Luận văn Thạc sĩ Kinh tế Chính trị: Phát triển kinh tế nông nghiệp ở tỉnh Đồng Nai

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:98

Thêm vào BST

Báo xấu

22
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu của Luận văn nhằm đánh giá thực trạng phát triển kinh tế nông nghiệp ở Đồng Nai, trên cơ sở đó đề xuất phương hướng và giải pháp tiếp tục phát triển kinh tế nông nghiệp Tỉnh Đồng Nai thời gian tới. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế Chính trị: Phát triển kinh tế nông nghiệp ở tỉnh Đồng Nai

BỘ QUỐC PHÒNG HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ  ĐỒNG THỊ HẠNH PHÁT TRIỂN KINH TẾ NÔNG NGHIỆP Ở TỈNH ĐỒNG NAI LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ CHÍNH TRỊ HÀ NỘI - 2014
BỘ QUỐC PHÒNG HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ  ĐỒNG THỊ HẠNH PHÁT TRIỂN KINH TẾ NÔNG NGHIỆP Ở TỈNH ĐỒNG NAI CHUYÊN NGÀNH: KINH TẾ CHÍNH TRỊ MÃ SỐ: 60 31 01 02 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS. TS TRƯƠNG TUẤN BIỂU HÀ NỘI - 2014
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết đầy đủ Chữ viết tắt Chủ nghĩa xã hội CNXH Công nghiệp hóa, hiện đại hóa CNH, HĐH Khoa học - công nghệ KH - CN Khoa học - kỹ thuật KH - KT Kinh tế - xã hội KT - XH Lực lượng sản xuất LLSX Quan hệ sản xuất QHSX Quốc phòng - an ninh QP - AN Xã hội chủ nghĩa XHCN Kinh tế nông nghiệp KTNN Giá trị sản xuất GTSX Hợp tác xã HTX MỤC LỤC Trang MỞ ĐẦU 3 Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VỀ PHÁT TRIỂN KINH TẾ NÔNG NGHIỆP 11 1.1. Kinh tế nông nghiệp và vai trò của phát triển kinh tế nông nghiệp 11 1.2. Những vấn đề lý luận và kinh nghiệm về phát triển kinh tế nông nghiệp ở tỉnh Đồng Nai. 22
Chương 2 THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN KINH TẾ NÔNG NGHIỆP Ở TỈNH ĐỒNG NAI 29 2.1. Đặc điểm tự nhiên, kinh tế-xã hội ảnh hưởng đến phát triển kinh tế nông nghiệp ở tỉnh Đồng Nai 29 2.2. Thực trạng phát triển kinh tế nông nghiệp ở tỉnh Đồng Nai những năm qua 32 Chương 3 PHƯƠNG HƯỚNG, GIẢI PHÁPPHÁT TRIỂN KINH TẾ NÔNG NGHIỆP Ở TỈNH ĐỒNG NAI 56 3.1. Phương hướng phát triển kinh tế nông nghiệp ở tỉnh Đồng Nai trong những năm tới 56 3.2. Một số giải pháp chủ yếu để phát triển kinh tế nông nghiệp ở tỉnh Đồng Nai thời gian tới 63 KẾT LUẬN 83 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 85 PHỤ LỤC 88
3 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Theo quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin, nông nghiệp là một trong hai ngành sản xuất vật chất cơ bản, có vai trò quan trọng hàng đầu của mọi thời đại. Nông nghiệp - hiểu theo nghĩa rộng, bao gồm cả trồng trọt, chăn nuôi, lâm nghiệp, ngư nghiệp và diêm nghiệp. Nông nghiệp cung cấp lương thực, thực phẩm để duy trì sự tồn tại của con người và sự phát triển của xã hội loài người; cung cấp nguyên liệu cho công nghiệp chế biến và là thị trường rộng lớn của các ngành công nghiệp, dịch vụ; tạo môi trường sinh thái trong lành, bền vững và góp phần quan trọng trong tăng cường tiềm lực QP - AN của đất nước. Trong mối quan hệ với công nghiệp, phát triển kinh tế nông nghiệp là tiền đề của phân công lao động xã hội. C.Mác cho rằng: Trong lịch sử, chỉ đến khi nông nghiệp cung cấp “đủ” lương thực cho con người thì nền sản xuất xã hội mới phân chia thành ngành nông nghiệp và công nghiệp. Vì kinh tế nông nghiệp có vai trò đặc biệt quan trọng như vậy nên những năm qua Đảng, Nhà nước ta luôn quan tâm đến lĩnh vực nông nghiệp, nông thôn, nông dân, coi phát triển nông nghiệp là nhiệm vụ kinh tế và nhiệm vụ chính trị - xã hội có ý nghĩa chiến lược lâu dài. Trong công cuộc đổi mới, đã có nhiều chủ trương và giải pháp để thúc đẩy phát triển nền nông nghiệp Việt Nam theo hướng sản xuất hàng hóa. Tuy nhiên, chuyển đổi một nền nông nghiệp tự cấp, tự túc lại vận hành trong cơ chế kế hoạch hóa tập trung sang nền nông nghiệp hàng hóa vận hành theo cơ chế thị trường là một quá trình đòi hỏi có sự thay đổi thực sự trong tư duy và trong hoạt động thực tiễn. Là một tỉnh thuộc vùng miền Đông Nam Bộ nằm trong vùng kinh tế trọng điểm phía Nam, Đồng Nai là tỉnh có vị trí địa lý thuận lợi, có nhiều tiềm năng và lợi thế về phát triển kinh tế nông nghiệp. Dưới sự lãnh đạo của Đảng bộ tỉnh, sản xuất nông nghiệp ở Đồng Nai có sự phát triển mạnh mẽ và đã đạt được những thành tựu khá toàn diện. Kinh tế nông nghiệp, nông thôn chuyển
4 dịch theo hướng sản xuất hàng hóa, nhiều loại hình tổ chức sản xuất kinh doanh mới ra đời và không ngừng phát triển cả về quy mô, hiệu quả. Kết cấu hạ tầng KT - XH nông thôn được tăng cường, bộ mặt nhiều vùng quê thay đổi, đời sống vật chất, tinh thần của nông dân ngày càng được cải thiện, hệ thống chính trị được củng cố, dân chủ ở cơ sở được phát huy, an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội được giữ vững... Tuy nhiên, những thành tựu trên chưa tương xứng với tiềm năng, lợi thế của tỉnh. Sản xuất nông nghiệp ở Đồng Nai vẫn mang nặng tính tự cấp đan xen với sản xuất hàng hóa nhỏ do ruộng đất phân chia manh mún; năng suất, chất lượng, giá trị gia tăng sản phẩm nông nghiệp hàng hóa thấp. Các hình thức tổ chức sản xuất chậm đổi mới, khả năng xây dựng, khai thác các điểm kinh tế - kỹ thuật - dịch vụ ở từng huyện, xây dựng, nâng cấp kết cấu hạ tầng kỹ thuật, hạ tầng xã hội còn nhiều hạn chế, thị trường nông thôn hạn hẹp, nhiều loại nông phẩm hàng hóa sức cạnh tranh thấp, đời sống của người nông dân - thuần nông, còn nhiều khó khăn... Đây là những vấn đề cấp bách trong chiến lược phát triển KT - XH của cả nước nói chung và ở tỉnh Đồng Nai nói riêng, đồng thời là những vấn đề lý luận, thực tiễn đặt ra cần tiếp tục nghiên cứu và triển khai thực hiện nhằm phát triển kinh tế nông nghiệp. Từ những lý do trên, tác giả chọn vấn đề nghiên cứu: “Phát triển kinh tế nông nghiệp ở tỉnh Đồng Nai” làm đề tài luận văn cao học kinh tế - chuyên ngành Kinh tế chính trị. 2. Tình hình nghiên cứu có liên quan đến đề tài Nông nghiệp nói chung và phát triển kinh tế nông nghiệp nói riêng là vấn đề không mới cả về lý luận và thực tiễn. Ở nước ta vấn đề phát triển kinh tế nông nghiệp đã có nhiều công trình khoa học đề cập dưới các góc độ khác nhau về phạm vi, cách thức tiếp cận.
5 Những công trình nghiên cứu khoa học đã công bố mà tác giả luận văn sử dụng làm tài liệu tham khảo gồm: * Sách tham khảo “Phát triển nông nghiệp hàng hóa ở Việt Nam thực trạng và giải pháp”của Trần Xuân Châu, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2003. “Công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp và nông thôn Việt Nam - con đường và bước đi” của GS.TS Nguyễn Kế Tuấn, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2004. “Nông nghiệp, nông thôn, nông dân Việt Nam - Hôm nay và mai sau” của Đặng Kim Sơn, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2008. “Những biện pháp kinh tế tổ chức và quản lý để phát triển kinh tế nông nghiệp hàng hóa và đổi mới cơ cấu kinh tế nông thôn Bắc bộ” chủ biên GS. TS Lương Xuân Qùy, Nxb Nông nghiệp, Hà Nội, 1996. “Phát triển kinh tế nông nghiệp nông thôn ở Việt Nam” của TS Nguyễn Hữu Tiến, Nxb Nông nghiệp, Hà Nội, 2008. “ Công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn từ lý luận đến thực tiễn ở Việt Nam hiện nay” của TS Phạm Ngọc Dũng, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2011 vv... Những công trình nghiên cứu khoa học trên đã đề cập một cách tương đối khái quát và có phần sâu sắc về đặc điểm, tính quy luật vận động và phát triển của kinh tế nông nghiệp, nông thôn trong quá trình đổi mới, các mô hình kinh tế trong mở cửa hội nhập gắn với giai đoạn đẩy mạnh CNH, HĐH ở nước ta nói chung và nông nghiệp, nông thôn nói riêng. * Luận án, luận văn “Phát triển nông nghiệp hàng hóa trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở nước ta” Mai Văn Bảo, Luận án tiến sĩ kinh tế, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, Hà Nội, 2000.
6 “Phát triển kinh tế hàng hóa trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn đồng bằng sông Hồng” Bùi Văn Can, Luận án tiến sĩ kinh tế, Trường Đại học kinh tế quốc dân, 2001. “Phát triển nông nghiệp hàng hóa ở Việt Nam thực trạng và giải pháp” Đặng Thị Tố Tâm, Luận văn Thạc sĩ Kinh tế, Đại học quốc gia Hà Nội, 2002. “Phát triển nông nghiệp hàng hóa ở Lạng Sơn” Nguyễn Thanh Hảo, Luận văn Thạc sĩ Kinh tế, Đại học Quốc gia Hà Nội, 2010. “Vai trò của phát triển nông nghiệp trong bảo đảm hậu cần tại chỗ cho khu vực phòng thủ tỉnh Hà Nam hiện nay” Vũ Văn Khầu, Luận văn Thạc sĩ Kinh tế, Học viện chính trị, 2010. “Chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành nông nghiệp trong quá trình đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở tỉnh Thái Bình” Phạm Quang Huy, Luận văn Thạc sĩ Kinh tế, Học viện chính trị, 2011. “ Phát triển nông nghiệp theo hướng bền vững ở tỉnh Hải Dương hiện nay” Lê Văn Điền, Luận văn Thạc sĩ Kinh tế, Học viện Chính trị, 2012. Các luận án, luận văn trên trực tiếp đề cập một cách cơ bản cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển kinh tế nông nghiệp theo hướng CNH, HĐH nông nghiệp, nông thôn. Trong phương hướng và hệ thống giải pháp, các tác giả có đề cập đến phát triển kinh tế nông nghiệp, tuy nhiên phạm vi khái quát rộng, với những giải pháp hình thành khung thể chế, giải pháp hỗ trợ, giải pháp xã hội trong quá trình phát triển kinh tế nông nghiệp theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa; hay nhóm giải pháp liên quan đến LLSX; nhóm giải pháp liên quan đến QHSX; nhóm giải pháp liên quan đến cơ chế và chính sách vĩ mô của nhà nước; sự phát triển kinh tế nông nghiệp theo hướng CNH, HĐH nông nghiệp, nông thôn nói chung hoặc ở phạm vi một vùng kinh tế, tỉnh... * Bài báo khoa học “Vấn đề phát triển nông nghiệp, nông thôn ở nước ta trong thời kỳ đổi mới” Đào Thế Tuấn, Tạp chí Cộng sản, số 771/2007.
7 “ Sự phát triển Nông nghiệp đồng bằng sông Hồng trong những năm đổi mới ” Nguyễn Sinh Cúc, Tạp chí Kinh tế và dự báo, số 3/2001. “ 15 năm phát triển nông sản hàng hóa vùng đồng bằn sông Hồng. Những vấn đề đặt ra trước thế kỷ XXI” Bùi Văn Can, Tạp chí Kinh tế và phát triển, số11/2001. “Thị trường sản phẩm nông nghiệp và một số vấn đề cần giải quyết” Trần Bình Điền - Phạm Thắng, Tạp chí Cộng sản, số 3/1994. “Chính sách thị trường với phát triển nông nghiệp, nông thôn” Chu Hữu Quý và Nguyễn Kế Tuấn, Tạp chí Cộng sản, số 20, 10/1998. “Đẩy mạnh phát triển một số hàng nông sản xuất khẩu có sức cạnh tranh trên thị trường quốc tế” Lê Huy Ngọ, Tạp chí Kinh tế nông nghiệp, số 2/1998. “Đầu ra cho sản phẩm, những vấn đề cần giải quyết trong lĩnh vực nông nghiệp và nông thôn hiện nay ở Việt Nam” Nguyễn Hữu Thảo, Tạp chí Phát triển kinh tế, số 101, 3/1999. “Đẩy mạnh chế biến nông sản” Bạch Đình Ninh, Nghiên cứu lý luận số 8/2000. “Thuận lợi và thách thức của nông nghiệp Việt Nam khi gia nhập WTO” Đặng Kim Sơn, Tạp chí Cộng sản số 1/2007. “ Vấn đề công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn với việc xóa đói giảm nghèo ở nước ta ” Nguyễn Mai Hồng, Thông báo khoa học, số 5/1999. “ Phát triển nông sản hàng hóa thực trạng và giải pháp” Nguyễn Sinh Cúc, Con số và sự kiện số 11/1999. “ Quan hệ ruộng đất ở nông thôn : 55 năm nhìn lại ” Nguyễn Sinh Cúc, Nghiên cứu Lý luận, số 9/2000. Tổng quan nông nghiệp nước ta sau 15 năm đổi mới (1986 - 2000) Nguyễn Sinh Cúc, Tạp chí Cộng sản, số 5, 3/2000.
8 “Thúc đẩy tiêu thụ nông sản hàng hóa để phát triển nông nghiệp” Lê Huy Ngọ. Hoạt động khoa học, số 8/2008. Nghị quyết Trung ương 7 (Khóa X) “ Về phát triển toàn diện nông nghiệp, nông dân, nông thôn”. Quyết định số 80/QĐ - TTg, ngày 24/6/2002 của Thủ tướng Chính phủ về chính sách tiêu thụ nông sản hàng hóa thông qua hợp đồng. “Vấn đề quan hệ ruộng đất trong nông nghiệp - Thực trạng và giải pháp” Lê Đình Thắng, Nghiên cứu kinh tế, số 237/1998. “Công nghệ sinh học và vấn đề phát triển nông nghiệp của Việt Nam” GS. TS Bùi Chí Bửu, Tạp chí Cộng sản, số 791, 9/2008. “Thúc đẩy sự phát triển khoa học - công nghệ phục vụ nông nghiệp, nông thôn” TS Nguyễn Thanh Hà, Tạp chí Cộng sản, số 801, 7/2009. “Nông dân và nông nghiệp Việt Nam nhìn từ sản xuất - thị trường” GS.TS Võ Tòng Xuân, Tạp chí Cộng sản, số 812, 6/2010. “Nông nghiệp Việt Nam sau 4 năm thực hiện cam kết WTO” TS Chu Tiến Quang, Tạp chí Cộng sản, số 824, 6/2011. "Phát triển nông nghiệp Việt Nam giai đoạn 2011 - 2020" GS. TS Nguyễn Trần Trọng, Tạp chí Cộng sản, số 848, /6/2012. Nội dung các bài viết trên đã đề cập và luận giải ở những góc độ khác nhau về sự cần thiết, những thành tựu và hạn chế, một số vấn đề đặt ra cho phát triển kinh tế nông nghiệp theo hướng sản xuất hàng hóa hoặc những thách thức cho nông dân, nông nghiệp Việt Nam trong điều kiện nền kinh tế đang CNH, HĐH mở cửa và hội nhập quốc tế. Sự đóng góp khoa học của các công trình, các bài viết trên vào sự phát triển nền nông nghiệp và nông thôn, nông dân Việt Nam là rất hữu ích. Tuy nhiên với Đồng Nai, chưa thấy có công trình nào nghiên cứu về phát triển kinh tế nông nghiệp dưới góc độ kinh tế chính trị. Vì vậy, đề tài tác giả lựa chọn nghiên cứu hoàn toàn không trùng lặp với các công trình đã được công bố.
9 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài * Mục đích Luận giải những vấn đề lý luận cơ bản về phát triển kinh tế nông nghiệp. Đánh giá thực trạng phát triển kinh tế nông nghiệp ở Đồng Nai, trên cở sở đó đề xuất phương hướng và giải pháp tiếp tục phát triển kinh tế nông nghiệp Tỉnh Đồng Nai thời gian tới. * Nhiệm vụ Phân tích làm rõ một số vấn đề lý luận về phát triển kinh tế nông nghiệp. Đánh giá thực trạng phát triển phát triển kinh tế nông nghiệp ở tỉnh Đồng Nai. Đề xuất phương hướng và giải pháp nhằm đẩy mạnh phát triển kinh tế nông nghiệp ở tỉnh Đồng Nai thời gian tới. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài * Đối tượng nghiên cứu Phát triển kinh tế nông nghiệp ở tỉnh Đồng Nai * Phạm vi nghiên cứu Về không gian: Luận văn tập trung nghiên cứu sự phát triển kinh tế nông nghiệp trên địa bàn tỉnh Đồng Nai. Về thời gian: Luận văn tập trung phân tích, nghiên cứu khảo sát số liệu, tư liệu từ năm 2006 đến nay. 5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu của đề tài * Phương pháp luận Luận văn vận dụng phương pháp luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh; quan điểm, đường lối đổi mới của Đảng Cộng sản Việt Nam và thực tiễn phát triển kinh tế nông nghiệp ở nước ta. Tiếp thu có chọn lọc các kết quả nghiên cứu về phát triển kinh tế nông nghiệp của các tác giả trong nước để vận dụng vào hoàn cảnh cụ thể của tỉnh Đồng Nai. Đồng thời, dựa vào các báo cáo tổng kết, số liệu thống kê kinh tế
10 của Uỷ ban nhân dân, Cục Thống kê, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Đồng Nai đã được công bố từ năm 2006 đến nay. * Phương pháp nghiên cứu Trên cơ sở phương pháp luận biện chứng duy vật của chủ nghĩa Mác - Lênin, đề tài sử dụng phương pháp trừu tượng hóa khoa học, kết hợp lô-gic với lịch sử và một số phương pháp khác như: Thống kê, so sánh, phân tích, tổng hợp, khảo sát thực tiễn và chuyên gia để giải quyết nhiệm vụ nghiên cứu đặt ra. 6. Ý nghĩa của đề tài Luận văn góp phần làm sáng tỏ thêm một số vấn đề lý luận và thực tiễn về phát triển kinh tế nông nghiệp ở tỉnh Đồng Nai. Kết quả nghiên cứu của Luận văn có thể làm tài liệu tham khảo trong nghiên cứu và giảng dạy môn Kinh tế chính trị Mác - Lênin, làm tài liệu tham khảo để Đồng Nai và các địa phương xây dựng chủ trương, biện pháp phát triển kinh tế nông nghiệp . 7. Kết cấu của đề tài Ngoài phần mở đầu luận văn gồm 03 chương (6 tiết), kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục.
11 Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ KINH NGHIỆM VỀ PHÁT TRIỂN KINH TẾ NÔNG NGHIỆP 1.1. Kinh tế nông nghiệp và vai trò của phát triển kinh tế nông nghiệp 1.1.1. Kinh tế nông nghiệp và phát triển kinh tế nông nghiệp * Khái niệm nông nghiệp Nông nghiệp được hiểu theo cả nghĩa rộng và nghĩa hẹp. Nông nghiệp theo nghĩa rộng, là tổ hợp các ngành gắn liền với các quá trình sinh học bao gồm cả trồng trọt, chăn nuôi, lâm nghiệp (trồng và khai thác bảo vệ tài nguyên rừng), ngư nghiệp (đánh bắt và nuôi trồng thủy sản). Thực tiễn cho thấy, trong một thời gian dài của lịch sử nông nghiệp là một ngành kinh tế chủ yếu của hầu hết các quốc gia. Nông nghiệp là khu vực duy nhất sản xuất ra lương thực, thực phẩm nuôi sống con người. Nông nghiệp theo nghĩa rộng thường được sử dụng trong phân tích mối quan hệ với công nghiệp và dịch vụ. Theo nghĩa hẹp, nông nghiệp bao gồm trồng trọt và chăn nuôi. Trong trồng trọt lại bao gồm: trồng cây lượng thực, cây công nghiệp, cây ăn quả, cây dược liệu, cây thức ăn cho chăn nuôi, cây rau củ…Trong chăn nuôi bao gồm: chăn nuôi gia súc, gia cầm… Sản phẩm của nông nghiệp thỏa mãn nhu cầu dinh dưỡng hằng ngày của con người, là nguyên liệu cho công nghiệp và dược liệu cho chữa bệnh, sức kéo cho sản xuất và vận tải…Trong phạm vi luận văn này, tác giả nghiên cứu nông nghiệp theo nghĩa rộng. * Khái niệm kinh tế nông nghiệp Các nhà kinh điển Mác - Lênin đã nghiên cứu những vấn đề lí luận cơ bản về phát triển kinh tế nông nghiệp. C.Mác đã chỉ ra rằng việc chuyển xã hội từ nền kinh tế tự nhiên, sinh tồn, tự cấp, tự túc sang nền kinh tế hàng hóa là một tất yếu.
12 Chuyển từ nền kinh tế nông nghiệp tự cấp, tự túc chậm phát triển sang nền kinh tế nông nghiệp hàng hóa phát triển. Trong lý luận của C.Mác về phân công lao động xã hội và sự hình thành các ngành kinh tế quốc dân, C.Mác khẳng định nông nghiệp là một ngành sản xuất vật chất. Ông cho rằng sự phân công lao động mà trước hết là trong nông nghiệp nói riêng và trong các ngành kinh tế nói chung là cơ sở chung của mọi nền sản xuất hàng hóa. Cơ sở của sự phân công đó là: Sự tách rời giữa chăn nuôi và trồng trọt, giữa nông nghiệp và công nghiệp, sự xuất hiện nhiều ngành nghề khác nhau và giữa thành thị với nông thôn. Những sự tách rời đó xảy ra khi nào? Điều đó chỉ có được khi có sự nâng cao năng suất lao động xã hội, đặc biệt là trong nông nghiệp, tức nông nghiệp phải đạt tới một trình độ phát triển nhất định. V.I.Lênin là người kế thừa học thuyết Mác và phát triển trong điều kiện lịch sử mới. Trong tác phẩm "Chủ nghĩa tư bản phát triển ở Nga", Ông đã phân tích sự giải thể của công xã nông thôn dẫn đến một sự phân hóa và phân tầng xã hội ở nông thôn, tới sự mở rộng sản xuất hàng hóa và do đó tới chủ nghĩa tư bản. Tư tưởng cơ bản của V.I.Lênin ở đây là nhấn mạnh tới tầm quan trọng của sự giải thể nền sản xuất truyền thống và sản xuất hàng hóa là con đường dẫn đến sự phát triển. Ông còn nhấn mạnh đến sự xuất hiện một thứ chủ nghĩa tư bản trong nông nghiệp tức là phát triển một nền nông nghiệp thương phẩm. Hồ Chí Minh, người vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin vào thực tiễn Việt Nam cho rằng phát triển nông nghiệp là nhiệm vụ quan trọng và cần phải ưu tiên hàng đầu. Phải có một nền nông nghiệp phát triển thì công nghiệp mới phát triển mạnh. Muốn phát triển công nghiệp, phát triển kinh tế nói chung phải lấy việc phát triển nông nghiệp làm gốc, làm chính. Nếu không phát triển nông nghiệp thì không có cơ sở để phát triển công nghiệp, vì nông nghiệp cung cấp nguyên liệu, lương thực cho công nghiệp và tiêu thụ hàng hóa của công nghiệp làm ra. Do đó,“Phát triển nông nghiệp là cực kỳ quan trọng” [16, tr 554].
13 Chủ tịch Hồ Chí Minh đánh giá rất cao về vị trí, vai trò của nông nghiệp, nông thôn với phát triển KT-XH nước ta trong thời kỳ quá độ. Vì Việt Nam là một nước sống về nông nghiệp. Nền kinh tế nước ta lấy canh nông làm gốc. Trong công cuộc xây dựng nước nhà, Chính phủ trông mong vào nông dân, trông cậy vào nông nghiệp một phần lớn. Nông dân ta giàu thì nước ta giàu. Nông nghiệp ta thịch thì nước ta thịnh. Trên cơ sở nhận thức sâu sắc vị trí, vai trò của nông nghiệp, nông thôn, Hồ Chí Minh đặc biệt quan tâm đến phát triển nông nghiệp. Người nói: Người thì có hai chân. Kinh tế một nước thì có hai bộ phận chính: nông nghiệp và công nghiệp. Người không thể thiếu một chân, thì nước không thể thiếu một bộ phận kinh tế. Bác còn nhấn mạnh: “Nông nghiệp không phát triển thì công nghiệp cũng không phát triển được” [16, tr 619]. Tóm lại, kinh tế nông nghiệp là một ngành sản xuất vật chất đặc biệt quan trọng với sự phát triển của xã hội loài người nói chung. Với những nước đang trong giai đoạn đầu của quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa, phát triển nông nghiệp càng có vai trò quan trọng hơn. Phát triển kinh tế nông nghiệp phải phát triển toàn diện cả những điều kiện kinh tế vật chất và những quan hệ kinh tế - xã hội của nó. Từ sự phân tích trên cho thấy, kinh tế nông nghiệp là một ngành kinh tế của quốc dân, bao gồm toàn bộ các yếu tố vật chất cấu thành lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất tương ứng trong lĩnh vực sản xuất nông nghiệp. * Phát triển kinh tế nông nghiệp Theo quan điểm của Chủ nghĩa Mác - Lênin, phát triển là một quá trình vận động từ thấp đến cao, từ đơn giản đến phức tạp, từ chưa hoàn thiện đến ngày càng hoàn thiện. Phát triển kinh tế nông nghiệp là quá trình biến đổi lâu dài của ngành nông nghiệp trong phát triển kinh tế - xã hội. Thực chất của sự
14 phát triển là khả năng thích ứng của kinh tế nông nghiệp trong mọi kiểu tổ chức sản xuất xã hội. Do đó, phát triển kinh tế nông nghiệp không chỉ tăng lên về mặt số lượng, cơ cấu mà điều quan trọng là tăng lên về mặt chất lượng, trong quá trình phát sinh, phát triển của nó. Từ sự tiếp cận trên, dưới góc độ kinh tế chính trị, tác giả cho rằng: Phát triển kinh tế nông nghiệp là tổng thể cơ chế, chính sách, biện pháp nhằm hoàn thiện, nâng cao chất lượng toàn diện kinh tế nông nghiệp với quy mô, cơ cấu sản xuất hợp lý, theo yêu cầu chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của quốc gia hay địa phương trong từng giai đoạn.. Phát triển kinh tế nông nghiệp ở Đồng Nai là một quá trình tác động có chủ đích, có định hướng của Đảng bộ, chính quyền các cấp và nhân dân trong tỉnh nhằm huy động các nguồn lực phù hợp với đặc điểm kinh tế - xã hội của tỉnh làm chuyển biến các yếu tố cấu thành của kinh tế nông nghiệp theo hướng ngày càng hoàn thiện và nâng cao hiệu quả hoạt động, đóng góp tích cực vào phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh. Phát triển kinh tế nông nghiệp bao gồm có ba nhân tố cơ bản: Một là: kinh tế nông nghiệp là một bộ phận của kinh tế hàng hóa, một kiểu tổ chức kinh tế - xã hội trong nông nghiệp, gắn với trình độ nhất định của LLSX và phân công lao động xã hội. Đây là nhân tố xác định vị trí của kinh tế nông nghiệp trong nền kinh tế hàng hóa nói chung. Hai là: Sản phẩm sản xuất ra dùng để trao đổi, mua bán trên thị trường. Đây là yếu tố thể hiện tính chất cơ bản của nền kinh tế nông nghiệp, đáp ứng yêu cầu cơ bản của một nền kinh tế hàng hóa, kinh tế thị trường. Ba là: Sự trao đổi, mua bán nông phẩm vừa thỏa mãn nhu cầu tiêu dùng xã hội, vừa có lợi nhuận cho người sản xuất để tái sản xuất mở rộng và hiện đại hóa nông nghiệp. Đây là nhân tố nói lên mục đích của sản xuất KTNN.
15 Có thể nói rằng, sự ra đời và phát triển kinh tế nông nghiệp là một tất yếu, là một bước tiến bộ của lịch sử nhân loại, một nấc thang phát triển mà mọi quốc gia dù sớm hay muộn đều phải trải qua. Cho nên, với những quốc gia chủ yếu dựa vào ngành nông nghiệp, trong xu thế hội nhập hiện nay, để tăng trưởng, việc phát triển nền kinh tế nông nghiệp là một nhiệm vụ quan trọng và cấp thiết. Tóm lại, phát triển kinh tế nông nghiệp là trách nhiệm chung của cả hệ thống chính trị, Đảng, chính quyền, các ban, ngành, đoàn thể có liên quan và trực tiếp là người nông dân, lực lượng lao động chủ yếu trong nông nghiệp; đối tượng của sự phát triển bao gồm các yếu tố thuộc LLSX và QHSX tương ứng trong nông nghiệp mà trước hết là người lao động, nguồn nhân lực trong nông nghiệp, tư liệu sản xuất trong nông nghiệp và các hình thức tổ sản xuất kinh doanh thuộc các thành phần kinh tế trong nông nghiệp; mục đích của hoạt động này nhằm gia tăng về số lượng, phát triển chất lượng và chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp hợp lý . Đây là nội dung căn bản có quan hệ biện chứng tác động qua lại lẫn nhau trong quá trình phát triển kinh tế nông nghiệp. Trong đó sự gia tăng về số lượng là đòi hỏi khách quan, sự phát triển về chất lượng là yêu cầu then chốt và sự biến đổi hợp lý về cơ cấu là điều kiện đảm bảo. Chỉ khi nào chúng ta chuẩn bị và bảo đảm được các nguồn lực tốt nhất cho sự phát triển này một cách đầy đủ, đồng bộ thì mới có một nền nông nghiệp phát triển đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội đất nước, bảo đảm tăng cường quốc phòng, an ninh. 1.1.2. Nội dung và vai trò phát triển kinh tế nông nghiệp ở tỉnh Đồng Nai * Nội dung phát triển kinh tế nông nghiêp Phát triển KTNN là nội dung quan trọng của quá trình CNH, HĐH nông nghiệp, nông thôn và quá trình thực hiện chủ trương của Chính phủ trong xây dựng nông thôn mới trên địa bàn tỉnh Đông Nai. Căn cứ vào nội
16 dung CNH, HĐH nông nghiệp, nông thôn trong Nghị quyết Trung ương 5 khóa IX về “Đẩy mạnh CNH, HĐH nông nghiệp nông thôn trong thời kỳ 2001- 2010”; Nghị quyết trung ương 7 khóa X về “Nông nghiệp, Nông dân, Nông thôn”; Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 2006 - 2010 của Đại hội X, Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 2011 - 2020 của Đại hội XI; căn cứ vào Định hướng chiến lược phát triển kinh tế ở Việt Nam và căn cứ vào tình hình điều kiện thực tế ở tỉnh Đồng Nai, cùng hệ thống các tiêu chí về xây dựng nông thôn mới theo quy định của Chính phủ; nội dung phát triển kinh tế nông nghiệp Đồng Nai được xác định như sau: Một là, thúc đẩy sự tăng trưởng kinh tế nông nghiệp trên mọi phương diện, (giá trị gia tăng, sản lượng tuyệt đối, đa dạng, cây trồng vật nuôi…). Hai là, coi trọng đổi mới, nâng cao trình độ khoa học, công nghệ trong nông nghệp. Ba là, sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng tiến bộ, hiện đại, được biểu hiện thông qua tỷ trọng cơ cấu ngành nông - lâm - ngư nghiệp; cơ cấu giữa chăn nuôi và trồng trọt; giữa khai thác - chế biến - nuôi trồng thủy hải sản; giữa trồng rừng - khai thác - chế biến; tỷ trọng giá trị nông phẩm xuất khẩu trong cơ cấu giá trị xuất khẩu.... gắn với phát triển kinh tế nông thôn. Bốn là, phát triển nền nông nghiệp sạch gắn với bảo vệ tài nguyên môi trường... Năm là, coi trọng giải quyết vấn đề xã hội trong quá trình phát triển. * Vai trò của phát triển kinh tế nông nghiệp Thứ nhất, phát triển kinh tế nông nghiệp góp phần tạo tiền đề quan trọng bảo đảm thắng lợi sự nghiệp CNH, HĐH.
17 Nông nghiệp cung cấp lương thực, thực phẩm, bảo đảm nhu cầu ăn, nhu cầu cơ bản của con người. Bởi vì, như trên đã phân tích, nông nghiệp và công nghiệp là hai chân của nền kinh tế, một bộ phận cơ thể nằm trong chỉnh thể kinh tế quốc dân thống nhất bảo đảm cho sự phát triển toàn diện kinh tế - xã hội đất nước và của mỗi địa phương. Cho dù nước ta, cũng như Đồng Nai có cơ bản trở thành nước hay địa phương công nghiệp theo hướng hiện đại, và dù có phát triển tới đâu; dù tỷ lệ lao động trong nông nghiệp giảm xuống do năng suất lao động trong nông nghiệp tăng lên như thế nào thì nông nghiệp vẫn đóng một vai trò cực kỳ quan trọng là đáp ứng nhu cầu ăn, nhu cầu cơ bản của con người. Thực tiễn trên thế giới và nước ta đã khẳng định, đói nghèo, an ninh lương thực là nguy cơ của mọi cuộc khủng hoảng kinh tế, chính trị, xã hội. Nông nghiệp ổn định, bền vững thì đất nước và mỗi địa phương mới phồn vinh, hạnh phúc, ổn định kinh tế, chính trị; quốc phòng, an ninh được củng cố vững chắc. Thứ hai, phát triển kinh tế nông nghiệp góp phần thực hiện công nghiệp hóa, đô thị hóa tại chỗ. Cùng với quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa là quá trình đô thị hóa. Ở nước ta cũng như nhiều nước trên thế giới hai quá trình này thường diễn ra đồng thời, song hành cùng nhau. Trong điều kiện đẩy mạnh CNH, HĐH nông nghiệp, nông thôn hiện nay, phát triển kinh tế nông nghiệp sẽ thực hiện được quá trình CNH, HĐH tại chỗ; gắn bó tại chỗ công nghiệp với nông nghiệp và dịch vụ. Vấn đề đô thị hóa sẽ được giải quyết theo cách thức đô thị hóa tại chỗ, tạo việc làm tại chỗ cho người lao động nông nghiệp, nông thôn; hạn chế việc di dân cơ học ra các thành phố, các trung tâm công nghiệp lớn. Sự phát triển này góp phần giảm sức ép về xây dựng, phát triển kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội đô thị; giảm sự phân hóa thu nhập, chênh lệch kinh tế và đời sống giữa thành thị và nông thôn, giữa các vùng, địa phương trong nước nhất là giữa vùng phát triển và vùng kém phát triển hơn.
18 Thứ ba, phát triển kinh tế nông nghiệp tạo cơ sở vật chất cho phát triển văn hóa nông thôn. Kinh tế là cơ sở nền tảng vật chất của văn hóa, chính trị, tinh thần. Trong mối quan hệ nội tại của nông nghiệp, nông thôn, đời sống văn hóa, tinh thần của cư dân nông thôn, nông nghiệp chỉ có thể phát triển dựa trên nền tảng phát triển của kinh tế nông thôn nói chung và kinh tế nông nghiệp nói riêng. Nông thôn, nông nghiệp nước ta vốn là vùng đan xen của văn hóa, sản xuất và sinh hoạt còn nhiều phân tán, nhiều hủ tục lạc hậu cùng những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp được lưu giữ và phát triển hàng ngàn đời với nền văn minh nông nghiệp lúa nước. Vì vậy, phát triển kinh tế nông nghiệp sẽ tạo điều kiện để vừa giữ gìn, phát huy những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp, vừa bài trừ văn hóa lạc hậu, vừa tổ chức tốt việc xây dựng và phát triển đời sống văn hóa tinh thần góp phần xây dựng nông thôn mới. Thứ tư, phát triển kinh tế nông nghiệp góp phần giải quyết việc làm, tăng thu nhập, cải thiện đời sống nông dân, thực hiện xóa đói giảm nghèo. Những năm đổi mới vừa qua, nước ta đã dành được nhiều thành tựu trong phát triển kinh tế - xã hội. Tuy nhiên, so với sự phát triển đô thị, nông nghiệp, nông thôn tốc độ phát triển vẫn chậm hơn. Tỷ lệ lao động được đào tạo, nhất là với những lao động trung tuổi ít, việc áp dụng khoa học - công nghệ trong lĩnh vực nông nghiệp chậm và khó khăn hơn các ngành kinh tế khác; năng suất lao động nông nghiệp thường thấp. Vì vậy, phát triển kinh tế nông nghiệp sẽ góp phần đáng kể vào giải quyết việc làm, tăng thu nhập, cải thiện đời sống nông dân nông thôn, thực hiện xóa đói giảm nghèo bền vững. Thứ năm, phát triển kinh tế nông nghiệp đáp ứng yêu cầu hội nhập kinh tế khu vực và quốc tế.