nhau cã quan hÖ vµ t¸c ®éng qua l¹i. HÖ thèng cã thÓ ®îc x¸c ®Þnh nh lµ “mét tËp hîp c¸c ®èi tîng hoÆc c¸c thuéc tÝnh, ®îc liªn kÕt b»ng nhiÒu mèi t¬ng t¸c” [38]. Nãi mét c¸ch kh¸c hÖ thèng ®îc hiÓu nh “ mét c¬ cÊu hoµn chØnh gåm nhiÒu bé phËn chøc n¨ng t¹o nªn mét c¸ch cã tæ chøc vµ trËt tù, tån t¹i vµ ho¹t ®éng theo nh÷ng quy luËt thèng nhÊt, t¹o nªn mét chÊt lîng míi kh«ng gièng tÝnh chÊt cña tõng yÕu tè hîp thµnh, song tuy nhiªn kh«ng ph¶i lµ phÐp céng cña mét bé phËn ®ã” [19]. C¸c ®Æc trng c¬ b¶n, gåm nhiÒu thµnh phÇn hîp thµnh cã mèi quan hÖ t¬ng t¸c h÷u c¬ vµ phøc t¹p. CÊu thµnh mét chØnh thÓ cã tÝnh ®éc lËp ë møc ®é nhÊt ®Þnh vµ cã thÓ ph©n biÖt nã víi m«i trêng hoÆc hÖ thèng kh¸c. TÊt c¶ nh÷ng thµnh phÇn ë bªn ngoµi hÖ thèng ®îc coi lµ m«i trêng cña hÖ thèng vµ gi÷a chóng cã mèi quan hÖ t¬ng t¸c.
13 Quan ®iÓm cña hÖ thèng lµ sù kh¸m ph¸ ®Æc ®iÓm cña ®èi tîng b»ng c¸ch nghiªn cøu b¶n chÊt vµ ®Æc tÝnh cña c¸c mèi t¸c ®éng qua l¹i gi÷a c¸c yÕu tè. Do ®ã tiÕp cËn hÖ thèng lµ con ®êng nghiªn cøu vµ sö lý ®èi víi c¸c phøc hÖ cã tæ chøc theo quan ®iÓm sau: Kh«ng chØ nghiªn cøu riªng rÏ c¸c phÇn tö mµ trong mèi quan hÖ víi c¸c phÇn tö kh¸c vµ chó ý tíi c¸c thuéc tÝnh míi xuÊt hiÖn. C¸c hÖ thèng thêng lµ hÖ thèng h÷u Ých, ho¹t ®éng cña nã cã thÓ ®iÒu khiÓn ®îc ®Ó ®¹t ®îc môc tiÒu ®· ®Þnh, do ®ã cÇn kÕt hîp nhiÒu môc tiªu. KÕt hîp cÊu tróc vµ hµnh vi cña hÖ thèng v× hµnh vi phô thuéc mét c¸ch x¸c ®Þnh hoÆc ngÉu nhiªn vµo cÊu tróc. Khi nghiªn cøu hÖ thèng trªn nhiÒu gèc ®é do tÝnh ®a cÊu tróc cña hÖ thèng. - Quan ®iÓm hÖ thèng ®· ®îc nhiÒu c¸c nhµ khoa häc tiÕp cËn trong nghiªn cøu tù nhiªn, kinh tÕ - x· héi nh»m ®Èy sù ph¸t triÓn cña x· héi loµi ngêi. Trong nhiÒu nghiªn cøu vÒ lÜnh vùc N«ng – L©m nghiÖp, Von wulfen (1923) ®Ò xuÊt kh¸i niÖm hÖ thèng n«ng tr¹i hay hÖ thèng canh t¸c ( Farming system ) trªn c¬ së coi ®Çu vµo (Inputs), ®Çu ra (Outpust) cña mét n«ng tr¹i lµ mét tæng thÓ nghiªn cøu ®é mÇu mì cña ®Êt. Grigg (1977) ®· sö dông c¸c kh¸i niÖm hÖ thèng n«ng nghiÖp (Agricultural Systems) ®Ó ph©n kiÓu n«ng nghiÖp vµ nghiªn cøu sù tiÕn ho¸ cña chóng. ë ViÖt nam nh÷ng nghiªn cøu vÒ hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp ®· trë thµnh néi dung quan träng trong s¶n xuÊt N«ng – L©m nghiÖp trªn ®Êt dèc ë níc ta. N¨m (1987) c¸c t¸c gi¶ Hoµng HoÌ, NguyÔn §×nh Hëng, NguyÔn Ngäc B×nh, ®· tæng kÕt 10 n¨m m« h×nh N«ng – L©m kÕt hîp cña ViÖt Nam, c«ng tr×nh ®· tËp hîp ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ vµ kh¶ n¨ng ¸p dông cña c¸c m« h×nh trong ®iÒu kiÖn cô thÓ cña mçi vïng [24]. Ph¹m Xu©n Hoµn (1994) trong ch¬ng tr×nh gi¶ng d¹y Trêng §¹i häc L©m NghiÖp ®· nghiªn cøu vµ ®Ò xuÊt b¶ng ph©n lo¹i hÖ thèng vµ ph¬ng thøc n«ng l©m kÕt hîp, gåm 28 m« h×nh ®îc tËp hîp trong 8
14 nhãm: N«ng - L©m - Ng - Sóc trªn ®i¹ bµn réng; C©y gç - Nu«i ong; L©m - Ng - N«ng; L©m - Ng; C©y ®a t¸c dông; N«ng - L©m - Sóc; L©m - N«ng; N«ng - L©m. 1.3.3. Quy ho¹ch theo quan ®iÓm bÒn v÷ng Trªn quan ®iÓm sö dông ®Êt bÒn v÷ng, nh»m tho¶ m·n lîi Ých tríc m¾t còng nh vÒ l©u dµi cho ngêi d©n trong viÖc cung cÊp n«ng l©m s¶n còng nh viÖc b¶o vÖ m«i trêng sinh th¸i, c«ng t¸c quy ho¹ch sö dông ®Êt ph¶i ®îc xem xÐt mét c¸ch tæng hîp vµ toµn diÖn nh»m ®¹t ®îc c¸c môc tiªu: - §¶m b¶o an ninh vÒ m«i trêng. - ThÝch øng vÒ mÆt kinh tÕ - x· héi. Nh vËy tÝnh bÒn v÷ng chØ cã thÓ ®¹t ®îc khi mµ c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt ®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao vµ æn ®Þnh, ®îc x· h«Þ chÊp nhËn, ®ång thêi duy tr× ®îc sù bÒn v÷ng vÒ mÆt m«i trêng vµ sù c©n b»ng vÒ mÆt sinh th¸i [19]. ChØ tiªu cô thÓ cña tÝnh bÒn v÷ng ®îc biÓu thÞ trªn c¸c mÆt sau: - Kh¶ n¨ng duy tr× ®îc sù c©n b»ng dinh dìng trong ®Êt. - Sö dông c¸c tËp ®oµn c©y ®a môc ®Ých vµ c©y cè ®Þnh ®¹m. - X©y dùng c¸c m« h×nh tæng hîp vÒ c¸c hÖ thèng, kü thuËt canh t¸c trªn ®Êt dèc, trªn c¬ së cã ng¬× d©n céng ®ång tham gia. - ¸p dông linh ho¹t c¸c ph¬ng thøc n«ng l©m kÕt hîp trªn tõng vïng sinh th¸i kh¸c nhau. - Thu hót ®îc ®«ng ®¶o lùc lîng lao ®éng trong céng ®ång tham gia. Trªn ®Þa bµn c¸c vïng n«ng th«n niÒm nói vÊn ®Ò cèt lâi cho sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng lµ ®Ò xuÊt ®îc hÖ thèng sö dông ®Êt bÒn v÷ng trªn c¬ së nh÷ng hÖ thèng sö dông ®Êt N«ng – L©m nghiÖp mét c¸ch hîp lý. Tuy nhiªn c¸c hÖ thèng sö dông ®Êt chñ yÕu dùa trªn c¬ së sö dông ®Êt ph¶i b¶o ®¶m tÝnh ®a d¹ng vµ kh¶ n¨ng sinh lîi cña c¸c nguån tµi nguyªn, ®¸p øng ®îc nhu cÇu hiÖn t¹i vµ cung cÊp cho t¬ng lai. HÖ thèng sö dông ®Êt bÒn v÷ng ph¶i bao gåm c¸c ®Æc trng sau:
15 - Gi¶i quyÕt ®îc c¸c vÊn ®Ò ®Æt ra cho mäi ngêi ë tõng ®Þa ph¬ng, tõng lµng b¶n, tõng hé gia ®×nh, trong ph¹m vi c¶ níc hoÆc toµn cÇu. - Tæng hîp c¸c kiÕn thøc b¶n ®Þa c¸c hiÓu biÕt truyÒn thèng víi khoa häc hiÖn ®¹i vµ vËn dông thÝch hîp cho tõng n¬i. - Coi c¸c hÖ thèng thiªn nhiªn lµm mÉu chuÈn ®Ó b¾t tríc vµ hµnh ®éng mét c¸ch hoµ hîp víi thiªn nhiªn, tõ ®ã x©y dùng c¸c m« h×nh canh t¸c bÒn v÷ng th«ng qua kinh nghiÖm tÝch luü ®îc trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. - T¹o lËp ®îc c¸c m« h×nh ®Þnh canh l©u bÒn b»ng viÖc x©y dùng phï hîp víi ®iÒu kiÖn sinh th¸i tõng vïng. * Mét sè nguyªn t¾c c¬ b¶n trong hÖ thèng sö dông ®Êt bÒn v÷ng. - §a ngµnh: §a d¹ng ho¸ c¸c lo¹i h×nh s¶n xuÊt, c¸c chÕ ®é canh t¸c, c¸c chñng lo¹i s¶n phÈm vµ c¸c lo¹i h×nh sinh th¸i. - Liªn ngµnh: KÕt hîp nhiÒu ngµnh nghÒ n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp, ch¨n nu«i, thuû s¶n, th¬ng m¹i, dÞch vu, th«ng tin tiÕp thÞ. Ng¨n ngõa c¸c biÕn ®éng tiªu cùc ®Õn m«i trêng, nh÷ng rñi ro, n¹n « nhiÔm vµ sù suy tho¸i cña nã. Sö dông c¸c ®éng thùc vËt hoang d·, c¸c loµi c©y b¶n ®Þa, c©y quý hiÕm, c©y ®a môc ®Ých, c©y ®a t¸c dông. TËn dông hÕt tµi nguyªn ®Êt, níc, n¨ng lîng sinh häc, lµm cho nã ®îc b¶o toµn, t¸i t¹o tù nhiªn, tù ®iÒu chØnh vµ tù t¸i sinh. Sö dông ®Êt theo quy m« nhá ®Ó th©m canh cã hiÖu qu¶, ®îc qu¶n lý ch¨m sãc, b¶o vÖ vµ phôc håi. §Ó ®¸nh gi¸ møc ®é sö dông ®Êt bÒn v÷ng cã thÓ sö dông c¸c chØ tiªu kh¸c nhau vµ ®©y lµ mét sè chØ tiªu thêng vËn dông: - KiÓm so¸t ®îc xãi mßn, cã kü thuËt phßng chèng xãi mßn duy tr× vµ b¶o vÖ ®é ph× cña ®Êt lµm t¨ng n¨ng xuÊt c©y trång. - Gi÷ ®îc níc vµ quü ®Êt, ®a d¹ng sinh häc, t¹o ra nhiÒu lo¹i s¶n phÈm.
16 - Kh«ng g©y ¶nh hëng ®Õn c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt, c¸c rõng phßng hé, céng ®ång ngêi d©n sinh sèng, n©ng cao ý thøc tù nguyÖn tù gi¸c cña ngêi d©n, kh«ng cã sù ¸p ®Æt tõ c¸c bªn. §Ó tho¶ m·n nh÷ng nguyªn t¾c vµ yªu cÇu trªn, c¸c hÖ thèng sö dông ®Êt ph¶i sö dông ®ång thêi nhiÒu biÖn ph¸p kh¸c nhau, trong ®ã cÇn chó träng. - ¸p dông c¸c biÖn ph¸p sö dông ®Êt tæng hîp, kÕt hîp nhiÒu lo¹i c©y trång m« h×nh N«ng – L©m kÕt hîp, vËt nu«i ®Ó tËn dông hÕt tiÒm n¨ng cña ®Êt, më réng nhiÒu ngµnh nghÒ ®Ó tËn dông ®îc nhiÒu lao ®éng trong khi sö dông ®Êt, ®ång thêi øng dông kü thuËt N«ng - L©m kÕt hîp ®Ó võa cã thu nhËp tríc m¾t, võa cã thu nhËp l©u dµi vµ ®Êt ®¹i ®îc c¶i thiÖn tèt h¬n. - Thùc hiÖn c¸c kü thuËt canh t¸c tæng hîp th«ng qua viÖc lùa chän c¸c loµi c©y, con tèt phï hîp víi ®iÒu kiÖn tõng vïng, sö dông c¸c biÖn ph¸p kü thuËt th©m canh b»ng c¸c biÖn ph¸p Sinh häc, N«ng häc, L©m häc ®Ó c©n b»ng chÊt dinh dìng vµ duy tr× ®é ph× cña ®Êt. Ngoµi ra ë ViÖt Nam m« h×nh VAC, m« h×nh lu©n canh rõng, rÉy vµ b·i ch¨n th¶ lµ nh÷ng m« h×nh N«ng - L©m - Sóc kÕt hîp ®¬n gi¶n nhng mang l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao cho ngêi d©n. §©y lµ nh÷ng quan ®iÓm vÒ ph¸t triÓn bÒn v÷ng, hÖ thèng sö dông ®Êt bÒn v÷ng, nh÷ng biÖn ph¸p kü thuËt sö dông ®Êt vµ nh÷ng chØ tiªu ®¸nh gi¸ tÝnh bÒn v÷ng trong c¸c hÖ thèng sö dông ®Êt lµ c¬ së quan träng ®Ó lùa chän c¬ cÊu c©y trång, vËt nu«i còng nh c¸c biÖn ph¸p kinh tÕ, kü thuËt ¸p dông cô thÓ phï hîp víi ®iÒu kiÖn cña mçi vïng, mçi ®Þa ph¬ng trong quy ho¹ch sö dông ®Êt vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt N«ng – L©m nghiÖp trªn c¬ së x©y dùng hÖ thèng sö dông ®Êt bÒn v÷ng. Nh vËy viÖc lùa chän c©y Luång lµ biÖn ph¸p trång rõng h÷u hiÖu cña huyÖn Ngäc LÆc nãi riªng vµ tØnh Thanh Ho¸ nãi chung, nh»m ®¸p øng quan ®iÓm ph¸t triÓn bÒn v÷ng vµ hÖ thèng sö dông ®Êt bÒn v÷ng l©u dµi. 1.3.4. C¬ së khoa häc, nguyªn t¾c vµ ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸
17 a, C¬ së khoa häc cña viÖc ®¸nh gi¸ Quy ho¹ch ®Þnh híng sö dông hîp lý l·nh thæ nh»m ®¹t ®îc n¨ng xuÊt sinh häc còng nh ®¹t hiÖu qu¶ kinh tÕ cao nhÊt cÇn dùa trªn kÕt qu¶ nghiªn cøu c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ tµi nguyªn thiªn nhiªn mét c¸ch tæng hîp. Tríc ®©y khi ®¸nh gi¸ møc ®é phï hîp cña l·nh thæ nh»m ®Þnh híng mét c¸ch ®éc lËp, mét sè Ýt nghiªn cøu cña mét vµi hîp phÇn vèi t c¸ch lµ ph©n tÝch nh©n tè tréi, phÇn lín c¸c quy ho¹ch l·nh thæ cho viÖc ph¸t triÓn n«ng nghiÖp thêng chØ dùa trªn c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu ®Êt vµ thªm mét sè nh©n tè phï trî nh, ®Þa h×nh nguån níc... do ®ã, mét sè dù ¸n, ch¬ng tr×nh vµ m« h×nh ph¸t triÓn mÆc dï ®Çu t rÊt lín nhng hiÖu qu¶ kinh tÕ kh«ng cao thËm chÝ cßn thÊt b¹i do thiÕu sù nghiªn cøu, ®¸nh gi¸ tæng hîp vµ ®ång bé c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ – x· héi. §¸nh gi¸ tæng hîp ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ tµi nguyªn thiªn nhiªn cho môc ®Ých sö dông hîp lý l·nh thæ ®· ®îc nghiªn cøu vµ ¸p dông ë nhiÒu níc tiªn tiÕn, ®Æc biÖt lµ Liªn x« cò. HiÖn nay ë ViÖt Nam híng nghiªn cøu ®¸nh gi¸ thÝch nghi sinh th¸i ®ang ®îc sö dông nh mét c«ng cô m¹nh trong ®¸nh gi¸, quy ho¹ch l·nh thæ phôc vô ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi bÒn v÷ng dùa trªn nguyªn t¾c sö dông tèi u c¸c ®Æc ®iÓm sinh th¸i cña c¸c ®¬n vÞ ®Êt vµ thiÕt lËp c¸c quan hÖ hµi hoµ gi÷a con ngêi víi m«i trêng, ®¸p øng thÝch nghi c¶ tù nhiªn vµ nh©n v¨n nh tËp qu¸n s¶n xuÊt, tr×nh ®é lao ®éng, lîi nhuËn kinh tÕ vµ bÒn v÷ng vÒ c¶i t¹o m«i trêng. §iÒu kiÖn tù nhiªn vµ tµi nguyªn thiªn nhiªn lµ mét hÖ thèng hoµn chØnh mçi ®¬n vÞ l·nh thæ ®îc t¹o thµnh do c¸c mèi quan hÖ t¬ng hç rÊt phøc t¹p gi÷a hai vËt chÊt sèng (h÷u sinh) vµ kh«ng sèng (v« sinh) cña líp vá ®Þa lý ®îc vËn hµnh th«ng qua dßng vËt chÊt vµ n¨ng lîng. Mét trong nh÷ng tÝnh chÊt c¬ b¶n cña ®¬n vÞ ®Êt tù nhiªn lµ sù ®ång nhÊt vÒ nguån gèc t¹o thµnh, vÒ cÊu tróc bªn trong vµ biÓu hiÖn bªn ngoµi cña chóng, tÝnh ®ång nhÊt cña mçi ®¬n vÞ kh«ng phô thuéc vµo quy m« diÖn tÝch cña nã, ®iÒu nµy cã mét ý nghÜa quan
18 träng trong khi x¸c ®Þnh tiÒm n¨ng tù nhiªn còng nh kh¶ n¨ng khai th¸c kinh tÕ cña tõng ®¬n vÞ ®Êt ®ai ®ång thêi gióp cho viÖc ®Þnh híng sö dông hîp lý l·nh thæ trªn nã. Nh vËy ®¬n vÞ ®Êt lµ ®èi tîng c¬ së cña viÖc nghiªn cøu l·nh thæ tù nhiªn vµ tµi nguyªn thiªn nhiªn, ®ång thêi lµ ®¬n vÞ l·nh thæ ph¸t triÓn kinh tÕ còng nh ph¬ng híng sö dông hîp lý vµ t¸i t¹o tµi nguyªn thiªn nhiªn. Khi nghiªn cøu ®¸nh gi¸ tiÒm n¨ng tù nhiªn ph¶i xem xÐt mèi quan hÖ víi c¸c thµnh phÇn kh¸c, chóng ph¶i ®îc ®¸nh gi¸ trong ph¹m vi giíi h¹n vÒ mÆt l·nh thæ nh mét cÊp ®¬n vÞ kh«ng gian lµm ®¬n vÞ c¬ së cho viÖc ®¸nh gi¸. b, Nguyªn t¾c vµ ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ §¸nh gi¸ thÝch nghi sinh th¸i cho phÐp x¸c ®Þnh ®îc tiÒm n¨ng tù nhiªn trong mèi quan hÖ chÆt chÏ víi c¸c thÓ chÕ chÝnh s¸ch còng nh tr×nh ®é nhËn thøc khoa häc – kü thuËt cña x· héi ®îc biÓu hiÖn qua qu¸ tr×nh khai th¸c tµi nguyªn l·nh thæ. Néi dung ®¸nh gi¸ thÝch nghi sinh th¸i bao gåm lý thuyÕt chung vµ ph¬ng ph¸p tiÕn hµnh, ®ång thêi ph¶i x¸c ®Þnh ®èi tîng, môc ®Ých vµ néi dung nghiªn cøu trong ®¸nh gi¸, ®¸nh gi¸ thÝch nghi sinh th¸i lµ c¬ së khoa häc quan träng trong c«ng t¸c ®¸nh gi¸ tæng hîp c¸c ®iÒu kÞªn tù nhiªn vµ tµi nguyªn thiªn nhiªn. ViÖc ®¸nh gi¸ møc ®é thÝch nghi lµ c¬ së ®Ó ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ vÒ mÆt kinh tÕ - x· héi - m«i trêng vµ lµ tiÒn ®Ò cho ®Þnh híng sö dông hîp lý l·nh thæ, cã rÊt nhiÒu ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ kh¸c nhau ®îc sö dông réng r·i trong giai ®o¹n hiÖn nay, bao gåm; ph¬ng ph¸p céng, ph¬ng ph¸p trung b×nh céng, ph¬ng ph¸p trung b×nh nh©n c¸c ®iÓm thµnh phÇn (Armand 1984) ph¬ng ph¸p ph©n tÝch nh©n tè (Xerbenhiuk X. N 1972), ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ thÝch nghi cña FAO (1986) vµ ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ c¶nh quan. §Ó x¸c ®Þnh ®¬n vÞ c¬ së ®¸nh gi¸ ph¶i xen xÐt c¸c yÕu tè cã liªn quan trùc tiÕp ®Õn chÊt lîng vµ kh¶ n¨ng sö dông tµi nguyªn, ph©n cÊp chØ tiªu theo møc ®é ¶nh hëng ®Õn qu¸ tr×ng sö dông. ViÖc lùa chän c¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ ph¶i tu©n thñ c¸c nguyªn t¾c.
19 - C¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ ph¶i cã sù ph©n ho¸ râ rÖt trong l·nh thæ tû lÖ nghiªn cøu, ®©y lµ nguyªn t¾c rÊt cÇn thiÕt bëi cã nhiÒu yÕu tè quan träng nhng kh«ng ph©n ho¸ theo l·nh thæ th× viÖc chän yÕu tè nµy ®Ó ®¸nh gi¸ cho tÊt c¶ c¸c ®¬n vÞ sÏ kh«ng ®¸nh gi¸ ®îc møc ®é thuËn lîi hay kh«ng thuËn lîi cña tõng ®¬n vÞ l·nh thæ - C¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ ph¶i ¶nh hëng mét c¸ch m¹nh mÏ ®Õn qu¸ tr×nh sinh trëng vµ ph¸t triÓn cña kh¸ch thÓ cÇn ®¸nh gi¸. - Sè lîng c¸c chØ tiªu ®îc lùa chän vµ ph©n cÊp ®¸nh gi¸ cã thÓ nhiÒu hay Ýt kh¸c nhau gi÷a lo¹i h×nh s¶n xuÊt vµ nhu cÇu sinh th¸i cô thÓ cña tõng lo¹i h×nh sö dông, ngoµi ra cßn tuú thuéc vµo ®Æc ®iÓm ph©n ho¸ cña l·nh thæ vµ môc tiªu nghiªn cøu ®Ó lùa chän. Trªn ®Þa bµn cña huyÖn Ngäc LÆc, ®¸nh gi¸ thÝch nghi sinh th¸i ®èi víi c©y Luång b»ng c¸c ph¬ng ph¸p, ph©n theo c¸c lo¹i ®Êt; X¸c ®Þnh ®èi tîng vµ môc tiªu ®¸nh gi¸ - §¸nh gi¸ riªng cho tõng chØ tiªu - §¸nh gi¸ tæng hîp – ph©n h¹ng sù thÝch nghi sinh th¸i. 1.4. §Æc tÝnh sinh vËt häc, sinh th¸i häc, ph©n bè cña c©y Luång vµ nh÷ng nghiªn cøu vÒ c©y Luång ë ViÖt Nam. 1.4.1. §Æc tÝnh sinh vËt häc c©y Luång [7] a, §Æc tÝnh sinh vËt häc: * C¸c bé phËn cña c©y Luång: Luång (Dendrocalamus membranaceus Munro), nh×n h×nh d¸ng bªn ngoµi cã thÓ chia c©y Luång ra lµm ba phÇn: - Th©n c©y lµ bé phËn chÝnh cña c©y Luång, c©y mäc thµnh bôi, th©n khÝ sinh th¼ng, th©n c©y trßn ®Òu dµi tõ mÆt ®Êt ®Õn ngän, th©n dµi ng¾n to nhá kh¸c nhau. C©y Luång cã chiÒu cao tíi 20 - 25cm, lãng dµi 20 – 30cm, ®êng kÝnh 12 – 18cm, c¸c ®èt gÇn gèc thêng cã vßng rÔ phô ph¸t triÓn, ®é thon cña th©n c©y Luång gi¶m dÇn tõ gèc ®Õn ngän. Th©n c©y chia lµm nhiÒu ®èt, giíi h¹n gi÷a hai ®èt lµ giãng. Mµu s¾c cña th©n (da c©y Luång) thay ®æi kh¸c nhau,