Luận văn Thạc sĩ Khoa học lâm nghiệp: Nghiên cứu đề xuất phương án Quy hoạch sử dụng đất Lâm, Nông nghiệp tại xã Hướng Sơn, huyện Hướng Hoá, tỉnh Quảng Trị

Chia sẻ: Tri Lễ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:100

Thêm vào BST

Báo xấu

22
lượt xem 1
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài phân tích ảnh hưởng (tác động) của các chính sách và điều kiện cơ bản đến việc sử dụng đất lâm nông nghiệp xã; lập quy hoạch và kế hoạch sử dụng đất lâm nông nghiệp xã ổn định trong thời kỳ 10 năm; lập quy hoạch sử dụng đất cho thôn điển hình thuộc xã thực hiện theo nguyên tắc gắn kết giữa quy hoạch định hướng cấp xã với quy hoạch cụ thể thông qua kinh nghiệm của cộng đồng dân cư cấp thôn.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học lâm nghiệp: Nghiên cứu đề xuất phương án Quy hoạch sử dụng đất Lâm, Nông nghiệp tại xã Hướng Sơn, huyện Hướng Hoá, tỉnh Quảng Trị

Bé gi¸o dôc ®µo t¹o bé n«ng nghiÖp vµ ptnt Trêng ®¹i häc l©m nghiÖp NguyÔn xu©n Hoµng Nghiªn cøu §Ò xuÊt ph¬ng ¸n quy ho¹ch sö dông ®Êt l©m n«ng nghiÖp t¹i x· híng s¬n, huyÖn híng ho¸, tØnh Qu¶ng TrÞ LuËn v¨n th¹c sü khoa häc l©m nghiÖp Hµ T¢Y - 2007
Bé gi¸o dôc ®µo t¹o bé n«ng nghiÖp vµ ptnt Trêng ®¹i häc l©m nghiÖp NguyÔn xu©n hoµng Nghiªn cøu §Ò xuÊt ph¬ng ¸n quy ho¹ch sö dông ®Êt l©m n«ng nghiÖp t¹i x· híng s¬n, huyÖn híng ho¸, tØnh Qu¶ng TrÞ Chuyªn ngµnh: L©m häc M· sè: 60.62.60 LuËn v¨n th¹c sü khoa häc l©m nghiÖp Ngêi híng dÉn khoa häc PGS.TS. Vò Nh©m Hµ T©y - 2007
1 §ÆT VÊN §Ò Tõ khi con ngêi xuÊt hiÖn trªn hµnh tinh chóng ta, ®Êt ®ai ®· ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh ®èi víi sù sinh tån cña con ngêi ®ång thêi lµ tµi nguyªn v« cïng quÝ gi¸, lµ t liÖu s¶n xuÊt chÝnh kh«ng thÓ thay thÕ ®îc cña ngµnh s¶n xuÊt n«ng l©m nghiÖp. Cã ®Êt míi cã c©y, cã c©y míi cã s¶n xuÊt n«ng l©m nghiÖp. §Êt ®ai kh¸c h¼n víi c¸c t liÖu s¶n xuÊt kh¸c ë chç nÕu biÕt sö dông th× kh«ng bao giê bÞ hao mßn mµ l¹i cã thÓ tèt lªn. Nhµ kinh tÕ häc C¸c M¸c ®· ®a ra nhËn xÐt "Thuéc tÝnh - u viÖt cña ®Êt ®ai so víi c¸c t liÖu s¶n xuÊt kh¸c ë chç ®Çu t hîp lý vèn, cã thÓ cho l·i mµ kh«ng mÊt tÊt c¶ vèn ®Çu t nh tríc". §èi víi vai trß kinh tÕ M¸c ®· kh¸i qu¸t " §Êt lµ mÑ, søc lao ®éng lµ cha, s¶n xuÊt ra mäi cña c¶i vËt chÊt". Vai trß cña ®Êt ®ai ®èi víi s¶n xuÊt vµ ®êi sèng thËt to lín vµ ®a d¹ng. Héi nghÞ c¸c Bé trëng m«i trêng Ch©u ¢u häp n¨m 1973 t¹i London ®· ®¸nh gi¸ "§Êt ®ai lµ mét trong nh÷ng cña c¶i quý nhÊt cña loµi ngêi; Nã t¹o ®iÒu kiÖn cho sù sèng thùc vËt, ®éng vËt vµ con ngêi trªn tr¸i ®Êt". Do ®ã sö dông ®Êt hîp lý, cã hiÖu qu¶, b¶o vÖ ®Êt l©u bÒn ®ang lµ vÊn ®Ò quan t©m hµng ®Çu cña mäi quèc gia trong ®ã cã ViÖt Nam. Khai th¸c hîp lý nguån tµi nguyªn, ®Êt ®ai ®ang lµ môc tiªu chiÕn lîc cña mét nÒn n«ng l©m nghiÖp sinh th¸i. ViÖt Nam cã diÖn tÝch tù nhiªn 33.091.093 ha xÕp thø 55 trong tæng sè h¬n 200 níc cña thÕ giíi. Song v× d©n sè ®«ng (thø 12) nªn b×nh qu©n ®Êt tù nhiªn theo ®Çu ngêi vµo lo¹i thÊp (thø 120) víi møc 0,48 ha/ngêi chØ b»ng 1/6 møc b×nh qu©n thÕ giíi. §Êt n«ng nghiÖp qu¸ Ýt, chØ cã 7.348 triÖu ha (22,20% diÖn tÝch) b×nh qu©n ®Êt n«ng nghiÖp theo ®Çu ngêi cã xu híng gi¶m. N¨m 1985:1.084 m2/ngêi. N¨m 1993:1.052 m2/ngêi. Víi thùc tr¹ng sö dông ®Êt nh hiÖn nay, cho dï ®Õn n¨m 2020 tiÒm n¨ng ®Êt n«ng nghiÖp ®îc khai th¸c hÕt (kho¶ng 10 triÖu ha). Víi sè d©n dù b¸o kh«ng díi 100 triÖu ngêi, vµo lóc ®ã b×nh qu©n ®Êt n«ng nghiÖp kh«ng qu¸ 1.000 m2/ ngêi. §Êt l©m nghiÖp g¾n víi trung du miÒn nói víi tæng diÖn tÝch kho¶ng 19 triÖu ha. §Êt trung du miÒn nói lµ mét phÇn quan träng trong quü ®Êt ViÖt Nam, chiÕm tíi 63 % diÖn tÝch toµn quèc, tËp trung ë B¾c bé 8,923 triÖu ha, Trung bé 4,935 triÖu ha vµ T©y nguyªn 5,509 triÖu ha. N¨m 1943 ViÖt Nam cã gÇn 14 triÖu ha, ®é che phñ
2 cña rõng lµ 43%. §Õn n¨m 1997 tæng diÖn tÝch rõng cßn 9,3 triÖu ha (rõng tù nhiªn 8,252 triÖu ha, rõng trång 1.050 ngµn ha) ®é che phñ chØ cßn 28,2% ®iÒu ®ã chøng tá nÒn n«ng nghiÖp ViÖt Nam tõ che ch¾n ®Õn trèng tr¶i. Víi tû lÖ che phñ nh vËy lµ díi møc b¶o ®¶m an toµn sinh th¸i cho mét quèc gia (mçi quèc gia cã Ýt nhÊt 1/3 ®Êt ®ai cã rõng che phñ ). Tuy nhiªn, nhê ch¬ng tr×nh trång míi 5 triÖu ha rõng nªn tÝnh ®Õn 31 th¸ng 12 n¨m 2005 tæng diÖn tÝch rõng ®· ®îc t¨ng lªn 12.616.699 ha (rõng tù nhiªn 10.283.173 ha, rõng trång 2.333.526 ha) víi ®é che phñ 38%. Víi tû lÖ che phñ ®ã bíc ®Çu ®· t¹o ra sù an toµn sinh th¸i cho mét quèc gia b¾t ®Çu ph¸t triÓn. D©n sè níc ta hiÖn nay ®· lªn tíi trªn 80 triÖu d©n, 80% d©n sè sèng ë c¸c vïng n«ng th«n, ®êi sèng vµ gia ®×nh hä lu«n g¾n liÒn víi ®Êt ®ai vµ s¶n xuÊt n«ng l©m nghiÖp. Gi¸ trÞ s¶n phÈm mµ ngêi d©n n«ng th«n s¶n xuÊt hiÖn t¹i chiÕm tíi 37% tæng s¶n phÈm x· héi. Qua ®ã cho thÊy vai trß cña n«ng th«n vµ n«ng nghiÖp lµ rÊt to lín trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ®Êt níc trong giai ®o¹n hiÖn nay. Tuy vËy, ®êi sèng kinh tÕ - x· héi cña ngêi d©n n«ng th«n ViÖt Nam nãi chung cßn nhiÒu khã kh¨n, trong ®ã ®êi sèng cña 24 triÖu ®ång bµo miÒn nói vµ trung du cµng khã kh¨n h¬n. ë ®©y tuy quü ®Êt lín nhng do tËp qu¸n l¹c hËu, tr×nh ®é d©n trÝ thÊp, quy ho¹ch sö dông ®Êt cha cã hoÆc cha râ rµng, ph¬ng thøc canh t¸c cha hîp lý nªn hiÖu qu¶ kinh tÕ mang l¹i tõ diÖn tÝch nµy lµ qu¸ thÊp. Tríc thùc tr¹ng ®ã, quy ho¹ch sö dông ®Êt bÒn v÷ng trë thµnh mét trong nh÷ng ho¹t ®éng quan träng ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ nãi chung vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng l©m nghiÖp nãi riªng. Víi sù ph©n ho¸ m¹nh vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn, sù ®a d¹ng vÒ kinh tÕ - x· héi vµ nhu cÇu cña ngêi d©n trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ë níc ta th× quy ho¹ch sö dông ®Êt cho c¸c cÊp qu¶n lý kh¸c nhau ®· trë thµnh cÇn thiÕt vµ kh¸ch quan. Trong giai ®o¹n võa qua, Nhµ níc ta ®· hoµn thiÖn c«ng t¸c quy ho¹ch sö dông ®Êt cÊp vÜ m«, vi m« ®· ®îc ¸p dông trªn ®Þa bµn n«ng th«n miÒn nói vµ ®a ra mét sè chñ tr¬ng chÝnh s¸ch nh giao quyÒn sö dông ®Êt l©u dµi cho ngêi d©n, ®Çu t tiÒn vèn, kü thuËt cho ph¸t triÓn n«ng l©m nghiÖp th«ng qua c¸c ch¬ng tr×nh, môc tiªu, dù ¸n quèc gia. CÊp x· lµ ®¬n vÞ nhá nhÊt trong hÖ thèng c¸c ®¬n vÞ qu¶n lý l·nh thæ hµnh chÝnh, ®îc coi lµ ®¬n vÞ c¬ b¶n qu¶n lý vµ tæ chøc s¶n xuÊt n«ng l©m nghiÖp cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ tËp thÓ vµ t nh©n. Quy ho¹ch sö dông ®Êt cÊp x· kh«ng nh÷ng gi¶i quyÕt ®îc c¸c néi dung s¶n xuÊt, gi¶i quyÕt kinh tÕ, kü thuËt vµ x· héi
3 cô thÓ, chi tiÕt mµ cßn íc tÝnh ®îc ®Çu t nguån vèn vµ hiÖu qu¶ ®Çu t vÒ c¸c mÆt kinh tÕ - x· héi vµ m«i trêng. Song do ®iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ - x· héi, nguyÖn väng cña ngêi d©n mçi x·, th«n lµ kh«ng nh nhau do ®ã c«ng t¸c quy ho¹ch sö dông ®Êt ph¶i mang tÝnh ®Æc thï cho mçi x·, th«n cã nh vËy míi ®¶m b¶o cho sö dông ®Êt ®ai ®îc hîp lý, hiÖu qu¶ vµ an toµn cho m«i trêng sinh th¸i. §ã còng chÝnh lµ mét trong nh÷ng nhiÖm vô mang tÝnh chiÕn lîc trong qu¶n lý vµ ph¸t triÓn n«ng th«n hiÖn nay cña §¶ng vµ Nhµ níc. Híng S¬n lµ x· miÒn nói vïng cao, thuéc ph©n vïng khu vùc III theo QuyÕt ®Þnh sè: 42/Q§-UB ngµy 23/05/1997 cña Bé trëng Chñ nhiÖm Uû ban D©n téc vµ MiÒn nói c«ng nhËn khu vùc miÒn nói vïng cao cña huyÖn Híng Ho¸ tØnh Qu¶ng TrÞ: Víi tæng diÖn tÝch tù nhiªn 10.767 ha, trong ®ã ®Êt s¶n xuÊt n«ng nghiÖp lµ 374,6 ha; ®Êt phi n«ng nghiÖp 90,3 ha; ®Êt l©m nghiÖp 5.828,6 ha; ®Êt cha sö dông cã kh¶ n¨ng khai th¸c vµo s¶n xuÊt l©m n«ng nghiÖp 4.383,5 ha. Tuy nhiªn, quy ho¹ch sö dông ®Êt l©m n«ng nghiÖp cÊp x· phÇn nµo cßn thiÕu tÝnh thùc tiÔn kh«ng phï hîp víi nguån lùc cña ®Þa ph¬ng do ®ã tÝnh kh¶ thi kh«ng cao, hiÖu qu¶ vÒ mÆt m«i trêng vµ x· héi cha ®îc coi träng, c¸c ph¬ng ¸n quy ho¹ch sö dông ®Êt dêng nh chØ chó träng vµo môc tiªu kinh tÕ tríc m¾t do vËy tÝnh bÒn v÷ng cha thùc sù thuyÕt phôc. C«ng t¸c quy ho¹ch sö dông ®Êt (viÕt t¾t lµ: QHSD§) l©m n«ng nghiÖp phÇn nµo cßn mang tÝnh manh món vµ ¸p ®Æt kh«ng cã sù phèi hîp liªn kÕt gi÷a c¸c ngµnh kinh tÕ kh¸c nhau, sù yÕu kÐm trong kh©u qu¶n lý ®Êt ®ai cña chÝnh quyÒn vµ ngêi d©n ®Þa ph¬ng; c«ng t¸c giao ®Êt, giao rõng ®· vµ ®ang ®îc thùc hiÖn. Tuy nhiªn viÖc sö dông tõ c¸c diÖn tÝch ®Êt ®îc giao ë nhiÒu n¬i vÉn cha thùc sù cã hiÖu qu¶. Vai trß cña ngêi d©n trong c«ng t¸c quy ho¹ch cha ®îc xem xÐt vµ t«n träng, c«ng t¸c QHSD§ cha thùc sù phï hîp víi nguyÖn väng cña ngêi d©n, dÉn tíi t×nh tr¹ng ë nhiÒu n¬i ngêi d©n ph¶n ®èi vµ cã nh÷ng hµnh ®éng c¶n trë c«ng t¸c quy ho¹ch, c«ng t¸c giao ®Êt, chuyÓn ®æi môc ®Ých sö dông; g©y nhiÒu thiÖt h¹i cho Nhµ níc vµ céng ®ång. Tríc ngìng cöa cña sù héi nhËp vµ hîp t¸c ph¸t triÓn kinh tÕ toµn cÇu ®· ®Æt ra yªu cÇu míi cho ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh nãi chung vµ cña ngµnh n«ng l©m nghiÖp nãi riªng ph¶i tu©n thñ c¸c luËt lÖ vµ c¸c nguyªn t¾c trong qu¸ tr×nh hîp t¸c vµ ph¸t triÓn.
4 Do vËy, c«ng t¸c quy ho¹ch sö dông ®Êt ph¶i ®îc ®æi míi vµ xem xÐt nh»m t¹o tiÒn ®Ò, ®éng lùc cho viÖc x©y dùng mét nÒn n«ng l©m nghiÖp s¹ch vµ bÒn v÷ng. Tríc nhiÒu c¬ héi vµ th¸ch thøc cña qu¸ tr×nh më cöa vµ héi nhËp, víi môc tiªu duy tr× sù æn ®Þnh vµ t¨ng trëng cña nÒn kinh tÕ ®Êt níc, §¶ng vµ Nhµ níc ®· cã nh÷ng sù chuÈn bÞ tÝch cùc trong c«ng t¸c x©y dùng luËt, x©y dùng kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ. ViÖc ban hµnh LuËt §Êt ®ai, LuËt B¶o vÖ vµ Ph¸t triÓn rõng...NghÞ ®Þnh 181/2004/N§-CP ngµy 29 th¸ng 10 n¨m 2004 cña ChÝnh phñ vÒ viÖc thi hµnh LuËt §Êt ®ai ®· t¹o tiÒn ®Ò cho c«ng t¸c quy ho¹ch sö dông ®Êt, khuyÕn khÝch c¸c thµnh phÇn kinh tÕ tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt n«ng l©m nghiÖp nh»m h¹n chÕ nh÷ng tiªu cùc trong qu¶n lý ®Êt ®ai, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi vµ ph¬ng híng cho c«ng t¸c quy ho¹ch, kÕ ho¹ch sö dông ®Êt nãi chung, cho c«ng t¸c quy ho¹ch sö dông ®Êt cÊp th«n, x· nãi riªng. §Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy mét c¸ch thÊu ®¸o th× c«ng viÖc ®Çu tiªn cÇn tiÕn hµnh lµ t×m ra ph¬ng ¸n quy hoach sö dông ®Êt l©m n«ng nghiÖp tèi u cho Híng S¬n, nh»m ®¸p øng nhu cÇu ngµy mét t¨ng vÒ ®êi sèng cña nh©n d©n, ®ång thêi cung cÊp ngµy mét nhiÒu c¸c s¶n phÈm hµng ho¸ cho thÞ trêng. Quy ho¹ch sö dông ®Êt lµ bíc ®i ®Çu tiªn cã tÝnh chÊt ho¹ch ®Þnh cho c¸c bíc tiÕp theo cÇn cã sù phèi kÕt hîp, xem xÐt c©n nh¾c kü lìng, tËn dông triÖt ®Ó nh÷ng thuËn lîi cña ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ kinh tÕ - x· héi, phï hîp víi nguån lùc cña ®Þa ph¬ng. Ph¸t huy tèi ®a kh¶ n¨ng ph¸t triÓn kinh tÕ, b¶o vÖ tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ m«i trêng, tho¶ m·n t©m t, nguyÖn väng, phong tôc tËp qu¸n cña ngêi d©n, ®¶m b¶o cho s¶n xuÊt t¨ng trëng bÒn v÷ng, æn ®Þnh l©u dµi. Víi môc tiªu lµm quen víi c«ng t¸c nghiªn cøu khoa häc, ®ång thêi gãp phÇn nghiªn cøu, x©y dùng ph¬ng ¸n Quy ho¹ch sö dông ®Êt t«i m¹nh d¹n thùc hiÖn ®Ò tµi: "Nghiªn cøu ®Ò xuÊt ph¬ng ¸n Quy ho¹ch sö dông ®Êt L©m, N«ng nghiÖp t¹i x· Híng S¬n, huyÖn Híng Ho¸, tØnh Qu¶ng TrÞ", nh»m nghiªn cøu t×nh h×nh sö dông ®Êt cña th«n, x· tõ tríc ®Õn nay, tõ ®ã t×m ra gi¶i ph¸p quy ho¹ch sö dông ®Êt; s¸t, ®óng, thÝch hîp cã hiÖu qu¶ nhÊt cho viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi, ®¶m b¶o an ninh - quèc phßng, æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ, bÒn v÷ng vÒ m«i trêng sinh th¸i cho Híng S¬n, huyÖn Híng Ho¸, tØnh Qu¶ng TrÞ vµ lµm c¬ së ®Þnh híng cho quy ho¹ch sö dông ®Êt cÊp th«n thuéc x·.
5 Ch¬ng 1 Tæng quan c¸c vÊn ®Ò nghiªn cøu 1.1. Trªn thÕ giíi C«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ quy ho¹ch sö dông ®Êt (QHSD§) ®· ®îc quan t©m tõ thÕ kû thø 19. C¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu trªn lÜnh vùc nµy liªn tôc ph¸t triÓn c¶ vÒ mÆt sè lîng lÉn chÊt lîng. Vµ ®· ®¹t ®îc nh÷ng thµnh tùu quan träng vÒ ph©n lo¹i ®Êt vµ x©y dùng b¶n ®å ®Êt, ®îc sö dông lµm c¬ së cho viÖc t¨ng n¨ng suÊt vµ sö dông ®Êt ®ai mét c¸ch cã hiÖu qu¶. C¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ QHSD§ ®Òu xuÊt ph¸t tõ nhu cÇu ®ßi hái thùc tÕ kh¸ch quan nh»m ®¸p øng nhu cÇu ngµy mét t¨ng cña x· héi. T¹i Mü, bang Wiscosin ®· ra ®¹o luËt sö dông ®Êt ®ai vµo n¨m 1929, tiÕp theo lµ x©y dùng kÕ ho¹ch sö dông ®Êt ®Çu tiªn cho vïng Oneide cña Wiscosin, kÕ ho¹ch nµy ®· x¸c ®Þnh c¸c diÖn tÝch cho sö dông l©m nghiÖp, n«ng nghiÖp vµ nghØ ng¬i gi¶i trÝ. N¨m 1966 Héi ®Êt häc vµ Héi n«ng d©n häc Mü cho ra ®êi chuyªn kh¶o vÒ híng dÉn ®iÒu tra ®Êt, ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng cña ®Êt vµ øng dông quy ho¹ch sö dông ®Êt. T¹i §øc t¸c gi¶ Haber n¨m 1972 ®· xuÊt b¶n tµi liÖu “Kh¸i niÖm vÒ sö dông ®Êt kh¸c nhau" vµ ®©y ®îc coi lµ lý thuyÕt sinh th¸i vÒ quy ho¹ch sö dông ®Êt dùa trªn quan ®iÓm vÒ mèi quan hÖ hîp lý gi÷a tÝnh ®a d¹ng cña hÖ sinh th¸i còng nh sù æn ®Þnh cña chóng víi n¨ng suÊt vµ kh¶ n¨ng ®iÒu chØnh. Tõ n¨m 1967 Héi ®ång n«ng nghiÖp Ch©u ¢u ®· phèi hîp víi tæ chøc FAO tæ chøc nhiÒu héi nghÞ vÒ ph¸t triÓn n«ng th«n vµ quy ho¹ch sö dông ®Êt. C¸c héi nghÞ nµy kh¼ng ®Þnh r»ng quy ho¹ch vïng n«ng th«n trong ®ã quy ho¹ch c¸c ngµnh s¶n xuÊt nh n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp, ch¨n nu«i, chÕ biÕn nhá....còng nh quy ho¹ch c¬ së h¹ tÇng, ®Æc biÖt lµ giao th«ng ph¶i dùa trªn c¬ së quy ho¹ch ®Êt ®ai. C¸c ph¬ng ph¸p lËp kÕ ho¹ch qu¶n lý tµi nguyªn ®îc loµi ngêi t×m tßi vµ s¸ng t¹o ®Òu ph¸t huy ®îc hiÖu qu¶ ë tõng thêi ®iÓm nhÊt ®Þnh kh¸c nhau. Tuy nhiªn hÇu nh tÊt c¶ ®Òu ®îc x©y dùng b»ng c¸ch tiÕp cËn mét chiÒu, c¸ch tiÕp cËn tõ trªn xuèng (Top down approach). Do vËy ®· chøa ®ùng mét nhîc ®iÓm lín lµ thiÕu sù ®ãng gãp cña céng ®ång, nh÷ng nghiªn cøu vÒ quy ho¹ch vµ qu¶n lý rõng céng ®ång ë Nepal (Gilmuor,1997) ®· chøng tá râ rµng u thÕ cña c¸ch tiÕp cËn míi;
6 tiÕp cËn lÊy ngêi d©n lµm trung t©m (People’s centered approach) trong c«ng t¸c x©y dùng vµ thùc hiÖn kÕ ho¹ch ph¸t triÓn cña céng ®ång. VÒ nghiªn cøu hÖ thèng canh t¸c, FAO (1990) xuÊt b¶n cuèn Ph¸t triÓn hÖ thèng canh t¸c (Farming system development). C«ng tr×nh ®· kh¸i qu¸t ph¬ng ph¸p tiÕp cËn n«ng th«n tríc ®©y lµ ph¬ng ph¸p tiÕp cËn mét chiÒu (tõ trªn xuèng), kh«ng ph¸t huy ®îc tiÒm n¨ng n«ng tr¹i vµ céng ®ång n«ng th«n. Th«ng qua nghiªn cøu vµ thùc tiÔn, Ên phÈm ®· nªu lªn ph¬ng ph¸p tiÕp cËn míi. Ph¬ng ph¸p tiÕp cËn cã sù tham gia cña ngêi d©n, nh»m ph¸t triÓn c¸c hÖ thèng trang tr¹i vµ céng ®ång n«ng th«n trªn c¬ së bÒn v÷ng. HÖ thèng n«ng tr¹i lµ c¸c n«ng hé ®îc chia thµnh 3 phÇn c¬ b¶n. Cuèi thËp kû 70, ®Çu thËp kû 80 c¸c ph¬ng ph¸p ®iÒu tra, ®¸nh gi¸ truyÒn thèng dÇn ®îc thay thÕ b»ng c¸c ph¬ng ph¸p ®iÒu tra ®¸nh gi¸ cïng tham gia: ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ nhanh n«ng th«n (RRA), thùc chÊt ph¬ng ph¸p nµy xuÊt ph¸t tõ thùc tiÔn ë Ên §é vµ ®îc c¸c nhµ khoa häc nghiªn cøu, ph¸t triÓn hoµn thiÖn dÇn. Ph¬ng ph¸p nµy ®· chøng minh u thÕ vµ hiÖu qu¶ næi tréi ë c¸c quèc gia, vïng l·nh thæ. - N¨m 1985, t¹i Héi nghÞ RRA ë §¹i häc KhonKean (Th¸i Lan) tõ “Sù tham gia/ngêi tham gia” ®îc sö dông víi sù tiÕp tôc cña RRA. - Tõ thêi ®iÓm n¨m 1987 ®Õn n¨m 1988, ngêi ta chia ra 4 lo¹i RRA: + RRA cïng tham gia (Participatory RRA). + RRA th¨m dß (Exploratory RRA). + RRA chñ ®Ò (Topical RRA). + RRA gi¸m s¸t (Monotoring RRA). Trong ®ã: RRA cïng tham gia lµ giai ®o¹n chuyÓn ®æi ®Çu tiªn sang PRA. - TiÕp theo ®ã lµ sù tiÕp nhËn PRA cña c¸c tæ chøc quèc tÕ nh IIED, Ford Foundation, SIDA. HiÖn t¹i ®· cã tµi liÖu chuyªn kh¶o vÒ PRA ë møc ®é quèc tÕ. - §Õn n¨m 1994 ®· cã 2 cuéc héi th¶o quèc tÕ vÒ PRA t¹i Ên §é, ®Õn nay cã h¬n 30 níc ®· vµ ®ang ¸p dông PRA vµo ph¸t triÓn c¸c lÜnh vùc: + Qu¶n lý tµi nguyªn thiªn nhiªn. + N«ng nghiÖp. + C¸c ch¬ng tr×nh x· héi vµ xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo.
7 + Y tÕ vµ an toµn l¬ng thùc. PRA vÉn ®ang tiÕp tôc ph¸t triÓn, dÇn ®îc hoµn thiÖn vµ trë thµnh mét ph¬ng ph¸p QHSD§ cÊp vi m« cã sù tham gia cña ngêi d©n. QHSD§ cã sù tham gia cña ngêi d©n ®îc ®Ò cËp kh¸ ®Çy ®ñ vµ toµn diÖn trong tµi liÖu héi th¶o VFC-TV Dresden, 1998 cña Dr. Habil Holm Uibrig Associate selection concerus for Vietnam. Còng trong ch¬ng tr×nh Héi th¶o quèc tÕ t¹i ViÖt Nam (1998) - Tµi liÖu héi th¶o vÒ QHSD§ cÊp th«n (Land use planning at village level) cña FAO ®· ®Ò cËp mét c¸ch chi tiÕt kh¸i niÖm vÒ sù tham gia, ®Ò xuÊt c¸c chiÕn lîc QHSD§ vµ giao ®Êt. VÒ c¬ b¶n chiÕn lîc nªu lªn: - Sù tham gia cña ngêi d©n trong nh÷ng ho¹t ®éng thùc thi QHSD§ vµ giao ®Êt: + §µo t¹o c¸n bé vµ chuÈn bÞ. + Héi nghÞ lµng vµ chuÈn bÞ. - §iÒu tra ranh giíi lµng, khoanh vÏ ®Êt ®ang sö dông, ®iÒu tra rõng vµ x©y dùng b¶n ®å sö dông ®Êt. - Thu thËp sè liÖu vµ ph©n tÝch sè liÖu. - QHSD§ vµ giao ®Êt. - X¸c ®Þnh ®Êt canh t¸c n«ng nghiÖp. - Sù tham gia cña ngêi d©n trong hîp ®ång (khÕ íc) vµ chuyÓn nhîng ®Êt n«ng l©m nghiÖp. - Më réng qu¶n lý vµ sö dông ®Êt. - KiÓm tra vµ ®¸nh gi¸. Nh÷ng tµi liÖu híng dÉn trªn lµ ph¬ng tiÖn tèt ®Ó tiÕn hµnh QHSD§ cho cÊp x· theo ph¬ng ph¸p cïng tham gia. 1.2. ë ViÖt Nam 1.2.1. Tæng quan Ngay tõ xa xa «ng cha ta ®· ®óc rót ra nhiÒu kinh nghiªm s¶n xuÊt cña m×nh trong viÖc sö dông ®Êt, chän loµi c©y trång, lu©n canh gèi vô, mµ tiªu biÓu lµ c¸c nghiªn cøu cña nhµ b¸c häc Lª Quý §«n trong t¸c phÈm V©n §µi Lo¹i Ng÷ ®· khuyªn n«ng d©n ¸p dông lu©n canh víi c©y hä ®Ëu ®Ó t¨ng n¨ng suÊt lóa.
8 Thêi Ph¸p thuéc, nh÷ng nghiªn cøu vÒ ®Êt ®ai chñ yÕu ®îc tiÕn hµnh qua c¸c nhµ khoa häc Ph¸p. - Giai ®o¹n 1955 ®Õn 1975, c¶ hai miÒn Nam - B¾c ®Òu ®· chó ý vµo ph©n lo¹i ®Êt ®ai. c«ng t¸c ®iÒu tra ph©n lo¹i ®· ®îc tæng hîp mét c¸ch cã hÖ thèng trong ph¹m vi toµn miÒn B¾c. Nhng ®Õn sau n¨m 1975 c¸c sè liÖu nghiªn cøu vÒ ph©n lo¹i ®Êt míi ®îc thèng nhÊt. Xung quanh chñ ®Ò ph©n lo¹i ®Êt ®· cã nhiÒu c«ng tr×nh triÓn khai thùc hiÖn trªn c¸c vïng sinh th¸i kh¸c nhau. Tuy nhiªn, nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu trªn chØ míi dõng l¹i ë møc ®é nghiªn cøu c¬ b¶n, thiÕu biÖn ph¸p ®Ò xuÊt cÇn thiÕt cho viÖc sö dông ®Êt, c«ng t¸c ®iÒu tra ph©n lo¹i ®· kh«ng g¾n liÒn víi c«ng t¸c sö dông ®Êt. Ngoµi ra cßn nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu ph©n h¹ng ®Êt dùa trªn c¬ së vïng ®Þa lý thæ nhìng, c©y trång, tÝnh ®Æc thï cña ®Þa ph¬ng, tr×nh ®é th©m canh vµ n¨ng suÊt c©y n«ng nghiÖp. Nh÷ng thµnh tùu nghiªn cøu vÒ ®Êt ®ai trong c¸c giai ®o¹n trªn lµm c¬ së quan träng gãp phÇn vµo viÖc b¶o vÖ, c¶i t¹o, qu¶n lý vµ sö dông ®Êt ®ai mét c¸ch hiÖu qu¶ trong c¶ níc. - Nghiªn cøu hÖ thèng canh t¸c ë níc ta ®îc ®Èy m¹nh h¬n tõ sau khi ®Êt níc thèng nhÊt, Tæng côc ®Þa chÝnh ®· tiÕn hµnh qui ho¹ch ®Êt 3 lÇn vµo c¸c n¨m 1978, 1985 vµ 1995. C¨n cø vµo ®iÒu kiÖn ®Êt ®ai, ngµnh l©m nghiÖp ®· ph©n chia ®Êt ®ai toµn quèc thµnh 7 vïng sinh th¸i. - C«ng t¸c QHSD§ trªn qui m« c¶ níc giai ®o¹n 1995 - 2000 ®· ®îc Tæng côc ®Þa chÝnh x©y dùng vµo n¨m 1994. Trong ®ã viÖc lËp kÕ ho¹ch giao ®Êt n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp cã rõng ®Ó sö dông vµo môc ®Ých kh¸c còng ®îc ®Ò cËp tíi. B¸o c¸o ®¸nh gi¸ tæng qu¸t hiÖn tr¹ng sö dông ®Êt vµ ®Þnh híng ph¸t triÓn ®Õn n¨m 2000 lµm c¨n cø ®Ó c¸c ®Þa ph¬ng, c¸c ngµnh thèng nhÊt triÓn khai c«ng t¸c qui ho¹ch vµ lËp kÕ ho¹ch sö dông ®Êt. 1.2.2. C¸c nghiªn cøu vµ thö nghiÖm liªn quan ®Õn ph¬ng ph¸p quy ho¹ch sö dông ®Êt. - N¨m 1996, c«ng tr×nh quy ho¹ch sö dông ®Êt n«ng nghiÖp æn ®Þnh ë vïng trung du vµ miÒn nói níc ta cña t¸c gi¶ Bïi Quang To¶n ®· ®Ò xuÊt sö dông ®Êt n«ng nghiÖp vïng ®åi nói vµ trung du. - §Æng V¨n Phô; Hµ Quang Kh¶i (1997) trong ch¬ng tr×nh tËp huÊn hç trî l©m nghiÖp x· héi (LNXH) cña Trêng §¹i häc L©m nghiÖp ®· ®a ra kh¸i niÖm vÒ hÖ thèng sö dông ®Êt vµ ®Ò xuÊt mét sè hÖ thèng vµ kü thuËt sö dông ®Êt bÒn v÷ng trong ®iÒu kiÖn ViÖt Nam 12 . Trong ®ã, c¸c t¸c gi¶ ®· ®i s©u ph©n tÝch vÒ:
9 + Quan ®iÓm vÒ tÝnh bÒn v÷ng. + Kh¸i niÖm tÝnh bÒn v÷ng vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng. + HÖ thèng sö dông ®Êt bÒn v÷ng. + Kü thuËt sö dông ®Êt bÒn v÷ng. + C¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ tÝnh bÒn v÷ng trong c¸c hÖ thèng vµ kü thuËt sö dông ®Êt. - VÊn ®Ò sö dông ®Êt ®ai g¾n liÒn víi viÖc b¶o vÖ ®é ph× nhiªu cña ®Êt vµ m«i trêng, sinh th¸i ë vïng ®åi nói trung du phÝa B¾c ViÖt nam, ®· ®îc Lª VÜ (1996) ®Ò cËp tíi trªn c¸c khÝa c¹nh sau: + TiÒm n¨ng ®Êt vïng trung du. + HiÖn tr¹ng sö dông ®Êt vïng trung du. + C¸c kiÕn nghÞ vÒ sö dông ®Êt bÒn v÷ng. - trÇn h÷u Viªn; Lª Sü ViÖt (1999) ®· nªu râ: X· lµ ®¬n vÞ qu¶n lý hµnh chÝnh nhá nhÊt, lµ ®¬n vÞ qu¶n lý vµ tæ chøc s¶n xuÊt l©m nghiÖp trong c¸c thµnh phÇn kinh tÕ tËp thÓ vµ t nh©n. C«ng t¸c quy ho¹ch cÇn gi¶i quyÕt nh÷ng néi dung s¶n xuÊt, c¸c gi¶i ph¸p kinh tÕ, kü thuËt thËt chi tiÕt, tû mü vµ cô thÓ. - VÊn ®Ò QHSD§ ®Êt cÊp vÜ m« cã sù tham gia cña ngêi d©n míi ®îc nghiªn cøu vµ øng dông trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y. Nghiªn cøu ®Çy ®ñ nhÊt vÒ QHSD§ cÊp x· ®îc t¸c gi¶ Vò Nh©m thùc hiÖn n¨m 1998 14 . - Tµi liÖu tËp huÊn vÒ quy ho¹ch sö dông ®Êt vµ giao ®Êt l©m nghiÖp cã sù tham gia cña ngêi d©n, t¸c gi¶ TrÇn H÷u Viªn (1999) ®· kÕt hîp ph¬ng ph¸p quy ho¹ch sö dông ®Êt trong níc vµ cña mét sè dù ¸n quèc tÕ ®ang ¸p dông t¹i mét sè vïng cã dù ¸n ë ViÖt Nam. Trong ®ã, t¸c gi¶ ®· tr×nh bµy vÒ kh¸i niÖm vµ nguyªn t¾c chØ ®¹o quy ho¹ch sö dông ®Êt vµ giao ®Êt cã ngêi d©n tham gia. - §Ó thùc hiÖn c«ng t¸c giao ®Êt kho¸n rõng cÊp x· trong khu©n khæ dù ¸n ®æi míi chiÕn lîc ph¸t triÓn l©m nghiÖp tõ n¨m 1993 ®· thùc hiÖn nghiªn cøu vµ thÝ ®iÓm ®Çu tiªn vÒ quy ho¹ch sö dông ®Êt vµ giao ®Êt l©m nghiÖp cÊp x· t¹i x· Tö Nª huyÖn T©n L¹c vµ x· Hang Kia, Pµ Cß, huyÖn Mai Ch©u, tØnh Hoµ B×nh. B¶n ®¸nh gi¸ vÒ trêng hîp cña x· Tö Nª cho thÊy cÇn ph¶i cã mét kÕ ho¹ch sö dông ®Êt chi tiÕt, tû mü h¬n hiÖn nay th× míi ®¸p øng ®îc yªu cÇu, tr¸nh ®îc c¸c m©u thuÉn kh«ng cÇn thiÕt cña céng ®ång ph¸t sinh sau quy ho¹ch. §Ò nghÞ ë ®©y lµ ®iÒu chØnh vµ thêi sù ho¸ kÕ ho¹ch lµ hÕt søc cÇn thiÕt.
10 - Ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn n«ng th«n miÒn nói giai ®o¹n 1996 - 2000 trªn ph¹m vi 5 tØnh: Lµo Cai, Tuyªn Quang, Hµ Giang, Yªn B¸i, Phó Thä ®· tiÕn hµnh thö nghiÖm quy ho¹ch ph¸t triÓn n«ng l©m nghiÖp cÊp x· trªn c¬ së x©y dùng kÕ ho¹ch ph¸t triÓn cÊp th«n vµ hé gia ®×nh. Theo Bïi §×nh To¸i vµ NguyÔn V¨n Nam n¨m 1998, tØnh Lµo Cai ®· x©y dùng m« h×nh sö dông PRA ®Ó tiÕn hµnh quy ho¹ch sö dông ®Êt, tØnh Hµ Giang ®· x©y dùng quy ho¹ch vµ lËp kÕ ho¹ch sö dông ®Êt 3 cÊp: X·, th«n vµ hé gia ®×nh. Ph¬ng ph¸p quy ho¹ch sö dông ®Êt dùa trªn PRA c¨n cø vµo nhu cÇu vµ nguyÖn väng cña ngêi sö dông ®Êt, víi c¸ch tiÕp cËn tõ díi lªn t¹o ra kÕ ho¹ch cã tÝnh kh¶ thi cao h¬n. Tuy nhiªn còng béc lé mét sè m©u thuÉn gi÷a nhu cÇu cña céng ®ång vµ ®Þnh híng cña Nhµ níc còng nh c¸c kÕ ho¹ch cña tØnh, huyÖn. T¸c gi¶ Vò V¨n MÔ vµ Desloges n¨m 1996 13 ®· thö nghiÖm ph¬ng ph¸p quy ho¹ch sö dông ®Êt cã ngêi d©n tham gia t¹i Qu¶ng Ninh ®· ®Ò xuÊt 6 nguyªn t¾c vµ c¸c bíc c¬ b¶n trong QHSD§ trong ®ã cÊp x· ®ãng vai trß ph¸t triÓn trong ph¬ng ph¸p qui ho¹ch. S¸u nguyªn t¾c ®ã lµ: KÕt hîp hµi hoµ gi÷a u tiªn cña ChÝnh phñ vµ nhu cÇu nguyÖn väng cña nh©n d©n ®Þa ph¬ng; tiÕn hµnh trong khu«n khæ luËt ®Þnh vµ c¸c nguån lùc hiÖn cã t¹i ®Þa ph¬ng; ®¶m b¶o tÝnh c«ng b»ng, chó ý ®Õn céng ®ång d©n téc miÒn nói, nhãm ngêi nghÌo vµ vai trß cña phô n÷; ®¶m b¶o ph¸t triÓn bÒn v÷ng; nguyªn t¾c cïng tham gia, kÕt hîp híng tíi môc tiªu ph¸t triÓn céng ®ång. Khi thö nghiÖm ph¬ng ph¸p nµy cho c¸c tØnh Thõa Thiªn HuÕ, Gia Lai, Sa §Ðc ®· cho thÊy quy ho¹ch cÊp x· ph¶i dùa trªn t×nh tr¹ng sö dông ®Êt hiÖn t¹i, tiÒm n¨ng s¶n xuÊt cña ®Êt, c¸c quy ®Þnh cña Nhµ níc vµ nhu cÇu nghÜa vô cña nh©n d©n. Xem xÐt mäi vÊn ®Ò liªn quan ®Õn ®Êt ®ai vµ sö dông tµi nguyªn cho thÊy c¸ch tiÕp cËn tæng hîp vµ toµn diÖn nµy phï hîp víi xu thÕ chung cña thÕ giíi hiÖn nay trong viÖc ¸p dông c¸c ph¬ng ph¸p qui ho¹ch tæng hîp. Trong 2 n¨m 1996, 1997 trong qu¸ tr×nh triÓn khai dù ¸n qu¶n lý nguån níc hå Yªn LËp cã sù tham gia cña ngêi d©n t¹i Hoµnh Bå tØnh Qu¶ng Ninh, t¸c gi¶ thö nghiÖm ph¬ng ph¸p lËp kÕ ho¹ch cã sù tham gia cña ngêi d©n ®Ó qui ho¹ch l©m n«ng nghiÖp cho 3 x·: B»ng C¶, Qu¶ng La vµ D©n Chñ, ph¬ng ph¸p PRA ®îc sö dông ®Ó qui ho¹ch l©m n«ng nghiÖp vµ x©y dùng dù ¸n cÊp x·, th«n cho 5 lÜnh vùc: Quy ho¹ch l©m nghiÖp, c©y ¨n qu¶ vµ cho qu¶n lý rõng phßng hé, qui ho¹ch trång trät, quy ho¹ch ch¨n nu«i vµ ®ång cá, kÕ ho¹ch ph¸t triÓn thuû lîi, lËp kÕ ho¹ch m¹ng líi tÝn dông th«n, b¶n díi sù hç trî cña dù ¸n x·. Sau 3 n¨m thùc hiÖn cho thÊy quy ho¹ch kh¸ phï hîp víi t×nh h×nh hiÖn t¹i lµ c¬ së v÷ng ch¾c cho lËp kÕ ho¹ch t¸c nghiÖp hµng n¨m. Tuy nhiªn nh÷ng h¹n chÕ do thiÕu nghiªn cøu vÒ ®Êt, ph©n tÝch hÖ thèng canh t¸c dÉn ®Õn viÖc lùa chän c©y trång cha hîp lý. Kinh
11 nghiÖm nµy ®ang ®îc ®óc rót lµm kinh nghiÖm cho nh÷ng n¨m tiÕp theo cña dù ¸n triÓn khai trªn 4 x· míi. - ¸p dông míi ®©y nhÊt cña t¸c gi¶ sau khi ®óc rót giai ®o¹n 1 cña dù ¸n t¹i Hoµnh Bå - Qu¶ng Ninh, nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu t¹i 3 ®iÓm nghiªn cøu cña ®Ò tµi nghiªn cøu sinh, t¸c gi¶ ®· vËn dông quy ho¹ch ph¸t triÓn l©m n«ng nghiÖp cho 4 x· më réng cña huyÖn Hoµnh Bå b»ng ph¬ng ph¸p kÕt hîp gi÷a PRA víi c¸c ph¬ng ph¸p ®èi tho¹i vµ phèi hîp c¸c ®èi t¸c, trong ®ã ph¬ng ph¸p ph©n tÝch hÖ thèng canh t¸c ®îc sö dông cho viÖc x¸c ®Þnh c©y trång. - Trong khu«n khæ cña ch¬ng tr×nh hîp t¸c kü thuËt ViÖt - §øc, dù ¸n Ph¸t triÓn l©m nghiÖp x· héi S«ng §µ ®· nghiªn cøu vµ thö nghiÖm ph¬ng ph¸p quy ho¹ch sö dông ®Êt vµ giao ®Êt l©m nghiÖp t¹i hai x· cña 2 huyÖn Yªn Ch©u (S¬n La) vµ Tña Chïa (Lai Ch©u) trªn c¬ së híng dÉn cña Côc kiÓm l©m. Víi c¸ch lµm 6 bíc vµ lÊy cÊp th«n b¶n lµm ®¬n vÞ chÝnh ®Ó quy ho¹ch, giao ®Êt l©m nghiÖp vµ ¸p dông c¸ch tiÕp cËn l©m nghiÖp x· héi ®èi víi céng ®ång d©n téc vïng cao cã thÓ lµ kinh nghiÖm tèt. Sù kh¸c biÖt víi c¸c ch¬ng tr×nh kh¸c lµ lÊy cÊp th«n b¶n lµm ®¶m b¶o quy ho¹ch phï hîp víi kÕt qu¶ nghiªn cøu x· héi vµ céng ®ång cña Donovan vµ nhiÒu ngêi kh¸c n¨m 1997 ë c¸c tØnh miÒn nói phÝa B¾c ViÖt Nam. - Tõ nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu cña ®Ò tµi nghiªn cøu sinh, n¨m 1999 vµ 2000 NguyÔn B¸ Ng·i cïng víi nhãm t vÊn cña Dù ¸n khu vùc l©m nghiÖp ViÖt Nam - ADB ®· nghiªn cøu vµ thö nghiÖm ph¬ng ph¸p quy ho¹ch vµ x©y dùng tiÓu dù ¸n cÊp x·. Môc tiªu lµ ®a ra mét ph¬ng ph¸p quy ho¹ch n«ng l©m nghiÖp cÊp x· cã sù tham gia cña ngêi d©n ®Ó x©y dùng tiÓu dù ¸n n«ng l©m nghiÖp cho 50 x· cña 4 tØnh: Thanh Ho¸, Gia Lai, Phó Yªn vµ Qu¶ng TrÞ. Kinh nghiÖm rót ra tõ viÖc ¸p dông ph¬ng ph¸p nµy lµ: + ViÖc tiÕn hµnh quy ho¹ch ph¶i dùa trªn kÕt qu¶ ®¸nh gi¸, ®iÒu tra nguån lùc mét c¸ch chi tiÕt, ®Çy ®ñ. + TiÕn hµnh quy ho¹ch sö dông ®Êt lµ c¬ së quan träng cho quy ho¹ch l©m n«ng nghiÖp. + TiÕn hµnh ph©n tÝch hÖ thèng canh t¸c lµm c¬ së cho viÖc lùa chän c©y trång vµ ph¬ng thøc sö dông ®Êt. + Quy ho¹ch l©m n«ng nghiÖp cÊp x· ph¶i ®îc tiÕn hµnh tõ lËp kÕ ho¹ch cÊp th«n, b¶n b»ng ph¬ng ph¸p cã sù tham gia trùc tiÕp cña ngêi d©n nh PRA.
12 + Tæng hîp vµ c©n ®èi kÕ ho¹ch cho ph¹m vi cÊp x· trªn c¬ së: §Þnh híng ph¸t triÓn chiÕn lîc cña huyÖn, tØnh; kh¶ n¨ng hç trî tõ bªn ngoµi; ®èi tho¹i vµ thèng nhÊt trùc tiÕp gi÷a ®¹i diÖn c¸c céng ®ång víi nhau, gi÷a ®¹i diÖn c¸c céng ®ång víi c¸n bé tØnh, huyÖn vµ dù ¸n. + Cã sù nhÊt trÝ chung cña toµn x· th«ng qua c¸c cuéc häp céng ®ång cÊp th«n hoÆc xãm. + Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, c¸c ch¬ng tr×nh vµ dù ¸n n«ng l©m nghiÖp nh Dù ¸n PAM, Dù ¸n trång rõng ViÖt - §øc t¹i L¹ng S¬n, Hµ B¾c, Thanh Ho¸, Qu¶ng Ninh...do GTZ tµi trî còng ®· sö dông triÖt ®Ó ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ n«ng th«n cã sù tham gia. VÒ mÆt lý luËn, mét sè ®Ò tµi nghiªn cøu cña §inh V¨n §Ò 8 , NguyÔn H÷u T©n, NguyÔn B¸ Ng·i...còng ®· tiÕn hµnh ë mét sè ®Þa ph¬ng. - N¨m 2000 luËn ¸n tiÕn sÜ cña NguyÔn B¸ Ng·i: "Nghiªn cøu c¬ së khoa häc vµ thùc tiÔn cho quy ho¹ch ph¸t triÓn l©m n«ng nghiÖp cÊp x· vïng trung t©m miÒn nói phÝa B¾c ViÖt Nam"[18] trong ®ã t¸c gi¶ nhÊn m¹nh vai trß cña ngêi d©n ®Þa ph¬ng vµ nhËn ®Þnh: Ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ nhanh n«ng th«n cã sù tham cña ngêi d©n lµ c«ng cô rÊt tèt, cã hiÖu qu¶ vµ ®¶m b¶o tÝnh kh¶ thi cho b¶n quy ho¹ch. 1.2.3. Nh÷ng kÕt luËn rót ra tõ nghiªn cøu vµ kinh nghiÖm cña ViÖt Nam vÒ quy ho¹ch sö dông ®Êt: Tõ kÕt qu¶ tæng kÕt vµ ph©n tÝch c¸c nghiªn cøu vµ thö nghiÖm vÒ quy ho¹ch l©m n«ng nghiÖp ë ViÖt Nam cho phÐp rót ra mét sè kÕt luËn cho nghiªn cøu: - HiÖn t¹i ViÖt Nam cha cã nghiªn cøu ®Çy ®ñ vÒ quy ho¹ch l©m n«ng nghiÖp cÊp ®Þa ph¬ng. MÆc dï ®· cã mét sè nh÷ng thö nghiÖm vÒ quy ho¹ch sö dông ®Êt cÊp ®Þa ph¬ng nhng nh÷ng thö nghiÖm nµy cha ®îc tæng kÕt, ®¸nh gi¸ vµ ph¸t triÓn thµnh ph¬ng ph¸p luËn. - Ph¬ng ph¸p QHSD§ cha thèng nhÊt mçi mét ®Þa ph¬ng, mét dù ¸n sö dông mét ph¬ng ph¸p QHSD§ riªng. - Ph¬ng ph¸p quy ho¹ch cã sù tham gia cña ngêi d©n míi ®îc ¸p dông trong c«ng t¸c QHSD§ tuy ®· ®¹t ®îc mét sè thµnh c«ng nhng cha ®îc tæng kÕt nªn cha x©y dùng ®îc ph¬ng ph¸p chung nhÊt cho quy ho¹ch l©m n«ng nghiÖp. - Néi dung quy ho¹ch vÉn cha x¸c ®Þnh ®îc mèi quan hÖ gi÷a quy ho¹ch cÊp x· víi quy ho¹ch cÊp trªn, cha cã sù thèng nhÊt vµ tÝnh riªng rÏ gi÷a quy
13 ho¹ch cÊp x· víi cÊp th«n, b¶n. ThiÕu nh÷ng nghiªn cøu trong viÖc quy ho¹ch sö dông ®Êt cho cÊp th«n, b¶n. - ThiÕu sù phèi kÕt hîp gi÷a c¸c ngµnh kinh tÕ trong viÖc x©y dùng ph¬ng ¸n QHSD§ dÉn tíi viÖc lóng tóng, chång chÐo trong sö dông ®Êt ë nhiÒu ®Þa ph¬ng. - ThiÕu c¸c nghiªn cøu c¬ b¶n hç trî cho c«ng t¸c QHSD§ cho tõng ®Þa ph¬ng cô thÓ nh mét sè vÊn ®Ò cÇn tiÕn hµnh nghiªn cøu tríc nh ®¸nh gÝa tiÒm n¨ng ®Êt ®ai, nghiªn cøu chiÕn lîc thÞ trêng tiªu thô l©m n«ng s¶n, nghiªn cøu tËp ®oµn c©y trång... dÉn tíi tÝnh kh¶ thi cña ph¬ng ¸n QHSD§ kh«ng cao. 1.2.4. Mét sè chÝnh s¸ch quan träng cña §¶ng vµ Nhµ níc vÒ c«ng t¸c qu¶n lý ®Êt ®ai vµ quy ho¹ch sö dông ®Êt: - HiÕn ph¸p níc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam n¨m 1992 nªu râ ''Nhµ níc thèng nhÊt qu¶n lý toµn bé ®Êt ®ai theo quy ho¹ch vµ ph¸p luËt, ®¶m b¶o sö dông ®óng môc ®Ých vµ cã hiÖu qu¶ ”. - LuËt §Êt ®ai n¨m 2003 ®îc Quèc héi níc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam kho¸ XI, kú häp thø 4 th«ng qua LuËt sè:13/2003/QH11 ngµy 26-11- 2003. - LuËt B¶o vÖ vµ Ph¸t triÓn rõng ®îc Quèc héi níc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam kho¸ XI kú häp thø 6 th«ng qua LuËt sè: 29/2004/QH11 ngµy 03- 12- 2004. - NghÞ ®Þnh sè:181/2004/N§-CP cña ChÝnh phñ vÒ viÖc híng dÉn c«ng t¸c quy ho¹ch sö dông ®Êt vÜ m« vµ vi m«, QHSD§ vµ giao ®Êt n«ng nghiÖp. - NghÞ ®Þnh sè: 23/2006/N§-CP ngµy 03 th¸ng 3 n¨m 2006 cña ChÝnh phñ vÒ viÖc quy ho¹ch, kÕ ho¹ch b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng; giao rõng, cho thuª rõng, thu håi rõng, chuyÓn môc ®Ých sö dông rõng, chuyÓn ®æi, chuyÓn nhîng, tÆng cho; c«ng nhËn, ®¨ng ký, cho thuª l¹i, thÕ chÊp, b¶o l·nh, gãp vèn, thõa kÕ quyÒn sö dông rõng, quyÒn së h÷u rõng s¶n xuÊt lµ rõng trång; thèng kª, kiÓm kª, theo dâi diÔn biÕn tµi nguyªn rõng. Tr¸ch nhiÖm qu¶n lý nhµ níc vÒ b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng cña uû ban nh©n d©n cÊp x·. - NghÞ ®Þnh sè:17/2006 N§-CP cña ChÝnh phñ. NghÞ ®Þnh nµy bæ sung söa ®æi vµ b·i bá mét sè ®iÒu cña c¸c NghÞ ®inh sè:181/2004 N§-CP vµ NghÞ ®Þnh sè: 187/2004 N§-CP.
14 Mét sè v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt kh¸c - QuyÕt ®Þnh sè: 661/TTg ngµy 29/7/1998 cña Thñ tíng ChÝnh phñ vÒ Ch¬ng tr×nh trång míi 5 triÖu ha rõng. - NghÞ quyÕt sè: 22/ NQ - TW cña Bé ChÝnh trÞ vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ miÒn nói lµm thay ®æi bíc ®Çu vÒ c¬ së h¹ tÇng, giao th«ng, gi¸o dôc, y tÕ...t¹o ra m«i trêng kinh tÕ thuËn lîi cho ph¸t triÓn l©m nghiÖp x· héi. Lµm c¬ së ®Þnh híng cho viÖc QHSD§ theo c¬ chÕ kinh tÕ thÞ trêng. - Th«ng t sè: 95/2004/TT - BTC ngµy 11/10/2004 cña Bé Tµi chÝnh vÒ viÖc híng dÉn mét sè chÝnh s¸ch hç trî tµi chÝnh vµ u ®·i vÒ thuÕ ph¸t triÓn vïng nguyªn liÖu vµ c«ng nghiÖp chÕ biÕn n«ng, l©m, thuû s¶n vµ muèi. - C«ng v¨n sè: 2691/BNN-HTX ngµy 8/11/2004 cña Bé NN& PTNT vÒ viÖc híng dÉn thùc hiÖn kÕ ho¹ch n¨m 2005 vÒ c¸c dù ¸n thuéc Ch¬ng tr×nh xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, viÖc lµm, Ch¬ng tr×nh 135. - ChØ thÞ cña Thñ tíng ChÝnh phñ sè: 28/2004/CT-TTg vÒ viÖc kiÓm kª ®Êt ®ai n¨m 2005; Th«ng t số: 01/2005 /TT-BTNMT cña Bé Tµi nguyªn vµ M«i trêng híng dÉn mét sè ®iÒu cña NghÞ ®Þnh sè: 181/2004N§-CP ngµy 29 th¸ng10 n¨m 2004. - §Þnh møc kinh tÕ kü thuËt trång rõng, khoanh nu«i xóc tiÕn t¸i sinh rõng vµ b¶o vÖ rõng (Ban hµnh kÌm theo QuyÕt ®Þnh sè:38/2005/Q§-BNN ngµy 06 th¸ng 7 n¨m 2005 cña Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n). - QuyÕt ®Þnh sè: 210/2006/Q§-TTg ngµy 12 th¸ng 9 n¨m 2006 cña Thñ tíng ChÝnh phñ vÒ viÖc ban hµnh c¸c nguyªn t¾c, tiªu chÝ vµ ®Þnh møc ph©n bæ chi ®Çu t ph¸t triÓn b»ng nguån ng©n s¸ch Nhµ níc giai ®o¹n 2007- 2010. - QuyÕt ®Þnh sè:178/2001/Q§-TTg ngµy 12/11/2001 cña Thñ tíng ChÝnh phñ vÒ QuyÒn hëng lîi, nghÜa vô cña hé gia ®×nh, c¸ nh©n ®îc giao, ®îc thuª, nhËn kho¸n rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp”. - QuyÕt ®Þnh sè: 40/2005/Q§-BNN, ngµy 07/7/2005 cña Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n vÒ viÖc ban hµnh Quy chÕ vÒ khai th¸c gç vµ l©m s¶n kh¸c.
15 Ch¬ng 2 Môc tiªu, ®èi tîng, ph¹m vi, néi dung vµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu 2.1. Môc tiªu nghiªn cøu: 2.1.1. Môc tiªu tæng qu¸t. Sö dông ®Êt L©m, N«ng nghiÖp x· Híng S¬n, huyÖn Híng Ho¸, tØnh Qu¶ng TrÞ, ph¸t triÓn æn ®Þnh trong giai ®o¹n 2008 - 2017. 2.1.2. Môc tiªu cô thÓ. - Ph©n tÝch ¶nh hëng (t¸c ®éng) cña c¸c chÝnh s¸ch vµ ®iÒu kiÖn c¬ b¶n ®Õn viÖc sö dông ®Êt l©m n«ng nghiÖp x·. - LËp quy ho¹ch vµ kÕ ho¹ch sö dông ®Êt l©m n«ng nghiÖp x· æn ®Þnh trong thêi kú 10 n¨m. - LËp quy ho¹ch sö dông ®Êt cho th«n ®iÓn h×nh thuéc x· thùc hiÖn theo nguyªn t¾c g¾n kÕt gi÷a quy ho¹ch ®Þnh híng cÊp x· víi quy ho¹ch cô thÓ th«ng qua kinh nghiÖm cña céng ®ång d©n c cÊp th«n. 2.2. §èi tîng nghiªn cøu: - LuËt §Êt ®ai, LuËt B¶o vÖ vµ Ph¸t triÓn rõng vµ c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt cã liªn quan. - §iÒu kiÖn c¬ b¶n, ®iÒu kiÖn d©n sinh kinh tÕ - x· héi vµ nh©n v¨n cña th«n, x·. - T×nh h×nh sö dông ®Êt l©m n«ng nghiÖp x· Híng S¬n vµ th«n Nguån Rµo. - ThÞ trêng, gi¸ c¶ l©m n«ng s¶n t¹i x· vµ c¸c vïng l©n cËn trong vµ ngoµi tØnh. 2.3. Ph¹m vi giíi h¹n cña ®Ò tµi: §Ò tµi tiÕn hµnh nghiªn cøu vµ ®Ò xuÊt ph¬ng ¸n QHSD§ L©m, N«ng nghiÖp cÊp x· lµm khung c¬ së cho c«ng t¸c QHSD§ cÊp th«n, vµ x©y dùng ph¬ng ¸n QHSD§ l©m n«ng nghiÖp cho mét th«n ®iÓn h×nh trong x· lµm mÉu ®Ó tiÕn hµnh ®¸nh gi¸ rót kinh nghiÖm vµ nh©n réng cho tÊt c¶ c¸c th«n trong x·. §Þa ®iÓm nghiªn cøu x· Híng S¬n, huyÖn Híng Ho¸, tØnh Qu¶ng TrÞ.
16 2.4. Néi dung nghiªn cøu: 2.4.1. T¸c ®éng cña chÝnh s¸ch, ph¸p luËt ®Õn sö dông ®Êt l©m n«ng nghiÖp cÊp x·. 2.4.1.1. Ph©n tÝch LuËt §Êt ®ai, LuËt B¶o vÖ vµ Ph¸t triÓn rõng. 2.4.1.2. Ph©n tÝch c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt cã liªn quan. 2.4.2. ¶nh hëng cña ®iÒu kiÖn c¬ b¶n ®Õn viÖc sö dông ®Êt l©m n«ng nghiÖp x·. 2.4.2.1. §iÒu tra ®iÒu kiÖn tù nhiªn (®Þa h×nh, khÝ hËu, thuû v¨n, thæ nhìng...) vµ t×nh h×nh s¶n xuÊt l©m n«ng nghiÖp. 2.4.2.2. §iÒu tra hiÖn tr¹ng qu¶n lý, sö dông ®Êt l©m n«ng nghiÖp cña x·. 2.4.2.3. DiÖn tÝch theo 3 lo¹i rõng vµ ph©n cÊp phßng hé. 2.4.2.4. X©y dùng b¶n ®å hiÖn tr¹ng. 2.4.3. §iÒu tra t×nh h×nh sö dông l©m n«ng s¶n, ph©n tÝch thÞ trêng l©m n«ng s¶n. 2.4.3.1. §iÒu tra t×nh h×nh sö dông l©m n«ng s¶n. 2.4.3.2. Nghiªn cøu thÞ trêng l©m n«ng s¶n. 2.4.4. Nghiªn cøu hiÖn tr¹ng sö dông ®Êt l©m n«ng nghiÖp x· vµ dù b¸o biÕn ®éng, chuyÓn ®æi môc ®Ých sö dông ®Êt. 2.4.5. LËp quy ho¹ch vµ kÕ ho¹ch sö dông ®Êt l©m n«ng nghiÖp x·. 2.4.5.1. Ph¬ng híng, môc tiªu cña quy ho¹ch sö dông ®Êt l©m n«ng nghiÖp. 2.4.5.2. Ph¬ng ¸n quy ho¹ch ph©n bæ, sö dông ®Êt ®ai. 2.4.5.3. Quy ho¹ch diÖn tÝch theo 3 lo¹i rõng. 2.4.5.4. Quy ho¹ch c¸c biÖn ph¸p s¶n xuÊt l©m n«ng nghiÖp. 2.4.5.5. Dù tÝnh ®Çu t vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ - x· héi, m«i trêng. 2.4.5.6. §Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p thùc hiÖn ph¬ng ¸n quy ho¹ch. 2.4.5.7. KÕ ho¹ch, tiÕn ®é sö dông ®Êt. 2.4.6. Quy ho¹ch sö dông ®Êt Th«n. 2.4.6.1. Lùa chän th«n tiÕn hµnh. 2.4.6.2. Mét sè ®Æc ®iÓm riªng vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ-x· héi cña th«n.
17 2.4.6.3. HiÖn tr¹ng sö dông ®Êt vµ s¬ ®å l¸t c¾t th«n, ph©n tÝch lÞch mïa vô. 2.4.6.4. X¸c ®Þnh nhu cÇu l¬ng thùc, gç cñi. 2.4.6.5. Nhu cÇu sö dông ®Êt vµ tiÒm n¨ng ®Êt ®ai. 2.4.6.6. Nghiªn cøu x©y dùng ph¬ng ¸n QHSD§ cho th«n. - Quy ho¹ch sö dông ®Êt l©m n«ng nghiÖp. + Quy ho¹ch ph©n bæ sö dông ®Êt ®ai. + §¸nh gi¸ lùa chän c©y trång, vËt nu«i. - Dù tÝnh vèn ®Çu t, tÝnh hiÖu qu¶ thùc hiÖn quy ho¹ch sö dông ®Êt. 2.5. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu: 2.5.1. Ph¬ng ph¸p chØ ®¹o. - Ph©n tÝch tæng hîp ®Êt l©m n«ng nghiÖp vµ sö dông ®Êt kh¸c (¸p dông ®èi víi QHSD§ x·). - Ph©n tÝch hÖ thèng sö dông ®Êt l©m nghiÖp, n«ng nghiÖp (¸p dông ®èi víi QHSD§ x·). - Ph¬ng ph¸p cã sù tham gia cña céng ®ång d©n c cÊp th«n b¶n (¸p dông ®èi víi QHSD§ th«n). Trong x· chän 4/7 th«n cña x· ®Ó ®iÒu tra pháng vÊn (theo ph¬ng thøc qu¸ b¸n) nh»m h¹n chÕ sù tèn kÐm vÒ thêi gian, kinh phÝ nhng vÉn ®¶m b¶o lîng th«ng tin cÇn thiÕt cho QHSD§ th«n vµ cã nhiÒu c¬ héi lùa chän mét th«n ®iÓn h×nh ®Ó QHSD§ l©m n«ng nghiÖp thÝ ®iÓm. Trong qu¸ tr×nh QHSD§ th«n cã sù ph©n tÝch ®¸nh gi¸ rót ra ®îc nh÷ng u khuyÕt ®iÓm, lo¹i trõ nh÷ng bÊt cËp thiÕu thùc tiÔn, thiÕu khoa häc tõ ®ã ¸p dông cho 06 th«n cßn l¹i trong x·. Th«n ®îc chän ph¶i tho¶ m·n c¸c tiªu chÝ sau: cã ranh giíi râ rµng kh«ng tranh chÊp ®Êt ®ai, ®· ®îc giao ®Êt l©u dµi, ngêi d©n cã nguyÖn väng ®îc tiÕn hµnh QHSD§ l©m n«ng nghiÖp ®Ó æn ®Þnh s¶n xuÊt, cã kh¶ n¨ng tham gia x©y dùng ph¬ng ¸n QHSD§, c¬ cÊu ®Êt ®ai ®Æc trng cho toµn x·, cã c¸c kiÓu sö dông ®Êt l©m n«ng nghiÖp ®a d¹ng. - Chän hé gia ®×nh pháng vÊn: + Ph©n lo¹i hé gia ®×nh: Dùa theo ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ tiÒm n¨ng ph¸t triÓn theo ph¬ng ph¸p cho ®iÓm c¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ cho ®iÓm bao gåm:
18 - TiÒm n¨ng ®Êt ®ai. - Tæng vèn ®Çu t cho s¶n xuÊt. - Tæng thu nhËp thùc tÕ. - Tr×nh ®é vµ kh¶ n¨ng tæ chøc s¶n xuÊt. Bèn chØ tiªu nµy cã tÇm quan träng nh nhau cã thang ®iÓm lµ 5 (Kh¸), 3 (Trung b×nh), 2 (KÐm). TÝnh tæng ®iÓm vµ xÕp lo¹i hé gia ®×nh, c¸c hé cã tæng ®iÓm > 17 ®iÓm ®îc xÕp lo¹i hé kh¸, tõ 12- 17 ®iÓm ®îc xÕp lo¹i hé trung b×nh, < 12 ®iÓm xÕp lo¹i hé kÐm. Chän 15 hé/th«n: §èi tîng pháng vÊn ®îc chän theo tiªu chÝ ph©n lo¹i tiÒm n¨ng ph¸t triÓn trong s¶n xuÊt l©m n«ng nghiÖp, sè lîng hé ®iÒu tra pháng vÊn gåm : 5 hé Kh¸ (A), 5 hé Trung b×nh (B), 5 hé KÐm (C). 2.5.2. Ph¬ng ph¸p thu thËp sè liÖu. 2.5.2.1. Ph¬ng ph¸p kÕ thõa cã chän läc c¸c tµi liÖu thø cÊp. Sö dông ph¬ng ph¸p kÕ thõa cã chän läc c¸c nguån tµi liÖu thø cÊp t¹i ®Þa ph¬ng vµ cña c¸c c¬ quan h÷u quan nh: - Tµi liÖu vÒ ®Þa lý, ®Êt ®ai, thæ nhìng. - Tµi liÖu vÒ khÝ hËu, thñy v¨n. - Tµi liÖu vÒ d©n sinh, kinh tÕ x· - héi, qu¶n lý th«n, b¶n. - Nh÷ng tµi liÖu ®· cã vÒ lÜnh vùc n«ng l©m nghiÖp. - Ph©n lo¹i rõng vµ c¸c lo¹i ®Êt ®ai kh¸c. - B¶n ®å quy ho¹ch huyÖn, b¶n ®å hiÖn tr¹ng sö dông ®Êt, b¶n ®å giao ®Êt, giao rõng... cã trong khu vùc. - Tµi liÖu khuyÕn n«ng, khuyÕn l©m ... vµ c¸c tµi liÖu kh¸c cã liªn quan. - C¸c b¸o c¸o tæng kÕt vÒ t×nh h×nh s¶n xuÊt l©m n«ng nghiÖp cña x·. - Ph¬ng ¸n quy ho¹ch sö dông ®Êt cña x· tríc ®©y. - Th«ng tin thÞ trêng vµ tiªu thô s¶n phÈm l©m n«ng s¶n trªn ®Þa bµn x· vµ khu vùc nghiªn cøu. - Ph¬ng híng, chñ tr¬ng, chÝnh s¸ch, nghÞ quyÕt cña tØnh, huyÖn ®èi víi ho¹t ®éng quy ho¹ch, qu¶n lý sö dông ®Êt.