Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Giải pháp phòng chống rửa tiền qua hệ thống ngân hàng Việt Nam

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:99

Thêm vào BST

Báo xấu

23
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trên cơ sở thực trạng hoạt động rửa tiền tại Việt Nam cũng như thực trạng công tác phòng chống rửa tiền qua hệ thống ngân hàng, luận văn tập trung đưa ra các giải pháp nhằm hoàn thiện công tác phòng chống rửa tiền qua hệ thống ngân hàng Việt Nam.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Giải pháp phòng chống rửa tiền qua hệ thống ngân hàng Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP.HỒ CHÍ MINH HUỲNH THANH HÒA GIẢI PHÁP PHÒNG CHỐNG RỬA TIỀN QUA HỆ THỐNG NGÂN HÀNG VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH – NĂM 2016
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP.HỒ CHÍ MINH HUỲNH THANH HÒA GIẢI PHÁP PHÒNG CHỐNG RỬA TIỀN QUA HỆ THỐNG NGÂN HÀNG VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ Chuyên ngành: Tài chính – Ngân hàng Mã số: 60.34.02.01 Người hướng dẫn khoa học: PGS., TS. NGUYỄN THỊ NHUNG TP. HỒ CHÍ MINH – NĂM 2016
i TÓM TẮT Nền kinh tế Việt Nam ngày càng hội nhập sâu rộng với các nền kinh tế trên thế giới, đã mở ra rất nhiều cơ hội cho ngành ngân hàng. Bên cạnh những cơ hội thì hệ thống ngân hàng cũng đang phải đối mặt với không ít thách thức như: công nghệ còn tương đối lạc hậu, hiệu quả điều hành thấp, năng lực cạnh tranh ở các ngân hàng còn yếu, tạo nhiều kẽ hở cho bọn tội phạm tấn công vào hệ thống tài chính ngân hàng còn non yếu để thực hiện hành vi rửa tiền thông qua: Hoạt động đầu tư nước ngoài, thanh toán bằng hình thức thư tín dụng, kiều hối... Ứng phó với tình hình này, thời gian qua, Việt Nam đã rất nỗ lực trong việc hoàn thiện khuôn khổ pháp lý, tăng cường từ năng lực cho các thể chế tham gia đấu tranh phòng chống rửa tiền cho đến thu thập, phân tích và chuyển giao thông tin liên quan đến rửa tiền…Luật Phòng, chống rửa tiền được Quốc hội Việt Nam thông qua ngày 18/6/2012 là bước tiến quan trọng trong việc hoàn thiện khuôn khổ pháp lý cho hoạt động phòng chống rửa tiền ở Việt Nam, góp phần minh bạch hóa nền tài chính quốc gia. Cùng với quá trình kiện toàn về khuôn khổ pháp lý, hệ thống ngân hàng cũng đã triển khai mạnh mẽ công tác phòng chống rửa tiền trong hệ thống. Nhiều ngân hàng đã ban hành các quy định riêng liên quan đến công tác phòng chống rửa tiền và tổ chức các khóa đào tạo cho các cán bộ nhằm nâng cao ý thức về phòng chống rửa tiền. Bên cạnh những kết quả đạt được thì công tác phòng chống rửa tiền qua hệ thống ngân hàng vẫn còn nhiều điểm hạn chế. Trên cơ sở đó, tác đưa ra một số kiến nghị, giải pháp nhằm hoàn thiện công tác phòng chống rửa tiền nói chung và qua hệ thống ngân hàng nói riêng.
ii LỜI CAM ĐOAN Luận văn này chưa từng được trình nộp để lấy học vị thạc sĩ tại bất cứ một trường đại học nào. Luận văn này là công trình nghiên cứu riêng của tác giả, kết quả nghiên cứu là trung thực, trong đó không có các nội dung đã được công bố trước đây hoặc các nội dung do người khác thực hiện ngoại trừ các trích dẫn được dẫn nguồn đầy đủ trong luận văn. TP.Hồ Chí Minh, ngày … tháng … năm 2016 Tác giả Huỳnh Thanh Hòa
iii LỜI CÁM ƠN Tôi xin gởi lời cảm ơn chân thành và sự tri ân sâu sắc đối với quý thầy cô của Trường Đại học Ngân hàng TP.Hồ Chí Minh, bạn bè, đồng nghiệp, Cục Phòng, chống rửa tiền đã tạo điều kiện cho tôi hoàn thành luận văn. Và tôi cũng xin chân thành cám ơn PGS., TS. Nguyễn Thị Nhung đã nhiệt tình hướng dẫn giúp tôi hoàn thành tốt luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn!
iv MỤC LỤC TÓM TẮT .................................................................................................................. i LỜI CAM ĐOAN ..................................................................................................... ii LỜI CÁM ƠN .......................................................................................................... iii MỤC LỤC ................................................................................................................ iv DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT .............................................................................. ix DANH MỤC BẢNG, BIỂU ......................................................................................x LỜI MỞ BÀI .............................................................................................................1 TỔNG QUAN VỀ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU ..........................................................4 CHƯƠNG I: TỔNG QUAN VỀ RỬA TIỀN VÀ PHÒNG CHỐNG RỬA TIỀN QUA HỆ THỐNG NGÂN HÀNG ...........................................................................6 1.1 Tổng quan về rửa tiền .....................................................................................6 1.1.1 Khái niệm về rửa tiền ..............................................................................6 1.1.2 Quy trình rửa tiền ....................................................................................8 1.1.3 Các phương thức rửa tiền chủ yếu .........................................................9 1.1.4 Tác động của rửa tiền ............................................................................10 1.1.4.1 Rửa tiền gây ra sự mất ổn định về kinh tế ........................................10 1.1.4.2 Giảm uy tín và đầu tư nước ngoài .....................................................11 1.1.4.3 Làm suy yếu các định chế tài chính ..................................................12 1.1.4.4 Làm tổn thương khu vực tư nhân ......................................................12 1.1.4.5 Những ảnh hưởng khác .....................................................................13 1.2 Hoạt động rửa tiền qua hệ thống ngân hàng ..............................................13 1.2.1 Một số dấu hiệu nhận biết rửa tiền qua hệ thống ngân hàng ............13
v 1.2.2 Điều kiện phát sinh rửa tiền qua hệ thống ngân hàng........................15 1.2.3 Các phương thức phòng chống rửa tiền qua hệ thống ngân hàng ....17 1.3 Phòng chống rửa tiền ở một số nước trên thế giới và bài học kinh nghiệm cho Việt Nam .......................................................................................................19 1.3.1 Phòng chống rửa tiền tại một số nước trên thế giới ............................19 1.3.1.1 Phòng chống rửa tiền tại Mỹ .............................................................19 1.3.1.2 Phòng chống rửa tiền tại Singapore ..................................................21 1.3.2 Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam ......................................................23 CHƯƠNG II: THỰC TRẠNG PHÒNG CHỐNG RỬA TIỀN QUA HỆ THỐNG NGÂN HÀNG VIỆT NAM .....................................................................26 2.1 Tình hình rửa tiền tại Việt Nam ..................................................................26 2.1.1 Tình hình kinh tế xã hội liên quan đến hoạt động rửa tiền tại Việt Nam...................................................................................................................26 2.1.1.1 Về thị trường tài chính ......................................................................26 2.1.1.2 Cổ phần hóa doanh nghiệp Nhà nước ...............................................28 2.1.1.3 Phương tiện thanh toán .....................................................................29 2.1.1.4 Kiều hối .............................................................................................30 2.1.1.5 Hoạt động đầu tư ...............................................................................31 2.1.1.6 An ninh trật tự xã hội ........................................................................31 2.1.2 Hoạt động rửa tiền tại Việt Nam thời gian qua...................................32 2.2 Thực trạng phòng chống rửa tiền qua hệ thống Ngân hàng Việt Nam ...36 2.2.1 Về phía cơ quan Nhà nước ....................................................................36 2.2.1.1 Xây dựng khung pháp lý về phòng chống rửa tiền ...........................36 2.2.1.2 Thành lập cơ quan chuyên trách về phòng chống rửa tiền ...............40
vi 2.2.1.3 Tăng cường phối hợp phòng chống rửa tiền giữa các cơ quan có liên quan ...............................................................................................................43 2.2.1.4 Hợp tác quốc tế trong công tác phòng chống rửa tiền ......................44 2.2.2 Thực trạng phòng chống rửa tiền tại các ngân hàng thương mại .....45 2.2.2.1 Mô hình tổ chức phòng chống rửa tiền tại các ngân hàng thương mại .......................................................................................................................45 2.2.2.2 Nhận thức của ngân hàng về phòng chống rửa tiền ..........................46 2.2.2.3 Công tác đào tạo ................................................................................47 2.2.2.4 Kiểm soát, quản lý công tác phòng chống rửa tiền ...........................48 2.3 Đánh giá kết quả công tác phòng chống rửa tiền qua hệ thống ngân hàng ...............................................................................................................................51 2.3.1 Những kết quả đạt được ........................................................................51 2.3.2 Những tồn tại, hạn chế ...........................................................................52 2.3.2.1 Việc triển khai thực hiện các văn bản pháp lý vẫn còn nhiều bất cập .......................................................................................................................52 2.3.2.2 Các ngân hàng thương mại chưa tuân thủ chặt chẽ các quy định của pháp luật về phòng chống rửa tiền ................................................................53 2.3.2.3 Việc ứng dụng công nghệ thông tin vào lĩnh vực phòng chống rửa tiền ở các ngân hàng tại Việt Nam vẫn còn nhiều hạn chế ...........................54 2.3.2.4 Đội ngũ thực hiện công tác phòng chống rửa tiền còn mỏng và yếu54 2.3.2.5 Các yếu tố nội tại của hệ thống ngân hàng tạo cơ hội cho tội phạm rửa tiền...........................................................................................................55 2.3.3 Nguyên nhân của những tồn tại ............................................................55 2.3.3.1 Chưa thực hiện tốt công tác tuyên truyền đến công chúng về mục tiêu thực hiện phòng chống rửa tiền ..............................................................56
vii 2.3.3.2 Nhận thức của các ngân hàng về công tác phòng chống rửa tiền chưa cao .................................................................................................................56 2.3.3.3 Công nghệ thông tin chưa được chú trọng ........................................57 2.3.3.4 Hợp tác quốc tế trong phòng chống rửa tiền chưa toàn diện ............57 CHƯƠNG III: GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CÔNG TÁC PHÒNG CHỐNG RỬA TIỀN QUA HỆ THỐNG NGÂN HÀNG VIỆT NAM ...............................59 3.1 Định hướng, mục tiêu phòng chống rửa tiền của Việt Nam .....................59 3.2 Giải pháp đối với các cơ quan Nhà nước ....................................................60 3.2.1 Hoàn thiện khuôn khổ pháp lý về phòng chống rửa tiền ...................60 3.2.2 Thúc đẩy thanh toán không dùng tiền mặt .........................................61 3.2.3 Tăng cường công tác phòng, chống các loại tội phạm nguồn, đặc biệt là tội phạm tham nhũng..................................................................................62 3.3 Giải pháp đối với Ngân hàng Nhà nước ......................................................64 3.3.1 Phối hợp chặt chẽ với các cơ quan trong nước và quốc tế về phòng chống rửa tiền ..................................................................................................64 3.3.2 Đẩy mạnh công tác tuyên truyền và tăng cường công tác đào tạo về phòng chống rửa tiền ......................................................................................65 3.3.3 Thực hiện thanh tra, kiểm tra và thường xuyên giám sát các ngân hàng thương mại .............................................................................................66 3.3.4 Tổ chức nghiên cứu, ứng dụng các tiến bộ khoa học kỹ thuật trong công tác phòng chống rửa tiền .......................................................................66 3.4 Giải pháp đối với các ngân hàng thương mại .............................................67 3.4.1 Hoàn thiện mô hình tổ chức phòng chống rửa tiền ............................67 3.4.2 Xây dựng chính sách nhận biết khách hàng ........................................67
viii 3.4.3 Đào tạo nâng cao hiểu biết cho cán bộ về công tác phòng chống rửa tiền ....................................................................................................................70 3.4.4 Hiện đại hóa công nghệ tin học trong ngân hàng ................................71 3.4.5 Phối hợp chặt chẽ với Cục Phòng, chống rửa tiền ..............................72 KẾT LUẬN ..............................................................................................................74 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................a PHỤ LỤC .................................................................................................................. d
ix DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Liberty Reserve LR Lực lượng đặc nhiệm tài chính về chống FATF rửa tiền Ngân hàng Nhà nước NHNN Ngân hàng thương mại NHTM Nhóm Châu Á Thái Bình Dương về APG chống rửa tiền
x DANH MỤC BẢNG, BIỂU Bảng 1.1: Phân loại khách hàng trong phòng chống rửa tiền Biểu đồ 2.1: Tỷ lệ tiền mặt trong tổng phương tiện thanh toán Biểu đồ 2.2: Lượng kiều hối chuyển về Việt Nam qua các năm Bảng 2.1: Số lượng báo cáo giao dịch đáng ngờ nhận được của Cục Phòng, chống rửa tiền Bảng 2.2: Kết quả xử lý báo cáo giao dịch đáng ngờ
1 LỜI MỞ BÀI 1. Đặt vấn đề Hoạt động rửa tiền đã và đang trở thành một mối nguy cơ lớn đối với nhiều quốc gia trên thế giới. Một trong những thủ đoạn rửa tiền phổ biến là thông qua hệ thống ngân hàng, điều đó có nghĩa là những quốc gia có hệ thống tài chính ngân hàng sơ khai, lỏng lẻo luôn là điểm đến tiềm năng của bọn tội phạm rửa tiền. Tác hại của việc rửa tiền không chỉ làm mất sự kiểm soát của các chính sách kinh tế, mà còn làm suy yếu khu vực kinh tế tư nhân, lũng đoạn hệ thống tài chính, bóp méo hoạt động ngoại thương, ngăn cản hội nhập quốc tế…. Chính tác hại to lớn của việc rửa tiền như trên, rất nhiều các tổ chức chính phủ và phi chính phủ được phân công thực hiện công tác phòng chống rửa tiền như: Ngân Hàng Thế Giới, Quỹ Tiền Tệ Quốc Tế, Ủy Ban Giám Sát Ngân Hàng Basel, Lực Lượng Đặc Nhiệm Tài Chính… Ở các nước phát triển như: Mỹ, Anh, Nga, Úc, Pháp, … thì Luật Phòng, chống rửa tiền đã được triển khai một cách hiệu quả. Do đó, tội phạm rửa tiền lại có thêm động cơ để chuyển hoạt động rửa tiền sang các quốc gia mới nổi, trong đó có Việt Nam. Tại Việt Nam, vấn đề phòng chống rửa tiền là một trong những vấn đề tương đối mới mẻ. Tuy đến thời điểm hiện tại, Việt Nam đã ban hành Luật Phòng, chống rửa tiền số 07/2012/QH13 cũng như một số thông tư nghị định hướng dẫn như Nghị định 116/2013/NĐ-CP ngày 04/10/2013, Thông tư số 35/2013/TT-NHNN ngày 31/12/2013 nhưng hiệu quả của việc ngăn chặn rửa tiền nói chung và rửa tiền qua hệ thống ngân hàng nói riêng còn rất hạn chế. Trong thời gian tới nếu chúng ta không có những giải pháp đúng đắn, Việt Nam sẽ trở thành điểm đến của tội phạm rửa tiền, mà ngân hàng được xem như là công cụ để thực hiện hành vi đó. Vì vậy, vấn đề phòng chống rửa tiền qua hệ thống ngân hàng ở Việt Nam đang được đặt ra như một đòi hỏi bức xúc trong công tác quản lý hiện nay. Đó chính là lý do tác giả lựa chọn đề tài “Giải pháp phòng chống rửa tiền qua hệ thống ngân hàng Việt Nam” làm luận văn thạc sĩ của mình. 2. Mục tiêu của đề tài
2 2.1 Mục tiêu tổng quát Trên cơ sở thực trạng hoạt động rửa tiền tại Việt Nam cũng như thực trạng công tác phòng chống rửa tiền qua hệ thống ngân hàng, luận văn tập trung đưa ra các giải pháp nhằm hoàn thiện công tác phòng chống rửa tiền qua hệ thống ngân hàng Việt Nam. 2.2 Mục tiêu cụ thể -Khái quát tổng quan về lý thuyết liên quan đến rửa tiền, -Thực trạng hoạt động rửa tiền tại Việt Nam, -Thực trạng công tác phòng chống rửa tiền tại Việt Nam nói chung và hệ thống ngân hàng nói riêng, -Đánh giá mặt được và chưa được của thực trạng phòng chống rửa tiền tại Việt Nam nói chung và hệ thống ngân hàng nói riêng, -Đề xuất giải pháp nhằm hoàn thiện công tác phòng chống rửa tiền tại Việt Nam nói chung và hệ thống ngân hàng nói riêng. 3. Câu hỏi nghiên cứu -Rửa tiền là gì? Các phương thức rửa tiền chủ yếu là gì? Tác động của hoạt động rửa tiền đến nền kinh tế? Kinh nghiệm phòng chống rửa tiền của quốc tế và bài học cho Việt Nam trong quá trình thực hiện công tác phòng chống rửa tiền là gì? -Công tác phòng chống rửa tiền tại Việt Nam như thế nào? Công tác phòng chống rửa tiền qua hệ thống ngân hàng như thế nào? -Những mặt đạt được và chưa được trong công tác phòng chống rửa tiền qua hệ thống ngân hàng? -Việt Nam cần làm gì để hoàn thiện công tác phòng chống rửa tiền tại Việt Nam nói chung và hệ thống ngân hàng nói riêng? 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu: rửa tiền và công tác phòng chống rửa tiền. Phạm vi nghiên cứu: hệ thống ngân hàng tại Việt Nam. Thời gian nghiên cứu, tác giả giới hạn từ năm 2005-2015 (Kể từ thời điểm Việt Nam ban hành Nghị
3 định số 74/2005/NĐ-CP ngày 06/05/2005, đây là văn bản có giá trị pháp lý đầu tiên về phòng chống rửa tiền ở nước ta). Tuy nhiên, riêng số liệu về tiếp nhận và xử lý báo cáo giao dịch đáng ngờ từ Cục Phòng chống rửa tiền được giới hạn từ 2010- 2014. 5. Phương pháp nghiên cứu Nghiên cứu định tính qua phân tích, tổng hợp lý thuyết từ các văn bản, tài liệu, thống kê, đối chiếu, so sánh số liệu có liên quan đến hoạt động phòng chống rửa tiền trên các lĩnh vực nói chung, hệ thống ngân hàng Việt Nam nói riêng. Bên cạnh đó, luận văn còn sử dụng phương pháp điều tra khảo sát tình hình thực hiện công tác phòng chống rửa tiền tại các NHTM. Tác giả đã chọn mẫu nghiên cứu là 100 cán bộ ngân hàng đang công tác tại các bộ phận giao dịch với khách hàng như giao dịch viên, ngân quỹ, nhân viên tín dụng, nhân viên phát triển kinh doanh và kiểm soát viên giao dịch từ nhiều ngân hàng khác nhau. Trên cơ sở đó, luận văn đưa ra các giải pháp nhằm hoàn thiện công tác phòng chống rửa tiền qua hệ thống ngân hàng Việt Nam. 6. Đóng góp của đề tài Luận văn thực hiện thống kê, phân tích, so sánh, tổng hợp số liệu, cập nhật văn bản pháp lý liên quan đến phòng chống rửa tiền. Bên cạnh đó, luận văn còn kết hợp điều tra khảo sát nhân viên ngân hàng để nắm được tình hình thực tiễn công tác phòng chống rửa tiền đang diễn ra tại các ngân hàng. Từ đó tác giả có thể đánh giá và đưa ra các giải pháp một cách sát sao hơn nhằm hoàn thiện công tác phòng chống rửa tiền qua hệ thống ngân hàng Việt Nam hiện nay. Đây là một điểm mới so với các bài nghiên cứu trước đó về công tác phòng chống rửa tiền tại Việt Nam. 7. Nội dung nghiên cứu Nội dung nghiên cứu bao gồm ba nội dung chính sau: -Tổng quan về rửa tiền và phòng chống rửa tiền qua hệ thống ngân hàng, -Thực trạng phòng chống rửa tiền qua hệ thống ngân hàng Việt Nam, -Các giải pháp hoàn thiện công tác phòng chống rửa tiền qua hệ thống ngân hàng Việt Nam.
4 TỔNG QUAN VỀ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU Hiện nay, trên thế giới có rất nhiều nghiên cứu về phòng chống rửa tiền. Trong số đó phải kể đến công trình nghiên cứu "Preventing Money Laundering and Terrorost Financing" của nhóm tác giả Pierre-Laurent Chatain, John McDowell, Cédric Mousset, Paul Allan Schott, Emile van der Does de Willebois. Nghiên cứu đã khái quát tổng thể về công tác phòng chống rửa tiền và tài trợ khủng bố. Trong đó nghiên cứu đã chỉ ra tiêu chuẩn quốc tế về phòng chống rửa tiền và tài trợ khủng bố, mục tiêu của chế độ giám sát, các loại rủi ro liên quan đến ngân hàng, các phương pháp thực hiện và giám sát, chế tài xử phạt...Theo nhóm tác giả thì để đảm bảo hệ thống tài chính quốc gia vững mạnh thì các quốc gia phải có một chế độ phòng chống rửa tiền và tài trợ khủng bố hiệu quả đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế. Tuy nhiên không có một mô hình chung nào cho tất cả các quốc gia, mỗi quốc gia có cần có một mô hình giám sát phù hợp với điều kiện nước đó. Ngoài ra còn có nghiên cứu "Money Laundering Prevention Measures among Commercial Banks in Malaysia" của nhóm tác giả Jamaliah Said, Erlane K. Ghani, Normah Omar, Sharifah Norzehan Syed Yusuf. Nghiên cứu này đánh giá tình trạng hiện tại của các biện pháp tuân thủ thông qua các ngân hàng tại Malaysia. Nghiên cứu này cũng xem xét các yếu tố quan trọng trong việc đảm bảo thực hiện thành công các biện pháp chống rửa tiền và các biện pháp chống khủng bố tại Malaysia. Tại Việt Nam, nhìn chung các tài liệu chính trong việc nghiên cứu phòng chống rửa tiền là các bài báo hoặc tạp chí được trình bày dưới dạng nêu vấn đề và sự việc. Tuy nhiên, cũng có một số đề tài nghiên cứu chuyên sâu về phòng chống rửa tiền ở Việt Nam, nổi bật: Đề tài nghiên cứu khoa học do tác giả Phạm Huy Hùng chủ nhiệm (2010) “Giải pháp phòng chống rửa tiền tại các ngân hàng thương mại (NHTM) Việt Nam” đã đưa ra được những vấn đề khái quát về rửa tiền và phòng chống rửa tiền, thực trạng phòng chống rửa tiền tại các NHTM. Ngoài ra đề tài cũng đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao công tác phòng chống rửa tiền tại các NHTM. Tuy nhiên, đề tài nghiên cứu trong khoảng thời gian khi hàng lang pháp lý chính thức-Luật Phòng,
5 chống rửa tiền-chưa ban hành. Trong khi đó, Luật Phòng, chống rửa tiền là văn bản pháp lý cao nhất chi phối mạnh mẽ công tác phòng chống rửa tiền của các ngân hàng hiện nay. Do đó việc phân tích, đánh giá thực trạng công tác phòng chống rửa tiền cũng như các giải pháp tác giả đưa ra không còn sát so với thực tế đang diễn ra. Luận văn cao học của tác giả Võ Thị Thúy Kiều (2013) “Phòng chống rửa tiền qua hệ thống Ngân hàng Việt Nam” cũng nêu được khái quát các vấn đề về rửa tiền và phòng chống rửa tiền, thực trạng công tác phòng chống rửa tiền qua hệ thống ngân hàng cũng như một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác phòng chống rửa tiền qua hệ thống ngân hàng. Tuy nhiên, tác giả nghiên cứu thực trạng công tác phòng chống rửa tiền tại các ngân hàng qua phương pháp phân tích, diễn giải các quy định của các ngân hàng đang áp dụng mà chưa thực hiện phân tích thực trạng về nhận thức trong công tác phòng chống rửa tiền của các ngân hàng. Một trong các yếu tố quyết định đến việc thực hiện tốt công tác phòng chống rửa tiền tại các ngân hàng hiện nay. Do đó, trong luận văn tác giả không chỉ thực hiện thống kê, phân tích, so sánh, tổng hợp số liệu, cập nhật văn bản pháp lý liên quan mà còn kết hợp điều tra khảo sát nhân viên ngân hàng để nắm được tình hình thực tiễn công tác phòng chống rửa tiền đang diễn ra tại các ngân hàng. Từ đó tác giả có thể đánh giá và đưa ra các giải pháp một cách sát sao hơn nhằm hoàn thiện công tác phòng chống rửa tiền qua hệ thống ngân hàng Việt Nam hiện nay.
6 CHƯƠNG I: TỔNG QUAN VỀ RỬA TIỀN VÀ PHÒNG CHỐNG RỬA TIỀN QUA HỆ THỐNG NGÂN HÀNG 1.1 Tổng quan về rửa tiền 1.1.1 Khái niệm về rửa tiền Định nghĩa có tính pháp lý đầu tiên về rửa tiền được nhắc đến trong Công ước của Liên hiệp quốc về chống buôn bán bất hợp pháp ma túy và các chất hướng thần (Công ước Viên năm 1988). Theo đó, rửa tiền là "Hành vi chuyển đổi hoặc chuyển giao tài sản khi biết rằng tài sản đó thu được từ buôn bán ma túy hoặc từ việc tham gia vào hoạt động phạm tội với mục đích che giấu nguồn gốc tài sản hoặc giúp người thực hiện các hành vi trên trốn tránh trách nhiệm pháp lý các hành vi của mình; Hành vi che dấu hoặc ngụy trang hình thái tự nhiên, nguồn gốc, địa điểm, việc định đoạt, chuyển nhượng quyền sở hữu tài sản hoặc các quyền liên quan đến tài sản mà biết rõ là tài sản do phạm tội buôn bán ma túy mà có; Hành vi mua, tàng trữ hoặc sử dụng tài sản khi biết rõ tài sản do phạm tội mà có". Lực lượng đặc nhiệm tài chính về chống rửa tiền (FATF), một tổ chức hoạt động với mục đích bảo vệ sự trong sạch và lành mạnh của hệ thống tài chính thế giới thông qua việc ban hành và đảm bảo việc thực thi các chuẩn mực quốc tế về phòng chống rửa tiền và tài trợ khủng bố định nghĩa ngắn gọn: "Rửa tiền là việc xử lý thu nhập có được do phạm tội mà có nhằm che đậy nguồn gốc bất hợp pháp của chúng". Dựa trên những văn bản pháp lý chung trên thế giới mỗi quốc gia lại đưa ra một khái niệm về rửa tiền riêng. Tại Việt Nam thuật ngữ rửa tiền lần đầu tiên được chính thức đưa vào văn bản pháp lý khoản 1 điều 3 Nghị định số 74/2005/NĐ-CP ngày 06/05/2005 của Chính phủ về phòng chống rửa tiền như sau: "Rửa tiền là hành vi của cá nhân, tổ chức tìm cách hợp pháp hoá tiền, tài sản do phạm tội mà có thông qua các hoạt động cụ thể sau đây:
7 - Tham gia trực tiếp hoặc gián tiếp vào một giao dịch liên quan đến tiền, tài sản do phạm tội mà có; - Thu nhận, chiếm giữ, chuyển dịch, chuyển đổi, chuyển nhượng, vận chuyển, sử dụng, vận chuyển qua biên giới tiền, tài sản do phạm tội mà có; - Đầu tư vào một dự án, một công trình, góp vốn vào một doanh nghiệp hoặc tìm cách khác che đậy, nguỵ trang hoặc cản trở việc xác minh nguồn gốc, bản chất thật sự hoặc vị trí, quá trình di chuyển hoặc quyền sở hữu đối với tiền, tài sản do phạm tội mà có." Đến năm 2012 nhằm đáp ứng nhu cầu hội nhập quốc tế, Quốc hội đã thông qua Luật Phòng, chống rửa tiền. Theo khoản 1, điều 4: " Rửa tiền là hành vi của tổ chức, cá nhân nhằm hợp thức hóa nguồn gốc tài sản do phạm tội mà có, bao gồm: -Hành vi được quy định trong Bộ luật hình sự; -Trợ giúp cho tổ chức, cá nhân liên quan đến tội phạm nhằm trốn tránh trách nhiệm pháp lý bằng hợp pháp hóa nguồn gốc tài sản do phạm tội mà có; -Chiếm hữu tài sản nếu tại thời điểm nhận tài sản đã biết rõ tài sản đó do phạm tội mà có, nhằm hợp pháp hóa nguồn gốc tài sản. Hành vi được quy định trong Bộ luật hình sự bao gồm: -Tham gia trực tiếp hoặc gián tiếp vào giao dịch tài chính, ngân hàng hoặc giao dịch khác liên quan đế tiền, tài sản biết rõ là do phạm tội mà có nhằm che giấu nguồn gốc bất hợp pháp của tiền, tài sản đó; -Sử dụng tiền, tài sản biết rõ là do phạm tội mà có vào việc tiến hành các hoạt động kinh doanh hoặc hoạt đông khác;
8 -Che giấu thông tin về nguồn gốc, bản chất thực sự, vị trí, quá trình di chuyển hoặc quyền sở hữu đối với tiền , tài sản biết rõ là do phạm tội mà có hoặc cản trở việc xác minh các thông tin đó; -Thực hiện một trong các hành vi quy định các điểm a, b và c nêu trên đối với tiền, tài sản biết rõ là có được từ việc chuyển dịch, chuyển nhượng, chuyển đổi tiền, tài sản do phạm tội mà có. Nhìn chung có rất nhiều khái niệm về phòng chống rửa tiền được đưa ra và có thể khái quát chung như sau: Rửa tiền là hoạt động của các cá nhân hoặc tổ chức thông qua quá trình xử lý nhằm che dấu đi nguồn gốc bất hợp pháp của các khoản thu nhập. 1.1.2 Quy trình rửa tiền Các thủ đoạn rửa tiền ngày càng tinh vi và đa dạng hơn nhằm qua mặt các cơ quan chức năng. Việc rửa tiền rất phức tạp, thông qua nhiều bước khác nhau và liên quan tới nhiều thành phần khác nhau để dần hợp pháp hóa nguồn tiền và tài sản phi pháp. Tuy nhiên, quy trình của hoạt động rửa tiền cơ bản chia làm ba giai đoạn: - Giai đoạn thứ nhất (sắp xếp): trong giai đoạn này kẻ rửa tiền cố tìm cách xử lý số tiền mặt cồng kềnh bằng cách đưa chúng vào hệ thống tài chính, vận chuyển tiền mặt sang một quốc gia khác nơi mà không có hoặc có các biện pháp kiểm soát tiền tệ yếu kém, mua tài sản có giá trị lớn bằng tiền mặt, chuyển đổi tiền tệ sang các công cụ tiền tệ khác...Giai đoạn sắp xếp là điểm yếu nhất của kẻ rửa tiền. - Giai đoạn thứ hai (phân tán): trong giai đoạn này tội phạm rửa tiền tiếp tục phân chia các khoản tiền có nguồn gốc phi pháp của chúng. Việc phân tán này được thực hiện bằng cách tiến hành một loạt các giao dịch tài chính mà về tần suất, khối lượng hoặc mức độ phức tạp đều giống như các giao dịch tài chính hợp pháp. - Giai đoạn thứ ba (quy tụ): giai đoạn này kẻ rửa tiền quy tụ số tiền phi pháp của chúng vào nền kinh tế, đến đây thu nhập có nguồn gốc phi pháp của chúng đã