Luận văn Thạc sĩ Khoa học lâm nghiệp: Phân vùng trọng điểm cháy rừng tỉnh Quảng Bình

Chia sẻ: Tri Lộ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:92

Thêm vào BST

Báo xấu

21
lượt xem 1
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài nghiên cứu nhằm các mục tiêu: Xác định nguy cơ cháy theo các trạng thái rừng, điều kiện khí hậu, địa hình và điều kiện kinh tế – xã hội trên địa bàn tỉnh Quảng Bình; xây dựng được bản đồ phân vùng trọng điểm cháy rừng theo điều kiện khí hậu, địa hình, kinh tế - xã hội và trạng thái rừng cho tỉnh Quảng Bình; đề xuất một số giải pháp nâng cao hiệu quả phòng cháy, chữa cháy rừng cho tỉnh Quảng Bình trên cơ sở phân vùng trọng điểm cháy rừng.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học lâm nghiệp: Phân vùng trọng điểm cháy rừng tỉnh Quảng Bình

Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Bé N«ng nghiÖp & PTNT TRêng ®¹i häc L©m nghiÖp NguyÔn tuÊn anh ph©n vïng träng ®iÓm Ch¸y rõng tØnh qu¶ng b×nh LuËn v¨n th¹c sÜ khoa häc l©m nghiÖp Hµ Néi, n¨m 2008
Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Bé N«ng nghiÖp & PTNT TRêng ®¹i häc L©m nghiÖp NguyÔn tuÊn anh ph©n vïng träng ®iÓm Ch¸y rõng tØnh qu¶ng b×nh Chuyªn ngµnh: Qu¶n lý b¶o vÖ tµi nguyªn rõng M· sè: 60.62.68 LuËn v¨n th¹c sÜ khoa häc l©m nghiÖp C¸n bé híng dÉn: TS. BÕ Minh Ch©u Hµ Néi, n¨m 2008
Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Bé N«ng nghiÖp & PTNT TRêng ®¹i häc L©m nghiÖp NguyÔn tuÊn anh ph©n vïng träng ®iÓm Ch¸y rõng tØnh qu¶ng b×nh Chuyªn ngµnh: Qu¶n lý b¶o vÖ tµi nguyªn rõng M· sè: 60.62.68 Tãm t¾t luËn v¨n th¹c sü khoa häc l©m nghiÖp Hµ Néi, n¨m 2008
C«ng tr×nh ®îc hoµn thµnh t¹i: Khoa ®µo t¹o Sau ®¹i häc Trêng §¹i häc L©m NghiÖp Ngêi híng dÉn khoa häc: TiÕn sü BÕ Minh Ch©u Ph¶n biÖn 1: ............................................................................................. ................................................................................. Ph¶n biÖn 2: ............................................................................................. ............................................................................................. Lô©n v¨n ®· ®îc b¶o vÖ tríc Héi ®ång chÊm luËn v¨n th¹c sü khoa häc l©m nghiÖp häp t¹i Trêng §¹i häc L©m nghiÖp. Vµo håi giê ngµy th¸ng n¨m 2008 Cã thÓ t×m hiÓu luËn v¨n t¹i: Th viÖn Khoa ®µo t¹o S§H Trung t©m th«ng tin t liÖu vµ th viÖn – Trêng §¹i häc L©m nhiÖp. Hµ T©y - 2008
Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Bé N«ng nghiÖp & PTNT TRêng ®¹i häc L©m nghiÖp NguyÔn tuÊn anh ph©n vïng träng ®iÓm Ch¸y rõng tØnh qu¶ng b×nh LuËn v¨n th¹c sÜ khoa häc l©m nghiÖp Tµi liÖu gèc Hµ Néi, n¨m 2008
C«ng tr×nh ®îc hoµn thµnh t¹i: Khoa ®µo t¹o Sau ®¹i häc Trêng §¹i häc L©m NghiÖp Ngêi híng dÉn khoa häc: TiÕn sü BÕ Minh Ch©u Ph¶n biÖn 1: ............................................................................................. ................................................................................. Ph¶n biÖn 2: ............................................................................................. ............................................................................................. Lô©n v¨n ®· ®îc b¶o vÖ tríc Héi ®ång chÊm luËn v¨n th¹c sü khoa häc l©m nghiÖp häp t¹i Trêng §¹i häc L©m nghiÖp. Vµo håi giê ngµy th¸ng n¨m Cã thÓ t×m hiÓu luËn v¨n t¹i: Th viÖn Khoa ®µo t¹o S§H Trung t©m th«ng tin t liÖu vµ th viÖn – Trêng §¹i häc L©m nhiÖp Hµ T©y - 2008
LêI C¶M ¥N Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Ò tµi " Ph©n vïng träng ®iÓm ch¸y rõng tØnh Qu¶ng B×nh", t«i ®· nhËn ®îc sù gióp ®ì cña c¸c thÇy gi¸o, c« gi¸o, ®ång nghiÖp, gia ®×nh, b¹n bÌ, c¸c c¬ quan ®¬n vÞ trong vµ ngoµi tØnh. Nh©n dÞp nµy, t«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n: TS. BÕ Minh Ch©u ®· ®Þnh híng, tËn t×nh híng dÉn, ®éng viªn trong suèt qu¸ tr×nh lµm ®Ò tµi. TS. TrÇn TuyÕt H»ng ®· chØ dÉn, gãp ý vÒ mÆt chuyªn m«n. C¸c thÇy gi¸o, c« gi¸o, c¸n bé thuéc Khoa §µo t¹o sau ®¹i häc, Trung t©m th«ng tin t liÖu vµ th viÖn Trêng §¹i häc L©m nghiÖp ®· gióp ®ì tËn t×nh vÒ mÆt tµi liÖu, trao ®æi kinh nghiÖm trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn luËn v¨n. TËp thÓ c¸n bé c«ng chøc, Chi côc kiÓm l©m Qu¶ng B×nh ®· gióp ®ì vÒ thêi gian, kinh phÝ, t¹o ®iÒu kiÖn vÒ hiÖn trêng, nh©n c«ng ®Ó bè trÝ thÝ nghiÖm thµnh c«ng. B¹n bÌ, ®ång nghiÖp vµ gia ®×nh lu«n ®éng viªn, gióp ®ì t«i cã thªm nghÞ lùc kh¾c phôc khã kh¨n, hoµn thµnh luËn v¨n nµy. §Ò tµi hoµn thµnh song kh«ng thÓ tr¸nh khái thiÕu sãt. T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n vµ ghi nhËn nh÷ng ý kiÕn ®ãng gãp quý b¸u cña thÇy c«, b¹n bÌ ®ång nghiÖp ®Ó ®Ò tµi cã ý nghÜa trong thùc tiÔn, ®ång thêi gióp b¶n th©n n©ng cao h¬n n÷a tr×nh ®é chuyªn m«n, kh¶ n¨ng nghiªn cøu khoa häc. Xin ch©n thµnh c¶m ¬n ! Hµ Néi, th¸ng n¨m 2008 T¸c gi¶
MôC LôC Trang Lêi c¶m ¬n ................................................................................................. i Môc lôc ..................................................................................................... ii C¸c chö viÕt t¾t trong ®Ò tµi ........................................................iii Danh môc c¸c b¶ng trong ®Ò tµi .................................................. iv Danh môc c¸c ¶nh trong ®Ò tµi ...................................................... v §Æt vÊn ®Ò ................................................................................................ 1 Ch¬ng 1: Lîc sö vÊn §Ò nghiªn cøu ................................................ 3 1.1. ThÕ giíi ............................................................................................. 3 1.2. ViÖt Nam ........................................................................................... 8 Ch¬ng 2: Môc tiªu, néi dung, ph¬ng ph¸p nghiªn cøu .......... 13 2.1. Môc tiªu nghiªn cøu......................................................................... 13 2.2. §èi tîng nghiªn cøu....................................................................... 13 2.3. Néi dung nghiªn cøu ........................................................................ 13 2.4. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu .................................................................. 14 Ch¬ng 3: §iÒu kiÖn tù nhiªn kinh tÕ x· héi ................................. 27 3.1. §iÒu kiÖn tù nhiªn ............................................................................ 27 3.2. §Æc ®iÓm d©n sinh kinh tÕ x· héi..................................................... 32 Ch¬ng 4: KÕt qu¶ vµ ph©n tÝch kÕt qu¶ ....................................... 35 4.1. §Æc ®iÓm ph©n bè TNR vµ t×nh h×nh ch¸y rõng ë Qu¶ng B×nh ...... 35 4.1.1. §Æc ®iÓm ph©n bè tµi nguyªn rõng........................................... 35 4.1.2. T×nh h×nh ch¸y rõng trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y (2001-2007) .. 36 4.2. ¶nh hëng cña ®iÒu kiÖn tù nhiªn ®Õn nguy c¬ ch¸y rõng ë Qu¶ng Binh ............................................................................................................. 40 4.2.1. VÜ ®é .......................................................................................... 40 4.2.2. Kinh ®é...................................................................................... 40 4.2.3. §é cao ………………………………………………………..40 4.2.4. §é dèc ....................................................................................... 40 4.2.5. Híng ph¬i................................................................................ 41 4.2.6. §iÒu kiÖn khÝ hËu. ..................................................................... 42 4.2.6.1. NhiÖt ®é kh«ng khÝ ................................................................. 42
4.2.6.2. Lîng ma vµ ®é Èm kh«ng khÝ ............................................. 44 4.2.6.3. BiÕn ®æi cña chÕ ®é nhiÖt, Èm trung b×nh theo kinh ®é, vÜ ®é vµ ®é cao ......................................................................................................... 45 4.2.7. §Æc ®iÓm c¸c tr¹ng th¸i rõng vµ vËt liÖu ch¸y......................... 52 4.2.7.1. §Æc ®iÓm cÊu tróc c¸c lo¹i tr¹ng th¸i rõng........................... 52 4.2.7.2. §Æc ®iÓm vËt liÖu ch¸y ë c¸c tr¹ng th¸i ................................ 55 4.2.8. §Æc ®iÓm thêi tiÕt ........................................................................ 58 4.3. ¶nh hëng cña ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi ®Õn nguy c¬ ch¸y rõng..... 60 4.4. Ph©n vïng träng ®iÓm ch¸y cho tØnh Qu¶ng B×nh ........................... 62 4.4.1. Ph©n cÊp nguy c¬ ch¸y rõng theo tr¹ng th¸i rõng.................... 62 4.4.2. Ph©n vïng träng ®iÓm ch¸y theo ®iÒu kiÖn khÝ hËu .................. 65 4.4.3. Ph©n cÊp nguy c¬ ch¸y rõng theo ®iÒu kiÖn kinh tÕ – x· héi ... 66 4.4.4. Ph©n vïng träng ®iÓm ch¸y tæng hîp theo ®iÒu kiÖn khÝ hËu, ®Þa h×nh, tr¹ng th¸i rõng vµ ®iÒu kiÖn kinh tÕ – x· héi .................................... 67 4.5. Mét sè gi¶i ph¸p n©ng cao kh¶ n¨ng phßng ch¸y, ch÷a ch¸y rõng trªn kÕt qu¶ ph©n vïng träng ®iÓm ch¸y cho tØnh Qu¶ng B×nh .......................... 69 4.5.1. Gi¶i ph¸p vÒ khoa häc kü thuËt................................................. 69 4.5.2. Gi¶i ph¸p vÒ kinh tÕ .................................................................. 70 4.5.3. Gi¶i ph¸p vÒ x· héi ................................................................... 72 Ch¬ng 5. KÕt luËn, tån t¹i, kiÕn nghÞ ........................................... 74 5.1. KÕt luËn ............................................................................................ 74 5.2. Tån t¹i .............................................................................................. 76 5.3. KiÕn nghÞ.......................................................................................... 76 Tµi liÖu tham kh¶o .............................................................................. 77 Phô biÓu .................................................................................................... 81 
C¸C Ký HIÖU B»NG CH÷ VIÕT TRONG §Ò TµI BVR : B¶o vÖ rõng Dt : §êng kÝnh t¸n D1.3 : §êng kÝnh t¹i 1,3 m Hvn : ChiÒu cao vót ngän ha : HÐc ta KNR : HÖ sè n¬ng rÉy NLKH : N«ng l©m kÕt hîp N : Sè ngµy chØ sè P ®¹t cÊp IV,V P : ChØ sè Nesterop PCCCR : Phßng ch¸y ch÷a ch¸y rõng R : HÖ sè t¬ng quan TPDT: : Thµnh phÇn d©n téc VLC : VËt liÖu ch¸y W% : §é Èm W13 : §é Èm vËt liÖu ch¸y t¹i thêi ®iÓm 13 giê
1 §Æt vÊn ®Ò Ch¸y rõng lµ mét trong nh÷ng hiÖn tîng thiªn tai g©y tæn thÊt to lín vÒ tµi nguyªn, m«i trêng sinh th¸i, tÝnh m¹ng vµ tµi s¶n con ngêi. Ch¸y rõng lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n quan träng lµm gia t¨ng qu¸ tr×nh biÕn ®æi khÝ hËu tr¸i ®Êt vµ nhiÒu thiªn tai kh¸c. ¶nh hëng cña nã kh«ng nh÷ng t¸c ®éng ®Õn mét quèc gia mµ cßn ¶nh hëng ®Õn c¶ khu vùc vµ toµn cÇu. Trong vµi thËp kû gÇn ®©y, biÕn ®æi khÝ hËu víi nh÷ng ®ît nãng h¹n kÐo dµi bÊt thêng ®· lµm cho ch¸y rõng trë thµnh th¶m häa ngµy cµng nghiªm träng. ViÖt Nam hiÖn cã kho¶ng 12,6 triÖu ha rõng, trong ®ã cã tíi 6 triÖu ha c¸c lo¹i rõng dÔ ch¸y nh: rõng trµm, rõng khép, rõng th«ng, rõng b¹ch ®µn, tre nøa ... (Côc KiÓm l©m, 2005). Vµo mïa kh«, víi xu híng gia t¨ng cña khÝ hËu toµn cÇu vµ diÔn biÕn phøc t¹p trong khu vùc nh hiÖn nay th× c¸c lo¹i rõng trång ®Òu cã thÓ b¾t löa vµ ch¸y lín. Theo thèng kª cña Côc KiÓm l©m trong vßng 7 n¨m trë l¹i ®©y (tõ th¸ng 1 n¨m 2000 ®Õn th¸ng 5 n¨m 2007) c¶ níc x¶y ra 6.172 vô ch¸y, ph¸ huû 40.245 ha rõng, b×nh qu©n hµng n¨m rõng bÞ ch¸y xÊp xØ 6 ngµn ha. NhiÒu nghiªn cøu cho thÊy, kh¶ n¨ng ph¸t sinh vµ ph¸t triÓn cña ch¸y rõng chÞu ¶nh hëng tæng hîp cña nhiÒu nh©n tè bao gåm c¶ c¸c nh©n tè tù nhiªn vµ x· héi. ë mçi vïng ¶nh hëng cña nh©n tè nµy tíi ch¸y rõng cã thÓ kh¸c nhau, dÉn tíi nguy c¬ ch¸y rõng ë c¸c vïng ®ã còng kh¸c nhau. V× vËy, x¸c ®Þnh ®îc nguy c¬ ch¸y rõng theo vïng sÏ gióp cho c«ng t¸c ®Çu t lùc lîng, c¬ së vËt chÊt vµ kü thuËt phôc vô c«ng t¸c PCCCR chñ ®éng vµ cã hiÖu qu¶ h¬n. Qu¶ng B×nh n»m ë khu vùc B¾c trung bé, là tỉnh cã diÖn tÝch rừng dễ ch¸y tương đối lớn so víi c¶ níc, diÖn tÝch lµ 61.192,2ha. Vào mïa kh«, khu vực này chịu t¸c động m¹nh của thời tiết giã T©y kh« nãng. Đ©y là dạng thời
2 tiết rất nguy hiểm ®èi víi ch¸y rõng, cïng với c¸c hoạt động tr¸i phÐp hay v« t×nh của ngêi d©n như: canh t¸c nương rẫy; ph¸t dän thùc b×; du lÞch sinh th¸i, ®un nÊu ... t¹o m«i trường và điều kiện thuận lợi cho ch¸y rõng và nguy cơ tiềm ẩn về ch¸y rừng rất cao. Theo sè liÖu cña Chi côc KiÓm l©m Qu¶ng B×nh, tõ n¨m 2001 - 2007 ®· x¶y ra 167 vô ch¸y rõng, g©y thiÖt h¹i 570.91ha rõng vµ thùc b×. Qu¶ng B×nh ®îc xem lµ mét tØnh träng ®iÓm ch¸y cña c¶ níc. HiÖn nay, nh÷ng nghiªn cøu vÒ vÊn ®Ò ch¸y rõng nãi chung vµ nghiªn cøu vÒ ph©n vïng träng ®iÓm ch¸y nãi riªng ë tØnh Qu¶ng B×nh cßn rÊt Ýt. MÆc dï, ®· cã b¶n ®å ph©n vïng träng ®iÓm ch¸y cho toµn tØnh nhng chñ yÕu dùa vµo diÖn tÝch ph©n bè c¸c tr¹ng th¸i rõng vµ ®¸nh gi¸ mét c¸ch ®Þnh tÝnh nªn møc ®é chÝnh x¸c kh«ng cao. §iÒu nµy ®· ¶nh hëng tíi hiÖu qu¶ cña c«ng t¸c PCCCR ë Qu¶ng B×nh. V× vËy, viÖc lËp b¶n ®å ph©n vïng träng ®iÓm ch¸y rõng cã tÝnh tíi ¶nh hëng tæng hîp cña c¸c nh©n tè: ®Þa h×nh, khÝ hËu, tr¹ng th¸i rõng, ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi lµ rÊt cÇn thiÕt. Nh»m ®¸p øng yªu cÇu cÊp b¸ch nµy, xuÊt ph¸t tõ t×nh h×nh thùc tÕ cña ®Þa ph¬ng, chóng t«i thùc hiÖn ®Ò tài: “Ph©n vïng träng ®iÓm ch¸y cho tØnh Qu¶ng B×nh”.
3 Ch¬ng 1 Lîc sö vÊn ®Ò nghiªn cøu Ch¸y rõng lµ mét hiÖn tîng phæ biÕn, thêng xuyªn x¶y ra g©y nªn nh÷ng tæn thÊt to lín vÒ tµi nguyªn, cña c¶i vËt chÊt vµ c¶ tÝnh m¹ng con ngêi. V× vËy, nghiªn cøu c¸c biÖn ph¸p phßng ch¸y, ch÷a ch¸y rõng vµ h¹n chÕ ®Õn møc thÊp nhÊt thiÖt h¹i do ch¸y rõng ®· ®îc ®Æt ra nh mét yªu cÇu cÊp b¸ch cña thùc tiÔn. Nh÷ng nghiªn cøu ®Òu híng vµo t×m hiÓu b¶n chÊt cña hiÖn tîng ch¸y rõng vµ mèi quan hÖ gi÷a c¸c yÕu tè ¶nh hëng tíi ch¸y rõng. Tõ ®ã ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p PCCCR phï hîp. Tuy nhiªn, do cã sù kh¸c nhau vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ kinh tÕ, x· héi mµ quy luËt ¶nh hëng cña c¸c nh©n tè ®Õn ch¸y rõng vµ nh÷ng gi¶i ph¸p phßng ch¸y, ch÷a ch¸y rõng còng kh«ng hoµn toµn gièng nhau ë c¸c ®Þa ph¬ng. V× vËy tïy vµo ®iÒu kiÖn cô thÓ cña tõng quèc gia, tõng ®Þa ph¬ng mµ tiÕn hµnh nghiªn cøu nh»m x©y dùng ®îc nh÷ng gi¶i ph¸p phßng ch¸y, ch÷a ch¸y rõng cã hiÖu qu¶ nhÊt. 1.1. Trªn thÕ giíi. NhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ PCCCR trªn thÕ giíi ®îc c¸c nhµ khoa häc tiÕn hµnh tõ ®Çu thÕ kû XX chñ yÕu ë c¸c níc cã nÒn c«ng nghiÖp rõng ph¸t triÓn nh: Mü, Nga, §øc, Thôy §iÓn, Canada, Ph¸p, óc … Sau ®ã ®îc tiÕn hµnh nghiªn cøu ë tÊt c¶ c¸c níc cã ho¹t ®éng l©m nghiÖp. §Õn nay nh÷ng nghiªn cøu PCCCR cã thÓ chia thµnh 5 lÜnh vùc: b¶n chÊt cña ch¸y rõng, ph¬ng ph¸p dù b¸o nguy c¬ ch¸y rõng, c¸c c«ng tr×nh phßng ch¸y ch÷a ch¸y rõng, ph¬ng ph¸p ch÷a ch¸y rõng vµ ph¬ng tiÖn ch÷a ch¸y rõng. - Nghiªn cøu b¶n chÊt cña ch¸y rõng. NhiÒu kÕt qu¶ nghiªn cøu kh¼ng ®Þnh r»ng ch¸y rõng chØ x¶y ra khi cã mÆt ®ång thêi cña 3 yÕu tè: Nguån nhiÖt – Oxy – VËt liÖu ch¸y (hay cßn gäi lµ tam gi¸c löa ). Tuú thuéc vµo ®Æc ®iÓm cña 3 yÕu tè trªn mµ ch¸y rõng cã thÓ ®îc h×nh thµnh, ph¸t triÓn hay bÞ ng¨n chÆn hoÆc suy yÕu ®i [32] [33].
4 NÕu h¹n chÕ hoÆc ng¨n c¸ch sù tiÕp xóc cña mét yÕu tè ®èi víi 2 yÕu tè cßn l¹i, sÏ cã thÓ h¹n chÕ hoÆc ng¨n chÆn ®¸m ch¸y. V× vËy vÒ b¶n chÊt, nh÷ng biÖn ph¸p phßng ch¸y, ch÷a ch¸y rõng chÝnh lµ nh÷ng biÖn ph¸p t¸c ®éng vµo 3 yÕu tè trªn theo chiÒu híng ng¨n chÆn vµ gi¶m thiÓu qu¸ tr×nh ch¸y. C¸c nhµ khoa häc ®· ph©n biÖt cã 3 lo¹i ch¸y rõng: (1) Ch¸y díi t¸n c©y hay ch¸y mÆt ®Êt rõng lµ trêng hîp chØ ch¸y mét phÇn hay toµn bé líp c©y bôi, cá kh« vµ cµnh r¬i l¸ rông trªn mÆt ®Êt; (2) Ch¸y t¸n rõng (Ch¸y ngän c©y) lµ trêng hîp löa lan trµn tõ t¸n c©y nµy sang t¸n c©y kh¸c; (3) Ch¸y ngÇm (Ch¸y díi mÆt ®Êt) lµ trêng hîp x¶y ra khi löa lan trµn chËm, ©m Ø díi mÆt ®Êt trong líp th¶m môc dµy hoÆc than bïn. Trong mét ®¸m ch¸y cã thÓ x¶y ra mét hoÆc ®ång thêi c¶ 2, 3 lo¹i ch¸y rõng trªn. Tuú theo lo¹i ch¸y rõng mµ ngêi ta ®a ra nh÷ng biÖn ph¸p phßng ch¸y, ch÷a ch¸y rõng kh¸c nhau [32] [34]. NhiÒu nghiªn cøu cho thÊy nh÷ng nh©n tè quan träng nhÊt ¶nh hëng ®Õn sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ch¸y rõng ®ã lµ: thêi tiÕt, ®Þa h×nh, tr¹ng th¸i rõng vµ ho¹t ®éng kinh tÕ cña con ngêi [33]. Thêi tiÕt, ®Æc biÖt lµ lîng ma, nhiÖt ®é vµ ®é Èm kh«ng khÝ ¶nh hëng quyÕt ®Þnh ®Õn tèc ®é bèc h¬i vµ ®é Èm vËt liÖu ch¸y díi t¸n rõng, qua ®ã ¶nh hëng ®Õn kh¶ n¨ng bÐn löa vµ lan trµn ®¸m ch¸y. Tr¹ng th¸i rõng ¶nh hëng ®Õn tÝnh chÊt vËt lý, ho¸ häc, khèi lîng vµ ph©n bè cña vËt liÖu ch¸y; ®Þa h×nh: ®é dèc, híng dèc... qua ®ã ¶nh hëng ®Õn lo¹i ch¸y, kh¶ n¨ng h×nh thµnh vµ tèc ®é lan trµn cña ®¸m ch¸y. Ho¹t ®éng kinh tÕ x· héi cña con ngêi nh: s¶n xuÊt trªn n¬ng rÉy, s¨n b¾n, du lÞch… ¶nh hëng ®Õn mËt ®é vµ ph©n bè cña nguån löa khëi ®Çu cña c¸c ®¸m ch¸y. PhÇn lín c¸c biÖn ph¸p PCCCR ®Òu ®îc x©y dùng trªn c¬ së ph©n tÝch ®Æc ®iÓm cña nh÷ng nh©n tè ®ã trong hoµn c¶nh cô thÓ cña tõng ®Þa ph¬ng [35]. - Nghiªn cøu ph¬ng ph¸p dù b¸o ch¸y rõng.
5 C¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu ®Òu kh¼ng ®Þnh mèi liªn hÖ chÆt chÏ gi÷a ®iÒu kiÖn thêi tiÕt mµ quan träng nhÊt lµ lîng ma, nhiÖt ®é, ®é Èm kh«ng khÝ víi ®é Èm vËt liÖu vµ kh¶ n¨ng xuÊt hiÖn ch¸y rõng. V× vËy c¸c ph¬ng ph¸p dù b¸o nguy c¬ ch¸y rõng ®Òu tÝnh ®Õn ®Æc ®iÓm diÔn biÕn hµng ngµy cña lîng ma, nhiÖt ®é vµ ®é Èm kh«ng khÝ [33]. ë mét sè níc khi dù b¸o nguy c¬ ch¸y rõng ngoµi yÕu tè khÝ tîng cßn c¨n cø vµo mét sè yÕu tè kh¸c nh t¹i Mü vµ §øc c¨n cø ®é Èm vËt liÖu ch¸y [32]; t¹i Ph¸p tÝnh thªm lîng níc h÷u hiÖu trong ®Êt vµ ®é Èm vËt liÖu ch¸y; t¹i Trung Quèc cã bæ sung thªm c¶ tèc ®é giã, sè ngµy kh«ng ma vµ lîng bèc h¬i…ngoµi ra, còng cã sù kh¸c biÖt nhÊt ®Þnh khi sö dông c¸c yÕu tè khÝ tîng ®Ó dù b¸o nguy c¬ ch¸y rõng nh t¹i Thuþ §iÓn vµ mét sè níc b¸n ®¶o Scandinavia sö dông ®é Èm kh«ng khÝ thÊp nhÊt vµ nhiÖt ®é kh«ng khÝ cao nhÊt trong ngµy. Trong khÝ ®ã t¹i Nga vµ mét sè níc kh¸c dïng nhiÖt ®é vµ ®é Èm kh«ng khÝ lóc 13 giê. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y ë Trung Quèc ®· nghiªn cøu ph¬ng ph¸p cho ®iÓm c¸c yÕu tè ¶nh hëng ®Õn nguy c¬ ch¸y rõng trong ®ã cã c¶ nh÷ng yÕu tè kinh tÕ x· héi vµ nguy c¬ ch¸y rõng ®îc tÝnh theo tæng sè ®iÓm cña c¸c yÕu tè. MÆc dï cã nÐt gièng nhau nhng cho ®Õn nay cha cã ph¬ng ph¸p dù b¸o ch¸y rõng chung cho c¶ thÕ giíi. ë mçi quèc gia thËm chÝ ë mçi ®Þa ph¬ng ngêi ta vÉn nghiªn cøu x©y dùng ph¬ng ph¸p riªng. Tuy nhiªn, cßn rÊt Ýt ph¬ng ph¸p dù b¸o nguy c¬ ch¸y rõng cã tÝnh ®Õn yÕu tè kinh tÕ x· héi vµ tr¹ng th¸i rõng. - Nghiªn cøu vÒ c«ng tr×nh phßng ch¸y, ch÷a ch¸y rõng. KÕt qu¶ nghiªn cøu cña thÕ giíi ®· kh¼ng ®Þnh hiÖu qu¶ cao cña c¸c lo¹i b¨ng c¶n löa, c¸c vµnh ®ai c©y xanh vµ hÖ thèng kªnh m¬ng ng¨n c¶n ch¸y rõng [35]. §· nghiªn cøu tËp ®oµn c©y trång lµm b¨ng xanh c¶n löa, trång rõng hçn giao vµ gi÷ níc hå ®Ëp gi¶m nguy c¬ ch¸y rõng; hiÖu lùc cña c¸c hÖ thèng c¶nh b¸o ch¸y rõng nh chßi canh, ®Æt biÓn b¸o, biÓn cÊm löa. Trªn thÕ giíi ®· nghiªn cøu nhiÒu c«ng tr×nh PCCCR. Tuy nhiªn cha ®a ra ®îc ph¬ng ph¸p x¸c ®Þnh tiªu chuÈn kü thuËt cho c¸c c«ng tr×nh ®ã. V× vËy khi
6 ¸p dông cho ®Þa ph¬ng, cho tõng tr¹ng th¸i rõng th× ph¶i ®iÒu chØnh cho phï hîp. - Nghiªn cøu vÒ biÖn ph¸p phßng ch¸y, ch÷a ch¸y rõng. ViÖc nghiªn cøu c¸c biÖn ph¸p phßng ch¸y, ch÷a ch¸y rõng thêng híng vµo lµm suy gi¶m c¸c thµnh phÇn cña tam gi¸c löa. - Lµm gi¶m nguån nhiÖt b»ng nhiÒu c¸ch: dän vËt liÖu ch¸y, ®µo r·nh, chÆt c©y theo d¶i ®Ó c¸ch ly ®¸m ch¸y víi phÇn rõng cßn l¹i. - §èt tríc cã ®iÒu khiÓn mét phÇn vËt liÖu ch¸y vµo ®Çu mïa kh« ®Ó gi¶m khèi lîng vËt liÖu vµo mïa kh« h¹n nhÊt hoÆc ngîc víi híng lan trµn cña ®¸m ch¸y ®Ó c« lËp ®¸m ch¸y. - Dïng chÊt dËp ch¸y nh: níc, ®Êt, c¸t, bät CO2,…. ®Ó gi¶m nhiÖt lîng cña ®¸m ch¸y hoÆc ng¨n vËt liÖu ch¸y víi oxy trong kh«ng khÝ. - Nghiªn cøu vÒ ph¬ng tiÖn phßng ch¸y, ch÷a ch¸y rõng. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y nghiªn cøu vÒ ph¬ng tiÖn phßng ch¸y, ch÷a ch¸y rõng ph¸t triÓn m¹nh mÏ, ®Æc biÖt lµ ph¬ng tiÖn dù b¸o vµ ph¸t hiÖn ®¸m ch¸y, th«ng tin vÒ ch¸y rõng vµ ph¬ng tiÖn dËp löa trong c¸c ®¸m ch¸y. C¸c ph¬ng ph¸p dù b¸o ®· ®îc m« h×nh ho¸ vµ x©y dùng thµnh nh÷ng phÇn mÒm lµm t¨ng ®é chÝnh x¸c cña c«ng t¸c dù b¸o. ViÖc øng dông c«ng nghÖ viÔn th¸m vµ c«ng nghÖ GIS ®· cho phÐp ph©n tÝch diÔn biÕn thêi tiÕt, dù b¸o nhanh chãng vµ chÝnh x¸c kh¶ n¨ng xuÊt hiÖn vµ ph¸t hiÖn sím löa rõng trªn vïng réng lín. Nh÷ng th«ng tin vÒ kh¶ n¨ng xuÊt hiÖn ch¸y rõng, nguy c¬ ch¸y rõng vµ biÖn ph¸p phßng ch¸y, ch÷a ch¸y rõng hiÖn nay ®îc tuyªn truyÒn trªn c¸c ph¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng ®Õn lùc lîng phßng ch¸y, ch÷a ch¸y rõng vµ céng ®ång d©n c. Nh÷ng ph¬ng tiÖn dËp t¾t c¸c ®¸m ch¸y ®îc nghiªn cøu tõ cµo, cuèc, dao, c©u liªm…®Õn c¸c ph¬ng tiÖn hiÖn ®¹i nh ca x¨ng, m¸y kÐo, m¸y ®µo r·nh, m¸y phun níc...
7 M¨c dï c¸c ph¬ng tiÖn ch÷a ch¸y rõng ®· vµ ®ang ®îc nghiªn cøu ë møc cao nhng thiÖt h¹i do ch¸y rõng vÉn rÊt lín ngay c¶ c¸c níc ph¸t triÓn cã hÖ thèng phßng ch¸y, ch÷a ch¸y rõng hiÖn ®¹i nh óc, Nga, Mü…Trong nhiÒu trêng hîp viÖc khèng chÕ c¸c ®¸m ch¸y vÉn kh«ng cã hiÖu qu¶. V× vËy, quan träng nhÊt lµ ng¨n chÆn nguån löa ®Ó kh«ng x¶y ra ch¸y rõng. HiÖn nay c¸c gi¶i ph¸p x· héi PCCCR chñ yÕu tËp trung vµo tuyªn truyÒn gi¸o dôc t¸c h¹i cña löa rõng, nghÜa vô cña c«ng d©n trong viÖc phßng ch¸y, ch÷a ch¸y rõng, nh÷ng h×nh ph¹t ®èi víi ngêi g©y ra ch¸y rõng. Trong thùc tÕ cßn Ýt nghiªn cøu vÒ thÓ chÕ, chÝnh s¸ch, phong tôc tËp qu¸n…cïng víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi g©y nªn; c¸c gi¶i ph¸p lång ghÐp ho¹t ®éng phßng ch¸y, ch÷a ch¸y rõng víi ho¹t ®éng ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi. - §èi víi nghiªn cøu ph©n vïng träng ®iÓm ch¸y rõng. ViÖc ph©n chia l·nh thæ thµnh nh÷ng vïng cã nguy c¬ ch¸y rõng kh¸c nhau gäi lµ ph©n vïng träng ®iÓm ch¸y. Kh¶ n¨ng xuÊt hiÖn vµ møc ®é thiÖt h¹i do ch¸y rõng g©y ra phô thuéc chÆt chÏ vµo ®Æc ®iÓm cña c¸c nh©n tè ¶nh hëng quan träng nhÊt ®Õn ch¸y rõng nh: khÝ hËu, thêi tiÕt, ®Þa h×nh, d©n sinh kinh tÕ vµ ®Æc ®iÓm c¸c tr¹ng th¸i rõng. Nh÷ng khu vùc cã lîng ma lín vµ ph©n bè ®Òu hoÆc cã nh÷ng tr¹ng th¸i rõng Èm thêng Ýt x¶y ra ch¸y rõng. Ngîc l¹i ë nh÷ng vïng kh« h¹n, ma ph©n bè kh«ng ®Òu hoÆc cã nh÷ng tr¹ng th¸i rõng dÔ ch¸y thêng x¶y ra ch¸y rõng. V× vËy, ®Ó sö dông hiÖu qu¶ c¸c nguån lùc cho PCCCR, cÇn ph¶i c¨n cø vµo ®Æc ®iÓm cña c¸c nh©n tè ¶nh hëng ®Õn ch¸y rõng ®Ó ph©n chia l·nh thæ thµnh nh÷ng khu vùc cã nguy c¬ ch¸y rõng kh¸c nhau. Ngêi ta sÏ chó träng PCCCR nhiÒu h¬n cho nh÷ng vïng cã nguy c¬ ch¸y cao vµ gi¶m ®i ë nh÷ng vïng cã nguy c¬ ch¸y thÊp. ViÖc ph©n vïng träng ®iÓm ch¸y thùc hiÖn hÇu hÕt ë c¸c quèc gia. HiÖn nay cã 2 ph¬ng ph¸p ®îc ¸p dông chñ yÕu ®Ó ph©n vïng träng ®iÓm ch¸y rõng: Ph©n vïng theo c¸c nh©n tè ¶nh hëng ®Õn ch¸y rõng vµ ph©n vïng theo thùc tr¹ng ch¸y rõng.
8 Theo ph¬ng ph¸p thø nhÊt, cÇn c¨n cø vµo ®Æc ®iÓm ph©n bè c¸c yÕu tè ¶nh hëng ®Õn ch¸y rõng nh khÝ hËu, ®Þa h×nh, thæ nhìng vµ tr¹ng th¸i rõng ®Ó ph©n vïng. Nh÷ng khu vùc cã nguy c¬ ch¸y rõng cao cã ®Æc ®iÓm nh: khÝ hËu kh« h¹n, khèi lîng vËt liÖu ch¸y lín, ®Þa h×nh dèc…Ngîc l¹i nh÷ng khu vùc cã nguy c¬ ch¸y rõng thÊp lµ nh÷ng vïng cã ®Æc ®iÓm khÝ hËu Èm ít, ®Þa h×nh t¬ng ®èi b»ng ph¼ng vµ tr¹ng th¸i rõng cã khèi lîng vËt liÖu ch¸y Ýt hoÆc cã nhiÒu loµi c©y cã kh¶ n¨ng chèng chÞu löa tèt. Theo ph¬ng ph¸p thø hai lµ c¨n cø vµo sù ph©n bè cña sè vô ch¸y rõng diÔn ra trªn c¸c khu vùc cña l·nh thæ trong nhiÒu n¨m liªn tôc. Nh÷ng vïng cã nguy c¬ ch¸y cao lµ nh÷ng vïng cã tÇn suÊt xuÊt hiÖn ch¸y rõng nhiÒu vµ møc ®é thiÖt h¹i lín. Ngîc l¹i nh÷ng vïng cã nguy c¬ ch¸y thÊp lµ nh÷ng vïng Ýt x¶y ra ch¸y rõng nhÊt. Ngoµi ra, ë Trung Quèc viÖc tiÕn hµnh ph©n vïng träng ®iÓm ch¸y cßn dùa vµo kho¶ng c¸ch tõ rõng ®Õn vïng d©n c tËp trung. Theo ph¬ng ph¸p nµy, ë khu vùc cµng gÇn rõng, d©n c tËp trung cµng ®«ng th× tÇn xuÊt x¶y ra ch¸y rõng cµng cao vµ ngîc l¹i [20]. 1.2. ViÖt Nam. - Nghiªn cøu vÒ dù b¸o nguy c¬ ch¸y rõng. Nh÷ng nghiªn cøu vÒ dù b¸o ch¸y rõng b¾t ®Çu tiÕn hµnh tõ n¨m 1981, tuy nhiªn trong thêi gian ®Çu chñ yÕu ¸p dông ph¬ng ph¸p dù b¸o theo chØ tiªu tæng hîp P cña V.G. Nesterop [15]. ChØ tiªu tæng hîp P lµ tæng cña tÝch sè gi÷a nhiÖt ®é vµ ®é thiÕu hôt b·o hoµ cña ®é Èm kh«ng khÝ lóc 13 giê hµng ngµy kÓ tõ ngµy cuèi cïng cã lîng ma lín h¬n 3mm. §Õn n¨m 1988, nghiªn cøu cña Ph¹m Ngäc Hng ®· cho thÊy ph¬ng ph¸p cña Nesterop cã ®é chÝnh x¸c cao h¬n nÕu tÝnh gi¸ trÞ P kÓ tõ ngµy cuèi cïng cã lîng ma lín h¬n 5mm. Ngoµi ra trªn c¬ së ph¸t hiÖn liªn hÖ chÆt gi÷a sè ngµy kh« h¹n liªn tôc H (Sè ngµy liªn tôc cã lîng ma díi 5mm) víi chØ sè P, Ph¹m Ngäc Hng ®· ®a ra ph¬ng ph¸p dù b¸o nguy c¬ ch¸y rõng theo sè ngµy kh« h¹n liªn tôc [16]. «ng x©y dùng mét b¶ng tra cÊp nguy hiÓm cña ch¸y rõng c¨n cø