Luận văn Thạc sĩ Khoa học Lâm nghiệp: Nghiên cứu khu hệ Dơi ở Khu bảo tồn thiên nhiên Kim Hỷ, Bắc Kạn

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:129

Thêm vào BST

Báo xấu

17
lượt xem 1
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài nghiên cứu nhằm điều tra và mô tả được các đặc điểm hình thái, sóng siêu âm đặc trưng riêng cho mỗi loài Dơi tại khu vực nghiên cứu; xây dựng khóa định loại Dơi ở khu vực nghiên cứu theo đặc điểm hình thái ngoài và hộp sọ; đề xuất một số giải pháp bảo tồn Dơi cho khu vực nghiên cứu.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học Lâm nghiệp: Nghiên cứu khu hệ Dơi ở Khu bảo tồn thiên nhiên Kim Hỷ, Bắc Kạn

Bé Gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Bé n«ng nghiÖp vµ PTNT Trêng ®¹i häc l©m nghiÖp ------o0o------ §µo nh©n lîi Nghiªn cøu khu hÖ d¬i ë khu b¶o tån thiªn nhiªn Kim Hû, B¾c k¹n Chuyªn ngµnh : L©m Häc M· sè : 60.62.60 LuËn v¨n th¹c sÜ khoa häc l©m nghiÖp Ngêi híng dÉn khoa häc : GS. TS. Lª Vò Kh«i Hµ T©y. 07.2007
Lêi c¶m ¬n §Ó ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ sau 3 n¨m häc tËp, rÌn luyÖn trong nghiªn cøu khoa häc cña häc viªn cao häc t¹i Trêng §¹i häc L©m nghiÖp, ®îc sù nhÊt trÝ cña Khoa sau §¹i häc vµ Trêng §¹i häc L©m nghiÖp, t«i tiÕn hµnh thùc hiÖn luËn v¨n tèt nghiÖp: “Nghiªn cøu khu hÖ d¬i t¹i Khu b¶o tån thiªn nhiªn Kim Hû, B¾c K¹n”, víi sù híng dÉn khoa häc cña GS. TS. Lª Vò Kh«i - Khoa sinh häc- Trêng §¹i häc Khoa häc Tù nhiªn - §¹i häc Quèc gia Hµ Néi. §Ó hoµn thµnh luËn v¨n tèt nghiÖp nµy, t«i ®· nhËn ®îc rÊt nhiÒu sù gióp ®ì cña tÊt c¶ c¸c thÇy gi¸o, c« gi¸o, c¸c nhµ chuyªn m«n trong suèt thêi gian häc tËp t¹i trêng. §Æc biÖt lµ sù gióp ®ì trùc tiÕp cña thÇy Lª Vò Kh«i trong c¶ qu¸ tr×nh thùc hiÖn vµ hoµn thµnh luËn v¨n nµy. C¶m ¬n thÇy rÊt nhiÒu! Nh©n dÞp nµy, t«i xin bµy tá lêi c¶m ¬n tíi Ban gi¸m hiÖu, Khoa sau §¹i häc - Trêng §¹i häc L©m nghiÖp; Trêng §¹i häc Khoa häc Tù nhiªn Hµ Néi; Trêng §¹i Häc T©y B¾c; ViÖn Sinh th¸i Tµi nguyªn Sinh vËt; Tæ chøc PRCF, Ban qu¶n lÝ Khu b¶o tån thiªn nhiªn Kim Hû vµ c¸c ®ång chÝ V¬ng T©n Tó, NguyÔn V¨n Dòng , N«ng Xu©n Lanh ®· t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho t«i trong qu¸ tr×nh thu thËp sè liÖu, thùc hiÖn luËn v¨n. Qua ®©y t«i còng xin ch©n thµnh c¶m ¬n ThS. Vò §×nh Thèng, ¤ng Neil Furey, ®· ®ãng gãp cho ®Ò tµi nh÷ng ý kiÕn quÝ b¸u. Víi néi dung nghiªn cøu cña ®Ò tµi cßn hÕt søc míi mÎ, thiÕu nhiÒu tµi liÖu ®Ó tham kh¶o, thêi gian kh¶o s¸t t¹i thùc ®Þa cha nhiÒu. B¶n th©n, víi mong muèn kÕt qu¶ ®Ò tµi gãp phÇn nhá trong viÖc nghiªn cøu khu hÖ D¬i Khu B¶o tån thiªn nhiªn Kim Hû. MÆc dï ®· cè g¾ng rÊt nhiÒu, nhng do thêi gian, tµi liÖu tham kh¶o vµ tr×nh ®é h¹n chÕ nªn ch¾c ch¾n ®Ò tµi kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt. Chóng t«i rÊt mong nhËn ®îc nh÷ng ý kiÕn ®ãng gãp cña c¸c nhµ khoa häc vµ c¸c ®ång nghiÖp ®Ó luËn v¨n tèt nghiÖp nµy ®îc hoµn thiÖn h¬n. Xin ch©n thµnh c¶m ¬n! Hµ T©y, th¸ng 8 n¨m 2007 §µo Nh©n Lîi
Danh lôc c¸c ch÷ viÕt t¾t CBL : ChiÒu dµi sä (®îc tÝnh tõ m¶nh tríc x¬ng hµm ®Õn låi cÇu chÈm C-C : Kho¶ng c¸nh gi÷a hai r¨ng nanh hµm trªn (mm) CCL : ChiÒu dµi sä (®îc tÝnh tõ r¨ng nanh ®Õn låi cÇu chÈm) (mm). Cr : Dµi èng ch©n (mm) Dur : Thêi gian cña mét lÇn ph¸t ©m (ms). E : ChiÒu dµi tai (mm) EF : TÇn sè kÕt thóc ph¸t ©m cña con vËt (KHz). FA : ChiÒu dµi c¸nh tay (mm) GL : ChiÒu dµi lín nhÊt cña hép sä (mm) HF : Dµi bµn ch©n sau (mm). IPI : Thêi gian b¾t ®Çu lÇn ph¸t ©m nµy ®Õn b¾t ®Çu lÇn ph¸t ©m tiÕp theo (ms). LW : BÒ réng gi÷a hai lç ë phÝa tríc æ m¾t (mm) ML : ChiÒu dµi hµm díi (mm) Mn-Mn : BÒ réng gi÷a hai r¨ng hµm cuèi cïng (mm) MW : BÒ réng gi÷a hai x¬ng chóm (mm). PF : TÇn sè øng víi møc n¨ng lîng lín nhÊt (Peak frequency) P-M : ChiÒu dµi d·y r¨ng hµm (mm) SD : S¸ch §á ViÖt Nam SF : TÇn sè b¾t ®Çu ph¸t ©m cña con vËt (KHz) T : ChiÒu dµi ®u«i ®îc tÝnh tõ mót ®u«i ®Õn gi÷a hËu m«n (mm). UI : S¸ch §á IUCN W : Träng lîng (gam). ZW : BÒ réng gi÷a hai x¬ng gß m¸ (mm) C1 – Mn : ChiÒu dµi tõ r¨ng nanh ®Õn r¨ng hµm cuèi cïng hµm díi C1- M3 : ChiÒu dµi tõ r¨ng nanh ®Õn r¨ng hµm cuèi cïng
Danh lôc c¸c b¶ng biÓu TT Tªn b¶ng Trang 2.1 DiÖn tÝch c¸c lo¹i ®Êt khu vùc nghiªn cøu................................... 10 2.1 C¸c kiÓu th¶m thùc vËt rõng khu vùc Kim Hû............................. 11 2.3 Thµnh phÇn thùc vËt rõng khu vùc Kim Hû................................. 12 2.4 D©n sè lao ®éng khu vùc nghiªn cøu................................................ 13 4.1 Danh lôc c¸c loµi d¬i ®· ghi nhËn ë KBTTN Kim Hû....................... 24 4.2 Thµnh phÇn ph©n lo¹i häc khu hÖ d¬i Kim Hû........................... 26 So s¸nh thµnh phÇn loµi d¬i ë khu vùc nghiªn cøu víi mét sè 4.3 khu b¶o tån..................................................................................... 27 4.4 So s¸nh thµnh phÇn loµi d¬i khu vùc d©n c vµ trong rõng..................... 28 4.5 ChØ sè kÝch thíc c¬ thÓ Rousettus leschenaulti................................. 38 4.6 ChØ sè kÝch thíc hép sä Rousettus leschenaulti………………… 38 4.7 ChØ sè kÝch thíc c¬ thÓ Eonycteris spelaea................................. 39 4.8 ChØ sè kÝch thíc hép säEonycteris spelaea…............................. 40 4.9 ChØ sè kÝch thíc c¬ thÓ Cynopterus sphinx................................. 41 4.10 ChØ sè kÝch thíc hép sä Cynopterus sphinx................................ 42 4.11 ChØ sè kÝch thíc c¬ thÓ Megaderma lyra.................................... 45 4.12 ChØ sè kÝch thíc hép sä Megaderma lyra................................... 46 4.13 ChØ sè kÝch thíc c¬ thÓ Hipposideros larvatus........................... 48 4.14 ChØ sè kÝch thíc hép sä Hipposideros larvatus........................... 49 4.15 ChØ sè kÝch thíc c¬ thÓ Hipposideros pomona........................... 50 4.16 ChØ sè kÝch thíc hép sä Hipposideros pamona........................... 51 4.17 ChØ sè kÝch thíc c¬ thÓ Hipposideros amiger............................. 53 4.18 ChØ sè kÝch thíc hép sä Hipposideros amiger ........................... 54 4.19 ChØ sè kÝch thíc c¬ thÓ Hipposideros lylei.................................. 55 4.20 ChØ sè kÝch thíc hép sä Hipposideros lylei................................. 55 4.21 ChØ sè kÝch thíc c¬ thÓ Asellicus stoliezkanus........................... 58
4.22 ChØ sè kÝch thíc hép sä Asellicus stoliezkanus........................... 58 4.23 ChØ sè kÝch thíc c¬ thÓ Rhinolophus paradoxolophus ........................ 61 4.24 ChØ sè kÝch thíc hép sä Rhinolophus paradoxolophus ...................... 61 4.25 ChØ sè kÝch thíc c¬ thÓ Rhinolophus macrotis..................................... 63 4.26 ChØ sè kÝch thíc c¬ thÓ Rhinolophus pearsoni …………………. 65 4.27 ChØ sè kÝch thíc hép sä Rhinolophus pearsoni............................ 66 4.28 ChØ sè kÝch thíc c¬ thÓ Rhinolophus pusillus............................... 68 4.29 ChØ sè kÝch thíc hép sä Rhinolophus pusillus........................... 68 4.30 ChØ sè kÝch thíc c¬ thÓ Rhinolophus affinis............................... 70 4.31 ChØ sè kÝch thíc hép sä Rhinolophus affinis.............................. 70 4.32 ChØ sè kÝch thíc c¬ thÓ Rhinolophus stheno.............................. 72 4.33 ChØ sè kÝch thíc hép sä Rhinolophus affinis.............................. 73 4.34 ChØ sè kÝch thíc c¬ thÓ Rhinolophus sinicus............................. 74 4.35 ChØ sè kÝch thíc hép sä Rhinolophus sinicus............................. 75 4.36 ChØ sè kÝch thíc c¬ thÓ Ia io........................................................ 78 4.37 ChØ sè kÝch thíc hép sä Ia io....................................................... 79 4.38 ChØ sè kÝch thíc c¬ thÓ Scotomanes ornatus…………………. 81 4.39 ChØ sè kÝch thíc c¬ thÓ Murina cyclotis..................................... 84 4.40 ChØ sè kÝch thíc hép sä Murina cyclotis..................................... 85 4.41 ChØ sè kÝch thíc c¬ thÓ Murina sp............................................. 86 4.42 ChØ sè kÝch thíc hép sä Murina sp............................................. 86 4.43 ChØ sè kÝch thíc c¬ thÓ Murina tubinaris................................... 87 4.44 ChØ sè kÝch thíc hép sä Murina tubinaris.................................. 87 4.45 ChØ sè kÝch thíc hép sä Murina tiensa....................................... 89 4.46 ChØ sè kÝch thíc c¬ thÓ Harpiocephalus harpia......................... 90 4.47 ChØ sè kÝch thíc hép sä Harpiocephalus harpia........................ 91 4.48 ChØ sè kÝch thíc c¬ thÓ Myotis chinensis.................................... 92 4.49 ChØ sè kÝch thíc hép sä Myotis chinensis................................... 93
4.50 ChØ sè kÝch thíc c¬ thÓ Myotis ricketti....................................... 94 4.51 ChØ sè kÝch thíc c¬ thÓ Myotis siligorensis................................. 97 4.52 ChØ sè kÝch thíc hép sä Myotis siligorensis................................ 98 4.53 ChØ sè kÝch thíc c¬ thÓ Myotis ater............................................ 99
Danh lôc c¸c h×nh ¶nh TT Tªn h×nh Trang S¬ ®å thu mÉu d¬i kÕt hîp gi÷a Líi mê vµ bÉy Thô CÇm trªn 3.1 khe nói.......................................................................................... 18 3.2 S¬ ®å sö dông líi mê ®Ó b¾t d¬i trªn c¸c khe nói..................... 18 3.3 Ph¬ng ph¸p ®o c¸c chØ sè cña c¬ thÓ d¬i.............................................. 20 3.4 Ph¬ng ph¸p ®o c¸c chØ tiªu vÒ sä D¬i.................................................... 21 3.5 Ph¬ng ph¸p lÊy c¸c chØ sè vÒ siªu ©m................................................... 22 3.6 Ph¬ng ph¸p lÊy tÇn sè øng víi møc n¨ng lîng lín nhÊt (PF)…... 22 4.1 H×nh d¹ng ®Çu vµ mµng ®u«i cña Pteropodidae……………… 37 4.2 §Çu vµ mµng gian ®ïi cña Megadermatidae.............................. 44 4.3 Phæ siªu ©m cña hä Megadermatidae......................................... 44 4.4 §Çu vµ cÊu tróc l¸ mòi cña Hipposideridae…………………... 47 4.5 Phæ siªu ©m cña hä Hipposideridae…………………………… 48 4.6 CÊu tróc x¬ng mòi Hipposideros.............................................. 53 4.7 H×nh d¹ng mµng gian ®ïi cña Coelops frithii Blyth, 1848…... 56 4.8 CÊu t¹o l¸ mòi cña hä D¬i l¸ mòi (Rhinolophidae)…………... 59 4.9 Phæ siªu ©m cña loµi trong hä Rhinolophidae........................... 60 4.10 H×nh d¹ng l¸ mòi cña Rhinolophus paradoxolophus Bourret, 1951... 61 4.11 H×nh d¹ng l¸ mòi cña Rhinolophus macrotis Byth, 1844……. 62 4.12 H×nh vÏ d¹ng mòi cña D¬i l¸ Pec - x«n…………………………. 65 4.13 H×nh d¹ng l¸ mòi cña Rhinolophus pusillus Temminck, 1834 67 4.14 H×nh d¹ng l¸ mòi cña Rhinolophus affinis Horsfield, 1823……… 69 4.15 H×nh d¹ng l¸ mòi cña Rhinolophus stheno Andersen, 1905... 72 4.16 H×nh d¹ng l¸ mòi cña Rhinolophus sinicus Andersen, 1905… 74 4.17 H×nh d¹ng ®u«i cña hä Vespertilionidae……………………… 77 4.18 Phæ siªu ©m cña loµi d¬i trong hä Vespertilionidae………....... 78
Bªn tr¸i lµ phÝa tríc cña hµm trªn vµ hµm díi, H×nh gi÷a lµ hµm díi bªn tr¸i, h×nh ph¶i lµ hµm trªn bªn tr¸i cña 4.19 Kerivoula kachinensis Bates, 2004…………………………… 104 4.20 X¬ng d¬ng vËt cña Pipistrellus cadornae Thomas,1916…... 107
Môc lôc §Æt vÊn ®Ò............................................................................................ 1 Ch¬ng 1 - Tæng quan lÜnh vùc nghiªn cøu D¬i........... 3 Ch¬ng 2 - §Æc ®iÓm khu vùc nghiªn cøu......................... 8 2.1. §iÒu kiÖn tù nhiªn khu vùc nghiªn cøu...................................... 8 2.2. §iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi khu vùc nghiªn cøu........................... 12 Ch¬ng 3 – Môc tiªu, ph¹m vi vµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu 16 3.1. Môc tiªu nghiªn cøu..................................................................... 16 3.2. Ph¹m vi nghiªn cøu...................................................................... 16 3.3. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu.............................................................. 16 Ch¬ng 4 – KÕt qu¶ vµ th¶o luËn......................................... 24 4.1. Thµnh phÇn loµi d¬i khu vùc nghiªn cøu................................... 26 4.1.1. Thµnh phÇn loµi d¬i.............................................................. 24 4.1.2. Thµnh phÇn ph©n lo¹i häc khu hÖ d¬i Kim Hû................... 26 4.1.3. So s¸nh thµnh ph©n loµi d¬i khu vùc Kim Hû víi mét sè khu b¶o tån kh¸c.................................................................. 27 4.1.4. So s¸nh thµnh phÇn loµi d¬i trong rõng vµ khu d©n c 28 4.2. Khãa ®Þnh lo¹i d¬i khu vùc Kim Hû........................................... 28 4.3. §Æc ®iÓm nhËn d¹ng vµ siªu ©m cña c¸c loµi d¬i khu vùc Kim Hû 36 4.3.1. Hä d¬i qu¶ (Pteropodidae Gray, 1821)....................................... 36 4.3.2. Hä d¬i ma (Megadermatidae Allen, 1864)........................... 43 4.3.3. Hä d¬i nÕp mòi (Hipposideridae Gray, 1847)...................... 47 4.3.4. Hä d¬i l¸ mòi (Rhinolophidae Gray, 1825).......................... 59 4.3.5. Hä d¬i muçi (Vespertilionidae Gray, 1982).......................... 77 4.4. Mét sè nh©n tè ¶nh hëng ®Õn khu hÖ d¬i Kim Hû................... 107 4.4.1. §èt ph¸ rõng vµ khai th¸c gç tr¸i phÐp................................ 107
4.4.2. S¨n b¾t d¬i vµ c¸c ho¹t ®éng kh¸c........................................ 109 4.4.3. Lùc lîng qu¶n lÝ b¶o vÖ rõng.............................................. 110 4.4.4. §êi sèng ngêi d©n vµ tr×nh ®é d©n trÝ................................. 110 4.5. §Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p b¶o tån d¬i cho khu vùc.................... 111 Ch¬ng 5 – KÕt luËn, kiÕn nghÞ............................................... 114 5.1. KÕt luËn......................................................................................... 114 5.2. KiÕn nghÞ....................................................................................... 115 Tµi liÖu tham kh¶o........................................................................ 116 Phô lôc
1 §Æt vÊn ®Ò D¬i (Chiroptera) lµ bé thó ®a d¹ng vÒ thµnh phÇn loµi, chØ sau bé GÆm nhÊm (Rodentia). §Õn nay, íc tÝnh thÕ giíi cã kho¶ng trªn 1.000 loµi d¬i, thuéc 186 gièng vµ 18 hä (Ronald M. Nowak, 2001). D¬i gi÷ vai trß quan träng trong c¸c hÖ sinh th¸i, nhÊt lµ hÖ sinh th¸i rõng vµ trong ®êi sèng kinh tÕ. ë nhiÒu níc trªn thÕ giíi nh Anh, Ph¸p, Mü, Philipin vµ nhiÒu níc kh¸c, d¬i ®îc nghiªn cøu mét c¸ch hÖ thèng vµ rÊt chi tiÕt trªn toµn bé l·nh thæ. §Æc biÖt lµ nghiªn cøu nh÷ng ®Æc ®iÓm sinh lý, sinh häc, cÊu tróc ph©n tö, cÊu tróc x¬ng, ®Æc ®iÓm siªu ©m. ë ViÖt Nam tríc ®©y, d¬i cha thùc sù ®îc chó ý. MÆc dï tõ n¨m 1994 trë vÒ tríc ë níc ta ®· ghi nhËn ®îc 65 loµi d¬i thuéc 25 gièng vµ 6 hä [6]. Tuy nhiªn, nh÷ng nghiªn cøu vÒ d¬i ë ViÖt Nam tríc ®©y chØ ®îc kÕt hîp víi nghiªn cøu c¸c loµi thó lín, cha cã c«ng tr×nh nghiªn cøu riªng biÖt vÒ d¬i. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, viÖc nghiªn cøu vÒ d¬i ®· ®îc quan t©m h¬n. §Õn n¨m 2000, Gi¸o s Lª Vò Kh«i ®· thèng kª ®îc 88 loµi d¬i thuéc 25 gièng vµ 7 hä [5]. N¨m 2001, sè loµi d¬i ®· thèng kª ®îc lµ 95 loµi thuéc 7 hä [1]. Tõ n¨m 1995 ®Õn nay, víi sù tµi trî vµ hîp t¸c cña c¸c c¸ nh©n, tæ chøc trong vµ ngoµi níc d¬i ë ViÖt Nam ®· vµ ®ang ®îc quan t©m nghiªn cøu nhiÒu h¬n. §Õn th¸ng 11 n¨m 2005, chóng ta ®· ghi nhËn ®îc 107 loµi D¬i thuéc 31 gièng, 7 hä vµ 2 ph©n bé [7]. Tõ c¸c kÕt qu¶ trªn cho thÊy viÖc nghiªn cøu d¬i ë níc ta míi chØ mang tÝnh chÊt thèng kª thµnh phÇn loµi, cã rÊt Ýt c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ ®Þnh lo¹i d¬i. ChÝnh v× vËy, viÖc nghiªn cøu ®Þnh lo¹i d¬i lµ mét vÊn ®Ò cÇn thiÕt nh»m hoµn thiÖn c¸c t liÖu vÒ d¬i ®ång thêi cã thÓ ph¸t hiÖn ra mét sè loµi míi cho khu vùc nghiªn cøu vµ cho khoa häc. Khu B¶o tån thiªn nhiªn Kim Hû lµ khu vùc cã ®Þa h×nh nói ®¸ v«i phøc t¹p, cïng víi mét hÖ thèng hang ®éng, t¹o ®iÒu kiÖn vÒ n¬i c tró thÝch hîp
2 cho nhiÒu loµi d¬i sinh sèng. Cho nªn, ®©y ®îc coi lµ mét trong nh÷ng n¬i b¶o tån d¬i quan träng nhÊt ViÖt Nam. HiÖn nay, do khai th¸c tµi nguyªn qu¸ møc, s¨n b¾n ®éng vËt hoang d· nãi chung vµ d¬i nãi riªng ngµy cµng gia t¨ng, hÖ sinh th¸i rõng bÞ suy gi¶m. ChÝnh v× vËy, nghiªn cøu vÒ d¬i cã vai trß quan träng trong viÖc thiÕt lËp c¸c gi¶i ph¸p b¶o tån nh÷ng loµi cã nguy c¬ bÞ tuyÖt chñng, gi÷ g×n nguån gen, gãp phÇn vµo b¶o vÖ m«i trêng sinh th¸i. ë níc ta, viÖc nghiªn cøu ®Þnh lo¹i d¬i theo c¸c ®Æc ®iÓm h×nh th¸i c¬ thÓ, hép sä cßn Ýt, nghiªn cøu sãng siªu ©m cña d¬i cßn rÊt míi mÎ. §Æc biÖt viÖc nghiªn cøu d¬i ë c¸c Khu b¶o tån thiªn nhiªn Kim Hû (B¾c K¹n) vµ ph©n lo¹i d¬i ë ®©y hÇu nh cha ®îc chó ý. Do ®ã, nghiªn cøu khu hÖ d¬i t¹i Khu b¶o tån Kim Hû lµ mét yªu cÇu thiÕt thùc gãp phÇn vµo b¶o tån ®a d¹ng sinh häc vµ b¶o vÖ c©n b»ng sinh th¸i. XuÊt ph¸t tõ nh÷ng vÊn ®Ò trªn, t«i chän ®Ò tµi: “Nghiªn cøu khu hÖ D¬i ë Khu b¶o tån thiªn nhiªn Kim Hû, B¾c K¹n”
3 Ch¬ng 1 Tæng quan lÜnh vùc nghiªn cøu D¬i MÉu d¬i ®Çu tiªn ë ViÖt Nam thuéc loµi D¬i ngùa lín (Pteropus vampyrus) do Linneaus su tÇm vµo n¨m 1758 ë ®¶o Phó Quèc. Còng trong nh÷ng n¨m ®ã, t¸c gi¶ ®· ph¸t hiÖn thªm ®îc loµi D¬i ma nam (Megaderma spasma) ë C«n S¬n (H¶i D¬ng). N¨m 1767, Pallas ®· ph¸t hiÖn ra loµi D¬i mòi nh½n ®èm vµng (Kerivoula picta) ë §µ N½ng. N¨m 1797, Vahl ®· su tÇm ®îc mÉu thuéc loµi D¬i chã Ên (Cynopterus sphinx) ë Kh¸nh Hoµ. ThÕ kØ thø XIX, c¸c t¸c gi¶: Geophory (1810, 1813), Kuhl (1819), Desmarest (1820), Horsfield (1821, 1823, 1824, 1851), Temminck (1834, 1835, 1837, 1840, 1841), Hodgson (1835), Shamel (1842), Gray (1838, 1861), Sching (1844), Blyth (1844, 1848, 1853), Cator (1846), Kelaart (1852), Thomas (1891) vµ Wroughton (1899) ®· ph¸t hiÖn vµ thèng kª trªn toµn bé l·nh thæ ViÖt Nam ®îc 58 loµi d¬i thuéc 7 hä [1]. §Õn thÕ kØ XX, ®· cã nhiÒu ph¸t hiÖn míi vÒ d¬i. N¨m 1902, Thomas su tÇm ®îc mÉu vËt loµi D¬i (Ia io) ë Ninh B×nh. N¨m 1903, Bonhde thu ®îc mÉu cña loµi D¬i l¸ M· Lai (Rhinolophus malayanus) ë Lai Ch©u. n¨m 1905, Andersen ®· su tËp mÉu cña loµi Rhinolophus stheno ë Sapa vµ §ång Nai. N¨m 1908, Andersen thu ®îc mÉu cña loµi D¬i ngùa Th¸i Lan (pteropus lylei) ë Sµi Gßn vµ mÉu cña loµi D¬i ¨n mËt hoa lín (Macroglossus sobrinus) ë L©m §ång. N¨m 1915, Thomas thu ®îc mÉu cña loµi D¬i r« bót (Tylonycteris robustona) ë Qu¶ng TrÞ. N¨m 1918, Andersen su tËp ®îc mÉu cña loµi D¬i nª quam (Hipposideros nequam) ë Yªn B¸i vµ loµi D¬i nÕp mòi hai mµu (Hipposideros bicolor) ë §µ N½ng. N¨m 1932, Osgood thu ®îc mÉu cña loµi D¬i Chai ch©n (Eudiscoupus denticulus) ë S¬n La. N¨m 1939,
4 Samborn ®· thu ®îc mÉu cña loµi D¬i ¤gót (Rhinolophus osgood) ë ®ång Nai vµ L©m §ång. N¨m 1945, Dorst vµ céng sù thu ®îc mÉu cña loµi D¬i thuú tai to (Paracoelops megalotis) ë Vinh. N¨m 1951, Bourret ®· su tËp ®îc mÉu cña loµi D¬i l¸ qu¹t (Rhinolophus paradoxolophus) ë Lµo Cai [1]. §Õn n¨m 1973 ph¸t hiÖn thªm loµi D¬i l¸ rÎ qu¹t (Rhilonophus marshalli). Tõ n¨m 1955 - 1975 c«ng t¸c ®iÒu tra khu hÖ thó ë c¸c ®Þa ph¬ng miÒn B¾c níc ta do nhiÒu c¬ quan thùc hiÖn. Tiªu biÓu lµ uû ban khoa häc vµ Kü thuËt nhµ níc, trêng §¹i häc Tæng hîp Hµ Néi, ViÖn sinh vËt häc...®· bíc ®Çu nghiªn cøu vÒ mÆt ph©n lo¹i, sinh häc vµ sinh th¸i häc cña d¬i. Nh÷ng kÕt qu¶ ®iÒu tra trong thêi gian nµy ®· ghi nhËn ®îc 24 loµi d¬i cho c¸c tØnh phÝa B¾c [13]. ë miÒn Nam, Van Peenen vµ céng sù tiÕn hµnh nghiªn cøu tõ n¨m 1965 ®Õn 1971 ®· ghi nhËn ®îc 40 loµi d¬i cho miÒn Nam ViÖt Nam [37]. Tõ n¨m 1976, c¸c nhµ thó häc b¾t ®Çu më réng nghiªn cøu c¸c khu hÖ thó ®Þa ph¬ng cña c¸c tØnh Trung Bé, T©y Nguyªn vµ Nam Bé. C¸c tµi liÖu trong vµ ngoµi níc nghiªn cøu vÒ d¬i ®· ®îc c«ng bè thµnh phÇn loµi vµ sù ph©n bè cña d¬i trªn toµn quèc. Tõ n¨m 1994 ®Õn nay, díi sù tµi trî vµ hîp t¸c cña c¸c tæ chøc, c¸ nh©n, trong vµ ngoµi níc nªn viÖc nghiªn cøu d¬i cña mét sè khu vùc ®· ®îc quan t©m h¬n. §¸ng chó ý trong giai ®o¹n nµy lµ sù hîp t¸c gi÷a ViÖn Sinh th¸i vµ Tµi nguyªn Sinh vËt víi c¸c tæ chøc Frontier- ViÖt Nam trong ®iÒu tra vÒ ®a d¹ng sinh vËt, ®· cã ghi nhËn vÒ d¬i trong mét sè khu vùc sau: - Vên Quèc gia Tam §¶o (1994): 17 loµi [22]. - Vên Quèc gia Hoµng Liªn (1994, 1995, 1999): 17 loµi [35]. - Khu b¶o tån thiªn nhiªn Na Hang (1996, 1997): 29 loµi. [26], [27]. - Vên Quèc gia Ba BÓ (1994,1996): 11 loµi [24]. - Khu b¶o tån thiªn nhiªn Pï M¸t (1996): 39 loµi [28]. - Khu b¶o tån thiªn nhiªn Mêng NhÐ (1997): 3 loµi [25].
5 - Vên Quèc gia BÕn En (1997): 19 loµi [36]. - Khu b¶o tån thiªn nhiªn Pï Ho¹t (1999) 23 loµi [30]. Ngoµi ra, ®· cã mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu d¬i ë c¸c khu vùc sau: N¨m 1994, TrÇn Hång ViÖt ®· thèng kª danh s¸ch c¸c loµi thó ghi nhËn ë T©y Nguyªn, trong ®ã cã 18 loµi d¬i [16]. N¨m 1995, §Æng Huy Huúnh vµ céng sù ®· thèng kª tµi nguyªn ®éng vËt cña Sa Pa trong ®ã ghi nhËn 13 loµi d¬i thuéc 3 hä [2]. N¨m 1997, Burissenko ®iÒu tra khu hÖ d¬i ë Khu b¶o tån thiªn nhiªn Vò Quang, ®· ghi nhËn ®îc 18 loµi d¬i [17], [20]. N¨m 1998 ViÖn Harrison, ®· phèi hîp víi ViÖn sinh th¸i vµ Tµi nguyªn Sinh vËt ®iÒu tra d¬i t¹i Vên Quèc gia Phong Nha KÎ Bµng (ghi nhËn ®îc 31 loµi) vµ Khu b¶o tån thiªn nhiªn H÷u Liªn, ghi nhËn ®îc 12 loµi [34]. Tõ n¨m 1996 ®Õn n¨m 1999, mét sè c¸n bé thuéc ViÖn sinh th¸i vµ tµi nguyªn sinh vËt vµ B¶o tµng Hoµng gia Ontario - Canada ®· tiÕn hµnh ®iÒu tra d¬i ë mét sè tØnh phÝa Nam ViÖt Nam, ghi nhËn ®îc 32 loµi [15]. N¨m 1999, ch¬ng tr×nh hîp t¸c gi÷a ViÖn sinh th¸i vµ Tµi nguyªn Sinh vËt, Céng ®ång Ch©u ¢u, Ch¬ng tr×nh Birdlife - ViÖt Nam, ViÖn §iÒu tra quy ho¹ch rõng, Vên thùc vËt Missouri, B¶o tµng lÞch sö tù nhiªn Hoa Kú vµ B¶o tµng Hoµng gia Ontario- Canada ®· tiÕn hµnh ®iÒu tra ®a d¹ng sinh häc ë Khu b¶o tån thiªn nhiªn Ngäc Linh vµ ghi nhËn ®îc 22 loµi d¬i. N¨m 1999, díi sù tµi trî cña ch¬ng tr×nh b¶o tån BP, mét sè chuyªn gia thuéc ViÖn Harrison thùc hiÖn viÖc ®iÒu tra d¬i ë Vên Quèc gia Cóc Ph¬ng, ghi nhËn ®îc 39 loµi [4]. N¨m 1999, mét sè c¸n bé thuéc trêng §¹i häc khoa häc HuÕ vµ Vên Quèc gia B¹ch M· ®· ®iÒu tra thµnh phÇn loµi thó B¹ch M·, kÕt qu¶ ®· ghi nhËn ®îc 9 loµi d¬i. N¨m 2002, Vò §×nh Thèng ®· ph¸t hiÖn ®îc ë B¹ch M· cã 61 loµi [8].
6 N¨m 2001, PhÝ M¹nh Hång ®· thèng kÕ ®îc 95 loµi thuéc 7 hä vµ x©y dùng kho¸ ®Þnh lo¹i cho 77 loµi d¬i ë ViÖt Nam [1]. Tuy nhiªn, t¸c gi¶ míi chØ ®a ra kho¸ ®Þnh lo¹i d¬i dùa vµo c¸c ®Æc ®iÓm h×nh th¸i mµ cha ®a ra ®îc c¸c ®Æc ®iÓm vÒ hép sä cña chóng. N¨m 2002, Vò §×nh Thèng ®· x¸c ®Þnh ®îc 23 loµi thuéc 11 gièng, 5 hä vµ ph©n bè cña d¬i theo c¸c ®ai cao 500 - 800 m cã 15 loµi, 1000m cã 7 loµi vµ 5 loµi ë ®é cao díi 500 m ë khu vùc Pï Ho¹t, tØnh NghÖ An [7]. Th¸ng 8 n¨m 2002, ViÖn sinh th¸i vµ Tµi nguyªn Sinh vËt ®· x¸c ®Þnh ®îc 9 loµi d¬i ë khu vùc Kim Hû, B¾c K¹n. N¨m 2003, Vò §×nh Thèng vµ Ph¹m §øc TiÕn ®· thèng kª ®îc 23 loµi d¬i thuéc 11 gièng 5 hä vµ sù ph©n bè cña d¬i theo c¸c ®ai ®é cao ë khu vùc H¬ng S¬n - Hµ TÜnh [10]. N¨m 2004, Vò §×nh Thèng ®· ghi nhËn ë ViÖt Nam cã 3 loµi D¬i ngùa (D¬i ngùa bÐ, D¬i ngùa lín, D¬i ngùa Th¸i lan) vµ chóng ®ang bÞ ®e däa nghiªm träng bëi c¸c ho¹t ®éng s¨n b¾n lµm thùc phÈm vµ tµn ph¸ n¬i c tró cña chóng do vËy sè lîng quÇn thÓ cña nh÷ng loµi nµy ®ang bÞ suy gi¶m nghiªm träng [9]. N¨m 2005, c«ng tr×nh nghiªn cøu d¬i ë Khu b¶o tån thiªn nhiªn Pï Lu«ng (Thanh Hãa) trong ch¬ng tr×nh c¸c cuéc ®iÒu tra gi¸m s¸t ®a d¹ng sinh häc t¹i c¸c vïng träng ®iÓm nh»m b¶o tån d·y nói ®¸ v«i Pï Lu«ng - Cóc Ph¬ng ®· thèng kª ®îc khu vùc Pï Lu«ng cã 24 loµi d¬i thuéc 4 hä. N¨m 2005, §Æng Huy Huúnh vµ Vò §×nh Thèng ®· thèng kª ®îc 22 loµi d¬i thuéc 5 hä, trong ®iÒu tra c¬ b¶n c¸c loµi thó ë Ninh B×nh [3]. N¨m 2005, trong c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ thµnh phÇn loµi d¬i hiÖn biÕt ë ViÖt Nam cña Lª Vò Kh«i vµ Vò §×nh Thèng, ®· thèng kª ®îc 107 loµi d¬i thuéc 31 gièng, 7 hä, 2 ph©n bé [6].
7 N¨m 2005, c«ng tr×nh nghiªn cøu cña Vò §×nh Thèng, §Æng Huy Huúnh vµ Lª Vò Kh«i ®· “Bæ sung hai loµi d¬i míi cho khu hÖ d¬i ViÖt Nam” ®ã lµ loµi D¬i tai ®èm vµng vµ D¬i n©u [11]. N¨m 2002, Vò §×nh Thèng ®· m« t¶ vµ x©y dùng kho¸ ®Þnh lo¹i d¬i cña 61 loµi d¬i thuéc 6 hä cho Khu b¶o tån thiªn nhiªn Pï Ho¹t vµ Vên Quèc gia B¹ch M·, ë ®©y t¸c gi¶ míi chØ c¨n cø vµo c¸c ®Æc ®iÓm vÒ h×nh th¸i mµ cha c¨n cø vµo c¸c ®Æc ®iÓm vÒ hép sä vµ c¸c chØ sè kÝch thíc hép sä. N¨m 2003, Alex V. Burissenko and Sergei V. Kruskop, “Bat of Vietnam and adjacent manual territories an identification” ®· thèng kª ®îc ë níc ta cã 95 loµi D¬i thuéc 7 hä vµ m« t¶, x©y dùng kho¸ ®Þnh lo¹i cho 95 loµi d¬i cña ViÖt Nam, ®· ®Ò cËp rÊt chi tiÕt ®Õn c¸c chØ tiªu vÒ ®Æc ®iÓm h×nh th¸i c¬ thÓ, hép sä còng nh c¸c chØ tiªu vÒ kÝch thíc c¬ thÓ vµ hép sä [19]. N¨m 2006, NguyÔn Trêng S¬n vµ Vò §×nh Thèng ®· m« t¶ ®îc 64 loµi d¬i, thuéc 6 hä ë ViÖt Nam, nhng t¸c gi¶ cha ®a ra ®îc kho¸ ®Þnh lo¹i d¬i [14]. Nh vËy, c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ d¬i ë ViÖt Nam cßn Ýt vµ míi chØ tËp trung vµo thèng kª thµnh phÇn loµi, ®Þnh lo¹i d¬i míi chØ dùa vµo c¸c ®Æc ®iÓm h×nh th¸i lµ chñ yÕu, cha cã c«ng tr×nh nµo nghiªn cøu vÒ sãng siªu ©m cña c¸c loµi d¬i, trong khi ®ã trªn thÕ giíi viÖc nghiªn cøu vÒ siªu ©m cña d¬i ®· ®îc thùc hiÖn tõ rÊt l©u. Ngêi nghiªn cøu siªu ©m cña d¬i ®Çu tiªn thÕ giíi lµ nhµ khoa häc ngêi Mü Grinffin (1953). ë c¸c níc ph¸t triÓn nh Anh, Mü,... vÊn ®Ò siªu ©m ®· ®îc nghiªn cøu rÊt kü vµ ®· sö dông siªu ©m ®Ó ®Þnh lo¹i c¸c loµi d¬i. MÆc dï trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y nghiªn cøu vÒ d¬i ®· ®îc quan t©m nhiÒu h¬n song nh×n chung nh÷ng nghiªn cøu nµy chØ dõng ë møc thèng kª thµnh phÇn loµi d¬i vµ ph©n lo¹i chóng dùa vµo c¸c ®Æc ®iÓm h×nh th¸i nhng cha cã c«ng tr×nh nghiªn cøu nµo ®Þnh loµi d¬i dùa vµo ®Æc ®iÓm hép sä vµ nghiªn cøu tËp tÝnh sãng siªu ©m cña c¸c loµi d¬i.
8 Ch¬ng 2 §iÒu KiÖn Khu vùc nghiªn cøu 2.1. §iÒu kiÖn tù nhiªn khu vùc nghiªn cøu 2.1.1. Ranh giíi Khu b¶o tån PhÝa b¾c: b¾t ®Çu tõ ®Ønh nói Lòng MÞ ranh giíi gi÷a x· Vò Muén vµ Kim Hû, ®Õn ®Ønh 848m tiÕp ®Ønh 567m theo ch©n nói ®¸ ranh giíi gi÷a vïng nói ®¸ vµ nói ®Êt x· Kim Hû, ®Õn s«ng B¾c Giang vµ suèi P¾c Pã t¹i th«n Nµ DiÖc. PhÝa §«ng: Tõ ng· ba s«ng th«n Nµ DiÖc theo ch©n nói ®¸ däc theo suèi P¾c Pã, ThÈm Mu ®Õn ®Ønh 724m ranh giíi víi x· C«n Minh, tõ ®Ønh 724m theo ranh giíi x· C«n Minh vµ x· Quang Phong, ®êng 256. PhÝa Nam: Tõ cÇu Quang Phong theo ®êng 256 ®Õn cÇu chî míi th«n Nµ Lµng, theo gi«ng lªn ®Ønh 560m nói Pia Ca, tõ ®Ønh 560m c¾t qua Nµ Tho¶ lªn ®Ønh 553m. Tõ ®Ønh 553m theo ®Ønh d·y nói ®¸ ®Ìo ¸ng Toßng ®Õn ®Ønh 860m trªn ®Ìo ¸ng Toßng. PhÝa T©y: Tõ ®Ønh 860m theo ®êng ranh giíi 2 huyÖn Na R× vµ B¹ch Th«ng ®Õn ®Ønh 1000m nói Sam Cßi gi¸p x· Cao S¬n. Tõ ®Ønh Sam Cßi theo d·y ®Ønh nói ®¸ gi¸p danh víi nói ®Êt cña x· Cao S¬n ®Õn ®Ønh Lòng Ch¸c, ®Õn ®Ønh 805m nói KÐo DËm theo ®Ønh d·y nói ®¸ ranh giíi víi nói ®Êt x· Vò Muén ®Õn ®Ønh §on Cän tiÕp ®Õn ®Ønh Cãc Lïn, ®Õn ®Ønh Lòng MÞ (b¶n ®å). 2.1.2. To¹ ®é ®Þa lý Khu b¶o tån thiªn nhiªn Kim Hû n»m trong to¹ ®é ®Þa lý nh sau: - Tõ 22007’30’’ ®Õn 22016’’ VÜ ®é B¾c. - Tõ 105050’50’’ ®Õn 106003’50’’ Kinh ®é §«ng. 2.1.3. §Þa h×nh, ®Þa thÕ Khu rõng Kim Hû lµ vïng nói thÊp vµ nói trung b×nh, thuéc c¸nh cung Ng©n S¬n, ®Þa h×nh chia c¾t m¹nh, ®a d¹ng vµ phøc t¹p, cã c¶ nói ®Êt vµ nói ®¸, chia lµm 2 vïng râ rÖt.
9 - Vïng nói ®¸: N»m ë phÝa T©y vµ T©y Nam, ®©y lµ vïng rõng trªn nói ®¸ v«i cã ®Þa h×nh phøc t¹p, gåm nhiÒu ®Ønh dèc lín, ®é cao trung b×nh tõ 600 - 700m, ®é dèc tõ 25 - 35o, cã n¬i lín h¬n 45o, ®êng ®i l¹i khã kh¨n, tµi nguyªn thùc vËt rõng nãi chung Ýt bÞ t¸c ®éng. - Vïng nói ®Êt: N»m ë phÝa B¾c vµ PhÝa §«ng, §«ng Nam khu vùc, ®Þa h×nh Ýt phøc t¹p, ®é cao trung b×nh tõ 400 - 600m, ®é dèc tõ 25 - 30o. §©y lµ n¬i d©n c tËp trung ®«ng ®óc, giao th«ng ®i l¹i dÔ dµng, cã tiÒm n¨ng ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng l©m nghiÖp. 2.1.4. §Þa chÊt vµ ®Êt ®ai a. §Þa chÊt NÒn ®Þa chÊt khu vùc nghiªn cøu cã nguån gèc trÇm tÝch n»m trong quy luËt t¹o s¬n chung cña vïng §«ng B¾c, víi c¸c s¶n phÈm trÇm tÝch chñ yÕu lµ bét kÕt vµ c¸c kÕt ph©n líp máng, phiÕn th¹ch sÐt, cuéi kÕt h¹t nhá, sái kÕt mµu x¸m cïng ®¸ v«i mµu ®en khã phong ho¸. b. §Êt Toµn bé khu vùc cã 4 nhãm ®Êt chÝnh: - Nhãm ®Êt Feralits ph¸t triÓn trªn ®¸ c¸t: Ph©n bè t¹i c¸c x· Kim Hû, L¬ng Thîng, L¹ng San, ¢n T×nh víi tæng diÖn tÝch 9.056 ha, chiÕm 33,6% diÖn tÝch khu vùc. - Nhãm ®Êt ph¸t triÓn trªn s¶n phÈm phong ho¸ cña ®¸ v«i: Ph©n bè trong c¸c thung lòng nói ®¸ v«i thuéc c¸c x·: Kim Hû, C«n Minh, L¬ng Thîng, Cao S¬n víi tæng diÖn tÝch 2.737 ha chiÕm 10,3% diÖn tÝch khu vùc. - Nhãm ®Êt thung lòng dèc tô (T - L): Ph©n bè ë n¬i thÊp, b»ng ph¼ng, ven s«ng, suèi, ®Þa h×nh ®¬n gi¶n víi tæng diÖn tÝch 1.660 ha, chiÕm 6,4% diÖn tÝch khu vùc. - Nhãm ®Êt trªn nói ®¸ v«i: Ph©n bè chñ yÕu ë c¸c x· Kim Hû, C«n Minh, Cao S¬n víi tæng diÖn tÝch 13.109ha, chiÕm 49,7% diÖn tÝch khu vùc.
10 2.1.5. KhÝ hËu - Khu vùc Kim Hû mét n¨m cã 2 mïa râ rÖt: Mïa ma tõ th¸ng 4 ®Õn th¸ng 9, mïa kh« tõ th¸ng 10 ®Õn th¸ng 3 n¨m sau. Lîng ma b×nh qu©n hµng n¨m 1500mm, cao nhÊt 1680mm. Ma tËp trung vµo th¸ng 6 vµ th¸ng 7 chiÕm 60 % tæng lîng ma c¶ n¨m. §é Èm b×nh qu©n n¨m 82%, cao nhÊt 89% vµo c¸c th¸ng 6 -7, thÊp nhÊt vµo th¸ng 12 lµ 70%. NhiÖt ®é b×nh qu©n n¨m 21,6oC, nhiÖt ®é tèi cao 38,6oC vµ nhiÖt ®é tèi thÊp 2oC. + S¬ng mï: Thêng xuÊt hiÖn vµo c¸c th¸ng 11 - 12, b×nh qu©n cã 10 - 16 ngµy/n¨m. + S¬ng muèi: §«i khi xuÊt hiÖn vµo c¸c th¸ng kh« l¹nh, cã ®ît kÐo dµi 2- 3 ngµy, thêng xuÊt hiÖn vµo th¸ng 12 vµ th¸ng 1 n¨m sau. 2.1.6. Thuû v¨n Trong khu vùc nghiªn cøu hÖ thèng s«ng suèi gåm: S«ng B¾c Giang, suèi P¾c Bã (x· ¢n T×nh), suèi Kim V©n, Khuæi Luéc, Khuæi Khoang (x· Kim Hû), suèi Khau LÑ, Khuæi Sua (x· L¹ng San), suèi Lòng P¶ng (x· C«n Minh) vµ thêng xuyªn cã níc. 2.1.7. HiÖn tr¹ng sö dông ®Êt a. DiÖn tÝch c¸c lo¹i ®Êt ®ai B¶ng 2.1. DiÖn tÝch c¸c lo¹i ®Êt khu vùc nghiªn cøu H¹ng môc DiÖn tÝch (ha) Tû lÖ (%) Tæng diÖn tÝch tù nhiªn 15.416 100 - §Êt n«ng nghiÖp 52 0,3 - §Êt l©m nghiÖp 13.813 89,6 + Rõng tù nhiªn 13.769 89,5 + Rõng trång 17 0,1 - §Êt chuyªn dông 12 0,1 - §Êt ë 18 0,1 - §Êt cha sö dông 1.521 9,9 + §Êt ®åi nói cha sö dông 1361 8,9 + §Êt cha sö dông kh¸c 160 1,0 Nguån: B¸o c¸o dù ¸n x©y dùng khu B¶o tån thiªn nhiªn Kim Hû tØnh B¾c K¹n, 2002